Adventure Educatie Iedere jongere heeft Talent

Adventure Educatie Iedere jongere heeft Talent

Naam

: Mark Kegel

Studentnr.

: 204468

Opleiding

: SM&O

Datum

: september 2010

Begeleider

: Remco Koopmeiners

Coach

: Joyce Velthuis

Adventure Educatie, Iedere jongere heeft talent 1

Voorwoord Voor u ligt het onderzoeksrapport Adventure Educatie, iedere jongere heeft talent. Ik heb voor dit thema gekozen omdat ik een grote passie heb voor avontuurlijke sporten en ik deze passie wil gebruiken om jongeren te helpen hun talent te laten zien en te ontwikkelen. Al lange tijd beoefen ik sporten als (kite)surfen en snowboarden. Ik heb hier les in gegeven en ik heb ook gewerkt als buitensportinstructeur. Bij het lesgeven in deze sporten miste ik het echte contact met de personen. Ik leerde iemand een nieuwe activiteit aan en daar bleef het meestal bij. Ik was op zoek naar de persoon achter de sporter. In mijn studie SM&O (Sport, Management en Ondernemen) kwam ik de projectweek ‘Adventure Programming’ tegen. Ik heb mijzelf hiervoor ingeschreven omdat ik nog vrije studiepunten nodig had en het had iets met buitensport te maken. Hier maakte ik voor het eerst kennis met Adventure Educatie en de organisatie hierachter: Project Adventure. Ik was op dat moment op zoek naar een afstudeerstage. Ik zocht naar een organisatie die met jongeren werkte en (buiten)sport inzette als middel. De activiteiten en methodieken van Project Adventure hebben mij geraakt en sloten precies aan bij wat ik zocht. Tijdens de project week kwam ik Bart van der Knaap en Rick Bulsing tegen. Zij zijn bezig met het opzetten van Project Adventure in de regio Den Haag. Ik heb de kans gekregen om bij Project Adventure Den Haag af te studeren. In de Verenigde Staten heeft Project Adventure al veel bereikt op het gebied van schooluitval. Omdat dit in Nederland ook een groot probleem is, heb ik in samenwerking met Bart en Rick besloten om te kijken wat Project Adventure voor dit probleem kan beteken. Hier is mijn afstudeer rapport op gebaseerd. Ik wil graag Bart en Rick bedanken voor de passie waarmee zij hun werk doen, dat ze mij bevestigen in mijn goede kanten en mij stimuleren om te blijven leren. Daarnaast wil ik Elziena Taute, Doortje Wüllschleger, mijn stagebegeleider Remco Koopmeiners en mijn fantastische vrouw Risja bedanken, die mij geholpen en gesteund hebben in het schrijven van dit onderzoeksrapport.

Afstudeerrapport van Mark Kegel

september 2010


Inhoudsopgave Voorwoord ................................................................................................................................. 1 Inhoudsopgave .......................................................................................................................... 2 Samenvatting ............................................................................................................................ 3 1.

Inleiding .............................................................................................................................. 4

2.

Voortijdig Schoolverlaten ................................................................................................... 5 2.1 Problematiek .................................................................................................................... 5 2.2 Definitie ............................................................................................................................ 5 2.3 Oorzaken ......................................................................................................................... 6

3.

Bestaande preventiemethodes .......................................................................................... 9 3.1. Overheid ......................................................................................................................... 9 3.2. Begeleidingstrajecten ................................................................................................... 11

4.

Project Adventure............................................................................................................. 11 4.1 Geschiedenis Project Adventure ................................................................................... 13 4.2 Project Adventure Nederland......................................................................................... 15 4.3 Programma’s ................................................................................................................. 15

5.

Adventure Educatie als preventiemiddel .......................................................................... 19 5.1 Principes Project Adventure .......................................................................................... 19 5.2 Project Adventure binnen een begeleidingstraject ........................................................ 24

6.

Conclusie ......................................................................................................................... 26

7.

Project Adventure als onderwijspartner, een aanbeveling voor de toekomst. ................. 28

Literatuurlijst ............................................................................................................................ 31


september 2010


Samenvatting Dit onderzoeksrapport behandeld de volgende probleemstelling: Zijn de programma’s van Project Adventure een preventiemiddel tegen voortijdig schoolverlaten op het Middelbaar Beroeps Onderwijs (MBO)? Voortijdig schoolverlaten is een groot probleem in Nederland, vooral op het MBO. De doelstelling van het Ministerie van Onderwijs Cultuur en Wetenschap (OCW) is om in 2012 nog maar 35.000 voortijdig schoolverlaters te hebben. Op dit moment zijn er ruim 40.000 voortijdig schoolverlaters. Het Ministerie van OCW heeft onderzoek laten doen naar de belevingswereld van voortijdig schoolverlaters. Uit dit onderzoek zijn tien factoren gekomen die inzicht geven in de oorzaken van voortijdig schoolverlaten. De overheid heeft een plan geschreven om voortijdig schoolverlaten tegen te gaan. Daarnaast bestaan er op MBO scholen begeleidingstrajecten die voortijdig schoolverlaters opvangen. Project Adventure is van oorsprong een organisatie uit de Verenigde Staten die Adventure Educatie aanbiedt. Adventure Educatie is het inzetten van avontuurlijke ‘outdoor’ activiteiten als leermiddel voor persoonlijke- en groepsontwikkeling. Sinds 2000 is Project Adventure ook in Nederland actief. De programma’s van Project Adventure zijn gebaseerd op een aantal principes. De drie belangrijkste principes zijn: - Waardevolle Afspraken (Full Value Contract) - Kies je Eigen Uitdaging (Challenge by Choice) - Leren door Doen (ervaringsleer-cirkel) Deze drie principes komen in alle programma’s van Project Adventure terug. De drie principes van Project Adventure kunnen er voor zorgen dat de oorzaken van voortijdig schoolverlaten aangepakt worden. Aan de hand van dit verslag kan er geconcludeerd worden dat Project Adventure op dit moment nog niet in staat is om zijn programma’s preventief in te zetten voor het probleem voortijdig schoolverlaten op het MBO. Wel is Adventure Educatie een goede ondersteuning voor de begeleidingstrajecten binnen het MBO. Project Adventure heeft de potentie om een onderwijspartner te zijn bij de preventie van voortijdig schoolverlaten. Dit zal echter meer onderzoek vereisen.


september 2010


1. Inleiding Voortijdig schoolverlaten is een probleem in Nederland. Het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) heeft de afgelopen jaren hard gewerkt aan goed beleid en er zijn acties ondernomen in samenwerking met scholen, gemeentes, bedrijven en zorginstellingen. Dit is goed gelukt en het aantal voortijdig schoolverlaters is flink verminderd afgelopen jaren. De doelstelling van het Ministerie van OCW is om in 2012 nog 35.000 schoolverlaters te hebben. Momenteel zijn dit er ongeveer 40.000. Een structurele samenwerking is cruciaal om de doelstelling te halen. Na 2012 moet er nieuw beleid geschreven worden en een nieuw actieplan komen. Project Adventure zou hierin een goede partner kunnen. De probleemstelling van dit onderzoek luidt: Zijn de programma’s van Project Adventure een preventiemiddel tegen voortijdig schoolverlaten op het Middelbaar Beroeps Onderwijs (MBO)? Voor deze probleemstelling is gekozen, omdat driekwart van de voortijdig schoolverlaters afkomstig is uit het MBO en het Ministerie van OCW is op zoek naar een integrale aanpak tegen voortijdig schoolverlaten op MBO instellingen. Het eerste deel van dit rapport gaat in op het probleem, de definitie en de oorzaken van voortijdig schoolverlaten. In hoofdstuk drie worden de bestaande preventiemethodes beschreven: de aanpak van de overheid en in het kort de begeleidingstrajecten van het Regionaal Opleidings Centrum (ROC) Mondriaan. Vervolgens wordt ingegaan op de organisatie Project Adventure, de geschiedenis en de werkwijze. Als belangrijkste wordt in hoofdstuk vijf beschreven wat de principes van Project Adventure kunnen betekenen in de oorzaken van voortijdig schoolverlaten. De conclusie geeft antwoord op de probleemstelling en tot slot wordt in het laatste hoofdstuk ingegaan op wat Project Adventure als partner kan betekenen in een structurele samenwerking tussen onderwijs, gemeente, zorg en bedrijven.


september 2010


2. Voortijdig Schoolverlaten Dit hoofdstuk beschrijft de problematiek, de definitie en de oorzaken van voortijdig schoolverlaten.

2.1 Problematiek In 2002 waren er 71.000 voortijdig schoolverlaters1. Op dit moment zijn dit er nog ruim 40.000. Het aantal is dus verminderd, maar nog niet genoeg. De doelstelling van het ministerie van Onderwijs Cultuur en Wetenschap (OCW) is dat in 2012 nog slechts 35.000 jongeren voortijdig de school verlaten. Als jongeren problemen ondervinden in hun leerloopbaan, waardoor ze te vroeg stoppen met hun opleiding behalen zij namelijk geen startkwalificatie. Dit is een probleem, want het behalen van een startkwalificatie geeft een beter perspectief op de arbeidsmarkt en een eigen plek in de samenleving. Dit is goed voor de jongere zelf, goed voor de maatschappij en goed voor de economie. Het is dus van groot belang om een grote groep jongeren in Nederland een betere toekomst te geven door voortijdig schoolverlaten te bestrijden. Hierbij verdienen jongeren op het MBO onderwijs extra aandacht, omdat blijkt dat onder deze jongeren de daling van het aantal voortijdig schoolverlaters het minst is. Om dit effectief te kunnen doen, moet men eerst begrijpen wat voortijdig schoolverlaten is, en hoe jongeren dit beleven.

2.2 Definitie In 1969 heeft de overheid de leerplichtwetgeving ingesteld. De leerplicht geldt van de leeftijd vijf tot en met zestien jaar. Sinds 2003 valt de leerplichtwetgeving onder het Ministerie van OCW. De gemeentelijke overheden dienen dit te controleren en het verzuim bij te houden. Na de leeftijd van zestien jaar valt de jongere niet meer onder de leerplichtwet, maar begint de kwalificatieplicht (sinds één augustus 2007) voor jongeren die nog geen startkwalificatie hebben gehaald. Deze kwalificatieplicht duurt totdat de jongere achttien jaar is.

1

Brief van het ministerie van OCW aan de Tweede Kamer d.d. 18 februari 2010 ‘Voortijdig Schoolverlaten: cijfers en beleid’


september 2010

Adventure Educatie, Iedere jongere heeft talent 6 Het Ministerie OCW (2010) beschrijft een voortijdig schoolverlater als volgt: ‘Een voortijdig schoolverlater is iemand tussen de twaalf en drieëntwintig jaar die zonder startkwalificatie het onderwijs verlaat. Een startkwalificatie is een havo- of vwo-diploma of een mbo-diploma op niveau twee of hoger.’

2.3 Oorzaken Het ministerie van OCW heeft onderzoek laten doen naar de belevingswereld van voortijdig schoolverlaters.2 In dit onderzoek komen tien factoren naar voren die inzicht geven in de oorzaken waardoor sommige jongeren uitvallen en anderen niet. Deze factoren worden hieronder afzonderlijk besproken, maar ze vertonen wel onderlinge samenhang. Psychologische kenmerken Veel (bijna)schoolverlaters hebben een afwachtende houding en ondernemen niet uit zichzelf actie. Zij hebben het gevoel dat de gebeurtenissen hen overkomen. Ze hebben weinig of in het geheel geen ambities. Uiteindelijk is voortijdig schoolverlaten voor deze jongeren vaak een opluchting, omdat ze school alleen maar als een beknellende druk ervaren. Softdrugs gebruik Softdrug gebruik kan een reden zijn voor voortijdig schoolverlaten. Softdrug gebruik is een aantrekkelijke manier om van ‘het gezeur en gedoe af te zijn’. Leerlingen gaan de verplichtingen hierdoor uit de weg. Daarnaast versterkt softdrug gebruik het motivatiegebrek en de gevoelens van doelloosheid. Herrieschoppers en geruislozen Leerlingen die herrie schoppen of ruzie maken op school komen veel eerder in beeld bij zorgfunctionarissen en opvangvoorzieningen dan leerlingen bij wie de problematiek zich naar binnen keert, bijvoorbeeld in de vorm van depressiviteit. De leerlingen met internaliserende problemen geven geen overlast binnen de schoolsituatie en verdwijnen haast onopgemerkt uit beeld en worden voortijdig schoolverlater.

2

Oberon – De belevingswereld van Voortijdig Schoolverlaters. Een onderzoeksrapportage. (2008)


september 2010

Adventure Educatie, Iedere jongere heeft talent 7 Multi-probleemgezinnen In het onderwijs komt men leerlingen tegen uit multi-probleemgezinnen met bijvoorbeeld gewelddadige ouders, misbruik en alcoholisme. Er zijn getraumatiseerde leerlingen, waarbij problemen zich naar binnen keren, in depressie en onzekerheid en/of naar buiten, in stoerheid, agressie en autoriteitsproblemen. Sociaal-economische en etnische factoren: ambities en beperkte kennis en ondersteuning ouders Leerlingen met laag opgeleide ouders hebben meer kans om voortijdig schoolverlater te worden. Dit komt vaak door beperkte ouderondersteuning. Zo laten sommige ouders de overgang van het voortgezet onderwijs naar het MBO geheel aan het kind en de school over. Een ander voorbeeld van beperkte ouderondersteuning is, dat bij jongeren met problemen als ADHD, anorexia, depressiviteit en lage cognitieve capaciteiten, de ouders naar de mening van de onderzoekers vaak niet in staat zijn om deze problemen snel te herkennen. Daarnaast vinden de ouders geen gespecialiseerde hulp en onderwijsvormen voor die problemen. Op zoek naar ‘hechting’ Jongeren hechten aan persoonlijke aandacht en betrokkenheid vanuit school. De school kan in problematische omstandigheden, op het juiste moment, de helpende hand bieden om verdere escalatie te voorkomen. Die helpende hand kan komen van een familielid, een leraar of een medewerker van een opvangvoorziening. Wanneer een dergelijke hand ontbreekt, kunnen leerlingen zich gaan hechten aan verkeerde vriendengroepen. Hechting en gekend worden, begint binnen de school. Tijdig handelen, ook op risicomomenten Tijdige hulp vanuit de ‘zorg’ kan voortijdig schoolverlaten voorkomen. Een belangrijk verschil tussen een voortijdig schoolverlater en een niet-voortijdig schoolverlater ligt erin dat de leerling op een Rebound- of andere voorziening word geplaatst, en vervolgens weer terugstroomt het onderwijs in. Soms is er een dunne scheidslijn tussen voortijdig schoolverlaten en niet-voortijdig schoolverlaten en als zorgfunctionarissen er snel bij zijn, en goed handelen, kan schoolverlaten voorkomen worden. Er zijn ook leerlingen die te lange tijd thuis zitten te wachten, totdat ze een nieuwe vervolgopleiding kunnen gaan volgen.


september 2010

Adventure Educatie, Iedere jongere heeft talent 8 Pestproblematiek Uit de onderzochte (bijna) voortijdig schoolverlaters bleek een behoorlijk deel in het verleden gepest te zijn. Dit begint meestal al op de basisschool en zet zich voort in de verdere schoolloopbaan. Naar de beleving van de onderzochte jongeren werd er weinig gedaan aan het pesten op school. Spanningsveld leren – werken Bij een aantal jongeren uit het onderzoek ontwikkelde zich na allerlei problemen in het onderwijs de wens tot twee zaken: werken en geld verdienen. In het MBO is er de gelegenheid om te studeren en te werken tegelijkertijd. Dit gebeurd in de Beroeps Begeleidende Leerweg (BBL) opleidingen en de leerwerktrajecten. Maar er is onvoldoende aandacht voor het feit dat jongeren het onderwijs uitgetrokken kunnen worden, omdat ze geld willen verdienen. Helende tijdelijke uitval Bij een aantal jongeren leidde de daadwerkelijke ‘uitval uit het onderwijs’ tot het inzicht dat een diploma toch wel nuttig is als je een bepaald soort werk zoekt. Deze jongeren kregen door een periode van ‘eenvoudig’ werk in de horeca of winkelbedrijven inzicht in het belang en nut van onderwijs en vonden nieuwe motivatie voor een vervolg van de schoolloopbaan.


september 2010


3. Bestaande preventiemethodes In dit hoofdstuk wordt ingaan op maatregelen van de overheid om voortijdig schooluitval tegen te gaan gericht op MBO instellingen. Wanneer jongeren door verkeerde opleidingskeuze, verzuim, of andere problematiek hun opleiding niet kunnen vervolgen, kunnen ze geplaatst worden in een begeleidingstraject. Als voorbeeld wordt de aanpak van drie begeleidingstrajecten op het ROC Mondriaan beschreven

3.1. Overheid Voortijdig schoolverlaten valt in Nederland onder het Ministerie van OCW. Het Ministerie van OCW heeft Nederland verdeeld in negenendertig Regionale Meld- en Coördinatiefunctie- regio’s (RMC-regio’s) in al deze regio’s zijn convenanten afgesloten met contactgemeenten en onderwijsinstellingen in het voortgezet onderwijs en het middelbaar beroepsonderwijs. De contactgemeenten coördineren de meldingen en registratie van voortijdig schoolverlaters en dragen zorg voor mogelijkheden van doorverwijzing en herplaatsing in het onderwijs. Het doel is in de periode schooljaar 2007-2008 tot en met schooljaar 2010-2011 een reductie van veertig procent van het aantal nieuwe voortijdig schoolverlaters te realiseren ten opzichte van het aantal voortijdig schoolverlaters in het schooljaar 2005-2006. Het accent ligt op de preventie van voortijdig schoolverlaten. Driekwart van de voortijdig schoolverlaters in het schooljaar 2008-2009 is afkomstig van de zeventig MBO-instellingen. Vandaar dat het Ministerie van OCW de komende tijd extra aandacht wil besteden aan het middelbaar beroepsonderwijs. Om deze reden publiceert het Ministerie van OCW halfjaarlijks de MBO-rapportages. Uit de voorlopige cijfers van het Ministerie van OCW van schooljaar 2008/2009 blijkt dat de individuele prestaties van de onderwijsinstellingen nog sterk verschillen: in het voortgezet onderwijs is de schooluitval met ruim dertig procent verminderd, het MBO laat een daling zien van dertien procent. Het komende jaar moet er nog hard gewerkt worden, zodat de doelstelling voor 2010/2011 (veertig procent minder voortijdig schoolverlaters) wordt gehaald. (Bron: Ministerie van OCW, 2010)


september 2010

A d v e n t u r e E d u c a t i e , I e d e r e j o n g e r e h e e f t t a l e n t 10 Voor een langdurige afname van het aantal voortijdig schoolverlaters is een integrale aanpak en borging van het voortijdig schoolverlaterbeleid in de werkprocessen van ROC’s noodzakelijk. Dat betekent dat van het College van Bestuur via het middenmanagement tot aan de werkvloer gestuurd wordt op het voorkomen van voortijdig schoolverlaten. OCW ondersteunt ROC’s hierbij door kennisdeling te organiseren. (Bron: Ministerie van OCW, 2010) Om de doelstelling van 35.000 voortijdig schoolverlaters te halen in 2012 heeft het Ministerie van OCW het beleid ‘Aanval op de Uitval’ ingezet. Alleen de maatregelen waarin Project Adventure een rol zou kunnen spelen worden hieronder genoemd: -

Meer en betere zorg op school.

-

Aantrekkelijker onderwijs, met sport en cultuur, om jongeren op school te houden.

(Bron: Ministerie van OCW, 2010) De huidige convenanten van het Ministerie van OCW met contactgemeentes en onderwijsinstellingen lopen in 2012 af. Om te voorkomen dat daarna het aantal voortijdig schoolverlaters weer toeneemt, heeft het Ministerie van OCW een aantal overwegingen opgesteld om ook op de lange termijn het aantal voortijdig schoolverlaters laag te houden. Alleen de overwegingen waarin Project Adventure een rol zou kunnen spelen worden hieronder genoemd: -

Samenwerking tussen scholen, gemeenten en andere ketenpartners een structureel karakter geven.

-

Investeren in het voorkomen van schooluitval onder het motto: Hoe eerder hoe beter.

-

Investeren in de binding tussen de school en de jongere waarbij de docent een belangrijke rol speelt.

(Bron: Ministerie van OCW, 2010) Dit zijn uitgangspunten, maar nog geen concrete plannen. In hoofdstuk zeven zal duidelijk worden hoe Project Adventure een rol zou kunnen spelen in de maatregelen tot 2012 en in de overwegingen voor 2012 en daarna.


september 2010

A d v e n t u r e E d u c a t i e , I e d e r e j o n g e r e h e e f t t a l e n t 11 3.2. Begeleidingstrajecten Hieronder wordt beschreven wat de overheid bedoelt met de maatregel ‘meer en betere zorg op school’ en vervolgens wordt beschreven wat voor zorg er binnen de begeleidingstrajecten van het ROC Mondriaan aanwezig is. Elke jongere die zorg nodig heeft, moet die kunnen krijgen. Scholen spelen hierin een belangrijke rol. School is de plek waar de problemen van jongeren zichtbaar worden en tevens de plek voor het inzetten van begeleiding of hulpverlening. Dit hoort binnen school opgevangen te worden door een Zorg- en Advies Team (ZAT). Een ZAT is een krachtig instrument om de schoolinterne zorg af te stemmen op de schoolexterne zorg. In ZAT’s werken professionals uit verschillende domeinen zoals leerlingbegeleiding, (school)maatschappelijk werk, (jeugd)gezondheidszorg, (jeugd)hulpverlening, leerplicht/RMC en politie structureel samen. De functies van het ZAT zijn vroegsignalering, consultatie, preventie, probleemtaxatie/diagnostiek en indicatiestelling, en het activeren en bieden van passende, afgestemde zorgverlening die emotioneel welbevinden, ontwikkeling, positief gedrag, onderwijsdeelname en leerprestaties bevorderen. Steeds meer ROC’s organiseren voor hun beroepsopleidingen meer instroommomenten per jaar, dus ook na één oktober. Dit is een extra stimulans voor scholen om leerlingen vast te houden, want voor schooluitvallers voor één oktober wordt de bekostiging gestopt. Er zijn praktijkvoorbeelden waarbij voortijdig schoolverlaters gedurende het gehele schooljaar tijdelijk opgevangen worden in een ‘opvangklas’. In een opvangklas kunnen jongeren een pakket aangeboden krijgen waarin studiekeuze en beroepsoriëntatie centraal staat, zodat ze daarna zo snel mogelijk kunnen instromen bij een andere beroepsopleiding waar ze bewust voor gekozen hebben. Het ROC Mondriaan draait verschillende begeleidingstrajecten ter preventie van voortijdig schoolverlaten. Een begeleidingstraject (Mens en Maatschappij (M&M) plus) voor studenten van Maatschappelijke Dienstverlening (voorheen was dit Mens en Maatschappij) en voor studenten van Zakelijke Dienstverlening. Deze trajecten zijn bedoeld voor studenten die tijdelijk uit hun beroepsopleiding zijn geplaatst door achterstand, verzuim of verkeerde keuze van hun opleiding. In deze trajecten worden de leerlingen geholpen om weer naar hun opleiding terug te gaan of ze kunnen zich oriënteren op een andere opleiding. Naast deze twee trajecten is er in januari 2010 een externe Reboundvoorziening ‘De Wissel’ gestart. De Wissel biedt opvang voor


september 2010

A d v e n t u r e E d u c a t i e , I e d e r e j o n g e r e h e e f t t a l e n t 12 leerlingen waarbij de problematiek niet meer door de school gedragen kan worden. Hier wordt dus meer zorg geboden en er wordt hier ook gewerkt aan gedragsverandering. De begeleidingstrajecten moeten ruimte bieden voor persoonlijke ontwikkeling en het aanleren van algemene competenties gericht op zelfstandig functioneren in de maatschappij. Binnen de trajecten worden leerlingen begeleid door vaste coaches. De coaches helpen de leerlingen om hun kansen te herkennen en op te pakken. Hierbij is het belangrijk dat de coaches zich verplaatsen in de belevingswereld van de leerlingen en zorgen voor een veilige en vertrouwelijke omgeving. In het traject wordt gekeken naar de doelen van de leerlingen en samen met de coach wordt er gekeken naar de mogelijkheden om deze doelen te bereiken. (Bron: Jaarverslag begeleidingstrajecten, 2008-2009) De Wissel is voornamelijk bezig met herstel van het verstoorde gedrag van de leerling. Dit doet het team van de Wissel in samenwerking met externe professionele zorg. Het team werkt met de student aan basisvaardigheden, kennis en gedragsveranderingen. Dat gebeurt zodanig dat de student na de periode op De Wissel weer zelfstandig kan functioneren in de bestaande (onderwijs-)omgeving en de sociale- en maatschappelijke structuren buiten De Wissel. Om ondersteuning en begeleiding zo goed mogelijk aan te laten sluiten bij de student, maakt De Wissel gebruik van externe zorg: Bureau Jeugdzorg, De Jutters (o.a. Het Palmhuis), Jeugdformaat, Reclassering en Leerplicht. (Bron: Plan van aanpak, Reboundvoorziening: De Wissel, 2010)


september 2010

A d v e n t u r e E d u c a t i e , I e d e r e j o n g e r e h e e f t t a l e n t 13

4. Project Adventure In dit hoofdstuk wordt ingegaan op het ontstaan van Project Adventure in de Verenigde Staten en het ontstaan in Nederland. Vervolgens wordt ingegaan op hun werkwijze. 4.1 Geschiedenis Project Adventure Project Adventure is in 1971 als non-profit organisatie opgezet in de Verenigde Staten door Jerry Pieh. Jerry Pieh was op dat moment directeur van een school en was goed bekend met Outward Bound, een organisatie die in die tijd zeer populair was. In de programma’s van Outward Bound werden groepen jongeren en volwassen mee de wildernis in genomen om daar te werken aan persoonlijke- en groepsontwikkeling. In deze programma’s ontstonden algemene gedragsregels vanuit de natuur: leren vertrouwen in jezelf en de ander en goed omgaan met de omgeving. Vanwege de lengte van de programma’s en de hoge kosten kreeg Jerry het idee dat veel jongeren deze kans niet kregen. Dit vond hij jammer, omdat hij uit ervaring wist wat voor een positieve impact deze programma’s op mensen hadden. Jerry vond de oplossing voor dit dilemma: Bring the Adventure Home!! ‘Bring the Adventure Home’ betekent dat Jerry de Adventure filosofie uit de Outward Bound programma’s in de traditionele schoolsetting bracht onder de naam Project Adventure. Hij ontwikkelde een curriculum dat door docenten in de reguliere lessen gegeven kon worden. De programma’s hebben als doel om kinderen en jongeren de mogelijkheid te bieden om te ontdekken dat ze tot veel meer in staat zijn dan dat ze zelf denken of dat hun omgeving hen verteld. Naast de Adventure programma’s heeft Project Adventure de ‘Adventure Based Counseling’ methodiek (ABC methodiek) ontwikkeld. Programma’s die gebaseerd zijn op de ABC methodiek duren een aantal weken en zijn intensiever. Er worden avontuurlijke activiteiten met jongeren gedaan waarbij zij fysieke en emotionele uitdagingen aangaan. Hierbij staat het groepsproces centraal, leert de individuele deelnemer naar zichzelf kijken en leert hij op een gezonde manier in de groep functioneren. De kracht van de ABC methodiek ligt in de combinatie van veel verschillende activiteiten op het juiste moment inzetten en gezamenlijk evalueren. In de evaluatie wordt gereflecteerd op de gedragsafspraken die de groep zelf gemaakt heeft. Binnen alle activiteiten is de voor- en nabespreking daarom heel belangrijk. Van te voren moet duidelijk


september 2010

A d v e n t u r e E d u c a t i e , I e d e r e j o n g e r e h e e f t t a l e n t 14 zijn wat er wordt gedaan en met welk doel. Na de activiteit moet duidelijk worden hoe de deelnemer de leerervaring kan koppelen naar situaties in zijn dagelijks leven. (Bron: Exploring Islands of Healing, 2002) Naar aanleiding van de grote successen3 van de Adventure programma’s heeft Project Adventure in 1988 het boek ‘Islands of Healing’ uitgegeven. Dit boek gaat over de ABC methodiek en wordt wereldwijd gebruikt om de ABC methodiek in te zetten. Een belangrijke bijdrage in de groei van Adventure programma’s in de jaren tachtig is de ontwikkeling van het ‘Challenge’ programma: een zes weken durend programma voor jeugddelinquenten. Dit is een strak gestructureerd Adventure programma (gebaseerd op de ABC methodiek) gecombineerd met wetenschappelijke onderbouwing, betrokkenheid van de ouders en loopbaanondersteuning. Een evaluatie van het programma tussen 1983 en 1986 toonde aan dat 94 procent van de jongeren die aan het programma waren begonnen het ook hadden afgemaakt en dat de terugval in de eerste drie jaar na het programma vijftien procent was, een percentage dat normaal gesproken tussen de vijftig en zeventig ligt. Het Challenge programma draait nog steeds met succes. Een andere belangrijke mijlpaal voor de Adventure programma’s was de ontwikkeling in 1990 van het ‘Choices’ drugsbehandelprogramma voor veroordeelde jongeren. In de periode tussen 1991 en 2001 hebben van de jongeren, die een jaar of langer geleden uit het Choices programma zijn gekomen, 74,7 procent geen terugval gekend. Dit is een mooi resultaat, omdat in het eerst jaar de kans op terugval het grootst is. Het gevolg van al deze resultaten is dat Project Adventure in 2001 het boek ‘Exploring Islands of Healing’ heeft uitgebracht. Niet om het vorig boek te vervangen, maar om het aan te vullen en te verdiepen.

3

Project Adventure heeft een pilot gedraaid op een school voor speciaal onderwijs en zeer goede resultaten

geboekt op het gebied van schooluitval. De Amerikaanse overheid heeft subsidie uitgegeven, zodat ze na 6 jaar op 400 scholen de Adventure programma’s draaiden. Hierna hebben deze programma’s zich uitgebreid naar vele andere landen. (Bron: Exploring Islands of Healing, 2002)


september 2010

A d v e n t u r e E d u c a t i e , I e d e r e j o n g e r e h e e f t t a l e n t 15 4.2 Project Adventure Nederland In het jaar 2000 is Project Adventure naar Nederland gehaald door Mark Jakobs. Hij heeft de successen van Project Adventure in andere landen gezien en is ervan overtuigd geraakt dat dit ook in Nederland mogelijk is. De hoofdlocatie is in Amsterdam en in januari 2009 is er een vestiging bijgekomen in Den Haag. Op beide locaties draaien er programma’s voor jongeren in het onderwijs en zijn er workshops voor docenten. In Den Haag wordt de mogelijkheid onderzocht voor een structurele samenwerking met het ROC Mondriaan. Op dit moment wordt er samengewerkt met de begeleidingstrajecten en wordt er gekeken naar een mogelijke subsidie om een lange termijn samenwerking op te zetten. Naast de twee bestaande vestigingen zijn er twee potentiële Project Adventure vestigingen in Eindhoven, Sittard en in Twente. Het doel van Project Adventure Nederland is zoveel mogelijk jongeren te bereiken die zich beter kunnen ontwikkelen door middel van de Adventure Educatie. Adventure Educatie is het inzetten van avontuurlijke ‘outdoor’ activiteiten als leermiddel voor persoonlijke- en groepsontwikkeling. Hiernaast wil Project Adventure zoveel mogelijk Adventure Educatie overdragen aan mensen die met jongeren werken. Om deze doelen te bereiken is er een nationaal team opgericht dat zich bezig houdt met het aangaan van samenwerkingen met scholen, gemeenten, zorginstanties en bedrijven. Daarnaast is het nationaal team bezig met het opleiden van instructeurs en nieuwe vestigingen opzetten. Beide Project Adventure locaties beschikken over een laag en hoog parcours. Dit is een mooie trekpleister voor de jongeren. Veel activiteiten vinden op de grond plaats en wanneer de groep er klaar voor is kunnen ze de lucht in. Afhankelijk van het doel van de deelnemers kiest de Project Adventure instructeur een bepaalde activiteit uit. Deze doelen kunnen zijn: Kennismaken, elkaar leren vertrouwen, samenwerken en/of doelen stellen.

4.3 Programma’s Project Adventure levert programma's voor jongeren die de mogelijkheid bieden om ervaringen op te doen en te leren in een fysiek en emotioneel veilige omgeving. Daarnaast bieden zij workshops voor docenten en begeleiders die met deze jongeren werken.


september 2010

A d v e n t u r e E d u c a t i e , I e d e r e j o n g e r e h e e f t t a l e n t 16 In tegenstelling tot de bekende wedstrijdspelen waarbij er altijd winnaars en verliezers zijn, gebruikt Project Adventure methodieken die uitgaan van gemeenschappelijke activiteit en samenwerking. De deelnemers halen het beste in zichzelf naar boven door middel van veel plezier, samenwerken, elkaar leren vertrouwen en fysieke uitdagingen aangaan. Dit resulteert in betere prestaties op school en dus uiteindelijk in een beter toekomstperspectief. Deze effecten houden vooral stand wanneer scholen, ouders en zorginstellingen betrokken zijn bij de begeleiding van de jongeren. Alle programma’s zijn gebaseerd op de principes: ‘Waardevolle Afspraken’ (Full Value Contract) waarbij het eigen gedrag en het gedrag binnen de groep centraal staat, ‘Kies je eigen Uitdaging’ (Challenge by Choice) waarbij iedere deelnemer mee kan doen op zijn of haar niveau, en ‘Ervaringsleer’ waarbij het gaat om leren door te doen. Deze principes zijn met elkaar verweven en kunnen niet afzonderlijk van elkaar functioneren. In het volgende hoofdstuk worden de principes verder beschreven. Binnen de ABC methodiek staat doelen stellen centraal. De deelnemer moet bedenken welk doel hij heeft en welke middelen er voor nodig zijn om dit doel te behalen. Hierbij worden de activiteiten aangepast aan de behoefte van de groep of het individu. Een doel als kennismaken, kan bijvoorbeeld worden behaald door de Adventure game ‘Group Juggle ’( zie figuur 4.1) in te zetten: een activiteit met een bal, waarbij je heel simpel begint met een namenrondje en waarbij je uiteindelijk een uitdagend doel stelt als het maximaal aantal ballen/voorwerpen dat je met je groep kunt rondgooien.

Figuur 4.1: de Adventure game ‘Group Juggle’


september 2010

A d v e n t u r e E d u c a t i e , I e d e r e j o n g e r e h e e f t t a l e n t 17 Om elkaar te leren vertrouwen heeft Project Adventure een reeks vertrouwensactiviteiten om in te zetten. Het wordt opgebouwd vanaf een laag niveau tot een heel hoog niveau, waarbij de deelnemers elkaar nodig hebben om te gaan klimmen. De jongeren bepalen zelf hoe ver ze gaan. Om een groep te leren samenwerken kunnen probleemoplossende activiteiten ingezet worden. Hierdoor wordt de groep uitgedaagd om samen een bepaald doel te bereiken. Tijdens de activiteiten komen verschillend gedrag en emoties naar boven, waar de Project Adventure instructeur mooi op in kan spelen. De instructeur kan afhankelijk van de doelen de verschillende activiteiten inzetten. Elke activiteit kent weer zijn eigen uitdagingen. Er vinden activiteiten plaats op het lage en op het hoge parcours. Een voorbeeldactiviteit op het lage parcours zou zijn: The Wall (zie figuur 4.2). The Wall is een houten muur waar een team gezamenlijk overheen probeert te klimmen en waar de inzet van iedereen heel belangrijk is.

Figuur 4.2: The Wall, iedereen is nodig om de persoon over de muur te krijgen.


september 2010

A d v e n t u r e E d u c a t i e , I e d e r e j o n g e r e h e e f t t a l e n t 18 Het hoge parcours bestaat uit hoge touwbanen, evenwichtsbalken, klimwanden, prussik klimmen (zie figuur 4.3) en de vliegende eekhoorn, waarbij de groep al slingerend een jongere hoog de lucht in trekt. Het hoge parcours richt zich vooral op grenzen verleggen. Bij het hoge parcours is het van belang dat de groep serieus met elkaar kan samenwerken, vanwege de veiligheid.

Figuur 4.3: Prussikklimmen is een boomklim-techniek waarbij men zichzelf doormiddel van twee dunne touwtjes en de prussik-knoop omhoog laveert.

Een Project Adventure instructeur heeft de kwaliteit om door middel van een activiteit bewust op zoek te gaan naar bepaald gedrag. Met de deelnemers worden er afspraken gemaakt over het gedrag. Hier wordt de hele groep bij betrokken en hierdoor ontstaat er een fysiek en emotioneel veilige omgeving waarbinnen ook feedback aan elkaar gegeven kan worden. Project Adventure biedt ook workshops aan die zijn bedoeld om de docenten of begeleiders die met jongeren werken op te leiden in Adventure Educatie. De workshops zijn ook bedoeld als bijscholing voor instructeurs. In een workshop zou men kunnen leren hoe men uitdagende spelactiviteiten binnen zijn eigen klas of organisatie zou kunnen aanbieden. Men kan worden opgeleid in het trainen en observeren van groepen.


september 2010


5. Adventure Educatie als preventiemiddel In dit hoofdstuk wordt beschreven wat de principes van Project Adventure kunnen betekenen in een aantal van de oorzaken van voortijdig schoolverlaten uit hoofdstuk 2.3.

5.1 Principes Project Adventure De drie belangrijkste principes van Project Adventure die terug komen in alle programma’s en workshops zijn de Waardevolle Afspraken (Full Vallue Contract), Kies je eigen Uitdaging (Challenge by Choice) en Leren door Doen.

5.1.1 Waardevolle Afspraken (Full Value Contract) Een belangrijk principe achter de Adventure programma’s zijn de Waardevolle Afspraken. Men kan zich voorstellen dat voor elke groep bepaalde gedragsnormen een vereiste zijn. Deze kunnen gaan over op tijd komen, niet schelden, respect, luisteren enzovoorts. De Waardevolle Afspraken zijn uniek voor elke groep en sluiten aan bij de individuele- en groepsdoelen. Ze worden gezamenlijk ontwikkeld en zijn voor alle groepsleden te begrijpen. Het zijn geen regels die door de docent of groepsleider worden opgelegd, maar ze worden door de groepsleden zelf geformuleerd. De Waardevolle Afspraken helpen bij het creëren van een emotioneel en fysiek veilige omgeving waar alle deelnemers achter staan. Onafhankelijk van de soort groep, de individuele- en groepsdoelen vragen de Waardevolle Afspraken de groep om: •

veilige en respectvolle gedragsnormen te creëren en/of te begrijpen, waarbinnen de groep functioneert.

•

zich betrokken te voelen met deze gedragsnormen en zich er zodoende aan te houden. Dit geldt voor elke deelnemer.

•

akkoord te gaan met een gedeelde verantwoordelijkheid, om de gedragsnormen te handhaven.

Project Adventure heeft een groot aanbod aan activiteiten die de groep helpen om de Waardevolle Afspraken te formuleren.


september 2010

A d v e n t u r e E d u c a t i e , I e d e r e j o n g e r e h e e f t t a l e n t 20 Het maken van Waardevolle Afspraken kan goed werken in het onderwijs als preventiemiddel tegen voortijdig schoolverlaten. Hieronder volgen een aantal factoren uit hoofdstuk 1.3. die inzicht geven in de oorzaken van voortijdig schoolverlaten. Hierbij wordt beschreven hoe het principe ‘Waardevolle Afspraken’ hierin kan helpen. Als men kijkt naar de ‘psychologische kenmerken’ gaat het voornamelijk over betrokkenheid en verantwoordelijkheid. Leerlingen hebben een afwachtende houding, ondernemen geen actie, hebben weinig ambities en zien school als een beknellende druk. (Uit hoofdstuk 1.3) De Waardevolle Afspraken worden door de groep geformuleerd waardoor ze veel meer betrokken zijn dan wanneer een docent of begeleider de regels bepaald. Er ontstaat een fysiek en emotioneel veilige omgeving die de leerlingen uitdaagt om elkaar aan te spreken op de groepsafspraken en hun verantwoordelijkheid hierin. Het principe van Waardevolle Afspraken gaat uit van gemeenschappelijke activiteit en samenwerking. ‘Geruislozen’ verdwijnen onopgemerkt uit beeld en worden voortijdig schoolverlater, terwijl ‘herrieschoppers’ veel eerder in beeld komen bij zorgfunctionarissen en opvangvoorzieningen. (Uit hoofdstuk 1.3) De Waardevolle afspraken worden gemaakt met de groep en door de groep. Voorbeelden van Waardevolle Afspraken zijn elkaar respecteren en elkaar feedback geven. Binnen de groep zijn er ‘geruislozen’ en ‘herrieschoppers’. De afspraken worden zo geformuleerd, dat er niet geaccepteerd wordt dat de ‘geruisloze’ onopgemerkt uit beeld verdwijnt of dat de ‘herrieschopper’ de groep overneemt. De Project Adventure instructeur zal er op toezien dat zowel de herrieschopper als de geruisloze feedback geeft. Het is belangrijk dat docenten betrokken zijn bij het maken van Waardevolle Afspraken, zodat zij de gebeurtenissen mee kunnen nemen naar de schoolsituatie. Jongeren zoeken naar ‘hechting’. ’Hechting’ is moeilijk te vinden op veel grote MBO instellingen. Met ‘hechting’ wordt persoonlijke aandacht en betrokkenheid vanuit school bedoeld. Persoonlijke aandacht en betrokkenheid kunnen ervoor zorgen dat in problematische omstandigheden op het juiste moment een helpende hand geboden kan worden. Wanneer dit ontbreekt of er gehecht wordt aan bijvoorbeeld verkeerde vriendengroepen is er meer kans op voortijdig schoolverlaten. (Uit hoofdstuk 1.3)


september 2010

A d v e n t u r e E d u c a t i e , I e d e r e j o n g e r e h e e f t t a l e n t 21 De Waardevolle Afspraken worden toegepast in kleinschalige programma’s. Waardevolle Afspraken geven een vrijheid die leerlingen in het onderwijs niet altijd krijgen. Wel geven de Waardevolle Afspraken een kader aan waarbinnen de groep op fysiek en emotioneel gebied veilig kan functioneren. Jongeren krijgen persoonlijke aandacht, worden bevestigd waar ze goed in zijn en voelen zich vertrouwd. Door de positieve benadering van Project Adventure, zullen de jongeren graag terug komen bij de programma's. Dit zorgt voor hechting en dit kan meegenomen worden naar de schoolsituatie. In de Adventure programma’s leert de groep goed kennismaken en samenwerken en er wordt gewerkt aan vertrouwen en doelen stellen. Dit intensieve groepsproces zorgt ervoor dat jongeren het gevoel hebben dat ze erbij horen en dat ze waardevol zijn.

5.1.2 Kies je eigen Uitdaging (Challenge by Choice) Het principe van ‘Kies je eigen Uitdaging’ is bedoeld om een groepscultuur te creëren waar iedereen wordt gerespecteerd om zijn eigen mate van uitdaging te kiezen. Dit uitgangspunt draagt ertoe bij dat de jongere wordt aangemoedigd om zelf verantwoordelijkheid te nemen voor het functioneren binnen de groep. De deelnemer beleefd zo meer plezier aan de activiteit en steekt op deze manier meer van het programma op dan wanneer hij of zij ondanks weerstand toch volledig zou participeren. Je eigen uitdaging kiezen biedt voor elke deelnemer: •

De kans om potentieel moeilijke en/of beangstigende uitdagingen aan te gaan in een sfeer van ondersteuning en aanmoediging.

•

De mogelijkheid om van een uitdaging af te zien, wanneer de druk van het presteren te hoog, of het vertrouwen in het eigen kunnen te laag wordt. Tegelijkertijd weet de deelnemer dat er altijd nog een mogelijkheid is voor een nieuwe poging in de toekomst.

•

De kans om een moeilijke opdracht te proberen, wetende dat het doen van een poging belangrijker is dan het behalen van resultaat.

•

Respect voor eigen en andermans ideeën en keuzes.

Het principe van Kies je eigen Uitdaging heeft een zeer positieve invloed op jongeren. Op school krijgen ze allerlei regels waar ze zich aan moeten houden. Gaat het mis, dan heeft dat soms nare consequenties. Kies je eigen Uitdaging geeft de leerlingen een vrijheid die ze in het onderwijs niet kennen. Deze vrijheid heeft wel grenzen door middel van de Waardevolle


september 2010

A d v e n t u r e E d u c a t i e , I e d e r e j o n g e r e h e e f t t a l e n t 22 Afspraken. Kies je eigen Uitdaging geeft de leerlingen de mogelijkheid om zelf keuzes te maken. Dit sluit goed aan bij hun belevingswereld. Project Adventure kent drie zones van uitdagingen. De comfortabele (comfort) zone, de leer (stretch) zone en de paniek zone. De leerlingen worden uitgedaagd om zich zo veel mogelijk in de leerzone te bevinden. De activiteiten helpen de leerlingen om in te zien dat er in de leerzone het meeste gebeurt, zowel persoonlijk als met de groep. In de leerzone kan lekker gek gedaan worden, maar soms is het daar ook nodig om serieus te werken. Door gezamenlijk doelen te stellen en deze te halen ontstaan er vaak succesbelevingen. Kies je eigen Uitdaging stimuleert jongeren om zelf afspraken in de groep te brengen. Binnen de activiteiten beslist men zelf hoe ver, hoe gek, hoe snel en hoe hoog ze willen gaan. Men leert oefenen met doelen stellen. In veel activiteiten zit een opbouw. Het begint met een laag doel en dit gaat steeds naar een hoger niveau. Uiteindelijk bepaalt de groep welk niveau ze wil bereiken en wat de consequenties zijn wanneer het doel niet behaald is. Leerlingen komen erachter dat ze veel meer kunnen dan ze denken of dat ze onrealistische doelen stellen die ze moeten bijstellen. Het principe Kies je eigen Uitdaging helpt in de aanpak van de psychologische kenmerken (zie hoofdstuk 2.3) van voortijdig schoolverlaters, omdat leerlingen leren om initiatief te tonen, verantwoordelijkheid te nemen en actief mee te doen. Ook de ‘herrieschoppers en geruislozen’ worden aangesproken op hun verantwoordelijkheid in de groep en zij gaan ontdekken waar hun uitdaging ligt. Leerlingen kunnen dit meenemen in hun verdere studieloopbaan. Men wordt zich er meer van bewust dat men school voor zichzelf doet en dat de keuzes die men vandaag maakt consequenties hebben voor de toekomst.


september 2010

A d v e n t u r e E d u c a t i e , I e d e r e j o n g e r e h e e f t t a l e n t 23 5.1.3 Leren door Doen De structuur van alle activiteiten die Project Adventure inzet zijn gebaseerd op het principe Leren door Doen. Dit principe komt voort uit de ervaringsleercirkel (zie figuur 5.1). De ervaringsleercirkel is ontwikkeld aan de hand van de theoretische leerstijlen van David Kolb.4 De vier fases die horen bij deze leerstijlen zijn:

•

Concrete ervaring: Het opdoen van een realistische ervaring. Het is belangrijk dat men zonder vooroordelen openstaat voor een nieuwe ervaring.

•

Reflectie en evaluatie: Als men een nieuwe ervaring heeft gehad is er een periode van reflectie. Dit zal er toe bijdrage dat men het belang van deze ervaring leert zien. Ervaringen kunnen vanuit verschillende kanten bekeken worden.

•

Samenvatten en verwerken: De punten die voort komen uit de reflectie worden samengevat. Er wordt nagegaan in hoeverre de ervaringen en reflecties ook overeenkomen met de bevindingen die eerder zijn opgedaan. Dit creëert nieuwe leerdoelen

•

Toepassen: De gecreëerde leerdoelen worden meegenomen naar een volgende situatie. Om dit te kunnen doen moet men in staat zijn beslissingen te nemen en die daadwerkelijk uit kunnen voeren. Figuur 5.1: Een modelweergave van de ervaringsleercirkel van David Kolb

4

David A. Kolb, Experiental Learning, 1984


september 2010

A d v e n t u r e E d u c a t i e , I e d e r e j o n g e r e h e e f t t a l e n t 24 Veel van wat de jongeren op dit moment leren wordt niet gereflecteerd. Door de evaringsleercirkel te doorlopen krijgt de jongere de mogelijkheid om zo veel mogelijk van één activiteit te leren. De ervaringsleercirkel is een goed middel in de aanpak van voortijdig schoolverlaten. Het daagt de leerling uit om continu nieuwe doelen te stellen. De leerling is bewuster betrokken bij zijn eigen leerproces, omdat hij leert om te reflecteren op situaties. Doordat de doelen realistisch zijn zal er een grote motivatie ontstaan om de doelen te behalen. Ook op school moeten realistische doelen worden gesteld. Dit zal er voor zorgen dat een leerling motivatie heeft om zijn school af te maken. Voortijdig schoolverlaten wordt hiermee tegen gegaan. Een van de oorzaken van voortijdig schoolverlaten is helende tijdelijk uitval (zie hoofdstuk 2.3). Nadat een jongere zijn school voortijdig heeft verlaten, kan hij door een simpel baantje erachter komen dat het toch wel nuttig is om een diploma te hebben. Dit is Leren door Doen (ervaringsleer). De Adventure Programma’s helpen leerlingen om te ontdekken waar hun talent ligt en hoe ze deze kunnen ontwikkelen. Dit gebeurt door het doen van veel activiteiten en het reflecteren op deze activiteiten. Leren door Doen kan leerlingen helpen om zelf het probleem in te zien van voortijdig schoolverlaten. Vervolgens is er vanuit de school begeleiding nodig om aan dit probleem te werken.

5.2 Project Adventure binnen een begeleidingstraject Scholen spelen een belangrijke rol voor jongeren die zorg nodig hebben. Eén van de voorbeelden van een plek op school waar de leerlingen extra zorg kunnen krijgen is binnen een begeleidingstraject. Project Adventure is ervan overtuigd dat Adventure Educatie een goede aanvulling is op het programma van de begeleidingstrajecten en uit de praktijk blijkt dat een samenwerking erg gewenst is vanuit het ROC Mondriaan. Dit hoofdstuk beschrijft in het kort de aanpak van de begeleidingstrajecten. Er zal duidelijk worden dat veel thema’s van hun programma terug komen in de Adventure programma’s. Het grote verschil is dat Project Adventure zijn principes inzet als leermiddel voor persoonlijke- en groepsontwikkeling Begeleidingstraject ROC Mondriaan. De begeleidingstrajecten moeten ruimte bieden voor persoonlijke ontwikkeling en het aanleren van algemene competenties gericht op zelfstandig functioneren in de maatschappij. Binnen de trajecten worden leerlingen begeleid door vaste coaches/begeleiders. Deze helpen de leerlingen om hun kansen te herkennen en op te pakken. Hierbij is het belangrijk dat de


september 2010

A d v e n t u r e E d u c a t i e , I e d e r e j o n g e r e h e e f t t a l e n t 25 coaches zich verplaatsen in de belevingswereld van de leerlingen en zorgen voor een veilige en vertrouwelijke omgeving. In het traject wordt gekeken naar de doelen van de leerlingen en samen met de coach/begeleider wordt er gekeken naar de mogelijkheden om deze doelen te bereiken. Naast de twee begeleidingstrajecten is er een externe Reboundvoorziening waar meer zorg wordt geboden en gewerkt wordt aan herstel van verstoord gedrag. Uit de bovenstaande alinea komt naar voren dat de coaches de leerlingen helpen bij het herkennen en oppakken van kansen. Ook wordt er gekeken naar de doelen van leerlingen en hoe het mogelijk is om deze doelen te bereiken. In de voorgaande paragraaf is uitgebreid besproken dat door middel van het principe Leren door Doen ( hoofdstuk 5.1.3) de leerling inzicht krijgt in zijn eigen leerproces. Ook gaan de begeleidingstrajecten er van uit dat de coaches zorgen voor een veilige en vertrouwelijke omgeving. Project Adventure pakt dit aan door middel van de Waardevolle Afspraken en Kies je eigen Uitdaging. In de Adventure Programma’s doen zowel de leerling als de coach mee. Zo kan de coach zich verplaatsen in de belevingswereld van de leerling en zal de leerling zich vertrouwder voelen met de coach. Project Adventure is naar aanleiding van dit afstudeertraject een samenwerking gestart met het ROC Mondriaan. Uit de praktijk blijkt dat een samenwerking gewenst is. Het hele team van de begeleidingstrajecten binnen het ROC Mondriaan heeft een workshop gevolgd bij Project Adventure. De teamleden kwamen erachter dat zij iets missen binnen hun programma. Binnen de Adventure programma’s wordt alles in de groep gedaan en Project Adventure is ervan overtuigd dat de successen die men met de groep behaalt veel invloed hebben op de individuele keuzes en prestaties. In het onderwijs is er onvoldoende tijd om op deze manier met de groep te werken en is het belangrijk dat de individuen hun competenties halen. Project Adventure wil met een samenwerking gaan aantonen dat een Adventure programma helpt en kan bijdrage in de aanpak van voortijdig schoolverlaten. Met de resultaten hiervan hoopt Project Adventure naar andere scholen te kunnen gaan.


september 2010


6. Conclusie Dit hoofdstuk geeft antwoord op de probleemstelling: Zijn de programma’s van Project Adventure een preventiemiddel tegen voortijdig schoolverlaten op het MBO? In de programma’s van Project Adventure worden drie verschillende principes gebruikt die samen krachtig functioneren in het werken met jongeren aan persoonlijke- en groepsontwikkeling - Waardevolle afspraken - Kies je eigen Uitdaging - Leren door Doen Waardevolle afspraken zorgen voor een kader. Elke leerling valt binnen dit kader. De kracht van Waardevolle Afspraken is dat het geen regels zijn, maar afspraken die door en voor de groep zijn gemaakt. De jongeren maken dus zelf hun kader. Op school bepalen de docenten het kader door middel van regels. Jongeren die voortijdig hun school verlaten kunnen vaak niet met deze regels overweg en voelen zich niet betrokken bij deze regels. Het principe Kies je eigen Uitdaging zorgt ervoor dat iedere jongere zijn eigen uitdaging bepaalt en zelf beslist hoe hoog hij zijn doelen stelt. Door het behalen van doelen ontstaat er vaak een succesbeleving. Als een doel door een groep wordt behaald is er sprake van een nog grotere succesbeleving. Een succes beleving leidt tot motivatie om door te zetten. Bij het volgende doel zal de jongere zich nog meer gemotiveerd voelen om het doel te halen. Als er binnen de school door de jongere een realistisch doel wordt gesteld, zal de kans groot zijn dat hij dit behaald. Dit levert een succesbeleving op en zorgt er voor dat de jongere meer gemotiveerd wordt om verder te gaan met school. Leren door doen is een ander principe van Project Adventure. Dit principe wordt gekenmerkt door de ervaringsleercirkel van David Kolb. Een belangrijk onderdeel in de ervaringsleercirkel is het reflecteren op activiteiten. Dit helpt de jongere bewust te worden van het proces achter een activiteit. Ook leert de jongere realistische doelen te stellen. Het proces van bewustwording en realistische doelen stellen, zorgt er voor dat de jongere betrokken is bij een activiteit. Als het proces van bewustwording en realistische doelen stellen ook op school wordt toegepast, zal de


september 2010

A d v e n t u r e E d u c a t i e , I e d e r e j o n g e r e h e e f t t a l e n t 27 jongere zich ook betrokken voelen bij zijn school. Daarnaast levert het behalen van realistische doelen een succesbeleving op. Dit is een motivatie om volgende doelen te halen. Worden er realistische doelen binnen de school behaald, dan zal ook dit een succesbeleving geven en motivatie om verder te gaan met school. Voortijdig schoolverlaten wordt tegen gegaan door betrokkenheid en motivatie. Op dit moment werkt Project Adventure samen met de begeleidingstrajecten van het ROC Mondriaan. Binnen de Adventure programma’s wordt alles in een groep gedaan. Project Adventure is ervan overtuigd dat de successen die men met een groep behaalt veel invloed hebben op de individuele keuzes en prestaties. In het onderwijs is onvoldoende tijd om op deze manier met een groep te werken. De coaches uit de begeleidingstrajecten missen de groepswerking op school. Daarom kan er geconcludeerd worden dat Project Adventure binnen de begeleidingstrajecten past, omdat zij zorgt voor groepswerking. Over de programma’s van Project Adventure kan dus geconcludeerd worden dat het de oorzaken van voortijdig schoolverlaten aanpakt. Er kan echter niet geconcludeerd worden dat het een preventiemiddel is tegen voortijdig schoolverlaten. Om dit te kunnen concluderen zal Project Adventure voor meerdere jaren binnen het onderwijsstelsel aan de slag moeten gaan. Dit zal niet alleen in de begeleidingstrajecten moeten zijn, maar ook preventief. In het volgende hoofdstuk worden aanbevelingen gedaan hoe Project Adventure een partner kan zijn binnen het onderwijs.


september 2010


7. Project Adventure als onderwijspartner, een aanbeveling voor de toekomst In hoofdstuk 3.1. zijn de verschillende maatregelen beschreven die de overheid heeft gesteld om voortijdig schoolverlaten tegen te gaan (de maatregelen zijn hieronder schuin gedrukt). MBO instellingen liggen achter op schema en daarom is hier extra aandacht voor vanuit de overheid. Project Adventure heeft in de Verenigde Staten bewezen dat zijn aanpak helpt op het gebied van schooluitval. Project Adventure Nederland wil langdurig samenwerken met MBO instellingen om het probleem van voortijdig schoolverlaten in Nederland aan te pakken en de doelstelling van 35.000 schoolverlaters in 2012 te halen. Ook is het belangrijk dat wanneer de convenanten van het Ministerie van OCW met contactgemeentes en onderwijsinstellingen in 2012 aflopen het aantal voortijdig schoolverlaters laag blijft. Hieronder wordt beschreven wat Project Adventure als partner zou kunnen betekenen in de maatregelen van het Ministerie van OCW tot 2012 en in de overwegingen na 2012 om het aantal voortijdig schoolverlaters op een laag niveau te houden. Project Adventure heeft als doel om een partner te zijn in een samenwerkingsverband tussen scholen, gemeente, bedrijven en de zorg. In de Verenigde Staten gebeurt dit al op grote schaal en in Nederland wordt hier momenteel hard aan gewerkt. De meeste programma’s die in Nederland draaien zijn eendaagse Adventure programma’s. Een meerdaagse of een wekelijks terugkerend programma zou veel meer impact kunnen hebben voor de leerling, voor de school en uiteindelijk voor de maatschappij. Er zijn een aantal meerdaagse programma’s gedraaid met ROC’s in Amsterdam en Den Haag. Scholen willen heel graag, maar de beperking ligt in de financiële middelen. Hierdoor moeten programma’s soms ingekort worden en daardoor hebben ze minder effect dan ze zouden kunnen hebben. Eén van de maatregelen van het Ministerie van OCW is ‘meer en betere zorg op school’. De School is de plek waar de problemen van jongeren zichtbaar worden en de plek waar extra begeleiding en professionele hulp geboden kan worden. Dit wordt binnen de school opgevangen door de ZAT’s (Zorg Advies Teams). De afgestemde zorgverlening van de ZAT’s (emotioneel welbevinden, ontwikkeling, positief gedrag, onderwijsdeelname en leerprestaties bevorderen) zouden goed terug kunnen komen in de Adventure Programma’s.


september 2010

A d v e n t u r e E d u c a t i e , I e d e r e j o n g e r e h e e f t t a l e n t 29 Project Adventure heeft onderzoek gedaan naar de zorg binnen de begeleidingstrajecten. Gebleken is dat Project Adventure een goede aanvulling kan zijn voor de begeleidingstrajecten. Er is hier meer aandacht voor persoonlijke ontwikkeling en het aanleren van sociale vaardigheden dan in de reguliere klas. Veel jongeren krijgen deze van thuis mee, maar ook een groot aantal niet. In de Verenigde Staten zijn ook de ouders betrokken in de Adventure programma’s waar extra zorg nodig is. Met een school zou afgestemd kunnen worden om dit ook in Nederland te doen. Het probleem van een leerling heeft vaak ook te maken met zijn thuissituatie. De begeleidingstrajecten zijn bedoeld voor leerlingen die al uitgevallen zijn en geholpen worden om het reguliere onderwijs te vervolgen. Project Adventure zou veel liever haar programma´s binnen het reguliere onderwijs draaien om te voorkomen dat leerlingen in een begeleidingstraject komen. Een goede volgende stap zou zijn om in gesprek te gaan met de ZAT’s. Een andere maatregel is ‘aantrekkelijker onderwijs, met sport en cultuur, om jongeren op school te houden’. Op veel MBO scholen is sport verdwenen uit het lesprogramma terwijl het zo ontzettend belangrijk is voor de ontwikkeling van jongeren om te bewegen. Traditionele onderwijsvormen blijken niet altijd voldoende om jongeren te motiveren om op school te blijven. Vernieuwende onderwijsvormen op het gebied van sport en cultuur, die aansluiten bij de belevingswereld van jongeren, kunnen het onderwijs voor jongeren aantrekkelijker maken. Dit is precies wat Project Adventure met haar programma’s wil bereiken. De principes van Project Adventure stimuleren de leerlingen om te bewegen in een fysiek en emotioneel veilige omgeving. De activiteiten sluiten aan bij de belevingswereld van de leerling. De activiteiten zitten vol plezier en verrassingselementen en zijn toegankelijk voor leerlingen van alle niveaus en achtergronden. De principes van Project Adventure zijn goed te gebruiken in het onderwijs. Zelfs in de klas kan een bepaald spel (ijsbreker of energizer) ingezet worden om de leerlingen weer bij de les te krijgen. Dit is ook één van de doelen van Project Adventure. De activiteiten en de methodieken overdragen aan de docenten. Dit kan doormiddel van het bijwonen van programma’s, maar nog beter is het volgen van een workshop. Om te voorkomen dat na het aflopen van de convenanten het aantal voortijdig schoolverlaters toeneemt, heeft het Ministerie van OCW alvast een aantal overwegingen opgesteld om ook op de lange termijn het aantal voortijdig schoolverlaters laag te houden. Hieronder worden de overwegingen beschreven waar Project Adventure een rol in zou kunnen spelen.


september 2010


‘Samenwerking tussen scholen, gemeenten en andere ketenpartners een structureel karakter geven’. Zonder deze samenwerking valt de basis weg voor goed beleid om voortijdig schoolverlaten tegen te gaan. De overheid heeft hierin een belangrijke functie. Zij zal blijvend prioriteit moeten geven aan het thema voortijdig schoolverlaten. Project Adventure zoekt momenteel contacten met scholen om deel te worden van het samenwerkingsverband. Wanneer er goede resultaten komen uit de programma’s, die draaien op het ROC Mondriaan, zou Project Adventure ook naar de gemeente kunnen stappen en laten zien wat hij kan bijdragen in de aanpak. De gemeente zou een goede schakel kunnen zijn, voor Project Adventure, naar andere scholen.

‘Investeren in het voorkomen van schooluitval onder het motto: Hoe eerder hoe beter (wellicht al in het basisonderwijs).’ Dit is ook een motto van Project Adventure. Project Adventure is ervan overtuigd dat Adventure Educatie veel kan betekenen voor de ontwikkeling van kinderen en jongeren. Veel van de problematiek van voortijdig schoolverlaten begint al in het voortgezet onderwijs of soms al in het basisonderwijs. Voor dit onderzoek lag de focus op voortijdig schoolverlaten en is er een samenwerking gestart met het ROC Mondriaan. Met de resultaten van de programma’s op het ROC Mondriaan wil Project Adventure naar andere onderwijsinstellingen gaan, maar ook zeker naar het voortgezet onderwijs en basisonderwijs. ‘Investeren in de binding tussen de school en de jongere waarbij de docent een belangrijke rol speelt.’ Wanneer de leerling zich verbonden voelt met de school en met de docent kan dat voortijdig schoolverlaten voorkomen. Binding verdwijnt door de grote MBO instellingen en de anonimiteit op school. Project Adventure biedt kleinschalige programma’s die zorgen voor verbondenheid, veiligheid en vertrouwen. Docenten worden ook betrokken in deze programma’s. De docent is even niet degene die de regels bepaalt, maar is onderdeel van de groep. Hierdoor kan hij veel beter contact leggen met de leerling en een vertrouwensband opbouwen. De visie van Project Adventure is om Adventure Educatie te integreren in de school. De ideale situatie zou zijn dat de docenten een workshop volgen bij Project Adventure, zodat ze de principes van Project Adventure gaan begrijpen en kunnen toepassen in de klas.


september 2010


Literatuurlijst Ministerie van Onderwijs Cultuur en Wetenschap (2010). Voortijdig Schoolverlaten: cijfers en beleid. Den Haag: Ministerie van OCW, 18 februari 2010 Ministerie van Onderwijs Cultuur en Wetenschap (2010). Aanpak voortijdig schoolverlaten. Den Haag: Ministerie van OCW, 12 mei 2010 Ministerie van Onderwijs Cultuur en Wetenschap (2010). Definitie voortijdig schoolverlaten http://rijksoverheid.nl/onderwerpen/aanval-op-schooluitval/vraag-en-antwoord/wat-iseen-voortijdig-schoolverlater.html Ministerie van Onderwijs Cultuur en Wetenschap (2010), Aanval op de Uitval http://www.voortijdigschoolverlaten.nl/vervolg.php?h_id=19&titel=Maatregelen http://www.voortijdigschoolverlaten.nl/vervolg.php?h_id=25&titel=MBO%20info Oberon (2008). De Belevingswereld van Voortijdig Schoolverlaters. Een onderzoeksrapportage. Utrecht: Ministerie van OCW Schoel, J, Prouty, D and Radcliffe, P (1988). Islands of Healing, A Guide to Adventure Based Counseling. Hamilton: Project Adventure, Inc. Schoel, J, and Maizell, R (2002). Exploring Islands of Healing, New Perspective Adventure Based Counseling Panicucci, P (2003), Adventure Curriculum for Physical Education Project Adventure Nederland, Manual Adventure Programming (vertaalt), Manual Adventure Based Counseling (vertaalt) ROC Mondriaan (2008-2009). Jaarverslag M&M plus 2008-2009, Domein Maatschappelijke Dienstverlening. Delft ROC Mondriaan (2008-2009). Externe Rebound De Wissel, plan van aanpak 2008-209. Den Haag ROC Mondriaan (2008-2009). Informatiegids deelnemers Begeleidingstrajecten 2009-2010. Den Haag


september 2010

Adventure Educatie Iedere jongere heeft Talent

Recommend Documents