Acrylamide een nieuwe grenswaarde
Kankervrij werk
Wereldwijd
sterven
Kanker is in Nederland de meest voorkomende doodsoorzaak.
666000
ongezond eten. De relatie met werk wordt – vreemd genoeg – vaak niet
De oorzaak wordt vaak gezocht in slechte leefgewoonten zoals roken en gelegd.
mensen
Toch is blootstelling aan stoffen en ongezonde omstandigheden op het
kanker op de
Werkplek
de feiten
werk een forse oorzaak van kanker. Hoe zit dat en hoe is het te voorkomen?
aan werk
Daarover doen we een boekje open.
gerelateerde
kanker
Zieke cijfers In Europa krijgen jaarlijks 2,5 miljoen mensen kanker. In Nederland circa 100.000. In 2011 ging het om 52.600 mannen en 48.000 vrouwen. In dat jaar Nederlandse Werkplekken Kankervrij In talloze bedrijven werken mensen dag in dag uit met kankerverwekkende stoffen. Om medewerkers te beschermen tegen de schadelijke effecten van deze stoffen zijn er normen in ontwikkeling. De minister van SZW stelt – na adviezen van de Gezondheidsraad en de SERsubcommissie grenswaarden stoffen op de werkplek (GSW) – grenswaarden vast waarmee ongezonde blootstelling aan stoffen kan worden voorkomen. In de SER-subcommissie zijn ook de vakbonden FNV en CNV stevig vertegenwoordigd. Als bonden brengen we graag de praktijkervaringen en –inzichten van onze leden in. Hoe kun je meedoen? Binnenkort behandelt de SER-commissie de kankerverwekkende stoffen Acrylamide, Chroom VI en Dieselmotorenemissie. Per stof willen we ervaringen en sug-
1 op de 3
Nederlanders krijgt kanker
gesties uit bedrijven in kaart brengen. Hoe halen we ervaringen op? Dat gebeurt met de Checklijst Werkplek Kankervrij Help jezelf en de bonden. Vul de checklijst in voor een kankervrije werkplek!
stierven er 23.000 mannen en 19.900 vrouwen aan kanker. Het totaal aantal kankergevallen blijkt nog steeds enigszins te stijgen: met zo’n 3% per jaar. Naar schatting krijgt één op de drie Nederlanders kanker. Opmerkelijk is dat in Nederland het aantal mensen dat kanker krijgt ongeveer 6% boven het Europees gemiddeld ligt. Het aantal mensen dat overlijdt aan deze ziekte was in 2012 in ons land 8,5% hoger dan het Europees gemiddelde. Kanker door werk
7%
van de mensen met kanker zijn ziek van hun werk
Bij de nieuwe gevallen van kanker is bij de mannen circa 8% en bij de vrouwen 2% werkgerelateerd. Een fors deel hiervan heeft te maken met de blootstelling aan kankerverwekkende chemische stoffen, met asbest als één van de belangrijkste. In de EU zijn ongeveer 2800 stoffen geclassificeerd als kankerverwekkend. Belangrijke werkgerelateerde kankers zijn long-, huid-, borst-, blaaskanker en mesothelioom. Longkanker komt het meeste voor bij mannen en borstkanker bij vrouwen. Sommige kankers zijn sterker werkgerelateerd dan andere. Neus- en bijholtekanker ontstaan bijvoorbeeld vooral door blootstelling aan houtstof bij houtbewerking. Huidkanker komt bij veel beroepen voor, maar meer bij asfalteerders en werknemers die aan dieselmotoruitstoot worden blootgesteld.
60%
daarvan had voorkomen kunnen worden
Minder bekend is dat 4% van alle borstkankers een relatie heeft met het werken in ploegendienst. Denk aan verpleegkundigen en piloten. .
Cijfers zijn betrokken uit: Nationaal Kompas, Nederlands Centrum voor Beroepsziekten.
meest voorkomende soorten
kanker en waar je ze van krijgt
8% 16% 22% 12%
Blaas
Leukemie, lymfeklier Huid
Werkgerelateerd
Werkgerelateerd
0.8-2.8%
1.5-6%
410 – 1130
70 - 240
veroorzaakt door
veroorzaakt door
7-19%
nieuwe gevallen/jaar Oplosmiddelen, aromatische amines, Polycyclische aromatische koolwaterstoffen (in koolteerproducten en dieselrook).
Benzeen, formaldehyde, radioactieve straling, chloorhoudende oplosmiddelen, ethyleenoxide, butadieen, niet-arseen houdende insecticiden.
risicoberoepen
risicoberoepen
Ex)-werkers in de rubber-, metaal- en textielindustrie, ijzeren staalindustrie, autoproductie en autoschadeherstel.
22% 35%
nieuwe gevallen/jaar
Metaalbewerkers, meubelstoffeerders, rubberproductiemedewerkers, verfspuiters, sommige beroepen in de land- en tuinbouw, medische en veterinaire diensten, petroleum en gasindustrie.
Long
Pleura/mesothelioom Borst
Neus en -bijholtes
Darm
Werkgerelateerd
Werkgerelateerd
6.3-13%
22%
85-90%
2-4 %
230 - 920
780 - 1620
35%
400-500
300 - 600
30 - 45
13000
veroorzaakt door
veroorzaakt door
veroorzaakt door
veroorzaakt door
veroorzaakt door
Asbest, kristallijn silica, zware metalen, lasrook, straling, Polycyclische aromatische koolwaterstoffen (o.a. in dieselrook).
Inademing van asbest.
Ploegendienst, oplosmiddelen, hormoonverstoorders, ftalaten (weekmakers).
veroorzaakt door
UV-zonlicht en andere straling, Polycyclische aromatische koolwaterstoffen, teerproducten, oplosmiddelen.
Houtstof, nikkel, leerstof, isopropylalcohol.
Darmkanker ontstaat in 65 tot 90% van de gevallen spontaan. In 10 tot 35%van de gevallen is er sprake van een familiaire vorm. In ongeveer 5% van de gevallen van een erfelijke vorm.
risicoberoepen
risicoberoepen
risicoberoepen
risicoberoepen
risicoberoepen
risicoberoepen
Buitenwerkers in de landbouw, de bouw en in de recreatiesfeer (zoals badmeesters), kappers, werkers in chemische wasserijen, asfaltbewerkers, meubel- en houtbewerkers, schoorsteenvegers
Bouw- en constructiewerkers, asfaltwegenbouwers, lassers, dermatologische verpleegkundigen en beroepsgroepen die regelmatig dieselrook inademen..
In de constructiesector vooral sloopwerkers, (ex)-werkers in de asbest-cementfabricage, scheepsherstellers, hotel- en restaurant medewerkers.
Meubelmakers en hout- en kurkbewerkers, werkers in de leer- en schoenenindustrie, machinaal houtbewerkers, interieur- en mallenbouwers, timmervaklieden in de bouw, parketleggers, werkers in de papierfabricage.
Er zijn geen specifieke risicoberoepen bekend.
Werkgerelateerd nieuwe gevallen/jaar
Werkgerelateerd
nieuwe gevallen/jaar
Werkgerelateerd nieuwe gevallen/jaar
Werkgerelateerd nieuwe gevallen/jaar
Langdurig werkzaam in ploegendienst, vliegpersoneel.
33-46%
nieuwe gevallen/jaar
?%
nieuwe gevallen/jaar
Bronnen: Montano 2014, van Tongeren 2012, NCvB, Beroepsziekten in cijfers 2014, van der Laan, NCvB 2010, Nationaal Kompas.
35%
2010
Acrylamide een nieuwe grenswaarde
Acrylamide (AA) is één van de kankerverwekkende stoffen die in 2015 op de SERagenda staat: om te adviseren over de invoering van een nieuwe ‘veilige’ grenswaarde. De vakbonden willen werknemers hierbij betrekken en samen met hen de haalbaarheid van een lagere grenswaarde beoordelen. De FNV en CNV vragen daarvoor je medewerking.
6 doden Acrylamide risico In de ongeharde basisvorm is acrylamide (AA), bij inademing of aanra-
Kanker verwekkend
king met de huid, kankerverwekkend voor de mens. AA is naast kankerverwekkend ook nog eens giftig voor het zenuwstelsel en heeft een giftige werking op de voortplanting. Het is dus niet zo verwonderlijk
schadelijk voor zenuwstelsel voortplanting
dat AA als een stof met grote risico’s wordt gezien. Daarom wordt voorgesteld om een zo laag mogelijke grenswaarde te adviseren: bij voorkeur op het niveau van de streefwaarde, die is vastgesteld op 1,6μg/ m3. Als dat om technische redenen echt niet haalbaar blijkt, dan is er in
Acrylamide gebruik In Europa wordt grofweg 150.000 – 200.000 ton/jaar acrylamide verwerkt. Verreweg het grootste deel van Acrylamide (AA) wordt gebruikt als grondstof voor de kunststof polyacrylamide (PAA). De productie hiervan is doorgaans goed gecontroleerd, zodat er in het polymeer PAA niet meer dan 0,1% van de giftige stof acrylamide zelf voorkomt. Kleine hoeveelheden AA kunnen worden gebruikt in betonreparatiemiddelen en in kitten, vooral voor het waterdicht afsluiten van scheuren en kieren in bijvoorbeeld tunnels. In laboratoria en ziekenhuizen wordt het gebruikt bij bepaalde type onderzoeken.
principe de mogelijkheid om maximaal een blootstelling van 160μg/m3 te accepteren. Als de stof is gepolymeriseerd (als polyacrylamide (PAA) is uitgehard) dan is het feitelijk onschadelijk. Het productieproces van PAA is tegenwoordig erg goed. Voorzichtigheid blijft echter altijd geboden: er blijft
STOP strategie Acrylamide Het is aan de bonden in de SER-subcommissie om te proberen een zo laag mogelijke (veilige) grenswaarde te adviseren. Daar moeten zij dan wel goede argumenten voor hebben. Daarom willen zij nagaan hoe er werkt is. Worden er voldoende maatregelen genomen om blootstelling
Acrylamide staat sinds 30 maart 2010 op de kandidatenlijst om als verboden stof aangemerkt te worden. AA is hiermee officieel gekarakteriseerd als een zeer zorgwekkende stof. Hierdoor zou in de toekomst het gebruik van AA sterk beperkt of verboden kunnen worden.
IUPAC-naam
te voorkomen? Worden deze maatregelen ook werkelijk nageleefd? Die kennis is aanwezig bij de werknemers die met deze stof werken. Aan de betrokken vakbondsbestuurders wordt gevraagd om contact te leggen met de werknemers die met acrylamide omgaan. Aan hen worden, met behulp van een checklijst, vragen gesteld om zicht te krijgen op het gebruik van acrylamide. Centraal staan in de vragen de beschermende maatregelen die hierbij gebruikt worden. Hiervan wordt een kort verslag gemaakt dat ingebracht wordt bij het door de SER te houden ‘haalbaarheidsonderzoek’. Het verslag moet dus duidelijk maken of de voorgestelde lage grenswaarde haalbaar lijkt. Lijkt zo’n lage waarde niet haalbaar, dan is de consequentie dat een hogere, minder beschermende waarde wordt afgesproken.
2-propeenamide
Andere namen vinylamide propeenamide
altijd nog wel iets van AA in het polymeer achter
in de praktijk wordt omgegaan met producten waarin acrylamide ver-
Verbod
Molecuulformule C3H5NO
ethyleencarboxamide Molmassa
71,0779 g/mol
SMILES
C=CC(=O)N
H-zinnen H301 - H312 - H315 - H317 - H319 - H332 H340 - H350 - H361f - H372 EUH-zinnen P-zinnen
geen P201 - P280 - P301+P310
- P305+P351+P338 - P308+P313 Carcinogeen
ja (IARC-klasse 2)
Hygroscopisch? EG-Index-nummer VN-nummer CAS No: 79-06-1 EG-nummer: 201-173-7
ja 616-003-00-0 2074
Waarom wordt de relatie tussen werk en kanker vaak niet gelegd? ➢ Soms zijn artsen onbekend met werkoorzaken van kanker. Bijvoorbeeld: werken in stof verhoogt het risico op longkan-
Loop ik zelf
gevaar?
bloot stelling
8
meest voorkomende
kankerverwekkende stoffen
ker, maar longkanker wordt vooral in verband gebracht met roken.
In de ‘Europese kankerverwekkende stoffen richtlijn’ staat dat Je loopt kans op kanker door je werk als er kan-
Onderzoek naar werkgerelateerde kankers vindt vooral plaats
kerverwekkende stoffen in je werkomgeving
op industriële werkplekken. Daardoor komt maar een beperkt
zijn. Helaas is dat niet altijd duidelijk. Hoe kun
aantal werkgerelateerde kankers in beeld en worden typische
je daar achter komen?
risicoberoepen over het hoofd gezien. Ook banen waarin
Elk bedrijf is verplicht een Risico Inventarisatie
vooral vrouwen werken worden minder onderzocht en blijven
& Evaluatie (RI&E) uit te voeren. Daarin moet
zo buiten beeld.
zorgvuldig worden nagegaan of, waar, wan-
kankerverwekkende stoffen alleen maar op het werk aanwezig mogen zijn als er geen gezonder alternatief is. De richtlijn heeft tot nu toe nog weinig effect gehad. Op heel veel werkplekken kunnen kankerverwekkende stoffen prima vervangen worden door goede en gezondere alternatieven. En ook bedrijven die deze richtlijn wel goed toepassen zijn niet per definitie ‘kankervrij’. Want ook bij productieprocessen (als verbranden, verspanen, verzagen, schuren enzovoort) kunnen kankerverwekkende stoffen ontstaan en vrijkomen op de
neer en hoe er blootstelling aan kankerverwekRelatie moeilijk te leggen. Heeft iemand eenmaal kanker, dan
kende stof(fen) is. Het kan gaan om specifieke
is de relatie met de blootstelling aan chemische stoffen in het
stoffen die het bedrijf gebruikt in een proces
verleden vaak niet meer te leggen. De kankerverwekkende
of product. Maar ook om stoffen die bij proces-
stof is niet meer terug te vinden in het lichaam. Daardoor
sen worden gevormd, bijvoorbeeld bij verhit-
worden veel kankers gediagnosticeerd zonder dat een bron
ting of verbranding. Soms komen de stoffen
kan worden aangewezen.
ook ‘onverwacht’ vrij, zoals bijvoorbeeld bij verspanende werkzaamheden. Een zeer lage
Nog onbekende oorzaak. Ook nieuwe stoffen of processen
blootstelling kan al een kankerrisico zijn. De
kunnen een kankerrisico introduceren.
werkgever moet de risico’s zorgvuldig in beeld brengen, werknemers hierover informeren en
Onverwachte blootstelling. Kappers ontwikkelden kanker
maatregelen nemen om blootstelling te voor-
door asbest die in haardrogers verwerkt zat. Dat is één voor-
komen. Een werknemer heeft het recht om de
beeld van een bron die lang over het hoofd is gezien.
RI&E voor zijn werkplek in te zien. Bovendien moet de werkgever veiligheidsinformatiebladen
Partijdig onderzoek. Industriebelangen kunnen het weten-
beschikbaar hebben voor werknemers: daarin
schappelijk onderzoek kleuren en vertekenen. Sommige
staan ook de risico’s van stoffen beschreven,
industrieën hebben er belang bij om kankerrisico’s van speci-
plus de maatregelen die er voor zorgen dat je
fieke stoffen of processen te ontkennen. De tabaksindustrie is
veilig met de stof kunt werken. Ga dit dus voor
hier een duidelijk voorbeeld van.
je eigen werkplek na.
werkplek.
“de beste aanpak om kanker te vermijden is te stoppen met de blootstelling.”
In de EU geldt ook de verordening REACH om mens en milieu beter tegen stoffen te beschermen. REACH is een Europese wet over de productie van en handel in chemische stoffen. Het beschrijft waar bedrijven en overheden zich aan moeten houden. Reach staat voor: Registratie, Evaluatie, Autorisatie en restrictie van Chemische stoffen. De EU wil met REACH de meest kwalijke stoffen van de markt halen. Naar verwachting zullen er voor 2020 zo’n 400 van deze stoffen verdwenen zijn of in ieder geval aanzienlijk minder worden gebruikt. De
8
meest voorkomende
kankerverwekkende stoffen op het werk zijn : • Asbest • Silica, kwarts • Dieselmotorenemissies • Mist van minerale oliën • Metalen en metaalverbindingen, vooral (van) arseen, chroom VI. Maar ook van lood, nikkel en cobalt. • PAK’s bij teerprocessen • Pesticiden • Radon
Bronnen: Rushton et al: (2010, 2012) ; EU-OSHA (2014): ISSN 1831-9343.
Onvolledig of ontoereikend wetenschappelijk onderzoek.
wist u dat ? Het aantal doden door werkgerelateerde kanker neemt elk jaar toe. Het aantal dodelijke arbeidsongevallen daalt de laatste jaren juist.
Veilige grenzen?
“De beste aanpak om kanker op het werk te voorkomen is de blootstelling aan de kankerverwekkende stof te stoppen.”
Een grenswaarde is de concentratie van een stof in de lucht op de werkplek waar een werknemer ge-
Dit wordt een bron-oplossing genoemd. De oorzaak weghalen, is de beste – want meest
een tijdsperiode van 15 minuten.
effectieve – aanpak om kanker door het werk te voorkomen. Maar wat nu als de kankerverwekkende stof niet te vervangen is door een gezond alternatief? Dan mag de ongezonde stof volgens de Europese en Nederlandse wetgeving alleen onder strenge voorwaarden gebruikt worden. Regel is dat de blootstelling dan zo laag mogelijk gehouden moet worden. Laag betekent in ieder geval onder de vastgestelde grenswaarde. Er zijn twee soorten grenswaarden voor kankerverwekkende stoffen:
1. Grenswaarde voor de stof op de werkplek. Dit is de wettelijke grenswaarde die in Nederland wordt vastgesteld door de minister van Sociale Zaken. In Europa wordt die waarde ook wel Occupational Exposure Limit (OEL) genoemd. De manier waarop de grenswaarde wordt vastgesteld is betrouwbaar en transparant, maar het vaststellingsproces duurt vaak lang. Als er geen wettelijke grenswaarde voor een stof is vastgesteld, is de werkgever verplicht om een eigen bedrijfsgrenswaarde vast te stellen.
2. DMEL (Derived Minimal Effect Level). Dit is de concentratie die REACH voor kankerverwekkende stoffen hanteert. Deze grenswaarde geeft aan bij welke blootstelling het eerste gezondheidseffect optreedt. De DMEL wordt bepaald door de industrie volgens een vastgestelde methodiek. De gebruikte data waarmee de DMEL wordt vastgesteld zijn niet openbaar. Er is dus niet na te gaan op welke aannames de limiet is gebaseerd. De DMEL mag alleen als blootstellingslimiet worden gebruikt als er nog geen officiële (Nederlandse of in Europese) geen grenswaarde voor de stof is vastgesteld. Een Europese of Nederlandse grenswaarde gaat dus altijd voor.
durende een 8-urige werkdag maximaal aan mag worden blootgesteld. Uitgangspunt daarbij is dat de gezondheid van de werknemer bij een blootstelling onder dat niveau niet wordt geschaad. Voor sommige stoffen is tevens een grenswaarde vastgesteld voor een kortdurende hoge piekblootstelling voor
Omdat er voor kankerverwekkende stoffen feitelijk geen veilige grens bestaat (zelfs het kleinste beetje kan al kanker veroorzaken) bepaalt de Gezondheidsraad voor deze stoffen, op basis van gezondheidskundig onderzoek, een verbodswaarde en een streefwaarde. De streefwaarde is de laagste waarde: bij blootstelling aan deze waarde loopt maximaal één van elke miljoen werknemers per jaar de kans om kanker te krijgen. De verbodswaarde ligt hoger: daar is de kans op kanker één op de tienduizend blootgestelden per jaar. De verbodswaarde mag dan ook beslist niet overschreden worden. De SER, d.w.z. de subcommissie Grenswaarden voor Stoffen op de Werkplek (subcie GSW), beoordeelt of de streefwaarde haalbaar is. Inzet is om de grenswaarde zo laag mogelijk vast te stellen. Daarom voert de subcie GSW een haalbaarheidsonderzoek uit om te bepalen wat de laagste concentratie is die op de gangbare werkplek haalbaar is. De subcommissie adviseert de minister van SZW dan dit niveau als wettelijke grenswaarde in te voeren. De haalbaarheidstoetsen die momenteel worden uitgevoerd bij bedrijven geven niet altijd voldoende informatie. Daarom willen de vakbonden zelf, via hun leden in de bedrijven, meer informatie verzamelen, om vervolgens te gebruiken bij de haalbaarheidstoets. Het doel is om met meer werkplekinformatie zo laag mogelijke grenswaarden te realiseren. De vakbonden willen met checklijsten onder werknemers in de bedrijven de volgende informatie verzamelen: 1. Welke maatregelen zijn er getroffen op deze werkplek? 2. Vinden de werknemers de maatregelen voldoende? 3. Zijn er metingen uitgevoerd en wat was het resultaat? 4. Wordt er in het bedrijf gewerkt aan een veiliger werkplek en dus ingezet op het vervangen van de kankerverwekkende stof?
Bron: CBS Statline
hoe voorkomen?
STOP het gebruik van kankerverwekkkende stoffen
STOP strategie:
Checklijst Werk
Voorkomen is 100% beter dan Genezen
plek Kankervrij
Praktische ondersteuning bij dit
Help jezelf en de bonden. Vul de checklijst in voor een kankervrije werkplek!
zoeksteam.
Met zorgvuldig ingevulde Checklijsten “Werkplek Kankervrij” kunnen de
FNV
Werkgevers moeten (wettelijk verplicht) zorgen voor veilige en gezonde arbeidsomstandigheden van werknemers. Om dit te bereiken moeten er vaak vele maatregelen worden getroffen. De Arbowet verlangt dat bij het gebruik van gevaarlijke stoffen allereerst brongerichte maatregelen worden genomen. Dat betekent:
1 2
zorgen dat het risico (zoals kankerverwekkende stoffen) wordt verwijderd. Pas in allerlaatste instantie, als alle andere maatregelen falen, mogen persoonlijke beschermingsmiddelen worden ingezet. Dit heet in de wet ‘de arbeidshygiënische strategie’ (STOP strategie). Voor kankerverwekkende stoffen geldt deze strategie extra zwaar. Economische overwegingen mogen hier géén rol spelen bij het tref-
3
den voor het werken met kankerverwekkende stoffen goed onderbouwd voeren. over hoe er in de praktijk met de kankerverwekkende stoffen (en produc-
Hoe wordt er in de praktijk met deze stof gewerkt? Niemand heeft die
maatregelen beschikbaar zijn en worden nageleefd. kennis beter in huis dan de medewerkers die er zelf mee werken. Dáár vragenlijsten. De bonden leggen daartoe contact met deze werknemers en vragen hen
2. Technische maatregelen
gangbare beheersmaatregelen aan te geven. Deze gegevens worden ver-
• Afzuiginstallatie • Lokale ventilatie 3. Organisatorische maatregelen • Beperking aantal blootgestelde werknemers • Taakroulatie
om met behulp van een checklijst, het praktijkgebruik van de stof en de volgens gebruikt als onderdeel van het ‘haalbaarheidsonderzoek’. De uitkomsten uit de vragenlijsten kunnen worden ingebracht bij het door de SER te houden ‘haalbaarheidsonderzoek’. Lijkt zo’n lage waarde niet haalbaar, dan is de consequentie dat een hogere, minder beschermende waarde aan de minister wordt geadviseerd. Ondernemingsraad of VWGM-leden aan de slag De checklijst wordt bij voorkeur ingevuld door de OR of VGWM-leden in
• Beperking blootstellingstijd
samenspraak met de werknemers die direct met of in de buurt van de kan-
4. Persoonlijke beschermingsmiddelen
een kaderlid de checklijst invullen.
• Ademhalingsbescherming • Handschoenen / veiligheidsbril • Werkkleding
Wim van Veelen E:
[email protected] T: 020-5816497 of 06-33313014
CNV Leon de Jong e:
[email protected] t: 030-7511654
willen FNV en CNV goed zicht op krijgen met behulp van de ingevulde
• Substitutie (vervanging) van de stof
• Omkasting van de bron
geleverd door het vakbondsonder-
Voor de bonden is het relevant om informatie van werknemers te krijgen
arbeidshygiënische strategie voor kankerverwekkende stoffen
• Afscherming van de bron
4
vakbonden FNV en CNV de onderhandelingen in de SER over de grenswaar-
ten) wordt gewerkt en of alle blootstellingsbeperkende
• Eliminatie van de bron
haalbaarheidsonderzoek wordt
Contactpersonen
fen van de maatregelen.
1.Substitutie - bronmaatregelen
Ondersteuning
kerverwekkende stof werken. Is er geen OR of VGWM-commissie dan kan
Productie IVAM Pieter van Broekhuizen, Hildo Krop www.ivam.uva.nl Salentijn Consult Josje Salentijn www.salentijnconsult.nl Ermin de Koning Puur ontwerp www.puurontwerp.nl
NL WERKPLEK KANKERVRIJ Onderzoek/advies: IVAM Pieter van Broekhuizen Hildo Krop Projectbegeleiding Salentijn Consult Josje Salentijn Concept, vorm en illustratie Puur Ontwerp Ermin de Koning Tekstredactie Jos Bus Dit project is een initiatief van FNV en CNV en mogelijk gemaakt door het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid.
