Actieplan D66 Maatschappelijke opvang Vergroot toegankelijkheid van hulp voor daklozen! Vera Bergkamp, Tweede Kamerlid D66 Maart 2016
1
I.
Inleiding
Opvanglocaties in Nederland zijn overvol. In de afgelopen zes jaar zijn er 13.000 daklozen bijgekomen, dat is een toename van 74%, inmiddels telt Nederland 31.000 daklozen1. Dit vraagt om actie, niet morgen maar vandaag. D66 wil dat de combinatie van factoren die heeft gezorgd voor de toename van dit aantal daklozen (de economische crisis, bezuinigingen, veranderingen in het sociale domein en de woningmarkt) serieus wordt genomen, en dat we samen werken aan een soepel en flexibel systeem, waarin er ruimte is voor het individu en maatwerk mogelijk gemaakt kan worden. Het is belangrijk om ons te realiseren dat het hier gaat om mensen die het vaak niet meer op eigen kracht redden, en passende ondersteuning nodig hebben om het leven (eventueel onder begeleiding) zelfstandig aan te kunnen. Het Rijk als systeemverantwoordelijke en de gemeenten, met hun gemeentelijke verantwoordelijkheid, moeten hiervoor samen de handschoen oppakken. Mensen die een beroep doen op maatschappelijke opvang kampen vaak met psychische problemen, verslavingen, een licht verstandelijke beperking of een afgebrokkeld sociaal netwerk. Ze beschikken vaak niet over een identiteitsbewijs, inschrijving in de gemeentelijke basisadministratie, inkomen en/of huisvesting. Daar bovenop zien we vaak dat deze mensen schulden (zoals huur- of hypotheek achterstand, achterstallige betalingen van de zorgpremie, boetes en schulden bij de belastingdienst of sociale dienst wegens terugvorderingen) en/of justitiële problemen hebben. We hebben hier te maken met een kwetsbare groep. In Nederland hebben we daarvoor een goed sociaal vangnet ontworpen. Via de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) artikel 1.2.1. onder c, wordt gesteld dat gemeenten opvang moeten bieden aan mensen die ‘de thuissituatie hebben verlaten en niet in staat zijn zich op eigen kracht (…) in de samenleving te handhaven’. Het idee is dat iedere ingezetene van Nederland hier een beroep op kan doen. Alleen blijkt de praktijk weerbarstiger en zien we vaak dat mensen niet weten waar en hoe ze toegang tot deze hulp, dit vangnet, kunnen krijgen. Het opzoeken en krijgen van hulp vraagt vaak administratieve vaardigheden, die deze groep niet altijd (tot hun beschikking) heeft. Het ontbreken van een vaste woon- of verblijfplaats is vaak een complicerende factor hierin, simpelweg omdat er geen vast telefoonnummer is waarop ze te bereiken zijn, of mogelijkheden tot het aanleggen en bijhouden van een archief of dossier ontbreken. Laten we allemaal de handschoen oppakken en de situatie voor deze kwetsbare groep verbeteren. Het systeem moet niet tegen deze groep werken, maar juist voor hen. Om dat te realiseren presenteert D66 het acht puntenplan maatschappelijke opvang, waarin toegang, toegankelijkheid en hulp centraal staan.
1
CBS (2016) http://www.cbs.nl/nl-NL/menu/themas/bevolking/publicaties/artikelen/archief/2016/aantaldaklozen-in-zes-jaar-met-driekwar-toegenomen.htm
2
II.
Actieplan
1. Zet in op preventie Deze kwetsbare doelgroep daklozen kan in sommige gevallen al eerder geholpen en ondersteund worden, voordat de zorgvraag naar opvang ontstaat. D66 wil dat preventie beter geregeld en gefaciliteerd wordt. Preventie zit in het vroegtijdig signaleren van mogelijke knelpunten en problemen en het faciliteren van oplossingen hiervoor. Dit vraagt om flexibiliteit en maatwerk van gemeenten, woningorganisaties en andere betrokken partijen. Hierbij is het belangrijk om te kijken wat de sociale kring rondom iemand kan betekenen in deze preventieve fase, maar als gesignaleerd wordt dat deze (gedeeltelijk) ontbreekt, is passende hulp nodig. Dit vraagt om een snelle schakeling op het moment dat signalen binnen komen bij de gemeente, waarbij specifiek aandacht moet zijn voor de psychosociale problemen van de doelgroep. Actiepunt D66 wil dat de staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport samen met de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) kijkt naar de knelpunten, mogelijkheden en oplossingen om signalen vroegtijdig te signaleren, en flexibel maatwerk mogelijk te maken. 2. Zorg voor passende woningen Er is een tekort aan specifieke woningen voor mensen die eigenlijk niet langer in de maatschappelijke opvang hoeven te verblijven. Dit zorgt ervoor dat de doorstroom (van)uit de opvang stagneert en er sprake is van wachtlijsten voor beschermd wonen. Omdat het aantal daklozen blijft stijgen, moet het volume van betaalbare kleine woningen2 snel worden vergroot. Om de ontstane verstopping op te lossen zijn de komende jaren in totaal 10.000 extra 1 à 2-kamerwoningen nodig3. Er moet gekeken worden naar slimme oplossingen zoals her- en/of verbouwen en het creëren van eenvoudige éénpersoonsunits. Best practices, zoals Housing First, moeten grotere bekendheid krijgen zodat dit project ook in andere steden wordt uitgerold. D66 wil eerst inzetten op preventie, en het tegengaan van (onnodige) uithuiszettingen, en daarna op de doorstroom (van)uit de opvang, zodat mensen weer zelfstandig kunnen wonen als ze hieraan toe zijn. Actiepunt D66 wil dat de staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport best practices zoals Housing First grotere bekendheid geeft bij gemeenten en waar mogelijk de uitrol stimuleert. Ook moet de minister van Wonen en Rijksdienst actief in gesprek
2
De sociale woningvoorraad bestaat voor meer dan 90% uit gezinswoningen (blijkt uit ‘Cijfers over Bouwen en Wonen’, MinBzk, 2013), terwijl het aantal éénpersoonshuishoudens blijft stijgen. http://www.zorgatlas.nl/beinvloedende-factoren/demografie/levensfase/eenpersoonshuishoudens-20102025/ 3 Quick Scan instellingen Federatie Opvang/RIBW Alliantie en GGZ Nederland.
3
gaat met woningcorporaties om de bouw van passende woningen voor deze doelgroep te stimuleren. 3. Maak schuldhulpverlening toegankelijk Integrale inkomensvoorzieningen en schuldhulpverlening moeten voorkomen dat mensen aangewezen raken en/of blijven op een plek in een instelling of in de opvang. Problemen met financiën of bestaande schulden dragen nu vaak bij aan een afwijzing voor een woning4. D66 wil daarom inzetten op het verbeteren van de toegang tot de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening (Wsg). Een probleem daarbij is dat gemeenten vaak (te) hoge drempels opwerpen voor toegang tot schuldhulpverlening. Dit heeft deels te maken met de werkwijze, deels met een gebrek aan mankracht. Actiepunt D66 verzoekt de staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid onderzoek te doen hoe de toegang tot schuldhulpverlening verbeterd kan worden. Daarbij moeten de werkwijze en leren van best practices uitdrukkelijk worden meegenomen. 4. Waarborg toegang, veiligheid en kwaliteit Toegankelijkheid Het rapport ‘Landelijke toegang opnieuw bekeken’ van het Trimbos Instituut laat zien dat nog steeds een grote groep daklozen (waaronder jongeren, alleenstaande moeders met kinderen, volwassenen mannen en vrouwen) een plek in de opvang geweigerd wordt. De naleving van het convenant waarin gemeenten hebben afgesproken om landelijke toegang te respecteren, werkt nog niet goed genoeg. De landelijke toegankelijkheid van opvang locaties moet volgens D66 sterk verbeterd worden. Veiligheid Doordat er een toenemende vraag is naar opvang, er een toenemende zwaardere groep is met verslavingsproblematiek, niet alle opvangcentra daartoe voldoende capaciteit hebben is het belangrijk dat dit niet ten koste gaat van de veiligheid. Het aantal meldingen over incidenten is toegenomen met 23%, de beleving van medewerkers sluit hierbij aan, met zelfs 60% beleeft een (sterke) verhoging van het aantal incidenten5. D66 wil dat er voldoende oog komt voor veiligheid van de mensen zelf, mensen die werken in de opvang en veiligheid op de opvanglocaties. D66 wil dat er een onderzoek komt dat aantoont welke voorzieningen/vernieuwingen nodig zijn om de veiligheid voor alle betrokken partijen te garanderen.
4
Een plek in een opvanginstelling /beschermd wonen kost tussen de 25.000 en 65.000 euro. Iemand die kan uitstromen, maar door een schuld van 10.000 euro bv. geen woning krijgt, kost op jaarbasis vele malen meer dan wanneer deze persoon uitstroomt (met desnoods –gedeeltelijke- kwijtschelding van schulden). 5 Q-Consult, factsheet (2016) ‘Aantallen en ernst van incidenten binnen beschermd wonen en maatschappelijke opvang’ - volledige rapportage volgt april 2016
4
Kwaliteit Onder veiligheid verstaat D66 ook de juiste specifieke hulp voor specifieke doelgroepen op het juiste moment. We hebben hier te maken met een groep die vaak kampt met (psycho-) sociale problemen, daarom moet in het onderzoek ook worden meegenomen of gemeenten voldoende kwantitatieve en kwalitatieve kennis en deskundigheid inzetten. D66 wil meer aandacht voor kwaliteit met specifiek aandacht voor kinderen en jongeren in de opvang. Zoals we dit ook doen bij vrouwenopvang. Kwantiteit D66 pleit voor een verbeterd inzicht in de maatschappelijke opvang in relatie tot de vraag naar en aanbod van opvang, om deze cijfers helder te krijgen moet dakloosheid en vraag naar en aanbod van opvang worden meegenomen in de monitor sociaal domein. Actiepunt D66 ziet graag dat de staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport samen met de VNG onderzoekt kijken waarom de landelijke toegang niet wordt nageleefd en de Kamer informeert over een mogelijk alternatieve aanpak om dit wel te realiseren. D66 wil dat de staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport een onderzoek laat uitvoeren door het Sociaal Cultureel Planbureau, waarbij specifiek wordt gekeken naar mogelijke knelpunten rondom de vraag en het aanbod. Ook kan daarbij gekeken worden naar de veiligheid van de opvanglocaties: hoe is de situatie ter plekke, en wat en hoe kan er verbeterd worden. Tot slot wil D66 dat in dit onderzoek ook wordt gekeken naar de inzet van deskundigheid. D66 vraagt de staatssecretaris aandacht voor kinderen en jongeren in de opvang voortvarend aan te pakken met VNG en de Federatie Opvang. 5. Biedt onafhankelijke cliëntondersteuning aan D66 ontvangt signalen over het ontbreken van het actief aanbieden van onafhankelijke cliëntondersteuning aan mensen die behoefte hebben aan maatschappelijke opvang. Vaak weten zij zelf onvoldoende dat deze mogelijkheid bestaat en daarom wil D66 dat gemeenten dit actief aanbieden. D66 denkt hierbij ook aan een landelijk, gratis telefoonnummer waar basisvragen gesteld kunnen worden en de mogelijkheden van klachten(procedures) worden uitgelegd en aangereikt. Actiepunt D66 verzoekt de staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport samen met de VNG in gesprek te gaan om te garanderen dat alle gemeenten actief de mogelijkheid tot onafhankelijke cliëntondersteuning aanbieden op het moment dat er een vraag naar (maatschappelijke) opvang binnen komt. 5
6. Realiseer toegang tot zorg Goede en passende zorg voor dak- en thuislozen is en blijft een lastig punt. Zonder een registratie in de gemeentelijke Basisadministratie Personen (BRP) of postadres, kan er geen zorgverzekering worden afgesloten. De gevolgen hiervan kunnen groot zijn omdat diabetes patiënten zonder insuline rondlopen, patiënten die dit wel nodig hebben zonder antipsychotica rondzwerven, of dat benodigde ziekenhuisbehandelingen uitblijven. D66 wil dat er een passende regeling komt waarbij deze noodzorg gefaciliteerd kan worden. Actiepunt D66 wil dat de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport zo spoedig mogelijk een subsidieregeling ontwerpt om samen met de betrokken partijen een einde te maken aan deze impasse. 7. Signaleer en ondersteun jongeren D66 uit al langere tijd haar zorgen over juiste en passende zorg voor jongeren die van 18-, 18+ worden. Deze kwetsbare groep neigt vaak tussen wal en schip te vallen omdat de jeugdwet niet naadloos aansluit op de Wmo. Om te voorkomen dat deze jongeren buiten boord vallen heeft D66 het amendement (33841 nr.50) ingediend dat gemeenten vraagt specifiek in hun beleidsplan deze zorg te waarborgen. D66 heeft ook al eerder de motie Bergkamp Koser Kaya ingediend die vroeg om een verbeterplan als het gaat om het vastlopen van jongeren tussen verschillende wet- en regelgeving (motie Bergkamp Koser Kaya, 31839 nr.492) en is benieuwd naar de voortgang van dit verbeterplan dat in het voorjaar van 2016 naar de Kamer gestuurd zou worden. Jongeren durven zich vaak niet in te schrijven bij vrienden of familie omdat de kostendelersnorm ze parten kan spelen. Ook moeten jongeren vaak eerst aantonen dat ze dakloos zijn als ze een postadres willen aanvragen, dit kan alleen door te verblijven in de nachtopvang. D66 wil dat gemeenten de mogelijkheid bekijken om jongeren een ‘tijdelijk’ postadres voor maximaal drie maanden te geven, zodat het traject op zoek naar een eigen woning en baan gestart kan worden. Actiepunt D66 wil dat de staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport in het voorjaar 2016 een stand van zaken brief aan de Kamer stuurt en daarin de Kamer informeert over de voortgang van het amendement (33841 nr.50), en de motie Bergkamp Koser Kaya (31839 nr.492). Waarbij D66 graag ziet dat jongeren tijdig voor hun 18e verjaardag worden geïnformeerd door hun gemeenten over de veranderingen in hun zorg/opvang mogelijkheden, waarvoor zij de staatssecretaris vraagt hierover met de VNG in gesprek te gaan. Daarnaast verzoekt D66 de staatssecretaris specifiek om met de VNG te kijken naar de mogelijkheid van een tijdelijk postadres, en de Kamer hierover te informeren. 6
8. Aandacht voor niet-westerse daklozen Zoals de Wmo stelt heeft iedere ingezeten van Nederland recht op maatschappelijke opvang. Momenteel zien we een toename van niet-westerse daklozen die wel ingezeten van Nederland zijn, maar niet de weg naar reguliere opvang weten te vinden. D66 ziet graag dat ook deze doelgroep weet waar zij recht op hebben en dat mogelijke taalbarrières worden weggenomen om te voorkomen dat er mensen (onnodig) op straat slapen. Dit kan alleen als er samenwerking wordt gezocht met organisaties die expertise en mogelijkheden hebben om deze doelgroep beter te bereiken. Actiepunt D66 wil dat de staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport de VNG verzoekt om in overleg te gaan met maatschappelijke organisaties om te bekijken hoe de doelgroep van niet-westerse daklozen beter bereikt kan worden en de zorg naar hen verbeterd kan worden.
III.
Reactie kabinet
D66 verzoekt de staatssecretaris zo snel mogelijk aan te slag te gaan met bovengenoemde punten en de Kamer september 2016 te informeren over de voortgang hiervan.
7
