Aardrijkskunde samenvatting Hoofdstuk 1 Wereld: Globalisering
SE week I 2015-2016
§2 Globalisering: one world? Globalisering: het begrip Bij aardrijkskunde bedoelen we met globalisering of mondialisering het proces waarbij de verwevenheid tussen gebieden en samenlevingen op aarde toeneemt. Globalisering heeft met aardrijkskunde te maken, omdat het proces te maken heeft op de inrichting en de functie van gebieden. Globalisering speelt op een aantal terreinen. In dit hoofdstuk komen de economische, sociale en culturele aspecten van dit proces aan bod. De motor achter globalisering Globalisering is geen nieuw proces. De verweving van gebieden begon al bij de eerste ontdekkingsreizen in de 16e eeuw. Maar nog nooit verliep het proces zo snel en op zo’n grote schaal als na 1990. De motor achter dit proces zijn de multinationale ondernemingen (mno’s) ofwel multinationals. Zij bereiken de hele wereld door hun vestigingen over de hele aardbol, en vormen dus een soort mondiaal netwerk . De mno’s worden daarbij gesteund door: ● De enorme verbetering van de transport- en communicatietechnologie, waardoor vervoer sneller en goedkoper is. Het gevolg is dat de relatieve afstand afneemt. De ontwikkeling waarbij tijd en ruimte als het ware worden ingedrukt noem je tijdruimtecompressie ● Overheden die veel handelsbelemmeringen als importheffing hebben opgeruimd. Hierdoor is de wereldhandel enorm toegenomen. Meedoen of niet? Globalisering zorgt voor meer eenheid in de wereld maar ook voor tegenstellingen. Alleen landen en regio’s waar mno’s zitten zijn interessant. De beste locaties voor mno’s zijn verklaarbaar door 4 factoren 1. De arbeidsmarkt: loon- en kennisniveau. Een Chinees verdient 200 dollar per maand, zijn Nederlandse collega 10x zoveel 2. De ligging: toegankelijkheid van een gebied 3. De opkomst van nieuwe (afzet)markten. Chemieconcern DSM wilt de helft van zijn omzet realiseren in de BRIC-landen (Brazilië, Rusland, India en China) 4. De politieke stabiliteit van een land. Investeren in politiek onrustige landen is voor veel ondernemingen te riskant. Veel gebieden proberen mno’s te lokken met zeer gunstige vestigingsvoorwaarden in exportproductiezones (EPZ’s) . Hierdoor ontstaan ook binnen een land grote verschillen. Een nieuwkomer is de voormalige Sovjet-Unie. Tot 1991 kenden deze landen een strakke planeconomie. Maar na 1991 toen de SU uit elkaar viel maken deze transitielanden een overgang door naar een markteconomie. Bij dit proces ontstaan grote sociale- en regionale ongelijkheden. De toekomst moet uitwijzen welke plek deze landen in de globaliserende wereld zullen veroveren.
§3 Economische globalisering: productie Multinational: ‘think global, act local’ Na het instorten van het communisme in de Sovjet-Unie is de vrijemarkteconomie het leidende economische systeem geworden. Multinationals gaan daar met een aantal onderdelen zitten. Het gevolg is dat de productieketen (weg van grondstof naar product) wordt opgedeeld. De wereldhandel groeit hierdoor veel sneller. De wereldhandel neemt met 5% per jaar toe, terwijl de goederenproductie maar met 3% per jaar toe neemt. Bedrijven vragen zich constant af of ze nog op de goede plek zitten. Meestal is dat antwoord nee en dan verplaatsen ze een afdeling naar een andere locatie. Maar de werknemers van die voormalige afdeling zijn hun baan kwijt en dat komt hard aan. Niet alle MNO’s doen aan ‘think global, act local’ Internationale arbeidsverdeling verschuift Globalisering heeft geleid tot een verandering van de internationale arbeidsverdeling , de verdeling van taken in de wereld. Tot 1970 waren het de periferielanden die de meeste grondstoffen leverden. Maar de prijzen van grondstoffen (behalve olie) stegen minder hard dan die van de eindproducten. De ruilvoet (verhouding van prijzen tussen import- en exportartikelen) verslechterde dus. Door de groeiende wereldbevolking neemt de vraag naar producten toe en stijgen de prijzen. De winnaars zijn de grondstoflanden als Brazilië, Rusland en een aantal Afrikaanse landen. De verliezers zijn de landen die de dure grondstoffen en producten moeten importeren. Andere tijden, andere taken Het klassieke patroon van de internationale arbeidsverdeling dat de centrumlanden de hoogwaardige goederen en diensten produceren en de periferielanden de grondstoffen en arbeid leveren is voorbij. In westerse landen moet men opnieuw nadenken over hoe ze de arbeid verdelen en op zoek naar nieuwe en andere functies. Als eerste verdwenen de arbeidsintensieve textiel- en schoenenindustie, vervolgens de staalindustrie en scheepsbouw, daarna de productie van elektrotechnische- en computerindustrie. Veel hooggeschoolde vakmensen hebben hun baan verloren en moeten vaak leven van een uitkering. In grote delen van Midden-Engeland, Oost-Duitland, Wallonië en Noord-Frankrijk, maar ook de autostad Detroit in de VS hebben last van de de-industrialisatie .
§4 Economische globalisering: handel Grenzen vervagen Staatsgrenzen met strenge controles en invoerbeperkingen gaan slecht samen met globalisering. Onder invloed van de WereldHandelsOrganisatie (WTO) wordt de vrijhandel gestimuleerd. Een open, vrije markt wordt het eerst gevormd binnen grote handelsblokken zoals de NAFTA (Canada, VS en Mexico) en de EU. Transport en communicatie in de hoogste versnelling Globalisering wordt mogelijk gemaakt door de transport- en informatietechnologie. Bij transporttechnologie gaat het om alle technologie die nodig is om het vervoer van grondstoffen, goederen en mensen mogelijk te maken. Informatie- of communicatietechnologie is de technologie om de uitwisseling van informatie mogelijk te maken. Op beide vlakken zijn de afgelopen 25 jaar in een stroomversnelling geraakt. Sinds 1980 zijn 3 ontwikkelingen van belang: ● Reis- en vervoerstijden zijn spectaculair gedaald, alles verloopt sneller ● Transport en communicatie zijn goedkoper geworden, vooral door de toenemende capaciteit van schepen en vliegtuigen en de komst van containers ● De infrastructuur van dataverkeer en transport is erg verbeterd. Verbetering van de infrastructuur heeft de neiging zich te concentreren in de best ontwikkelde regio’s. Het gevolg is dat de tijd-ruimtecompressie in het ene gebied veel sneller verloopt dan in het andere gebied. De triade bedreigd? De internationale handel gaat vooral tussen 3 gebieden: Noord-Amerika, de EU en Japan. Deze “economische kerngebieden” beheersen de wereldeconomie en worden de triade genoemd. Maar de macht van de triade wordt bedreigd door een aantal semi-periferie landen. Vooral Aziatische landen ontwikkelen zich snel. Dat zorgt voor een global shift , het verschuiven van het economische zwaartepunt. Vaak verhuizen ook de “witte boordenbanen” naast de maak-industrie ook naar het goedkopere Azië. Interactietheorie Aan handel tussen 2 gebieden zitten een aantal voorwaarden. Een Amerikaanse geograaf (Ullman) kwam met de interactietheorie , dat zorgt voor de handel tussen 2 gebieden 1. Complementariteit : Het ene gebied moet iets kunnen leveren wat in het andere land nodig is. Japan heeft olie nodig maar heeft dat niet dus wordt dat uit Indonesië gehaald. 2. Transporteerbaarheid : De goederen moet tegen een redelijke prijs en binnen een redelijke tijd van het ene gebied naar het andere gebied kunnen. Er mogen ook geen politieke barrières zijn. 3. Geen tussenliggende mogelijkheden : Als tussen land A en tussen land B ook nog land C ligt wat veel dichterbij A ligt. Dan zal A voor C kiezen omdat dat dichterbij is.
§6 Culturele globalisering Wereldcultuur? Globalisering draagt bij aan de homogenisering van materiële cultuurkenmerken, zoals films in bioscopen die overal ter wereld draaien. Cultuur gaat ook over immateriële kenmerken zoals normen en waarden. Deze hebben grote invloed op de manier hoe mensen leven. Naast internationale toerisme, handel en migratie is ook informatietechnologie een bron van mondialisering van culturen. Informatietechnologie: de grote platmaker? De ontwikkeling van satellietverbindingen en de toepassing van glasvezel als datatransporteur hebben de informatiestromen enorm gestimuleerd. Hier is dus ook tijd-ruimtecompressie van toepassing. Je kan overal en altijd op de hoogte blijven van wat er in de wereld gebeurt. De volksopstand in Tunesië in 2011 laat zien dat door middel van sociale media (YouTube en Facebook) de hele wereld op de hoogte werd gehouden van de gebeurtenissen daar en het gevolg was dat ook in buurlanden mensen de straat opgingen tegen de slechte leefomstandigheden en gebrek aan vrijheid. Informatiestromen lijken in grote lijnen ook op handel- en kapitaalstromen. Twee derde van alle internationale informatie-uitwisseling vindt plaats binnen de triade. Globalisering verandert de ‘cultuurkaart’ Culturen veranderen en cultuurgebieden verschuiven. Deze verspreiding of diffusie van cultuurelementen vindt op drie schaalniveaus plaats: 1. Mondiaal: Van het Noorden naar het Zuiden (verwestersing in ontwikkelingslanden) en van het Zuiden naar het Noorden (import van muziek en eten uit ontwikkelingslanden) 2. Tussen landen: Frans eten of Marokkaanse woorden in Nederlandse straattaal 3. Binnen landen: Import van vreemde cultuurelementen begint vaak in grote steden en verspreidt langzaam door het hele land. Boeren uit de Andes in Peru gaan naar Lima om een baantje te zoeken. Ze komen niet alleen terug met westerse consumptiegoederen maar ook met een beeld van hoe stadsmensen leven. Regionale identiteit bedreigd? De afgelopen twintig jaar hebben de nieuwe media met satelliet-tv en internet, ervoor gezorgd dat elementen van vooral de westerse cultuur doordringen tot in de verste uithoeken van de wereld. Engels is de lingua franca (voertaal) van de globaliserende wereld en steeds meer inlandse talen dreigen te verdwijnen. Elke twee weken verdwijnt er wel ergens een taal omdat de ouders de lokale taal niet meer doorgeven aan hun kinderen. We spreken ook wel van amerikanisering van de wereld. Er zijn groepen in de wereld die tegen de globalisering zijn, omdat hun woongebied zijn regionale identiteit verliest. En dat de wereld verandert in een grote soep. De typische cultuur van elk land zou daardoor langzaam verdwijnen. In Europa zie je een versterking van de regionale eigenheid. Men voelt zich eerder Fries dan Nederlands en eerder Schots dan Brit.
§7 Sociale globalisering Migreren is heel gewoon Al sinds de mens op aarde rondwandelt is het al van de ene plek naar de andere plek te verhuizen in de hoop op een beter bestaan. In de 21e eeuw is migratie toegenomen. Praktisch alle landen in de wereld hebben, als vertrek- of vestigingsgebied of als doorgangsland met migratie te maken. Ongeveer de helft van de migratie vindt plaats tussen landen in het Zuiden. De economische migratie (arbeidsmigratie) loopt vooral van Zuid naar Noord. De push factor is het gebrek aan werk. De pull factoren liggen in het rijke Noorden. Vooral door de kans goedbetaald werk. Oorzaken van de internationale migratie Tussen 1990 en 2010 is het aantal internationale migranten met 45 miljoen toegenomen. Op vier manieren wordt deze toename versterkt door de globalisering: 1. Door de globalisering zijn de welvaartsverschillen in de wereld toegenomen. De belangrijkste pull factor is de betere welvaart in het Noorden. 2. Het demografisch verschil tussen arme en rijke landen verhoogt de migratiedruk. De westerse landen vergrijzen terwijl de arme landen hun bevolking tussen de 20 en 65 jaar ziet toenemen ( actieve bevolking ). Europa grenst in het zuiden en oosten aan jong bevolkte landen. De druk op de arbeidsmarkt neemt daardoor nog meer toe. Hoewel rijke westerse landen de jonge migranten kunnen gebruiken worden ze meestal toch geweerd omdat ze te laag worden ingeschat qua scholing en omdat men van mening is dat ze niet in de westerse cultuur passen. 3. Door de verbetering van de transport- en communicatietechnologie zijn gebieden die vroeger gescheiden waren, nu gewoon verbonden. Vanuit het kleinste dorp in het Atlas gebergte in Marokko bel je met je geëmigreerde broer in Utrecht. Hierdoor krijgen migranten een rooskleurig beeld van de rijkdom in Europa. 4. Door deregulering vindt er een soort ontschotting plaats tussen landen. Het wordt gemakkelijker grenzen te passeren. Maar niet iedereen lukt dat even makkelijk. Voor een groot bedrag kan je met een mensensmokkelaar mee die de zwakke plekken kent in de verdediging van Europa. Zo kwamen in 2010 veel migranten illegaal Europa binnen door een slecht bewaakt stuk grens tussen Turkije en Griekenland. Migratie verbindt mensen en gebieden De meeste internationale migranten komen terecht in de grote steden. Sommige migranten nemen de cultuur van hun nieuwe vaderland over. maar de meeste blijven op allerlei manieren verbonden met hun geboorteland. Financieel bijvoorbeeld doordat ze maandelijks geld overmaken naar de “thuis”familie. Maar er is ook een sterke sociaal-culturele band. Er is sprake van transnationale netwerken : contacten tussen migranten en achterblijvers. Veel migranten trouwen met een iemand uit het land van herkomst, en allerlei culturele kenmerken van hun moederland worden gekoesterd. Binnen sommige grote steden vormen zich wijken met een eigen cultuur . Deze transnationale gemeenschappen ontwikkelen een eigen subcultuur. Denk aan de latino’s in de Verenigde Staten of de Marokkaans-Nederlandse gemeenschap.
§8 Gevolgen van economische, sociale en culturele globalisering Economische: eenheid of verbrokkeling? De wereldwijde economie speelt zich in drie gebieden af: de triade. Dit wordt ook wel de fast world genoemd. De inwoners van deze wereld zijn door hun wijze van produceren, consumeren en communiceren sterk verbonden met de rest van de moderne wereld. Daartegenover staat de slow world , waar 80 procent van de wereldbevolking woont. De deelname van dit deel van de wereld is nauwelijks tot niets. Hun zwakke, traditionele economie heeft geen schijn van kans op de internationale markt. De slow world bestaat niet alleen uit landen in de periferie, maar kan ook een achtergebleven gebied in de westerse wereld zijn. Dan heb je de slow world in de fast world in één land. Wanneer sommige gebieden of sectoren van de economie modern-westers zijn en andere niet spreek je van fragmentarische modernisering . In Marokko zie je de vruchtbare kustvlakte met zeer moderne producerende landbouwbedrijven terwijl je in het Rifgebergte een boer met zijn ezeltje ziet die het land ploegt. Sociaal: op weg naar een netwerksamenleving? Het hart van de fast world wordt gevormd door wereldsteden of global cities . Een wereldstad is een grote stad die voor een deel van de wereld belangrijk is als economisch, politiek en cultureel centrum. Dat zijn steden in het Noorden als in het Zuiden. Denk aan New York, London en Tokyo maar ook aan Shanghai en Rio de Janeiro. Wereldsteden zijn onderling goed met elkaar verbonden en vaak zijn ze beter verbonden met elkaar dan met hun eigen land. Door de globalisering is de samenhang in de wereld sterk toegenomen. We spreken wel van een netwerksamenleving . Op lagere schaalniveaus groeit de tegenstelling. Daarbij gaat het vaak om verschillende etnische en culturele groepen binnen een land. Het proces waarbij de tegenstelling tussen bevolkingsgroepen bewust wordt versterkt heet polarisatie . Cultureel: op weg naar een wereldcultuur? Grote delen van de wereld maken kennis met een internationaal/westers gekleurd aanbod van producten, levensstijlen, symbolen, popsterren en bouwstijlen. Vaak worden deze mondiale producten en diensten aan de lokale markt aangepast. Bij McDonald’s in Canada serveert men McLobster, de Mazda wordt aangepast voor de Amerikaanse markt en het themapark Disneyland in Tokyo wordt afgestemd op de lokale bevolking. Deze aanpassingen zorgen ervoor dat we niet snel een wereldcultuur zullen krijgen. Een andere reden is zijn de immateriële kenmerken van een gebied (waarden en normen, geloof en taal) niet snel opgegeven zullen worden. De vervaging van cultuurgrenzen is nog het sterkst in de overgangszone tussen twee cultuurgebieden, zoals in de grensregio van Mexico en de VS.
§10 Groot-Brittannië en India: economisch Historische banden In de negentiende eeuw was Groot-Brittannië een grootmacht. Op het hoogtepunt in 1914 besloeg het Britse rijk bijna een kwart van de wereld. De grootste kolonie in het Britse imperium was Brits-Indië nu India. De relatie tussen het koloniale moederland en de kolonie vertoonde alle kenmerken van het centrum-periferiemodel. De rol van Brits-Indië bestond vooral uit het leveren van grondstoffen en in het afnemen van goedkope eindproducten. Maar in de negentiende eeuw maakte Groot-Brittannië door de Industrialisatie een snelle ontwikkeling door. De enorme hoeveelheden ijzer, staal, textiel en schepen werden verhandelt naar Brits-Indië. Dit maakt de kolonie een exploitatiekolonie . Australië, ook een Britse kolonie geweest, was een vestigingskolonie . De Britten zagen dit als hun nieuwe vaderland en dat ging ten koste van de de lokale bevolking, want ze richtten het land helemaal opnieuw in. Na de Tweede Wereldoorlog verloor Groot-Brittannië zijn rol als wereldleider aan de VS en in rap tempo verloor het een hoop van zijn kolonies ( dekolonisatie ). Groot-Brittannië: van werkbank naar schrijftafel Groot-Brittannië kan net als alle andere Westerse landen door de hoge lonen de maakindustrie niet vasthouden. Veel mijnen en bedrijven in de zware industrie hebben hun deuren moeten sluiten. Dat komt door de forse uitschuiving van arbeidsintensieve bedrijven naar lagelonenlanden als India en China. Het economisch zwaartepunt van het land verschuift ook steeds meer naar het zuidoosten. De wereldstad London vormt hier een belangrijk knooppunt in de mondiale economie. Vooral de zakelijke dienstverlening heeft in deze regio een hoge vlucht genomen. India: de tijger wordt wakker India vertoont nog alle kenmerken van een ontwikkelingsland. Meer dan de helft van de bevolking werkt in de landbouw, armoede is groot en 40 procent van de bevolking is analfabeet. Toch maakt het land grote en snelle ontwikkelingen door samen met Brazilië en China. De Indiase overheid heeft vanaf 1991 gekozen voor een markteconomie. Tariefmuren zijn afgeschaft, subsidies op voedsel worden niet meer verstrekt en veel staatsbedrijven zijn opgeheven. Het bnp groeit jaarlijks met 5 tot 8% en India raakt verder verweven met de wereld. Hoe komt dat? - Veel mno’s komen naar India en investeren in de speciale economische zones. Tegelijkertijd nemen Indiase mno’s als Tata Steel de wereld over. - India knoopt steeds meer handelsrelaties aan met andere regio’s, speciaal met Afrika. Niet alleen om de honger naar grondstoffen te stillen, maar ook om er een afzetmarkt te veroveren. - Als China ‘de werkplaats van de wereld is’ kan je India ‘het bureau’ noemen. Steeds meer mno’s laten hun kantoorwerk uitvoeren in India. Het land profiteert daarbij optimaal van een grote groep goed opgeleide en Engelssprekende Indiërs. Vooral in de informatietechnologie is het land sterk, met computerstad Bangalore als uithangbord. Maar dit wil niet zeggen dat alles goed gaat in het land. Regelmatig zijn er demonstraties tegen corruptie en stijgende voedselprijzen. De regionale ongelijkheid is enorm. In Mumbai wonen 70.000 miljonairs en de helft van de stadsbevolking moet rond komen van 1,25 dollar per dag.
§11 Groot-Brittannië en India: demografisch Stad in, stad uit De verstedelijkingsgraad in India is met 30% nog relatief laag, maar het urbanisatietempo is hoog. De grote steden werken als een magneet op de plattelanders. In 2010 telt India drie steden met meer dan 10 miljoen inwoners: Mumbai, Delhi en Kolkata. Zo’n stad noem je een megastad . In Mumbai woont naar schatting 55% van de 17 miljoen inwoners in krottenwijken en honderdduizenden mensen zijn dakloos. Maar Mumbai is ook het belangrijkste financiële centrum van India, en het wil in de toekomst dé draaischijf worden tussen Europa, het Midden-Oosten en Azië. In Groot-Brittannië is de urbanisatiegraad met 90% veel hoger maar de steden groeien door suburbanisatie nauwelijks meer. Hierdoor zijn er in de loop der jaren forensensteden rondom London ontstaan, zogenaamde New Towns . London is met haar 8 miljoen inwoners geen megastad maar wel een wereldstad. Het speelt een belangrijke rol in de wereld als het gaat om economie, cultuur en zakelijke dienstverlening. Sociale ongelijkheid: kasten en klassen Het kastenstelsel beheerst de maatschappij in India. Het is een systeem van 4 standen (kasten), waarin zaken als huwelijk en beroep binnen de kaste min of meer zijn vastgelegd. Officieel is het systeem allang afgeschaft maar op het platteland speelt het nog een belangrijke rol. Maar toch neemt de betekenis af. Dat komt door een nieuwe generatie jonge en gretige Indiërs die ervan overtuigd zijn dat een goede opleiding en hard werken de sleutel vormen naar een beter leven en daar hoort het kastenstelsel niet bij. Groot-Brittannië heeft geen kastenstelsel maar wel tot op de dag van vandaag klassenverschillen. Het land heeft nooit een revolutie gehad zoals Frankrijk. Het opvallende verschil is dat de oude upper class wordt overvleugeld door de nieuwe rijken, veelal buitenlandse miljonairs. Maar de sociale ongelijkheid groeit en is net zo groot als een eeuw geleden. In 2010 verdiende in GB 1% van de bevolking 10% van het nationale inkomen en 22% leefde onder de armoedegrens. Migranten verbinden werelden Ongeveer 20 miljoen Indiërs verdienen hun geld in het buitenland. Olielanden in het Midden-Oosten, Groot Brittannië en de VS zijn de favoriete bestemmingen. Veel goed opgeleide Indiërs verlaten het land en dan kan er gesproken worden van een braindrain . Maar er keren ook veel Indiërs terug uit het buitenland. IT-stad Bangalore is voornamelijk opgezet door Indiase IT’ers uit de VS. Migratiestromen tussen GB en India bestaan als sinds de koloniale tijd. Bedrijven stuurden personeel naar Brits-Indië en andersom kwamen veel Indiërs naar GB om te studeren. Na de onafhankelijkheid van Brits-Indië ging deze migratiestroom gewoon door. Op dit moment wonen er ongeveer 2 miljoen Indiërs in Engeland. In Camden Town kom je er veel tegen.
§12 Groot-Brittannië en India: cultureel Ver weg en toch vertrouwd India en Groot-Brittannië behoren beide tot een compleet verschillend cultuurgebied. Maar toch kom je in India veel ‘Engeland’ tegen. Dat komt natuurlijk door het koloniale verleden: - Engels is in India de voertaal - Het onderwijssysteem is afgeleid van het Britse - De wijze van besturen van het land lijkt op dat van het Britse - Veel gebouwen herinneren aan de koloniale periode Maar door migratie is er ook een stukje India naar GB gekomen. Culturele ontwikkeling in India: meer eenheid of juist verbrokkeling? Bij de onafhankelijkheid van Brits-Indië werd het opgedeeld in Pakistan en India, en daarbij ontstond er een volksverhuizing. Miljoenen hindoes uit Pakistan trokken naar India en miljoenen moslims gingen van India naar Pakistan. De moslims vormen een minderheid in India en regelmatig zijn er conflicten tussen de fanatieke moslims en hindoes. Het belangrijkste conflictgebied is de noordelijke deelstaat Kashmir. Hier wonen vooral moslims, maar het zuidelijke deel heeft een hindoe bestuur. Het gaat om een grensgebied van 2 culturen en daardoor is dit conflict overgeslagen naar een nationaal niveau. De strijd van de moslimstrijders wordt bovendien gesteund door de internationale moslimfundamentalisten. En hierdoor is door polarisatie een regionaal conflict uitgegroeid tot een internationaal conflict. Dat is nog bedreigender als je bedenkt dat Pakistan en India over kernwapens beschikken. Maar dit hoeft de eenheid in India niet uiteen te drijven want: - Het hindoeïsme stimuleert een levenswijze die gericht is op verzoening en niet op polarisatie - India is een democratisch land met deelstaten die het op tal van gebieden voor het zeggen hebben over hun eigen gebied. De neiging om je af te scheiden is dan niet zo groot - Verbindingen en communicatie in India zijn goed ontwikkeld. De voortdurende uitwisseling van mensen, goederen en ideeën raken gebieden op bepaalde terreinen verschillen onderling toch verbonden. Globalisering: een bedreiging voor de Britse cultuur? Cultuurgebieden worden vooral ingedeeld op basis van taal en geloof . Groot-Brittannië vormt op beide terreinen min of meer een eenheid. Maar binnen het Britse cultuurgebied zijn grote verschillen. En toch leiden de regionale verschillen zelden tot conflicten. Maar dat is anders in Noord-Ierland. Hier waren de katholieken (45% v/d bevolking) en de protestanten (55% v/d bevolking) lang in een strijd verwikkeld. Het katholieke deel wilde onafhankelijk van GB maar het protestantse deel vond dat niet nodig, want daar wonen hun geloofsgenoten. In 1998 werd er vrede gesloten en sinds 2007 besturen beide partijen Noord-Ierland. GB is als vroegere koloniale mogendheid natuurlijk goed vertegenwoordigd als het gaat om andere nationaliteiten. In de stad Leicester is 40% van de schoolgaande kinderen allochtoon en in sommige Londense wijken wonen meer allochtonen dan autochtonen. Het proces van globalisering zal de culturele diversiteit alleen maar vergroten in steden maar op het platteland zullen ze zich daar niets van aantrekken.
§14 Globalisering van de landbouw Wereldwijde landbouw Vroeger at een koe gras van de eigen boerderij maar tegenwoordig komt het voer uit Thailand en in ons eten kan tomatenpuree zitten uit China en als je biefstuk eet kan dat zomaar uit Argentinië komen. En ook is ons voedsel niet meer aan seizoenen gebonden. Dat is allemaal het gevolg van globalisering. In de jaren 80 neemt de internationale import en export toe en daardoor ontstaat er wereldwijde concurrentie , wat ervoor zorgt dat de voedselprijzen steeds verder dalen. Vroeger was er alleen concurrentie van boeren binnen het land en tegenwoordig moeten boeren met elkaar wereldwijd concurreren. De boeren moeten daardoor hun productiekosten verlagen. Dat is lastig want grondprijzen in de EU zijn vaak hoger dan die in China en Brazilië. De Wereldhandelsorganisatie (WTO -> World Trade Organisation) Om de boeren te helpen tegen de scherpe concurrentie op de wereldmarkt te beschermen neemt de EU protectiemaatregelen : Importheffingen die importproducten duurder maken en exportsubsidies die de exportproducten goedkoper maken. De maatregelen verstoren de handel. Het is oneerlijk tegenover bedrijven die geen bescherming van hun overheid krijgen zoals in veel ontwikkelingslanden. In de Wereldhandelsorganisatie (WTO) zijn de lidstaten overeengekomen deze subsidies en heffingen geleidelijk af te schaffen tot er vrijhandel is. Vrijhandel is in theorie goed voor economische groei. Maar in de praktijk betekent een vrijere handel dat een kleine boer in een ontwikkelingsland de concurrentie met de grote boerenbedrijven uit de EU niet aankan. Over fijnproevers en kiloknallers Supermarkten spelen een grote rol in de globalisering. Zij jagen de schaalvergroting, intensivering en globalisering van de landbouw aan, want ze willen overal ter wereld hun product voor de allerlaagste prijs inkopen. Dat is prettig voor de consument maar niet voor de boeren. Supermarkten zijn vaak onderdeel van grote, multinationale agro-industriële bedrijven. Zij beheersen de gehele voedselketen: van grondstof tot eindproduct komt alles in één hand. Ze moeten dan wel zaden, kunstmest en pesticiden gebruiken die de mno levert. De veiligheid van genetische manipulatie van zaden en planten is nog niet goed getest. En ten slotte stunten supermarkten vaak met voedselaanbiedingen. Voedsel wordt steeds goedkoper. De boeren moeten daarom steeds goedkoper produceren. Alle spelers in de landbouwsector worden actoren genoemd: de boerenbedrijven, de supermarkten, de overheid, de consument en de milieuorganisaties.
§15 De landbouw in Oostenrijk en Nederland Landbouwbeleid van de EU De 27 lidstaten van de EU voeren een gemeenschappelijk landbouwbeleid, gezamenlijk zorgen zij voor: - gezonde levensmiddelen en betaalbare prijzen voor de consument - een redelijk inkomen voor de boeren waarbij hun bedrijven zich kunnen blijven ontwikkelen - het voortbestaan van de landbouw in alle regio’s van de EU, ook die met moeilijke omstandigheden (bergachtig, nat, droog of onvruchtbaar) De EU gaf na 1960 productiesubsidies om de honger van de Tweede Wereldoorlog te voorkomen. Dit was een succes en grote bedrijven gingen extra veel produceren om zoveel mogelijk subsidie binnen te halen. Kleine bedrijven bezweken onder de enorme concurrentie en gingen massaal failliet. Ze werden opgekocht en er ontstond schaalvergroting. Maar al snel ontstonden er grote overschotten (boterberg en melkplas). De EU besloot daardoor te hervormen en in 2013 zijn alle productiesubsidies afgeschaft en zullen er alleen nog inkomenssubsidies bestaan, dat is een bedrag per hectare om boeren te beschermen tegen al te grote prijsschommelingen of misoogsten. Landbouw in Oostenrijk en Nederland De landbouw bestaat uit 3 sectoren: 1. Akkerbouw , met gewassen die in de buitenlucht verbouwd worden en lang goed blijven zoals aardappels, mais, spruitjes en voederbieten. 2. Tuinbouw , met gewassen als sla, bloemen en fruit, die sneller bederven. Soms is de teelt in kassen, soms in de volle grond buiten. 3. Veeteelt , met koeien, varkens, geiten en schapen die vlees en melk produceren en kippen die vlees en eieren produceren. Nadelen aan landbouw in Oostenrijk is onder andere dat het bewerken van berghellingen met machines lastig is, het groeiseizoen kort is en er weinig verharde wegen zijn. Voordelen aan de landbouw is dat ze meestal zonder kunstmest en bestrijdingsmiddelen kunnen werken. In Nederland zijn er andere omstandigheden, want het is in Nederland erg vlak en door de nabijheid van steden is de landbouw erg marktgericht. Globalisering en de Nederlandse en Oostenrijkse landbouw De landbouwsector is in Oostenrijk veel kleinschaliger dan in Nederland. De gemiddelde bedrijfsomvang is niet alleen kleiner maar ook het aantal bedrijven is veel lager. Ook is de productiviteit in Oostenrijk veel lager. De belangrijkste oorzaak hiervoor is naast de fysieke beperkingen in de bergen is dat Oostenrijk pas sinds 1995 lid is van de EU en de overheid ondersteunde tot dan toe kleinschalige landbouw. Nederland hoort bij de oprichters van de EU en de boeren ontvangen sinds 1963 steun voor moderne en grootschalige bedrijfsvoering. Nu de steun van de EU minder wordt, zullen boeren goedkoper moeten produceren en dit zal leiden tot bedrijfsbeëindiging van vooral kleine bedrijven die de concurrentie van grote bedrijven niet aankunnen.
§16 De toekomst van de landbouw in Oostenrijk en Nederland Ontwikkelingen op het platteland De boer kan op 3 manieren reageren op de gevolgen van de globalisering: 1. Intensivering : De boer probeert een hogere opbrengst per hectare, per dier en per arbeider te halen. Verdere schaalvergroting is het gevolg hiervan. Maar het milieu kan een groot risico lopen door overbemesting, verdroging of erosie. 2. Specialisatie : De boer kan zich richten op kennisintensieve teelten, zoals tuinbouw. Kwaliteit gaat hier voor op kwantiteit. Door veredeling en door verbetering van het productieproces kan hij een goed belegde boterham verdienen. 3. Diversificatie : De boer doet niet alleen aan landbouw maar kan ook nevenactiviteiten organiseren zoals een boerencamping of boerengolf. De boer kan van de staat een subsidie krijgen voor het in stand houden van de natuur. Ruimte voor de biologische landbouw Reguliere landbouw heeft onze voedselvoorziening veiliggesteld maar er zijn ook nadelen aan de industriële landbouw: 1. Veeziekten komen altijd wel voor, en de snelle verspreiding van Q-koorts, BSE, varkenspest, mond-en-klauwzeer en de vogelgriep komen doordat de beesten in grote stallen bij elkaar leven en over grote afstanden worden vervoerd. 2. Het milieu loopt gevaar. De biodiversiteit wordt minder door monocultuur, het gebruik van pesticiden en overmatig kunstmest gebruik. Een teveel aan mest komt in het grondwater terecht en dat zorgt ervoor dat kwetsbare ecosystemen vernietigd kunnen worden. 3. De reguliere landbouw is de grootste waterverbruiker. Een kilo biefstuk staat gelijk aan 40.000 liter water. Water moet opgepompt worden en daardoor kunnen aangrenzende natuurgebieden verdrogen. De boer moet diep in de buidel tasten om de schade te beperken. Een alternatief voor de reguliere landbouw is biologische landbouw . Dit werkt zonder bestrijdingsmiddelen en kunstmest en is diervriendelijker. De opbrengst is lager en de teelt kost meer tijd en geld. Hierdoor is de prijs ook hoger in de supermarkt. Supermarkten bieden meer biologische producten aan en als er meer verkocht wordt kan door schaalvoordelen de prijs dalen. In Oostenrijk zijn ze verder dan in Nederland. Oostenrijkers hechten zeer aan gezond en veilig voedsel. Na de toetreding tot de EU stimuleerde de Oostenrijkse overheid de biologische productie. Ze werkten al biologisch. De vraag naar biologisch voedsel is in Oostenrijk ook veel hoger dan in Nederland. Landschappelijke kwaliteit Schaalvergroting en intensivering hebben grote gevolgen voor de natuur en het landschap. De landschappelijke kwaliteit is achteruit gegaan. Slingerende beekjes zijn rechtgetrokken en bomen en bosjes zijn hier en daar weggehaald. Dat is jammer voor recreanten die een mooi landschap waarderen. De EU past zich hierop aan en richt zich op verduurzaming van de landbouw. Het is een subsidie die voor milieu- en diervriendelijke productie is. Zodat het de leefbaarheid van het platteland ten goede komt. Een boer wiens koeien nooit buiten komen krijgt geen geld. De boer die zijn wilgen netjes knot krijgt wel wat geld.
