Aan: Onderwerp: Vergaderdatum:
Regionale raadswerkgroep POL, thema’s ruimte en economie Analyse regionale energievisie Noord-Limburg 22 oktober 2015
Inleiding Bij deze ontvangt u de analyse voor de regionale energievisie voor Noord-Limburg. Op basis van deze analyse kan de visie verder uitgewerkt worden. Het doel van de regionale energievisie is: ‘een energieonafhankelijke regio met een economisch gezonde woon-, werk- en leefomgeving, welke geschikt is voor toekomstige generaties.’ Dit wordt behaald door: ‘middels het maken van bestuurlijke afspraken die kansrijke mogelijkheden voor het besparen van energie en het opwekken van duurzame energie weergeven. Deze afspraken zullen als grondslag dienen voor de verdere uitvoering.’ Totstandkoming van de analyse Een diversiteit aan onderzoeken zijn gerealiseerd op het gebied van energie. Echter blijkt uit de praktijk dat deze onderzoeken lastig met elkaar te vergelijken zijn: vele conclusies worden gebaseerd op aannames. Er is daarom voor een onderzoek gekozen welke (1) data voor de hele regio heeft, en (2) de mogelijkheid heeft om in de toekomst hetzelfde onderzoek te herhalen. Het is noodzaak hetzelfde onderzoek over een bepaalde periode hetzelfde te kunnen uitvoeren om de resultaten te kunnen vergelijken. Op basis van deze twee eisen is er gekozen voor het onderzoek Energieanalyse Limburgse Regio's (2014) van Ecorys, waar provincie opdrachtgever van is. Vragen aan de raadswerkgroep 1. Geeft de analyse een herkenbaar beeld? 2. Geeft de analyse voldoende basis voor de visie? 3. Welke onderwerpen mogen niet ontbreken in de regionale energievisie?
1
Regionale energievisie Analyse De regionale energievisie Noord Limburg zal opgesteld worden aan de hand van drie fasen: • Analyse, • Formuleren kansen en mogelijkheden, • Ruimtelijke doorvertaling van kansen en mogelijkheden Voor u ligt het resultaat uit de eerste fase; de analyse.
Inleiding De groeiende wereldbevolking, klimaatverandering, milieuvervuiling en het opraken van fossiele brandstoffen hebben de noodzaak gecreëerd om het huidige energieverbruik van de mens te transformeren naar een duurzaam verbruik. Doorgaan op de huidige manier zal er toe leiden dat de fossiele brandstoffen opraken en de gevolgen van klimaatverandering groter worden. Daarnaast vervuilen fossiele brandstoffen o.a. de luchtkwaliteit en hebben daarmee een negatief effect op de gezondheid van de mens. De energietransitie is een maatschappelijke opgave geworden. Energieakkoord voor Duurzame Groei 2013 In september 2013 tekenen meer dan 40 organisaties het Energieakkoord voor Duurzame Groei. Organisaties als de overheid, werkgevers, vakbeweging, natuur- en milieuorganisaties, andere maatschappelijke en financiële instellingen verbinden zich hiermee aan deze maatschappelijke opgave. In het akkoord staan breed gedragen afspraken over energiebesparing, schone technologie en klimaatbeleid. Het uitvoeren van het energieakkoord heeft op diverse aspecten een positieve invloed. Zo ontstaat er een schone werk- en leefomgeving, een schone en betaalbare energievoorziening, werkgelegenheid en economische groei. Het akkoord gaat voor een volledig klimaatneutraal Nederland in 2050. Ondertekenden zetten zich in voor: • Een besparing van het finale energieverbruik met gemiddeld 1,5 procent per jaar. • 100 PJ aan besparing in het finale energieverbruik van Nederland per 2020. • Een toename van het aandeel van hernieuwbare energieopwekking (nu 4 procent) naar 14 procent in 2020. • Een verdere stijging van dit aandeel naar 16 procent in 2023. • Ten minste 15.000 banen, voor een belangrijk deel in de eerstkomende jaren te creëren. Opgave regio Noord Limburg De energietransitie vraagt ook actie van de gemeenten. De provincie Limburg heeft de regio Noord Limburg uitgedaagd om een visie te formuleren over deze transitie en de doelstellingen geformuleerd in het Energieakkoord. De provincie heeft in het ontwerp-Provinciaal Omgevingsplan Limburg (POL) 2014 uitgesproken dat de energieopgave voor Limburg nader geconcretiseerd zal worden in regionale energieafspraken die door de regio’s zelf opgesteld zullen worden. De regionale energieafspraken geven kaders voor invulling door de gemeenten.
2
De energieopgave is zowel een gemeentelijke opgave, als ook een gemeente overschrijdende aangelegenheid. Sommige bronnen zoals wind, geothermie of het gebruik van restwarmte van (vooralsnog met fossiele brandstoffen gestookte) industrie gaan over gemeentegrenzen heen en bieden elektra en warmte voor een hele regio. Met de huidige energiebronnen kan een gemeente onvoldoende in duurzame energie voorzien. Dit zijn redenen waarom het van belang is om een regionale visie op te stellen waarin de diverse bronnen in beeld worden gebracht. De energietransitie is een grote uitdaging omdat deze omslag enkele decennia in beslag neemt. Daarom is bestuurlijk commitment en een heldere visie met het oog op de toekomst essentieel voor burgers, bedrijven en investeerders die voor de lange termijn willen investeren. De visie Het doel van de regionale energievisie is: ‘een energieonafhankelijke regio met een economisch gezonde woon-, werk- en leefomgeving, welke geschikt is voor toekomstige generaties.’ Dit wordt behaald door: ‘middels het maken van bestuurlijke afspraken die kansrijke mogelijkheden voor het besparen van energie en het opwekken van duurzame energie weergeven. Deze afspraken zullen als grondslag dienen voor de verdere uitvoering.’ Concreet vertaalt zich dit naar regionale energieafspraken die tenminste zorgen voor: • een energiebesparing van 1,5% per jaar; • 14% duurzame energie opwekking in 2020. In een regionale energievisie worden de opgaven inzichtelijk gemaakt, integraal afgewogen en worden alle mogelijke technieken onderzocht en een voorstel gedaan voor integraal afgewogen maatregelenpakket inclusief een ruimtelijke doorvertaling. Deze uitwerking van het POL thema Energie moet antwoord geven op de wat-vraag. Wat willen we op energiegebied in de toekomst bereiken? Het geeft een richting, een punt op de horizon, wat behaalt dient te worden door het maken van regionale afspraken. Het antwoord geven op de watvraag is de verantwoordelijkheid van de regio samen. De hoe-vraag komt vervolgens aan bod in een nader op te stellen uitvoeringsprogramma. Hier komen ook de rollen van de verschillende stakeholders aan de orde. Het uitvoeringsprogramma is geen onderdeel van deze POL-uitwerking. De verantwoordelijkheid van het uitvoeringsprogramma ligt per gemeente zelf, en is eventueel gemeentegrensoverschrijdend.
Wat willen we behalen? Energievisie
Regionaal
Hoe gaan we het behalen? Uitvoeringsprogramma
Zowel regionaal als lokaal. Afhankelijk van de nader te formuleren afspraken
Uit de energievisie zal blijken op welke punten er nadere samenwerking in de regio gewenst is in het uitvoeringsprogramma en op welke aspecten er lokaal gehandeld kan worden. 3
Analyse Achtergrond Een diversiteit aan onderzoeken, tools en statistieken zijn er beschikbaar op het gebied van energieverbruik in de regio. In 2013 hebben de gemeenten Beesel, Venlo en Venray gezamenlijk een analyse laten opstellen. Dit heeft zich geresulteerd in de Energiestrategie 2030. Deze analyse is inclusief huidig gebruik, potentiele besparing en opwekking, en doorvertaling naar economische gevolgen. De provincie Limburg heeft in 2014 de Energieanalyse Limburgse Regio’s laten opstellen door het bureau Ecorys. Deze analyse is door de provincie opgesteld uit het belang dat vergelijkbare uitgangspunten gehanteerd worden wat betreft de startsituatie en het potentieel van verschillende energiemaatregelen. Het rapport heeft als doel een ondersteunende rol te vervullen voor de regionale energievisies. Net als de Energiestrategie 2030 bevat de Energieanalyse Limburgse Regio’s een overzicht van de huidige energievoorziening, de economische vertaling in termen van werkgelegenheid, potentie voor hernieuwbare energieopwekking en –besparing. Basisjaar gegevens 2012. Een grensoverschrijdende studie uit 2011 is Energie ohne Grenzen. Hier werd de potentie naar het gebruik van duurzame energie in de grensregio Maas-Niers onderzocht. Deelnemende Nederlandse gemeenten waren: Beesel, Gennep, Horst aan de Maas, Peel en Maas, Venray en Venlo. Aan de Duitse zijde waren dit Geldern en Straelen met hun stadscentra en dorpsstructuren. Een tool ontwikkeld door Enexis welke het energieverbruik van de gemeente weergeeft is Energie in Beeld. Dit is een website waar elke gemeente toegang tot haar eigen gegevens heeft. Er kan data van verschillende schalen geraadpleegd worden: van gemeente breed, tot postcode6. Er is een verdeling mogelijk tussen zakelijk en particulier, elektra en gas, en opwek van zonne-energie en overige opwek. Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) publiceert statistische informatie over een diversiteit aan onderwerpen. Zo ook het thema energie. Conclusie Met het vergelijken van deze verschillende bronnen blijkt al snel dat de energiedata met regelmaat gebaseerd zijn op aannames. Daardoor zijn de resultaten vrij divers en komen ze vaak niet overeen. Er zal daarom voor enkele bronnen gekozen moeten worden welke als nulmeting gelden. Belangrijk aan de nulmeting voor de analyse is dat deze in een later tijdstip herhaald uitgevoerd kan worden. Daarvoor is het van belang helder te hebben waar de gegevens vandaan komen en hoe de resultaten tot stand zijn gekomen. Daarnaast is het voor de provincie relevant dat de verschillende regio’s ook met elkaar te vergelijken zijn. Zo voorkomt men dat er een scheve vergelijking plaatsvindt. Vanuit deze redenen is er voor gekozen om de studie van de provincie Limburg Energieanalyse Limburgse Regio’s in combinatie met Energie in Beeld als uitgangspunt te hanteren. Een analyse met deze gegevens als basis is goed te herhalen en te vergelijken met andere regio’s. De Energiestrategie 2030 voor Beesel, Venlo en Venray zal dienen als voorbeeld en inspiratie.
4
Het energieverbruik in de regio Het totale energetisch verbruik van de provincie Limburg is 126PJ. Daarvan wordt ruim 20% (27PJ) in de regio Noord-Limburg verbruikt. Deze 27PJ bestaat uit behoefte aan warmte, elektriciteit en mobiliteit van huishoudens, industrie , diensten, landbouw, visserij, vervoer, en de energiesector. De grootste energiedragers zijn olie, steenkool en aardgas. Duurzame energie wordt vooralsnog minimaal gebruikt als energiebron. Het energetisch verbruik, 27PJ, is het uitgangspunt voor het behalen van de duurzame energiedoelstellingen. Daarnaast heeft energiebesparing wel invloed op het conversieverlies. Ook dit heeft een wezenlijk aandeel in het energieverbruik en zal energiebesparing gestimuleerd dienen te worden om deze bijdrage ook te reduceren.
Autobrand stof 11%
Energiedragers
Duurzame energie 1% Olie, Steenkool 45%
Aardgas 43%
Uitgaande van de 27PJ, kan er geconcludeerd worden dan de meeste energie naar de behoefte aan elektriciteit gaat. Opgevolgd door de vraag naar warmte en als laatste mobiliteit. Verder is er uit tabel 1 te halen dat er zakelijk (zowel klein zakelijk als industrie) meer vraag is naar elektriciteit, en dat huishoudens het meest verantwoordelijk zijn voor de warmtevraag. Tabel 1: Regionale energieverbruik naar behoefte Noord Limburg Huishoudens Klein zakelijk Behoefte aan 1,26 elektriciteit Behoefte aan 5,00 warmte Behoefte aan 3,98 mobiliteit Behoefte aan producten Conversieverlies 2,10 Totaal 12,34 Bron: Ecorys (2013, basisjaar 2012)
Industrie
Totaal
7,68
2,48
11,42
3,81
0,65
9,46
2,09
-
6,08
-
9,42
9,42
12,80 26,39
4,13 16,68
19,03 55,41
Energetisch verbruik 26,96
Onderstaande tabel geeft het verbruik per gemeente in Noord Limburg weer. Deze gegevens komen uit Energie in Beeld van Enexis. Het totale verbruik volgens deze bron is 30PJ. Het verschil kan afkomstig zijn door de verschillende aannames die in elke studie worden gedaan. Bovendien wordt de energievraag voor mobiliteit ook niet meegenomen in Energie in Beeld. De verdeling particulierbedrijven is per gemeente te vinden in bijlage 1.
5
Tabel 2: Energieverbruik naar gemeenten Particulier verbruik (PJ) Elektra Gas Totaal Beesel 0,063 0,251 0,314 Bergen 0,063 0,237 0,300 Gennep 0,075 0,237 0,363 Horst aan 0,194 0,748 0,942 de Maas Mook en 0,035 0,148 0,183 Middelaar Peel en 0,197 0,805 1,001 Maas Venlo 0,446 1,780 2,226 Venray 0,197 0,750 0,947 Totaal 1,270 5,007 6,277 Bron: Energie in Beeld, Enexis (basisjaar 2012)
Zakelijk verbruik (PJ) Elektra Gas Totaal 0,170 0,318 0,488 0,186 0,737 0,922 0,463 0,456 0,919 0,815 5,259 6,074
Totaal (PJ) Elektra Gas 0,232 0,569 0,249 0,974 0,538 0,744 1,009 6,007
Totaal 0,801 1,223 1,282 7,017
0,054
0,136
0,191
0,089
0,284
0,374
0,625
4,703
5,327
0,821
5,507
6,329
2,353 1,003 5,668
5.345 1,279 18,232
7,698 2,282 23,900
2,799 1,200 6,938
7,125 2,029 23,239
9,926 3,229 30,177
Van het totale energieverbruik in de regio verbruikt Venlo met iets minder dan een derde het meeste energie. Dit is te verklaren door de grootte van de stad en de vele bedrijvigheid. Horst aan de Maas en Peel en Maas zijn respectievelijk de tweede en derde grootste verbruikers. Dit is onder andere te verklaren door de vele glastuinbouw actief binnen deze gemeenten. Mook en Middelaar is de kleinste verbruiker in de regio. De particulier De huishoudens in de regio verbruiken zowel volgens de studie van provincie Limburg als Energie in Beeld een kleine 6,3PJ. Hiervan wordt het grote merendeel (5PJ) gebruikt om het huis warm te houden. De rest gaat op aan elektriciteit. Bij de particulier is het dus vooral noodzaak om op warmtebesparing te richten. Momenteel lopen er tal van initiatieven die zich richten op het verduurzamen van de huishoudens. Zowel particuliere eigenaren als woningcorporaties zijn hier belangrijke stakeholders in. Een initiatief wat regio-overschrijdend is, is de Regionale Energie Alliantie (REA) welke voort is gekomen uit de ondersteuning van VNG voor het SER-energieakkoord. REA is er voor Noord en Midden Limburg en heeft als doel: ‘het stimuleren en ondersteunen van energiebesparend gedrag, energiebesparende maatregelen en duurzame energieopwekking bij particuliere woningeigenaren.’ Om dit doel te bereiken wordt samenwerking gezocht tussen gemeenten, bedrijven, woningcorporaties, energiecoöperaties, stichtingen, e.d. Verder zijn er per gemeenten verschillende initiatieven actief. Zo is er de Groene Vogel in Beesel, Gloei in Peel en Maas en Venray Energiezuinig in Venray. In Mook en Middelaar worden bewoners gefaciliteerd bij verduurzaming van hun woning met het project Buurten Over Energie. Beesel, Venlo en Peel en Maas participeren ook in de provinciale pilot Verduurzaming Particuliere Woningvoorraad. Zakelijk De zakelijke markt is in te delen in een diversiteit van sectoren. De sectoren welke het meest aanwezig zijn in Noord Limburg, zijn: (1) financiële instellingen (11,2%), (2) Landbouw, bosbouw en visserij (9,0%), (3) advisering, onderzoeken en overige specialistische dienstverlening (8,8%), (4) overige dienstverlening (8,4%) en (5) gezondheids- en welzijnszorg (7,3%). Een grote groep wordt ook benoemd als ‘onbekend’ (8,4%).
6
De sectoren die in de regio gemiddeld het meeste energie verbruiken zijn: Elektra (KWh) Gas (M3) 1. Winning en distributie water, afval 1. Landbouw, bosbouw en visserij 2. Industrie 2. Industrie 3. Vervoer en opslag 3. Horeca en accommodatie 4. Groothandel 4. Overheidsdiensten en sociale verzekeringen 5. Horeca en accommodaties 5. Cultuur 6. Landbouw, bosbouw en visserij 6. Financiële instellingen Deze verdeling van sectoren is een landelijk gegeven. Zo is in de regio de sector landbouw, bosbouw en visserij de grootste gasverbruiker. In de praktijk zijn dit voornamelijk de glastuinbouwbedrijven. Ook voor deze doelgroep worden in de regio al acties ondernomen om hen te stimuleren om energie te besparen en duurzaam op te wekken. Enkele initiatieven eerder genoemd bij de particulier richten zich ook op het zakelijk segment (Gloei, Venray Energiezuinig). In Venlo is de Energiedeal Venlo actief: een netwerk van bedrijven die 10% energie willen besparen in 3 jaar tijd. Mobiliteit Ook mobiliteit neemt zijn aandeel in het energieverbruik binnen de regio Noord Limburg. Echter is er voor gekozen om mobiliteit niet mee te nemen in de vertaling van de POL uitwerking Energie. Dit is vanwege het feit dat de regio in het Regionaal Verveers- en Vervoersplan (RVVP) beleid maakt op het gebied van mobiliteit en energie. Deze zal in 2018 vastgesteld dienen te worden. Er is voor gekozen om het RVVP volgens de richtlijnen van het Sustainable Urban Mobility Plan op te stellen. Het thema duurzaamheid loopt hier als een rode draad doorheen. Duurzame energie In 2012 werd van alle energie in Noord Limburg 0,85PJ duurzaam opgewekt. Dit staat gelijk aan 1,5% van alle energiedragers. Voor heel Limburg is dit 0,85%, In midden Limburg is dit 1,1%, en Zuid 0,5%. In onderstaande tabel is te zien dat voor Noord Limburg biomassa veruit de grootste aandeelhouder voor duurzame energie is. Wind en water zijn niet in de tabel meegenomen omdat hier in het meetjaar nog geen energie mee opgewekt werd. Tabel 3: Duurzame energie in PJ
Noord Limburg Elektriciteit Warmte %
Biomassa
Bodemenergie Zon
0,36 0,27 73,95%
0,16 19%
Buitenluchtwarmte
0,02 2,08%
0,4 4,98%
Totaal 0,38 0,47 100%
Bron: Ecorys (2013, basisjaar 2012)
7
Bijlage 1: energieverbruik particulier-bedrijven per gemeente Verdeling particulier-bedrijven energieverbruik Noord Limburg
Noord Limburg 21% particulier bedrijven 79%
Verdeling particulier-bedrijven energieverbruik per gemeente
Beesel
39%
Bergen
25% particulier
particulier
bedrijven
61%
bedrijven 75%
Gennep
Horst aan de Maas 13%
28%
72%
particulier
particulier
bedrijven
bedrijven 87%
8
Mook en Middelaar
Peel en Maas 16%
49% 51%
particulier
particulier
bedrijven
bedrijven 84%
Venlo
Venray
22%
29% particulier
particulier
bedrijven 78%
bedrijven 71%
9
