ADHD en jongeren
ADHD, JE KUNT ER BEROEMD MEE WORDEN Cher, Jim Carrey, Tom Cruise, Bill Clinton, Michael Jordan, Jochem Myjer... zomaar enkele van de vele beroemdheden die het ver geschopt hebben, ondanks hun ADHD of misschien wel juist dankzij hun ADHD! ADHD lijkt misschien iets van de laatste tijd, maar is dat zeker niet. Het heeft altijd bestaan. Het heeft alleen lang geduurd voordat de aandoening goed in kaart werd gebracht.
WAT IS ADHD? Heb je ADHD, dan kun je daar op jonge leeftijd al last van hebben. Of beter gezegd: juist dan. Omdat je op dat moment nog niet weet wat het is en niet beseft wat het met je doet. Ben je in de klas snel afgeleid? Vind je lang stilzitten vervelend en moeilijk? Durf je veel meer dan je leeftijdgenoten? Maar gaat er bij jou ook vaker iets mis dan bij hen? Of krijg je best snel ruzie? Dan zou dat op ADHD kunnen duiden. Elke dag, elk uur en elke minuut gebeuren er allerlei dingen. We vangen allerlei prikkels en signalen op. Gewoonlijk geven mensen alleen aandacht aan de belangrijkste gebeurtenissen. Heb je ADHD, dan kun je dat onderscheid moeilijker maken en hebben je hersenen moeite met de informatieverwerking. Dat kan voor veel onrust in je hoofd zorgen, waardoor je waarschijnlijk extra moeite hebt met concentreren. Ook maakt dat het lastiger om dingen in volgorde van belangrijkheid te doen. Dat is de reden dat je de wereld misschien vaak als een chaos ervaart.
2
VEEL ENERGIE IS FIJN, TE VEEL IS LASTIG Van alle kinderen en pubers heeft zo’n 3 tot 5% ADHD en volgens schattingen minstens 1% van alle volwassenen. Je zou bijna denken dat het net zoiets alledaags is als jeugdpuistjes. Dat is toch ook weer niet zo: ADHD is iets chronisch, en valt tijdens de kindertijd meestal het duidelijkst op. Als je ouder wordt, word je energie geleidelijk wat minder, waardoor je rustiger overkomt. Bij een deel van de mensen worden de ADHD-symptomen in de loop van de jaren onopvallend, maar bij een ander deel blijven ze zichtbaar en/of veranderen ze een beetje ‘van uiterlijk’.
HERKEN JIJ ADHD BIJ JEZELF? Wanneer je met sporten een knieblessure oploopt of je arm breekt, dan weet je snel wat er aan de hand is. Met ADHD ligt het anders. Vaak bestaan de symptomen van ADHD al jaren voordat medisch wordt vastgesteld dat je het hebt. En als je dat dan hoort, kan het best zijn dat je eraan twijfelt: je bent van nature gewoon beweeglijk, hebt veel energie en houdt van actie. Waarom zou dat een stoornis zijn? Het feit dat je op ADHD onderzocht bent, wijst er wel op dat er kennelijk het een en ander is opgevallen in je gedrag, en dat men daardoor vermoedt dat je ADHD hebt. Mogelijk doe je wat vaker dan anderen dingen die je in de problemen kunnen brengen of kritiek van anderen kunnen opleveren. Misschien zijn je prestaties op school wat minder goed dan verwacht of krijg je in de klas regelmatig een waarschuwing of zelfs strafwerk. Het kan ook zijn dat je best geregeld spijt hebt dat je iets hebt gedaan zonder eerst goed na te denken over de mogelijke gevolgen. 3
En dan hoor je ook nog toevallig van je ouders dat je als kleuter ook al heel druk was. Het kan best zijn dat anderen je al eens gekscherend ‘ADHD’er’ hebben genoemd. Degenen die dat doen, weten natuurlijk vaak niet eens waar ze het over hebben. Nu bij jou serieus aan ADHD wordt gedacht, is het goed om zelf wél te weten waarover het gaat. Deze folder is bedoeld om je daarbij te helpen, op zoek naar punten van herkenning. Want (h)erkennen dat je ADHD hebt, is de eerste stap om er zo mee te leren omgaan dat het je niet dwars gaat zitten. Tip: Ga eens eerlijk bij jezelf na hoe vaak je achteraf spijt hebt van iets dat je hebt gedaan. Merk je vaak dat dingen die je doet tot ruzies leiden?
WAT MAAKT HET ZO LASTIG? De aanwezigheid van ADHD is vaak al op jonge leeftijd te merken. Kinderen met ADHD uiten zich door impulsiever gedrag en ze zijn gemakkelijker afgeleid door alles wat er om hen heen te zien en te horen is. Ze kunnen zich moeilijker concentreren en zijn het liefst altijd met iets bezig. Ze zullen al snel weer met iets nieuws beginnen als hun aandacht door iets anders interessants getrokken wordt. Op school is het moeilijk om lang te blijven opletten, het lestempo is vaak niet zo goed bij te houden. Het komt nogal eens voor dat kinderen met ADHD een waarschuwing of zelfs straf krijgen van hun leraar doordat ze met iets anders bezig zijn dan de les of tijdens de les praten of door de klas lopen. Maar kinderen met ADHD doen dit soort dingen meestal niet expres. Ze kunnen zichzelf alleen minder goed afremmen en inhouden. Iets doen zonder je eerst af te vragen of het wel mag of verstandig is, noemen we impulsief gedrag. 4
NADELEN MAAR ZEKER OOK VOORDELEN Buiten het klaslokaal of de collegezaal kan dat drukkere en impulsievere gedrag ook wel eens voor problemen zorgen: anderen kunnen zulk gedrag lastig vinden, je doet misschien dingen die je beter niet zou kunnen doen of je maakt ongelukjes door al te beweeglijk te zijn. Zo kan druk en impulsief gedrag ertoe leiden dat er ruzies ontstaan of dat kinderen of jongeren elkaar gaan pesten. Aan de andere kant heeft het hebben van ADHD zeker ook voordelen: wie wil er niet energie hebben voor tien en altijd in zijn voor actie en avontuur of voor een goeie grap? Met ADHD is er altijd wel wat te beleven!
MOEITE MET DE INFORMATIEVERWERKING In het dagelijks leven wordt iedereen continu blootgesteld aan prikkels en signalen. Normaal gesproken zullen de meeste signalen onbewust worden ‘uitgefilterd’ en wordt alleen aan de belangrijkste aandacht geschonken. Bij mensen met ADHD werkt die filtering minder goed en hebben de hersenen moeite met de informatieverwerking. De neiging om op alle waargenomen prikkels 5
te reageren, wordt niet zo goed onderdrukt. Zo’n grote hoeveelheid aan ‘prikkels’ en ‘impulsen’ is heel onrustig en je kunt er extra druk en sneller geïrriteerd van raken. Het zorgt ervoor dat het moeilijker voor je is om overzicht te houden en prioriteiten te stellen (dat wil zeggen: eerst doen wat het belangrijkste is). Zo vind jij de wereld misschien een chaos, terwijl voor andere mensen jouw gedrag juist wat chaotisch kan overkomen.
ADD VALT MINDER OP Is bij jou in plaats van ADHD de aandoening ADD vastgesteld, dan is het bij jou even onrustig in je hoofd als bij mensen met ADHD, maar ontbreken de uiterlijke onrust en de impulsiviteit. Hoewel ADD dus niet zo snel opvalt, kan het toch lastig zijn, bijvoorbeeld op school, 6
tijdens je studie en later in je werk. Ook in je contacten met vrienden en (misschien later) in relaties kan ADD lastig zijn. Tip: Bedenk dat iedereen met ADHD de symptomen en de gevolgen ervan op een andere manier kan ervaren. Vaak is het zelfs zo dat degene met ADHD zijn eigen symptomen minder goed herkent dan de mensen om hem/haar heen. Tip: Als je op het punt staat om met iets nieuws te beginnen, denk dan eerst nog even aan dingen waar je ooit aan begonnen bent en die je nog niet af hebt gemaakt. Misschien wil je eerst iets afmaken?
NIETS AAN DOEN, IS DAT VERSTANDIG? Als je ADHD hebt, zou het kunnen dat er mooie kansen onterecht aan je neus voorbijgaan. In de school- of studietijd kunnen de leerresultaten achterblijven of moet er misschien veel harder geblokt worden om een bepaald niveau te bereiken. Dit zou vervolgens weer invloed kunnen hebben op je carrièremogelijkheden. Ook kan het voor mensen met ADHD lastiger zijn om vriendschappen in stand te houden en een liefdesrelatie op te bouwen en goed te houden. Kinderen en jongeren met ADHD kunnen vaker gedrag vertonen dat door anderen als opstandig en ongewenst wordt ervaren. Bij anderen kunnen mensen met ADHD weleens lastig, ongeïnteresseerd, ongehoorzaam, brutaal en/of roekeloos overkomen. Buitenstaanders zijn dan al snel geneigd te denken aan ‘niet willen’, terwijl de oorzaak onder andere te maken heeft met ‘wel willen, maar niet zo goed kunnen’. Dit komt doordat bij mensen met ADHD sprake is van een andere balans van een belangrijke stof 7
in de hersenen: dopamine. Gelukkig zijn er tegenwoordig goede mogelijkheden om je ADHD onder controle te krijgen. Dat is vrijwel altijd een combinatie van begeleiding (uitleg, training en advies) en medicatie. Je AD(H)D-behandelend arts informeert je hier graag over. Tip: Hoe eerder je je laat behandelen voor je ADHD en hoe trouwer je de therapie volgt, hoe meer voordeel je ervan zult hebben.
GENEESMIDDELEN... MOET DAT? Het is niet altijd nodig, maar het kan je leven een stuk makkelijker maken. Belangrijk is dat je behandelend arts goed uitzoekt, of je met een geneesmiddel geholpen kunt zijn en zo ja, welk geneesmiddel het beste bij jou past. Sommige middelen werken 4 uur, andere 8 uur of langer. Voor een goede werking is het belangrijk dat de geneesmiddelen steeds op tijd ingenomen worden. Vraag thuis je ouders om jou eraan te helpen herinneren als het weer tijd is om ze in te nemen.
SOMS MEER, SOMS MINDER BIJWERKINGEN Zoals bijna elk geneesmiddel kent het middel dat voor jou het beste is waarschijnlijk ook wel wat bijwerkingen. Sommige kinderen zijn daar gevoelig voor, andere niet. Misschien val je wat minder snel in slaap. Ook kun je door de werking van het geneesmiddel wat minder trek in eten hebben. Hoe vaak en op welke tijdstippen jij dat geneesmiddel moet slikken, hangt af van het voorgeschreven middel en jouw situatie. Wanneer je door de eerste ‘wendagen’ heen bent, komt er een moment dat duidelijk is wat voor jou het beste is. Sommige kinderen hebben van de geneesmiddelen meer 8
last dan voordeel. In overleg met de arts stoppen die er dan meestal ook mee.
WAT KUN JE ER ZELF AAN DOEN? Om je leven zo min mogelijk door ADHD te laten beïnvloeden, kun je zelf dingen doen (of juist laten). Het helpt ook om je omgeving te laten begrijpen waar jij last van hebt. Hoe onrustiger de omgeving en hoe drukker je vrienden, des te moeilijker het voor jou zal zijn om optimaal te functioneren. Dit wil natuurlijk niet zeggen dat je allerlei uitdagende activiteiten en sporten moet mijden, maar je kunt leren erop te letten om op tijd een stap terug te doen als het te veel wordt. Door je vrienden te vertellen over jouw ADHD, maak je de kans op irritaties kleiner. Maar dit is natuurlijk allemaal makkelijker gezegd dan gedaan. Gelukkig kan een ervaren therapeut je daarbij helpen. Met zijn of haar hulp ontdek je hoe het allemaal werkt, wat jou helpt om lekker in je vel te zitten en hoe je problemen met je omgeving kunt voorkomen. Tip: Door degenen met wie je omgaat, uit te leggen wat er aan de hand is, creëer je begrip, geduld en vaak ook de bereidheid om je te helpen.
ADHD KAN ERFELIJK ZIJN Wellicht ben je thuis niet de enige met ADHD: ADHD is namelijk voor een groot deel erfelijk bepaald. De kans dat het in de familie zit, is 70 tot 90%. Dat je zeker niet de enige met ADHD bent, zul je ook ervaren wanneer je eens een ADHD-café bezoekt. Daar zijn er al ruim 20 van, verspreid over heel Nederland. Meer hierover verderop onder het kopje ‘Meer informatie?’.
9
Tip: Als ADHD bij jou thuis niet voorkomt, kijk dan eens wat verder in de familie. Alle kans dat een oom of tante, een neef of nicht ADHD heeft.
ADHD, PRAAT ER VOORAL OVER Misschien zouden je klasgenoten of studiegenoten en vrienden deze folder ook moeten lezen, want negatieve reacties op ADHD-gedrag hebben meestal te maken met onbegrip en onwetendheid. Er zijn heel wat verhalen van kinderen die in de klas over hun ADHD hebben verteld of er zelfs een spreekbeurt of presentatie over gaven. Daarna werd geconstateerd dat hun omgeving begripvoller ging reageren. Je zou dit met je leerkracht kunnen bespreken. Op internet zijn voorbeelden van spreekbeurten te vinden. Mensen met ADHD kunnen veel aan elkaar hebben: ze herkennen elkaars ervaringen en problemen, ze wisselen onderling tips en adviezen uit en ze versterken het gevoel niet de enige te zijn met dit probleem. Via de patiëntenvereniging kun je contact zoeken met andere mensen met ADHD. Kijk hiervoor gerust ook eens op www.impulsdigitaal.nl of www.stilzitten.be
ADHD EN HUISWERK Een verhaal apart is het onderwerp ‘ADHD en huiswerk’. Want huiswerk maken is met ADHD extra moeilijk. Kunnen je ouders je hier niet bij helpen, dan weet de school misschien een oplossing. Op veel scholen wordt huiswerkbegeleiding georganiseerd. Breng het in elk geval ter sprake als het met je huiswerk niet goed wil lukken.
10
Meer informatie? Als aanvulling op deze folder zijn er ook folders met als thema ‘ADHD en kinderen’, ‘ADHD en school’ en ‘ADHD en ouders’. Mocht je die folders ook willen zien, haal ze dan op bij je behandelend arts. Er is heel wat informatie beschikbaar over ADHD. Een groot deel is ook op internet te vinden zowel in Nederland als in België. Ook de volgende sites over ADHD zijn verhelderend: Nederland - www.balansdigitaal.nl Balans is de landelijke vereniging voor ouders van kinderen met ontwikkelingsstoornissen bij leren en/of gedrag, waaronder ADHD, dyslexie, het syndroom van Asperger en PDD-NOS. - www.adhdxtra.nl en www.impulsdigitaal.nl Dit zijn websites van Impuls, een vereniging voor volwassenen en jong-volwassenen met ADHD/ADD en aanverwante stoornissen. België - www.zitstil.be Centrum ZitStil, lid van vijftact, geeft informatie, vorming, training, ondersteuning en onderneemt maatschappelijke actie om iedereen die te maken heeft met ADHD/ADD vooruit te helpen. ADHD-cafés in Nederland Al in meer dan 20 plaatsen in Nederland zijn er ADHD-cafés. Ze bieden een extra mogelijkheid voor mensen vanaf 18 jaar met AD(H)D en aanverwante stoornissen, familieleden en geïnteresseerden om AD(H)D-ervaringen uit te wisselen. Deze cafés worden ondersteund door de ADHD-patiëntenvereniging Impuls. Op de website van deze vereniging zie je een uitgebreide beschrijving van die gelegenheden. Surf ook naar www.impulsdigitaal.nl voor uitgebreide informatie. 11
903.05.11d-12mrt2014
Eurocept BV Trapgans 5 1244 RL Ankeveen Nederland Tel: +31 (0) 35 - 528 83 77 Fax: +31 (0) 35 - 541 29 95 E-mail:
[email protected] www.eurocept.nl
