Afdeling Gouda Senioren
Pensioenakkoord; stand van zaken 27 Mei 2011 Rob Barnhoorn Beleidsadviseur ABVAKABO FNV Rbarnhoorn@abvakabo nl Expertgroep
Pensioenakkoord juni 2010
• 1. Waarom was dat nodig? Onderdelen: 1- AOW 2- Aanvullend pensioen 3- Ouderenparticipatie • 2. Stand van zaken • 3. Knelpunten
Pensioenakkoord
• Waarom was dat nodig? Problemen met de dekkingsgraad: - 1. Stijgende levensverwachting - Vergrijzing - 2. Crisis / sterk schommelende financiële markten - 3. De rentestand
Commissie Goudswaard (jan. 2010): • •
•
Maximum aan pensioenpremies is bereikt Pensioen dreigt onbetaalbaar te worden CPB: premies stijgen (autonoom) verder: met 35 á 50% de komende 15 jaar Continue stijgende levensverwachting, en structureel lage (lange) rente en tegenvallende rendementen door crisis Onzekerheid (nominaal) pensioen neemt toe,
•
CONCLUSIE: óf ambitie omlaag, óf pensioen minder zeker!
•
Bij niets doen, pensioenen niet houdbaar
•
Daarom pensioenakkoord: Voorstellen voor verruiming toekomstbestendigheid • B.v. meer voorwaardelijkheden inbouwen
STRUCTUUR, 3 pijlers waaruit uw pensioen kan zijn opgebouwd Privé aanvulling
Aanvullend pensioen via arbeid
AOW
Individuele voorzieningen voor ouderdom Bijvoorbeeld: Koopsompolis / verzekering Waardeopbouw afhankelijk van polisvoorwaarden Collectieve voorzieningen voor ouderdom Bijvoorbeeld: PfZW, ABP, PWRI, TNT, KPN, etc. Waardeopbouw per dienstjaar + voorwaardelijke indexatie (40 jaar à 2,05% middelloon is 82% middelloon)
Basisvoorziening overheid voor ouderdom Waardeopbouw vanaf leeftijd 15 jaar voor alle ingezetenen Uitkering wordt jaarlijks aangepast aan prijsontwikkeling (50 jaar à 2% per jaar is 100% AOW)
1. AOW: KABINET • Betaalbaarheid AOW is een probleem/vergrijzing AOW: omslag financiering – De actieve werknemers betalen de AOW van de gepensioneerden – Stijging aantal gepensioneerden hogere premielasten actieven – Maximering AOW-premie, rest uit belastingafdracht (fiscalisering – Kostenbesparing nodig – AOW leeftijd moet omhoog • Geen alternatieven om de bekostiging van de AOW veilig te stellen • De politiek bepaalt middels een politieke keuze
1. AOW: ALS DE POLITIEK AAN ZET IS DAN • Snellere verhoging AOW leeftijd (en aanvullend pensioen) • Starre AOW • Niets extra voor onderkant/zware beroepen
1. AOW: pensioenakkoord • Koppeling AOW aan verdiende lonen – Prognose minimaal 0,3 en maximaal 1,0% per jaar hoger dan loonindex door het meenemen van de incidentele lonen – De AOW gaat er dus al direct op vooruit – Mensen met enkel AOW (en klein pensioen) hebben hier in belangrijke mate voordeel van
• Geleidelijke aftopping van de AOW tegemoetkoming en ouderenkortingen – Wel aandacht koopkrachteffecten – Automatische ontslag niet eerder dan AOW leeftijd
1. AOW: pensioenakkoord AOW inzet vakcentrales grotendeels gerealiseerd • Aanpassing aan de stijgende levensverwachting – Levensverwachting stijgt ongeveer 1 maand per jaar
• AOW leeftijd hieraan koppelen – 2020: 66 jaar – 2025: waarschijnlijk 67 jaar, vaststelling in 2015
• • • • •
Iedereen heeft het recht om op 65 uit te treden Vervroegen of uitstellen 6,5% verlaging of verhoging Besluit vaststelling AOW leeftijd 10 jaar voorafgaand Besluit van een mogelijke aanpassing elke 5 jaar Uitkering als gevolg van WW, WIA, en bijstand blijft tot aan de AOW leeftijd (van respectievelijk 66 en 67 jaar)
2. Aanvullend pensioen: Bedreigingen toekomstbestendigheid Gaat niet over kredietcrisis (conjunctureel), maar over pensioensysteem (structureel): A. Vergrijzing 1. Afname risicodraagvlak, premie-instrument bot bij rijpende fondsen (premie stuur versus verplichtingen) 2. toenemende levensverwachting, Stijgende kosten B. Systeemrisico: volatiliteit van de dekkingsgraden door mismatch beleggingen en verplichtingen B.1 sterke fluctuaties in beleggings-rendementen, B.2 idem rente, momenteel laag lagere te verwachten rendementen Spagaat garantie nominale verplichting versus reële ambities
A. Wat wordt verstaan onder vergrijzing 1. Een toename van het aantal post actieve personen t.o.v. het aantal actieve werknemers toename van het aantal 65-plussers t.o.v. het aantal 65-minners 2. De stijging van de levensverwachting, we leven langer dan verwacht, het lang leven risico
A. 1 Gevolgen vergrijzing:aanvullend pensioen
• Aanvullend pensioen: kapitaaldekking – Deelnemers sparen voor de eigen pensioenuitkering – Stijging aantal gepensioneerden geen directe premieconsequenties – Maar wel gevolgen voor sturing van de financiële positie pensioenfonds: • premie instrument bot: 1%-dekkingsgraad = circa 7% premie • sturing m.n. via voorwaardelijke indexatie
A. 1 Het risicodraagvlak versmalt,voorspelde omvang t.o.v. loonsom voorspelde omvang pensioenrechten ten opzichte van de loonsom, in lopende prijzen
A 1. BOT PREMIE INSTRUMENT (b.v. ABP) • • • • •
Bezittingen ABP Ultimo 2009: 200 miljard Ultimo 2009: 1% dekkingsgraad 2 miljard euro Premie inkomsten 2009: 7,8 miljard euro (20% premie) 2 miljard van 7,8 miljard is 25,6% Om 2 miljard extra binnen te halen moet de premie dus met 25,6% omhoog = 5,12% punt stijging • Van 20% naar 25,12% voor 1 jaar lang • 15% dekkingsgraad is dan dus (15 maal 5,12% =) 76,8% stijging voor 1 jaar (van 20 naar 96,8) of • Voor 5 jaar van 20 naar ruim 35 procent
A.2. Levensverwachting • Langer leven: mooi en kostbaar!
• Want pensioen moet langer uitgekeerd worden • Langer dan vroeger gedacht werd
A.2. Versnelde stijging levensverwachting na 65 jaar
+2,2 jaar +2,7 jaar
A.2. Wat is het effect van de stijgende levensverwachting? • Neem het voorbeeld van beleggen – Maar we nemen nu 1950 met pensioen en 2005 met pensioen – 1950: gemiddeld 15.5 jaar genieten van pensioen – 2005: gemiddeld 19.5 jaar genieten van pensioen • Neem de rest constant (voor het gemak) • 4 jaar extra ambitie bij gekomen: 4 x 16.000 euro = 64.000 euro extra pensioen • Wat moet er dus gebeuren: – Meer rendement (het beeld is juist minder rendement) – Hogere rente (het beeld is juist lagere rente) – Meer premie betalen (het beeld is dat dit juist gebeurd) – (of langer doorwerken, zodat je langer pensioen op kunt bouwen en ambitie in jaren pensioen gelijk blijft)
A.2 STIJGING LEVENSVERWACHTING (ABP) • • • • • •
Bezittingen ABP Ultimo 2009: 200 miljard Verwerking kost ABP 11 miljard euro Dekkingsgraad: 5,5% daling 28,16% punt stijging voor 1 jaar 5,6% punt stijging voor 5 jaar Voor 5 jaar van 20 naar ruim 25 procent
B. rente en de dekkingsgraad • De dekkingsgraad geeft de verhouding aan tussen de bezittingen en de verplichtingen van een pensioenfonds. – Bezittingen x 100% = x% (dekkingsgraad) Verplichtingen
• Een dekkingsgraad > 130% is gezond. • Een dekkingsgraad < 105% is ongezond. • Beeld was: een thermometer die de financiële gezondheid van het pensioenfonds aangeeft bij een vaste rente van 4% • Beeld is: bij markt of swaprente vanaf 2006, een van dag tot dag fors wisselende graadmeter; wat zegt de dagkoers van vandaag over de situatie over 20/30/40 jaar?
B 2. RENTE OVER DE JAREN 18 16 14 nominale rente
12 10 8 6
reële rente (ex post)
4 2 0 -21950 -4 -6 -8
1955
1960
1965
1970
1975
1980
1985
1990
1995
2000
2005
2010
B 2. RENTE OVER DE AFGELOPEN TIJD
B 2. EFFECT VAN EEN RENTEDALING OP VERPLICHTINGEN? 3,55%
€ 100.000
€ 59.258 € 49.794
vermogen
4,9%
15 jaar
verplichting
Voorbeeld: Over 15 jaar een pensioenverplichting van € 100.000 Bij rente 3,55% nu een vermogen nodig van € 59.258 Bij rente 4,9 % nu een vermogen nodig van € 49.794 Verschil € 9.464 (+/- 16%)
B. Systeemrisico beleggen • • •
Pensioen is lange termijn Risico’s worden gespreid, beleggingsmix Beleggen is meer rendement, 25 jaar geleden € 100 -
Belegd Gespaard
waarde nu: € 514 waarde nu: € 308
Als alleen was gespaard : pensioen nu 40% lager of premie was 70% hoger geweest • Beleggen moet, maar ook risico
Waarom beleggen? • Voorbeeld: – – – –
Inkomen: 30.000 euro Opbouwpercentage: 2% Franchise 10.000 Opbouwjaren: 40 jaar
• Uitkering na 40 jaar opbouw – – – – –
Pensioengrondslag: 30.000 minus 10.000 = 20.000 euro Opbouw per jaar: 2% van 20.000 = 400 euro 400 euro maal 40 jaar = 16.000 euro Totale pensioenambitie: 16.000 maal 19 jaar = 304.000 euro Premie betaald: 20% pensioengrondslag = 4000 euro maal 40 jaar = 160.000 euro
• Extra pensioenaangroei nodig: 144.000 euro
B . Beleggen is noodzakelijk
Beleggen moet … indexatie • Pensioenfondsen moeten beleggen om ook in de toekomst te kunnen indexeren
• Pensioenfondsen moeten risico’s blijven nemen met beleggen om de kostprijs (premie) van pensioen aanvaardbaar te houden
Pensioen(recht) o Pensioen(toezegging) zonder indexatie o Indexatie hard nodig om waarde te behouden o Tabel laat uitkomst van 3 % loon- of prijsindex zien Jaar
Nominale waarde in €
Werkelijke waarde bij 3 % inflatie in €
Geïndexeerde waarde in € 3% indexatie
2010
100
100
100
2030
100
54
186
2050
100
30
326
27
Spanningsveld pensioenfondsen
• Risico nemen bij beleggen blijft nodig om goed pensioen te houden! • Het beleggingsbeleid van pensioenfondsen worstelt met de korte termijn eisen van de nominale toezegging en de lange termijn ambitie om te kunnen indexeren.
Schokbestendigheid moet beter • Pensioenfondsen hebben betere schokdempers nodig, daar moeten wij aan werken.
• Te slappe schokdempers – Gevolg geen indexatie
veilig beleggen
Schokbestendigheid - Oplossingrichting • Deelnemers moeten beter begrijpen dat er samenhang is in de keuzes die wij moeten maken. Een simpele oplossing is er niet • Mensen moeten een nieuw systeem begrijpen, het moet zo dicht mogelijk bij het huidige systeem blijven • Pensioenfondsen moeten met hun deelnemers in gesprek over deze risico’s en hun mogelijke gevolgen • Wanneer er een positieve of negatieve schok voordoet, de lusten of lasten in 10 jaar verdelen over deelnemers
Stand van zaken, Pensioenfondsen schokbestendiger; nieuw pensioencontract
• Zachte rechten d.w.z. meer voorwaardelijkheden • Rechten en aanspraken mee ademen met de dekkingsgraad • Rechten en aanspraken ademen mee met de lange termijn structurele financiële mogelijkheden
FNV INZET TOEKOMST PENSIOENCONTRACT randvoorwaarden Pensioen moet • Solidair (tussen en binnen generaties), • Collectief, kapitaalgedekt en buffers • Verplicht • Doorsneepremie (niet jong tegenover oud, maar verdeling over ieders eigen leven) • Trendmatig rente beleid
Pensioenakkoord • Stijging levensverwachting – Heeft ook gevolgen voor bestaande rechten van gepensioneerden en slapers – Dit zal vooral gaan via beperking indexatie
• Pensioenfondsen moeten schokbestendiger worden – Nader overleg in technische commissie STAR
• Arbeidsparticipatie ouderen – SMART plan
Oplossing stijgende kosten levensverwachting. Premiestabilisatie
• Pensioenrekenleeftijd stijgt met AOW leeftijd Levensverwachting stijgt door: - Aanpassing sterftetafel (AG); - Doordat jongere generatie (geboren rond 1990) oudere generatie (geboren rond 1950 – nu met pensioen) vervangt Ontwikkeling levensverwachting per sector bekijken Eventueel correctie op pensioenrekenleeftijd door: - Aanpassing pensioenopbouw - Aanpassing indexatie 1 jaar langer leven = ½ jaar langer werken. Dus toch langer met pensioen 13A
GEVOLGEN AANVULLEND PENSIOEN LEVENSVERWACHTING NU 20 JAAR STIJGT MET 2 JAAR 20.000 euro
OF 3
OF 3
18.182 euro
OF 2
65
1
67
85
87
GEVOLGEN AANVULLEND PENSIOEN
Extra opbouw Extra opbouw
65 66 67
Extra Rente
85
87
Stand van zaken, Pensioenfondsen moeten schokbestendiger worden, pensioencontract • Overleg in de STAR is nog steeds aan de gang • Analyses en discussie, er is nog steeds geen akkoord!! • Complex onderwerp: pensioen, AOW en ouderenparticipatie • Verschil van mening werkgevers - vakbonden kabinet • Complex proces, ook wetgeving nodig, kabinet moet ook leveren • Zie ook de brief bondsbestuur 2 maart 2011, 7 punten
Stand van zaken, kabinet moet leveren, brief bondsbestuur 2 maart, 7 punten 1) 2) 3) 4) 5) 6) 7)
Loonindex AOW, 0,5% vast=onvoldoende minimaal 0,7% Fiscale ouderenkorting en AOW tegemoetkoming, verdwijnen, nee afspraak is of bevriezen Actuariële korting bij eerder stoppen ipv 6,5% lijkt nu 6,7% Witteveen kader bezuiniging 700 miljard moet van tafel Levensloop gebruik voor vroeg pensioen moet geheel in stand blijven Positie sociale partners mag niet worden aangetast Ontslag wegens leeftijd (65 jaar) moet verdwijnen
Stand van zaken, Pensioenfondsen schokbestendiger, pensioencontract, kabinet moet leveren
• Huidig probleem is spagaat harde onvoorwaardelijke nominale toezegging en voorwaardelijke reële toezegging (dwz indexatie) • SZW en DNB wilde strenger FTK
Stand van zaken, kabinet moet leveren •
• • • •
Strengere regels, eis nog meer zekerheid, nog hogere buffers, gevolg alleen nominaal pensioen, slecht pensioen, niet inflatiebestendig, ook slecht voor gepensioneerden Generatieconflict want ouderen willen zekerheid, jongeren afdekking inflatie Kans op afstempeling bij veel fondsen blijft desondanks (lage dekkingsgraad: geen indexatie – afstempelen Risicoprofiel steeds defensiever beleggen door rijping fonds Swaprente blijft
Stand van zaken, nieuw pensioencontract, wat willen wij • •
Hoger “risico” in ruil voor hopelijk op lange termijn hogere geïndexeerde uitkomst, FTK2, soepeler regels Beleggingsmix kan worden gekozen die past bij specifieke situatie fonds, dus geen casino
• •
Financiële schokken spreiden over 10 jaar. Dempt achteruitgang Ook beter voor opgebouwde pensioenaanspraken
•
Swaprente verdwijnt, stabiele rentevoet Wij willen af van beoordeling op een aspect, de lage (swap)rente, Meerdere beoordelingsindicatoren (swap)rente, de gemiddelde (swap)rente, vaste rekenrente van 4% en de kasstroom gemeten over 15/20 jaar. Staan drie van de vijf op rood, dan is er echt een probleem''.
Stand van zaken, schokbestendiger, pensioencontract; Brief FNV Bondgenoten 22 maart Bom onder het akkoord?????? • • • • • •
Volstrekte voorwaardelijkheid ongewenst Alle rechten onder 1 regime Contract moet zekerheid bieden naarmate dichter bij pensioenleeftijd en voor lage inkomens Expliciet opnemen dat premiestabilisatie alleen geldt voor toenemende levensverwachting Risico’s niet eenzijdig bij deelnemers Men wil huidige spelregels iets versoepelen, minder zekerheid maar wel goede kans op indexatie
Toelichting FR besluit 13 mei 2011, 12 punten
A. Tekst balans tussen nominale zekerheid en koopkracht zekerheid op korte en lange termijn B. Streven naar stabiele discontovoet, keuze aan pensioenfondsen C. Tekst (mede)risico dragen in de premiesfeer door werkgevers in situaties dreigende nominale afstempeling
Pensioenakkoord, ter herinnering Waarom een akkoord? – – – –
Verbetering ten opzichte van de kabinetsplannen Alternatief voor stijgende pensioenpremies Behoud van positie in het pensioensysteem Behoud van onderhandelingsruimte (met betrekking tot verbetering van de regeling) – Aandacht voor de lagere inkomens – Stoppen op 65 is voor iedereen mogelijk
Als geen overeenstemming over uitwerking akkoord: Waarschijnlijk: •
Geen flexibilisering AOW
•
Geen verdiende lonentoeslag op AOW
•
Inperking Witteveenkader (inperking pensioenopbouw = later met pensioen)
•
Scherper FTK (defensiever beleggingsbeleid = lagere pensioenuitkomst)
•
Positie sociale partners in pensioenfondsen onder vuur
Problemen voor pensioenfondsen groter. Oplossen in Pfbesturen. 20
Hoe nu verder? • Stichting van de Arbeid (StAr)
– Afspraken maken over nieuw pensioencontract – Afspraken over ouderenparticipatie
• FNV
– Werkgroep Pensioenregelingen – Bespreking afspraken door bonden – Abvakabo FNV: Referendum, Bondsraad
• Politiek
– Boter bij de vis: AOW en Witteveen kader – Wetgeving: pensioenwet, financieel toetsingskader en belastingwetten
• Abvakabo FNV
– Aanpassing pensioenregelingen
• Uitvoeringsorganisaties (PWRI, APG) – Aanpassing systemen
