AED LEUWERD
Beloofd is een puzzeltocht, door deze lieve kleine compacte oude stad, die je langs oude beroemde plekken voert, daarvan zijn er hier heel wat. De bedoeling is dat door de tekst en het beantwoorden van de vragen het wel en wee van het oude Leeuwarden je gaat dagen. •
De rondtocht begint en eindigt bij het stadhuis op de Oldehoofsterkerkhof bij de Oldehove.
Zie Pieter Jelle Troelstra daar bij de Oldehove nou eens staan, weet iemand het antwoord op de vraag "Waar leunt hij tegen aan?" De dorpjes op de terpen Oldehove (hier) en Nijehove (aan weerszijde van de Ee) vonden dat er een grote kerk moest komen voor hun wel en wee. Toen werd deze hier gebouwd, de vorm is op de parkeerplaats aangegeven, maar die St. Vitus kerk had na de reformatie (1580) geen taak meer in hun leven. Men wilde een toren hoger dan die van Groningen: het geld stroomde binnen, in 1529 kon bouwmeester van Aken dan ook met de fundering beginnen. Hij was rotsgrond gewend, de klei hier was voor hem een experiment. In een diepe kuil werden afwisselend lagen kalk en klei aangebracht; aan een brede stevige onderkant en dikke steunberen werd ook gedacht. Helaas, de toren ging verzakken. De bouwmeester ging dood. Maar niet getreurd de volgende bouwmeester bouwde weer "te lood". Zodat hij niet alleen scheef staat, maar onze Oldehove is tevens krom, toch vereren we hem hier meer als de mooiste Dom. Aan de linkerkant tegen de Oldehove zie je een versleten grafzerk die staat. Het weghakken van wapens van de adel was tijdens de revolutie een goede daad, gelukkig is hier het een en ander toch nog te bekijken zo'n grafzerk laten houwen was natuurlijk wel voor de "stinkend rijken". Die konden het betalen om in de kerk te worden begraven, waar ze dan behoorlijk te stinken lagen. 1. Welk teken wordt op deze grafzerk uitgebeeld? a) Vadertje tijd met zijn zeis b) zandloper (tijd vliegt snel) c) zeepbel (broosheid aardse bestaan) d) geraamte (bij de geboorte sterven we al) ->
We lopen achter de Oldehove langs en betreden De Tuin aan de overkant.
/
Daar lopen we schuin rechts omhoog, vroeger was dit een hogere hoop zand, die bestond uit afval en puin aan de rand van de stad neergelegd. Later verdedigingswallen (dwingers) waar menige strijd is beslecht. Weer later stond er een molen, waarvan de woning links nog resteert. Die molen werd aangekocht door de gemeente, op zich niet verkeerd maar terstond werd hij afgebroken, want het doel was om de aarde weg te halen, om de Ee te dempen, met kipkarretjes vol door de straat, zo luidden de verhalen. 2. Hoe heette de molen die hier stond? a) Fenix b) Us mem c) Oldehove d) de Leeuw Links achter de tempel voor de beeldengroep van Pier Pander, die woonde in Rome waar heel wat Nederlandse kunstenaars, zoals Louis Couperus, konden komen de volgens hem "teeder jong en kinderlijk mooie" Psyche beeld is verderop te zien. 1
Terwijl we langs het water lopen, vertel ik wat er in deze Tuin was te zien. 3. Welke elfstedentocht start er altijd hier in de Prinsentuin? a) paard b) fiets c) schaats d) roeiboot De stadhouder verwachtte vaker thuis te zijn na het einde van de 80-jarige strijd en stichtte de prinsentuin, voor prinsen. Oorspronkelijk in franse stijl gewijd. Een lusthof met prachtige bomen, vijverpartijen en een theeschenkerij. Nadat de stadhouder naar Den Haag was vertrokken kwam hij vrij voor de burgerij; althans, hij werd opengesteld voor "fatsoenlijke lieden" die hier konden verpozen, en tuinarchitect Roodbaard heeft toen voor de Engelse landschapsstijl gekozen. Deze was vriendelijker en kronkelender dan die formele geometrie -> <-
rechts gaan we na het bord met "het plantsoen wordt in de zorg ...." dat ik zie. Op de muur een herinnering van de prinsentuin zijn ontstaan, om vervolgens naar links de engels landschapsstijl te ondergaan: al kronkelend over kleine paadjes kom je boven. Links een verzetsmonument, bij de vijver het theehuis en rechts daarvan een schelp: de muziektent. 4.
Wiens buste staat niet op de orkestschelp? a) Bach b) Mozart c) Beethoven d) Koningin Wilhelmina Het theehuis heet nu "De Koperen Tuin" naar het boek van Vestdijk geheten, de hoofdpersoon danste hier op de mars van Sousa, dat heeft hij geweten! -> <|
We lopen over het bruggetje en gaan rechtsaf en door de poort weer links eruit, aan de overkant van de straat op de hoek de Fryske Akademy, een fries geluid? We zien wapenschilden van boven naar onder met een bronzen zwaan, die geeft het recht van zwanendrift (eieren rapen, vangen voor dons) aan. 5. Welke wapens zijn er bij de Fryske Akademy geplaatst op de hoek bij de Doelenstraat? a) van alle friestalige gemeenten b) van alle gemeenten uit de drie frieslanden c) zaten op de tribune (van het toernooiveld) die hier vroeger stond d) gemeenten die hebben bijgedragen aan de oprichting van de Fryske Akademy
|
We lopen door de doelenstraat, rechts het princesshof-complex van de achterkant.
<-
Aan het eind links de Grote Kerkstraat in, waar die karretjes met zand doorgingen net als veel vroeger, achter elkaar, als de vele kloosterlingen. Die leefden in een zelfstandig en afgesloten gebied , een immuniteit, met eigen regels, die golden daarbuiten niet. Bij de doorbraak daarvan was het de Bollemanssteeg die ontstond . 6. Door wiens woning komt de Bollemanssteeg aan zijn naam? a) slachterij b) bakker (van appelbollen) c) bolleman (beheerder stadsstier) d) bolle man die nauwelijks zijn huis in kon (op de gracht) We passeren de oude plaats van de Holdingastins, er valt van alles te lezen. Toch is het iets verder bij St Anthony waar ik wil wezen. Eerst de st Anthonystraat, dat was een oude gracht. 2
Op nr 39 woonden de rentmeester van 't Anthony gasthuis (met heel wat macht). De heilige Anthoon had als levenswerk ouden en armen te steunen. Daar, zul je zien, zouden in Leeuwarden heel wat mensen op gaan leunen. 7. Welk attribuut van St. Anthoon heeft de stichting als wapen genomen? a) bel b) boek c) varkentje d) staf in vorm T Links zien we een plaatje van AED LEUWERD, een mooie stins met weergangen. Rechts het oude St Anthony Gasthuis daar laat ik je naar verlangen, <-
we gaan naar links, het steegje in, en blijven staan bovenop een gedicht de poezieroute ter gelegenheid van het afscheid van burgemeester, niet licht! 8. Waar gaat het over? Met Rome en Leeuwarden? a) zelfde bouwer b) 7 heuvels en 3 terpen c) zijn heuvels en vrije terpen d) geen van de voorgaande antwoorden We lopen naar het nieuwe gasthuis van St.Anthony, niet een hof rond een bleek: een nieuwe gezonde manier van wonen met goed licht- en luchttoevoer, zo leek. Kosteloze bewoning, behalve de mensen die zich inkochten, proveniers genaamd, die kregen dan ook beter onderdak, zoals het betaamt. 9. In welk gedeelte van het nieuwe St. Anthony gasthuis woonden de proveniers? a) dwarsvleugels b) Julianapaviljoen c) verbindende lengtevleugel d) kopwoningen aan dwarsvleugels Aan de andere kant van de adoptiebomen dan waar het gasthuis staat, daar is het dat de stichting gewoon weer verder gaat. Onder andere een weeshuis, maar na het rampjaar door oorlog tegen ieder tegelijk waren er zoveel wezen dat ze zochten naar een andere uitwijk. Aan de overkant bij het Julianapaviljoen, zie je het nieuwe stadsweeshuis staan, als het regent moet je in dat huidig natuurmuseum eens "onder water gaan"!
->
We gaan rechts (de pijlsteeg), een openluchtmuseumpje hebben ze hier gebouwd: brandende molens, koets en paarden en iemand die houwt. We klimmen naar het hoogste punt van één van de Nijehovense terpen, en gaan boven niet naar rechts om in het oude gasthuis een blik te werpen. (ps wel leuk! door oude gasthuis, langs stadhouderlijk hof.) Op de hoek staat een huis met in lichte dodekop, onder donker, gestucte zijgevel. Een bewoonster, dochter van eigenaar Zelle (vraag 24), wekte aardig wat wrevel, 10. Bijnaam van de dochter van de eigenaar Zelle was Mata Hari. Deze werd van spionage verdacht en gedood: a) door duitsers vergast b) door fransen gefusilleerd c) door Haarlemmers met pek overgoten d) door een kipkarretje met zand om de Ee te dempen overreden
<-
Linksaf door de Grote Kerkstraat richting Grote of Jacobijner kerk. Rechts zien we in 't geel (weer opvallend kleurgebruik) de Waalse kerk staan, een voormalige kapel van een vrouwenklooster, is wat de gevels je zien laat: dwarskoppen tussen kopgevels bij een klooster en niet topgevels naar de straat. 11. Hoe komt de Grote Kerkstraat aan haar naam (hint: let op de nummering): 3
a) b) c) d)
Waalse kerk Noorderkerk Grote of Jacobijner kerk St. Vitus kerk (bij de Oldehove)
Verderop rechts (nr. 238) de Keimpemastins met trap, oud woonhuis van de stad. 12. De Keimpemastins heeft in Vlaams verband gemetselde muren. Dat betekent: a) stenen parallel en kops erop b) kopse en gestrekte stenen met vulling c) 1 laag stenen gestrekt, 1 laag stenen gekopt d) afwisselend gestrekte en gekopte stenen (1.5 steens dik) We zien links de Joodse school en monument, voorstellend de klaagmuur. En die heeft het weeshuis, met het poortje als oorspronkelijk ingang, als buur. (ps eventueel langs hofje?! En Luilekkerland, via andere kant kerk door). ->
|
|
We lopen voorlangs de kerk en kijken even waarom hij de bijnaam grote heeft. Een laag poortje, waardoor je niet kon zien wie er staat als je iets geeft: aan armen werd daar brood uitgedeeld, wie er arm was wilde men dus niet weten. Op het volgende poortje staat een oranjeboom in top. De ramen, daar staat het hele verhaal van de fries nassau's die daar liggen op. 13. Waarom deze Oranjeboom? a) Oranjeboom-bier sponsor laatste restauratie b) toegang door Oranjepoort naar Koningskraak (galerij) c) afdwingen goede oogst in de boomgaard van de Jacobijnen d) door Oranje's gebruikte boom om kaatsstand bij te houden Links daar op de hoek heeft een eerste gasthuis, van Boelema, gestaan. De monnikenbuurstraat (dwarskappen) laten we links om rechtdoor te gaan.
We lopen door "bij de put" en door de Sacramentstraat heen. Met het danscentrum "zalen Schaaf" wat een synagoge was voorheen. Voor we rechtsaf de Voorstreek opgaan, blijven we even staan: links aan de overkant is een apotheek, die de oudste art nouveau decoratie heeft. Het was een bijkantoor van verzekeringsmaatschappij "DE Utrecht" daar komen we straks nog een keer terecht. Het gebied tussen de grachten, als je in richting van de apotheek blikt, was het buurtschap Hoek, samen met de 3 terpen heeft dat Leeuwarden gesticht. Dat was 7 eeuwen geleden, het buurtschap werd door de Cammingha's geleid, de huidige wijk Camminghaburen kom je tegen als je in die richting verder rijdt. De Amelandpijp heeft een T-splitsing van waterwegen daaronder, dat je er met een boot een bocht kunt maken is een wonder. 14. Wat is de grootste boot waarmee je onder de Amelandpijp nog de bocht om kunt? Op grootte: a) jeugdskif b) wherry c) dubbel-wherry d) vier
->
We gaan dus vanuit de Sacramentstraat rechts de Voorstreek op, de eerste rechts is het begin van de Ee, aan de overkant op de hoek de oude PTT. 15. Waar/hoe werd de post besteld voordat dit oudste postkantoor werd geopend? a) geen post b) bij de hoofdwacht c) bij de postdirecteur 4
d) bij de gemeentesecretarie (ps eventueel rechtuit (jullie hoeven niet naar het Haersmahuys). Oppakken na vraag 19 bij Brol. ). <-
we gaan links de brug over, zien een ronde hoek in het linker pand en langs "de kiosk", een grootstedelijke weelderigheid aan de andere kant. Zo lopen we de koningsstraat in, links zien we hoofden, 4 en nog eens twee, van hen ken ik helaas niet het wel en wee. Aan het eind zien we links, hoe ze de kanselarij bij het fries museum trekken, met een tunnel onder de weg, zodat je er kan komen zonder je jas aan te trekken. Tegen een brug over de weg naar het museum waren velen fel gekant. In de kanselarij zat het oude gerechtshof van Friesland.
->
Nu rechts, de gedempte tweebaksmarkt op, we kijken naar de apotheek-versiering. Aan de overkant het Boelema gasthuis, de derde versie van dat ding. Langzamerhand moeten we weer een beetje terugkomen uit de oude tijd, links in een steegje de PTT-zender, in heel Leeuwarden zie je die geheid. 16. Waarom is deze PTT-zender zo belangrijk? a) meertalig b) satelliet-verkeer c) hele provincie Friesland d) militair vliegbasis Leeuwarden Het nieuwe oude PTT-kantoor staat op de plaats van weer een kloosterkerk, de verzekeringsmij Utrecht had aan het tegel zetten rechts heel wat werk!: een van de fraaiste voorbeelden uit de art nouveau, de vernieuwingstijd.
|-
We gaan aan de overkant lopen, dan kun je het provinsjehus beter aanschouwen, dat loopt door tot en met al die nieuwe gebouwen. Daar ging het vroeger op "z'n elf-en-dertig's", dat heeft tijd geslorpen, want de 11-steden hadden vetorecht over de 30 dorpen. "Het Haersmahuys" is genoemd naar Aurelia van Haersma, zij was markant. Haar vader was grietman in Oudega (s), en deze had met het poortje een band, dat komt uit de state en is door de rechter/bestuurder naar hier meegenomen. Zijn wapen, een boom, is er ook nog opgekomen. Een groot beeldhouwwerk van zandsteen zit aan het Huys, aan de andere kant, maar dat is van buiten niet te zien, wel binnen in dit pand! Dat zou ik dus maar binnen gaan aanschouwen, onder genot van een lekker drankje en wellicht iets om te kouwen. We lopen van de gedempte tweebaksmarkt door de oude Oostertraat, een straat nu met winkeltjes die richting het centrum gaat. 17. Een Friese duim is: a) koekje b) de helft van een Leidse voet c) een twaalfde deel van een Rijnlandse roe d) verschil in Fries Zomerpeil en het Nieuw Amsterdams Peil (NAP) Op de hoek van deze straat en de Ossekop passeren we een oud pand dat heet "de gladde gevel", daar woonden mensen van stand. In de 15e eeuw was het mode, te bouwen met lagen van gele bakstenen en rode. Deze lieden zijn een stapje verder gegaan: ze hebben ze geglazuurd! Dat was heel nieuw in die tijd, en echt niet alleen in deze buurt; tot de jugendstil-tijd werd het maar heel weinig gedaan, terwijl het toch zolang mooi blijft staan?! 5
18.
De Ossekop dankt zijn naam aan: a) Pesthuis b) Ossemarkt c) Café bij Ossemarkt met uithangbord met een Ossekop d) iemand met "een gladde gevel" (uitgestreken smoel) werd Ossekop genoemd We lopen de Oosterstraat door, tot we over de paardenpijp zijn gekomen (pijp staat voor brug) deze was hoog en smal met bomen.
->
We gaan niet rechtdoor door de verbrede Peperstraat maar we gaan over de pijp rechtsaf, zodat we over de groentemarkt lopen. 19. Hoe komt de Peperstraat aan zijn naam? a) specerij-winkel b) pijper (fluitist) c) pypebewaarders (wachthuisje bij pijp) d) scherpe inhoud Leeuwarder Courant (begon in deze straat) We naderen dan een ingewikkelde pijp (brug dus), De Brol genaamd; uit het midden van de 16e eeuw en altijd nog op zelfde manier bestaand. Schuin rechtdoor loopt de Hoogstraat, die tegen de hoogte van een terp gaat; die terp had hier een steile rand, die over de reling de kelders zien laat 20. Wat kwam er op de haven bij "de kelders", dat hij ernaar vernoemd is? a) bier b) wortel c) groente d) pijlen ("over de kelders" heen)
<-
We gaan linksaf, groeten de frisiaan, en lopen rechts nauw tegen de huizen aan Aan de overkant zien we de planteur met halsgevel prijken, met het pand rechts daarvan is contrast, daar kun je naar een lijstgevel kijken. 21. De planteur: a) sinds 1785 b) sigaren sinds 1870 c) pantoffels van stoffels d) hennepkwekerij sinds 1883 Lopen we verder, dan zien we nog mooie varens de muur doen wijken; om aan het eind naar het weidse uitzicht en de Waag te mogen kijken. Het oude centrum van deze stad, waar boter en kaas werd verhandeld over dat kleine bruggetje kwamen de kooplui (heren genaamd) gewandeld; die woonden rechts in het Herenwaltje, waar we niet door gaan vandaag, we gaan naar rechts en verlaten het uitzicht op deze mooie Waag. Straks komen we nog terug op deze gracht, maar eerst is het het oude stuk "Leeuwarden Hofstad" dat op ons wacht.
->
Naar rechts dus, de St. Jacobstraat in, we lopen aan de rechterkant. Nr 7 is in de oude kleuren geschilderd, sommigen waren daar fel tegen gekant, de kozijnen zijn licht gehouden en donker de draaiende en schuivende delen, dat hoort bij oude huizen, er volgen er zo nog vele. Bij nr 13 valt ook heel wat te bekijken, festoenen (slingers van vruchten of bloemen) trachtten het geheel te verrijken. 22. Wat werd er in het pand op nr 13 uitgeoefend? a) drukkerij b) wapenhandel c) schelpzoeker d) bloemenhandel Lopen we verder, dan zien we straten links omlaag en die naar rechts omhoog, dezelfde terp als waarvoor de Hoogstraat zich omhoog boog. Op het Gouverneursplein gekomen zullen we uiteindelijk links af gaan, 6
kijk eerst even naar rechts de Eewal, ga desnoods midden op de weg gaat staan. De stadsarchivaris in die tijd, die er verdrietige woorden aan wijdt: "In 1884 verdween hier de oude EE, met haar hooge, groene wallen, hare steenen bogen en haar lommerrijk geboomte .... Jammer dat voor practische verbeteringen dikwijls zoveel schilderachtigs moet verloren gaan". Een kleine eeuw later kan dit gevoel nog steeds worden onderschreven; een fles Ee-water (in 1884 genomen door protesterenden) houdt dit in leven. Waar de aarde vandaan kwam om te dempen, laat ik straks ter plekke weten. Deze kwam niet van de terpen links en rechts van de Ee, Nijehove (2x) geheten. Goed, dit laten we even rusten en gaan vanuit de st.Jacobsstraat dus linksaan. <-
Het gebouw links op de hoek, de Hoofdwacht, zag je eerst nauwelijks staan. Nu wordt het beeld versterkt door de kleur, want er zit nu oker tegenaan. In dit gebouw zat nooit de stadhouderlijke garde of garnizoenswacht meer de architect Romein zette dit in 1884 als 2de uitbreiding van 't stadhuis neer. Links komen we langs de eerste uitbreiding van het stadhuis, wat naar achter, het stadwapen met de Leeuw als fiere wachter. 23. Wat valt er op aan het Leeuwarder wapen? a) 1 leeuw in plaats van 2 b) kleur goud in plaats van oranje c) hij kijkt naar links in plaats van naar rechts d) staart krult naar binnen in plaats van naar buiten Aan de overkant het "stadhouderlijk hof", over de huidige kleur is veel gezegd, eerst de Friese geschiedenis vooraf, wat hiervoor de basis heeft gelegd. In 1345 werd bij Warns hunzelfde vijand, een Hollandse graaf, verslagen, daarna gingen de Schieringers en vetkopers elkander opjagen. Schieringers waren de hoge adel en vetkopers de gegoede burgerij, in 1515 keerde Karel V definitief het tij en legden zij hun conflict opzij. Na de hervorming kiezen ze de zijde van Willem van Oranje, dit Friese land; vanaf 1583 hebben de stadhouders daar gezag, er ontstaat een hechte band Willem Lodewijk (neef van Willem van Oranje) is de eerste van de dynastie, nadat z'n oom werd vermoord werd hij stadhouder. Daar staat 'ie! 24. Wat is de bijnaam van Willem Lodewijk: a) Us Heit b) Loodje (schietfanaat) c) den vader van zijn volk d) den schrijver voor 's lands vrijheid Sinds 1587 woonden er 7 stadhouderlijke gezinnen in dit stadhouderlijk hof, na menige verbouwing werd het onder Marot de huidige eenheid; daarvoor lof. Het onstond uit wel drie verschillende woningen op een rij, als laatste kwam die rechts met het poortje erbij. 25. Wat stond er in een contract over de hoogte van het poortje? Er moest onder door kunnen: a) gouden koets b) paard met berijder c) lid van de hoofdwacht met lans d) hooiwagens voor het gasthuis erachter In 1747 zal Willem Carel Hendrik Friso (Willem IV) dit pand laten staan, om als eerste stadhouder van de verenigde Nederlanden naar Den Haag te gaan. Zo kon het geslacht Nassau-Dietz tot Oranje-Nassau gaan, de Oranjeboom zie je een eindje verder staan. 26. Welk attribuut is geen kroningsattribuut: a) scepter b) rijksappel c) rijkszwaard d) oranjetwijgen Linksachter (bij de boom) is het voormalige stadhuis met "pace et justitia" er op, en een origineel Fremy carillon met 39 klokken in de top. 7
27.
Wie staat er niet op het stadhuis afgebeeld: a) voorzienigheid b) god van de zee c) wet en de gerechtigheid d) wijsheid met stadswapen Op de kelders van het huis van de familie Auckema werd dit gebouwd, de eerste steen werd gelegd door die Willem IV, 3 jaaren en 7 maanden oud. Links het oranje bierhuis (met oranjeappels op de knopankers), kijk in de straat, het Herenwaltje richting Waag, maar dat is in de geschiedenis al heel laat: want daarvoor eindigde de Ee .... in zee! /
Wij vervolgen de weg van de Ee zoveel mogelijk rechtdoor, de Weerd genoemd. Kijk nog even achterom, 't duurt even voor zo'n leuk hoekje weer opdoemt.
->
De museumwinkel willen we wel eens zien, dus we eerste straat rechts af en komen al snel bij de kerk van de bagijnen (uiteraard: die de straatnaam gaf). De bouwmeester Romein liet de kerk pleisteren en gaf deze kleur. Hij was de eerste die zoiets deed; dat gaf heel wat gezeur. De houten galerij (kraak): "...zijnde deez geheele kraak konstig besneden" bleef bij verbouwing behouden, door hergebruik in balustrades, tot op heden. 28. De orgelbouwer Jacob van Dam werkte samen met (her)bouwmeester Romein aan de Westerkerk in 1847. Dit resulteerde in monumentaal 16voets orgel in een kas opgehangen aan de wand boven de kansel op een half-ovale plattegrond. Een nieuw element waren de overhoekse zijtorens, wat zijn dit? a) front had een punt vooruit b) front stond iets schuin voorover c) frontpijpen niet alleen voor, maar ook opzij d) de kansel stond in een hoek, dus in het orgel ook een hoek In de verte zien we, de trots van de stad, de Oldehove al opdoemen, daar komen we nog, maar die willen we hier alvast noemen. In Leeuwarden wordt gediscussieerd over kleur, die geeft toegevoegde waarde: schoonwerk dient ossebloedrood of dodekoppaars te zijn, donker als aarde. Gepleisterd of gestuct dient zandsteen of oker te zijn, in ieder geval licht.
<-
Linksaf richting museumwinkel zien we op de hoek met de Nieuwsteeg een ronde hoek, waar de bewoner in 1877 10 gulden (!) vergoeding voor kreeg. Veel straatjes waren smal en er liep zelfs nog vaak een gracht doorheen, dan werd op de hoek wel eens iemand geschopt tegen het zere been. Op Nieuwsteeg 5 hebben de dametjes Feenstra alles oud gelaten, dat hebben tegenwoordig heel wat ingezetenen en toeristen in de gaten. 29. Vroeger woonden op Nieuwsteeg nr 5 een geelgieter. Wat is dat? a) piskijker b) bierzuiper c) kopergieter d) schilder gepleisterde muren
->
Op nr 2 passeren we een oud pakhuis, op de gracht gaan we rechtsaf, een deftige woongracht was dit en schepen voeren er door heen. 30. Deze gracht heet Nieuwstad. Deze naam komt doordat: a) hergebouwd na overstroming b) hergebouwd na enorme brand c) laat gebouwd daar hier vroeger de Middelsee was d) hergebouwd na verkoop afgegraven grond van terp 8
nr 63/65 (vat 69) is romig van kleur, als eerste tegen de traditie in gegaan, nu gaat de gemeente met de kleurgeving (als volwaardig aspect) er tegen aan. Rechts het enige huis met volledige bedekking van platen met natuursteen Aan de overkant zie je een lief klein poortje, waar de poptakamers achter zaten. Aan het eind loop je tegen een lijstgevel met echte en pseudo-attiek op, hopelijk krijgt Anne Vondeling ze niet op z'n kop. ->
->*
|
Rechtsaf de kleine kerkstraat in, waar we de Burmaniastraat links laten: dat huis krijg je straks, via iets bijzonders, pas in de gaten. Rechts weer de Bagijnestraat, we lopen door tot we links de Oldehove zien staan, maar laten we daar eerst nog een paar meter naar rechts gaan. Om naar het voormalig paleis van Marie-Louise (Marijke Meu) te kijken. Toen haar stadhouder Johan Willem Friso in 1711 bij de Moerdijk verdronk, was het 6 weken later dat ze hem nog zoon Willem Carel Hendrik Friso schonk. Eerst woonde ze nog aan het stadhouderlijk hof, maar hij werd meerderjarig, toen vond ze het tijd worden dat hij zelfstandig woonde, een stadhouder waardig. Ze vertrok uit het Hof naar de Liauckamastins (lange tijd Papingastins geheten), waar het stadhouderlijk paar vaak bij haar kwam eten. 31. Welk gerecht werd door Marie-Louise en het stadhouderlijk paar als eerste in Friesland in de eetzaal van het Princessehof gegeten? a) ui b) wortel c) pompoen d) aardappelen Stins komt van steen, in de Middeleeuwen een kostbaar bouwmateriaal "steenrijk" waren de eigenaren van die stadsstates dan ook allemaal. De eigenlijke stins is rechts vanaf die verdedigbare toren, die was voor uitzicht. Voor de eenheid van de huizen had de mening van architect Coulon groot gewicht. We lopen terug naar het Oldehoofsterkerkhof, ga maar aan de linkerkant lopen, bij de ingang van het nieuwe stadskantoor zie je binnen het Burmaniahuis. Bezopen? En, heb ik vooraf iets te veel over Leeuwarden beloofd? een lief klein compact oud stadje, als je dat nu maar gelooft! Oant Sjen!
Elise Boltjes www.EliseBoltjes.nl
Leeuwarden, mei 1995
literatuur: Leeuwarden hofstad, Peter Karstkarel, Monument van de Maand, jaargang 5, deel 8 Tuinen van de friese adel, drs. R.L.P. Mulder-Radetzky, Monument van de Maand, jaargang 7, deel 4 Friese Stinzen en Staten, Klaas Vos, Monument van de Maand, jaargang 6, deel 2 Het metrum van de voetstap, poezieroute Leeuwarden Orgelbouwers in Friesland, J. Jongepier, Monument van de Maand, jaargang 7, deel 3 Zerken in Friesland; 9
Rik Vos, Christien Diamant en Elleke Makkes van der Deijl, Monument van de Maand, jaargang 9, deel 3A Open monumenten in Leeuwarden 1990, Stichting Aed Leuwerd. Idem 1991. Leeuwarden Kleurroute, 1989 stichting Kleur Buiten. Leeuwarden 700 jaar bouwen, drs. G.P. Karstkarel, 1985, Uitgeverij Terra, Zutphen. Och heden ja..zo was Leeuwarden, Keikes, 1988, Friese Pers Boekerij bv.
10
