Groenlink
Jaargang 12 nummer 3 / juli - september 2013
België - Belgique PB 9820 Merelbeke 1 3/5593 Postkantoor-Merelbeke Hundelgemse stwg 379 9820 Merelbeke P103218
vu: Guy Huylebroeck, Roskamstraat 20, 9820 Merelbeke
B estuur Natuur.Boven-Schelde Voorzitter:
Guy Huylebroeck,
[email protected] 0473 894 209
Ondervoorzitter:
Christiaan De Schuijmer,
[email protected] 0495 862 918
Secretaris:
Jan Verhoeye,
[email protected] 0474 277 822
Financieel beheerder:
Luc Verstraeten,
[email protected] 09 362 81 67
Beheerwerkgroep:
Koen De Witte, coördinator, aankoop, conservator Schelderodeput en St.Elooisput 09 384 98 74
[email protected] Fernand Daenekynt, conservator De Putten 09 362 79 78
[email protected] Laurent Stevens, conservator Taerwemeersch 0473 820 252 Michaël Bekaert, conservator Krommenhoek 0497 430 179
[email protected]
I n dit nummer 04 Activiteitenkalender 06 Aankondiging ENV 08 Aankondiging cursus spinnen 09 Aankondiging JNM 10 Activiteitenverslagen 16 Vogelhoekje 20 Echo uit De Pinte 21 Houtig erfgoed 22 Vlerenhoekje
Beleid:
Walter Galle,
[email protected] 09 281 05 94
Natuurstudie algemeen:
Dominique Verbelen,
[email protected] 0484 119 899
Vogelwerkgroep: Guy Huylebroeck
Plantenwerkgroep:
Christiaan De Schuijmer
Vleermuizenwerkgroep:
David Galens,
[email protected]
Ledenadministratie:
Griet Decoene,
[email protected] 09 362 09 82
Digitale nieuwsbrief:
Colofon Verantwoordelijke uitgever: Guy Huylebroeck, Roskamstraat 20, 9820 Merelbeke
De Groenlink
is een uitgave van Natuur.Boven-Schelde verschijnt vier maal per jaar in een oplage van 1.150 ex
Mail:
[email protected]
Bezoek het fotoforum:
http://picasaweb.google.be/groenlinkbovenschelde
Krista Wettinck,
[email protected]
Bezoek onze website:
Guy, Krista, Luc, Walter, Dominique, Lieve Van Acker,
[email protected]
Bezoek onze waarnemingensite:
Groenlink redactie: Bestuursleden:
Serge Hoste, Linda Garré, Peter Breyne, Dirk De Smet, Willem Audoor, Wim Dries
www.natuurpuntbovenschelde.be
http://bovenschelde.waarnemingen.be/indexphp
Foto kaft: Moerassprinkhaan ©Norbert Huys
Voorwoord
Rechtzetting. De vorige Groenlink was nog niet koud of er viel een kort mailtje van Dominique Verbelen in mijn mailbox: “In tegenstelling tot wat in de laatste Groenlink wordt gesteld is Boven-Schelde (en niet Bovenschelde) de enige correcte spelwijze van dit stuk van de Schelde.” Mijn eerste reflex was tegenspartelen. Want geef toe, het is toch ook Westerschelde, en Zeeschelde, en google maar eens op Bovenschelde (ongeveer 22.000 resultaten) en op Boven-Schelde (ongeveer 8.400 resultaten, en de suggestie: “bedoelde u Bovenschelde?”), je zal wel zien. Bovendien gebruikt ook W&Z (Waterwegen en Zeekanaal, de beheerder van onder andere de Schelde) systematisch de schrijfwijze “Bovenschelde”. Helaas, mijn gespartel bracht weinig zoden aan de dijk. Ik had het moeten weten, wat taalpurisme betreft zijn er weinigen die Dominique overtreffen. Eerst werd ik op mijn vraag “en wie zegterda” gevloerd met wazari: professor emeritus Nederlandse taalkunde Johan Taeldeman. Oud en stoffig, dat zou dus wel eens kunnen kloppen. Na mijn laatste wanhoopspoging “ja maar, de schrijfwijze van toponiemen is toch een zaak van geografen, niet van taalzifters” kwam Walter Galle mijn lot met ippon beslechten. Het is “BovenSchelde” en niet “Bovenschelde” omdat de Taalunie dat zo beslist heeft, en omdat de ministers van de Taalunie dat bekrachtigd hebben. Game over. Die wietels van Taalunieministers, dat is zo een beetje zoals die topbankiers een paar jaar geleden die hun leerling-tovenaars lieten beleggen in afgeleide producten waarvan niemand wist hoe ze ineen zaten: ze tekenen met andere woorden om het even wat. Walter gaf mij echter nog één troostende bedenking mee: “niemand behalve ambtenaren moet de regels van de officiële spelling volgen”. En zelfs ambtenaren maken volop spellingsfouten. Kwestie van mijn wonden wat te likken ben ik één en ander nog eens gaan natrekken op de website van de Taaltelefoon. Regel 160 zegt: “Schrijf een koppelteken in samengestelde aardrijkskundige namen met als eerste deel
Groenlink juli - september 2013
een woord als Afro, Belgisch, Beneden, Boven, Centraal, Frans, Groot, Hoog, Indo, Laag, Latijns, Midden, Neder, Nederlands, Nieuw, Noord, Oost, Vlaams, Waals, West, Zuid.” Als voorbeeld wordt gegeven : “Boven-Schelde, Latijns-Amerika, Nieuw-Zeeland, Noord-Limburg, Vlaams-Brabant”. Juist, ja, BovenSchelde wordt zelfs als typevoorbeeld gegeven. Ja maar, zegt mijn wiskundig geïnclineerde geest dan, dan moet het toch ook “Wester-Schelde” zijn? Wester, dat is toch een woord als West? Dat is dan buiten regel 161 gerekend. Want die zegt: “MAAR: Een aantal samengestelde aardrijkskundige namen worden van oudsher aaneengeschreven. “Bij voorbeeld Nieuwpoort, Noordzee, Oostduinkerke, Oostham, Westfalen, Westhoek.” Welke dat zijn, dat moet je uiteraard gewoon weten! Ik lijst ter afsluiting, leringe ende vermaak en Piet Huysentruyt-gewijs een aantal dingetjes op die we hieruit geleerd hebben: Discuteer nooit over Nederlandse spelling met Dominique Verbelen: elk zijn specialiteit. Zoek geen logica in de Nederlandse spellingregels, want die is er niet. Je moet niet geloven wat er in de gazetten staat, maar nog veel minder wat je bijeen googelt. Als jouw zoon of dochter een grondige bloedhekel begint te krijgen aan het Nederlands, dan weet je nu waarom. Als ze iets willen doen aan de systematische taalachterstand van onze n-de generatie immigranten, dan zouden ze misschien kunnen beginnen met de Nederlandse taalregels wat eenvoudiger te maken. Dus, om een lang verhaal kort te maken, hierbij een rechtzetting: de enige echte correcte, door de Taalunieministers bekrachtigde schrijfwijze is BovenSchelde, niet Bovenschelde. ’t Is maar daddetweet. Guy
3
Activiteitenkalender Juli Zondag 7 juli: Vroege ochtendwandeling in de Kriephoek en de Bolveerput
De Bolveerput in Semmerzake is een oud slibstort, maar ook een hotspot voor moeras- en ruigtevogels zoals Cetti’s Zanger, Bosrietzanger, Sprinkhaanzanger, Kleine Karekiet en Grasmus. Begin juli is het vogelconcert bepaald indrukwekkend. Een rustige wandeling van een drietal uur. Afspraak: om 07:00 u aan Grenadiersbrug (brug Semmerzake Eke), Grenadierslaan, kant Semmerzake Info: Guy Huylebroeck, 0473 894 209
[email protected]
Augustus Zondag 11 augustus: wandeling in ’t Kalverbos De jaarlijkse wandeling in het Kalverbos te Heusden. Dit voormalig opgespoten terrein is ondertussen ontwikkeld tot een mooi natuurgebied met een grote biodiversiteit. De vijver is de broedplaats voor twee koppels Dodaars die we kunnen bewonderen aan de vogelkijkwand. Ook verschillende soorten eenden zoals de Kuifeend, de Krakeend en de Bergeend
Vosje jaagt op muizen? ©Norbert Huys Groenlink juli - september 2013
vinden er schuil- en nestgelegenheid. De Gallowayrunderen die het terrein begrazen zorgen voor een gevarieerd patroon aan ruigtes en kale plekjes waardoor de biodiversiteit aan insecten sterk gestegen is de laatste jaren. De Buizerd, TorenValk en Vos zijn regelmatige jagers op het muizenbestand. De vegetatie op de Scheldedijk is ondertussen ook meer dan de moeite waard en de Aalscholver jaagt regelmatig op vis in de Schelde. Al bij al een mooie ontwikkeling van een voormalig groen- en meststort naar een divers natuurgebied. Natuurgids Rudy De Mol zal u begeleiden op deze ontdekkingstocht. Afspraak: om 14:30 u aan de kerk in Melle Info: Rudy De Mol 0475 893 370
[email protected]
Zaterdag 24 augustus: Europese nacht van de vleermuis
Afspraak: meer info over deze activiteit vindt u in deze Groenlink en in de nieuwsflits Info:David Galens 0474 229 312
Vrijdag 30 augustus: Landschapsecologie in historisch perspectief in Scheldevelde
Scheldevelde is een kerngebied van het toekomstig 1000 ha grote open Parkbos ten zuiden van Gent; het is er aangenaam kuieren door de dreven; in de nazomer struinen we met alle liefhebbers door Scheldevelde ; de aandacht op deze wandeling gaat uit naar landschapsgeschiedenis, flora en fauna-elementen en ontwikkelingen rond het stadsrandbos in De Pinte. Afspraak: parking Kasteel Scheldevelde, Kasteellaan in De Pinte om 19:00 u.
Contact: Walter Galle 0499 949 087
[email protected]
September Zondag 1 september: Natuurfietstocht in Gavere
Laurent laat je de mooiste plekjes ontdekken die er nog resten rond Gavere. Langs kleine wegjes voert deze tocht ons mee naar mooie landschappen en vergezichten en kan je genieten van de fauna en flora onderweg. Meebrengen: een goede fiets, wandelschoenen, verrekijker. Afspraak: aan zaal Racing op de Markt te Gavere - samenkomst vanaf 14:00 u, vertrek 14:15 u stipt. Halverwege is er een stop voorzien met een drankje. Terug rond 18:00 u Info: Laurent Stevens 0473 820 252
Vrijdag 13 - 27 september, vrijdag 4 oktober, theorie vanaf 20:00 u zaterdag 12 oktober, praktijk vanaf 09:00 u Spinnencursus
Meer info over deze activiteit vindt u elders in deze Groenlink. Afspraak: Bibliotheek Melle, Kruisstraat 2a, Melle Info: Lieve Van Acker
Tijgespin ©Johan Van Hoecke 4
Activiteitenkalender 0498 739 885
Zondag 29 september: Paddenstoelenwandeling in De Bueren in Melle
Op zondag 29 september nodigen Natuurpunt Scheldeland en Natuurpunt Boven-Schelde je uit voor een boeiende paddenstoelenwandeling in het Geerbos in Kwatrecht/Melle. Misschien ken je dit gebied beter als ‘De Bueren’. Het is gelegen achter de NMBShalte Kwatrecht en herbergt een rijke diversiteit aan paddenstoelen. We voorzien die middag verschillende gidsen, zodat we in kleine groepjes het bos- en parkgebied kunnen intrekken. Zij laten je kennismaken met de verscheidenheid aan paddenstoelen die hier te vinden is. Ondermeer de beukendreven zijn gekend voor hun rijkdom aan russula’s en andere
Groenlink juli - september 2013
boombegeleidende paddenstoelen. Natuurlijk hangt veel af van het weer in de voorbije periode. Maar geen nood, er zijn altijd wel paddenstoelen te vinden. Na de wandeling kan je genieten van een vers gemaakte paddenstoelensoep aan een zeer democratisch prijsje. De school Sint-Lodewijk zet daarvoor haar personeelsrefter ter beschikking. Vertrek: 14:00 u aan de NMBShalte Kwatrecht (aan het kruispunt Brusselsesteenweg/Kwatrechtsteenweg) Einde wandeling: rond 16:30 u Paddenstoelensoep: volg de gids naar de personeelsrefter van MPI Sint-Lodewijk. Bij de inkom betaal je slechts € 3,00 per persoon voor een heerlijke kom vers bereide
paddenstoelensoep met brood! Info en inschrijven voor de soep (ten laatste vóór 25 september): Voor leden van Natuurpunt Scheldeland: Antoon Blondeel 0477 321 678
[email protected] Voor leden van Natuurpunt Boven-Schelde: Lieve Van Acker 0498 739 885
[email protected] We vragen wel om bij het betreden van de personeelsrefter propere schoenen aan te willen trekken! Je kan ook meewandelen zonder nadien soep te eten. Dan hoef je niet in te schrijven!
5
Aankondiging
24 augustus: 'Europese nacht van de vleermuis' Tuinbouwschool in Melle Onze Europese Nacht van de Vleermuis gaat door in het kasteelpark van de Tuinbouwschool in Melle. Land- en tuinbouw gaan namelijk hand in hand met vleermuizenecologie. Vleermuizen vormen als uiterst efficiënte insectenjagers en belangrijkste nachtelijke predators een vitale schakel in de controle van insectenpopulaties. Dat maakt hen tot één van de
grootste bondgenoten van deze sector. Land- en tuinbouw hebben echter zelf ook een zeer belangrijke invloed op de kwetsbare ecologie van vleermuizen. Zowel positief waarbij een aangepast en ecologisch beheer de vleermuizen ten goede komt als negatief door het inzetten van bestrijdingsmiddelen en wijzigingen aan het landschap. Maar ook zelf kan je je
steentje gaan bijdragen voor deze diertjes en de vruchten plukken van hun aanwezigheid in jouw tuin. Door onze boeiende presentatie en kundige uitleg van de gidsen kom je alles te weten over deze nachtelijke wezentjes en hoe je ze beter kan beschermen.
Deelnemers aan de ENV van 2012 ©Jens Olsen
Practisch:
Locatie:
Gratis deelname 19:00 u: Welkom 20:00 u: De voorstelling begint! In de sfeervolle orangerie brengt een boeiende presentatie ons naar de geheimzinnige wereld van de ‘handvleugeligen’. Voor de kinderen is er een heus vleermuisverhaal! 20:40 u: Een ervaren gids leidt jullie langs het domein van de school door het nachtelijke leven van deze fascinerende diertjes. Daarbij is ook een heuse nachtvlinderstand van de partij.
Tuinbouwschool Melle, Brusselse- Info en mogelijke wijzingen: steenweg 165, 9090 Melle www.natuurpuntbovenschelde.be (rechtover R4 af-/oprit ‘Melle’) Contact: Er is doorlopend een ‘Batbar’ en
[email protected] kindergrime voorzien. (met vermelding ‘ENV Melle’)
Groenlink juli - september 2013
Info:
Parkeermogelijkheden op school en langs Brusselsesteenweg. Stapschoenen volstaan. Honden toegelaten aan de leiband Buggy’s en andersvaliden: wandeltracé met niveauverschil (trappen)
6
Groenlink juli - september 2013
7
Aankondiging
Achtpotige schoonheden! Vies? Nee, helemaal niet, spinnen zijn niet vies! Na elke maaltijd braakt een spin op haar achterste poten en reinigt zo haar lichaam. Op het lichaam van een spin treft u dus bijna geen bacterieën aan, u kan dus spinnen, zonder gevaar, eten. Trouwens in landen zoals Afrika en Zuid-Amerika betaal je vlug de prijs van een kreeft om spinnen te mogen eten!
Schoonheden? Schoonheden, zal u zich afvragen? Weet echter dat er geen enkele andere diergroep de spinnen overtreft in kleur en vorm! Bedenk dat er in elk normaal, hygiënisch huis toch vlug zo’n duizendtal van die schoonheden voorkomen. Inderdaad, dus ook bij u thuis! Gelukkig worden meer dan 80 % niet groter dan 4 mm (lichaamslengte). Maar wie heeft er al eens niet, en dan-
vooral in de zomermaanden, een verliefd Huisspinnenmannetje in z’n bad of wastafel gevonden? Wie weet, hoe dikwijls heeft u al geslapen met onze Slaapkamerspin?
Giftig? Inderdaad, alle spinnen zijn giftig en worden als diergroep in giftigheid slechts door de slangen overtroffen. Nochtans zijn er slechts een tiental families (op ong. 45.000 verschillende soorten) echt gevaarlijk voor de mens. Immers, de mens komt niet voor op het menu van de spin. Ook bij ons zijn alle spinnen giftig en kunnen er een twintigtal soorten, zonder problemen, door de menselijke huid heen bijten. De gevaarlijkste spin geeft echter een ongemak van een paar jeukende “bobbels”. De kans dat u gestoken wordt door een bij of een wesp is ongeveer dertig
maal groter dan dat u gebeten wordt door een spin.
Nut? Wist u dat spinnen, evolutionair, ontwikkeld zijn als antwoord op de insecten? Wist u dat, zonder spinnen, de zoogdieren misschien nooit de kans zouden hebben gehad om zich te ontwikkelen tot de mens? Wist u dat, als we morgen een middel zouden vinden om enkel en alleen spinnen te doden, geen enkel andere insectenetende diergroep de taak van onze spinnen zouden kunnen overnemen en wij, mensen, na één week zouden moeten vertrekken van deze insectenplaneet? Wist u dat onze spinnen op een hectare weiland, per jaar, zo’n slordige 47.000 kg aan insecten verorberen? Denk daar maar eens over na en beslis om toch maar deze cursus te volgen!
Wanneer: Vrijdag 13/09 – 27/09 – 04/10 van 20:00 u tot 22:30 u zaterdag12/10 van 09:00 u tot 12:00 u Afspraak: bibliotheek Melle, Kruisstraat 2a Melle Info en inschrijvingen: Lieve Van Acker,
[email protected] 0498 739 885
Viervlekwielwebspin ©Johan Van Hoecke
Groenlink juli - september 2013
Onkosten: 15€ voor leden 20€ voor niet-leden
8
Aankondiging
Klaar voor een beestige start?
Kom dan eind september naar de JNMstartdag bij jou in de buurt! Check na de zomer JNM.be/bovenschelde Op zaterdag 5 oktober maken we van een bunker een vleermuizenhuis (info: Daan Dekeukeleire, 0474 48 89 79)
Activiteiten JNM - alle foto's: ©www.jnm.be Groenlink juli - september 2013
9
Activiteitenverslagen Spechtentocht 17 maart 2013
Je zal het elders in deze Groenlink ook wel lezen: het is wat geweest met de winter die maar niet wou stoppen. Neem nu spechten. Die zijn het meest vocaal in februari en maart, maar als het echt te koud is dan hoor je ze maar mondjesmaat. Daarom was deze spechtentocht vrij laat ingepland, om de kansen op iets warmere temperaturen te verhogen. Helaas… De tocht begon nochtans goed, met een overtrekkende Rode Wouw die rondjes draaide boven de Zoete Zonde. Nog niet iedereen was op dat ogenblik al toegekomen, maar gelukkig is de wouw een tijdje in de buurt blijven rondhangen, want toen we in het Nerenbos waren kregen we hem opnieuw in de kijker. De Grote Bonte Specht die in een boom kwam aanvliegen terwijl we stonden te wachten tot alle 55 deelnemers er waren, bleek ook veelbelovend. De kou was daarna echter, zoals gevreesd, een spelbreker. Niet dat we geen spechten hoorden, integendeel, op de Kleine Bonte na hebben we alle spechten die in de Makegemse Bossen broeden te horen gekregen. Grote Bonte Specht en Groene Specht uiteraard al in het Heilig Geestgoed, maar de plaatselijke Middelste Bonte vond het nog wat te koud om te zitten krijsen. De helft van de groep kreeg hem echter wel goed te horen in het Bruinbos. Het Nerenbos tenslotte was - voor het derde jaar op rij - goed voor roepende Zwarte Specht. Opvallend: ook de Boomklevers hielden zich gedeisd, en dat is een soort die je op een goede lentedag met bosjes kan zien en horen in de Makegemse Bossen. Guy Huylebroeck,
[email protected] Groenlink juli - september 2013
Bokjestrappen 31 maart 2013
Pasen viel dit jaar op 31 maart. Evenals de Ronde van Vlaanderen. En de bokjestocht. En, afgaande op de temperaturen en de algemene weersgesteldheid in maart, Kerstmis viel ook op 31 maart. En toch 18 deelnemers om Bokjes te gaan trappen. Bokjes zijn de kleinere versie van de Watersnippen, die zich graag op vochtige weilanden schuilhouden. Terwijl Watersnippen met een schorre roep zigzaggend wegvliegen als je te dichtbij komt, blijven Bokjes goed gecamoufleerd zitten. Die hebben de maffe gewoonte om pas op te vliegen als je zeer dicht genaderd bent - of zelfs als je al een meter gepasseerd bent. Vandaar dus ‘trappen’. In de Keuzemeersen in Drongen was het te doen. Je weet wel, daar waar die Zeearend een maand geleden efkes poseerde. Paaseieren waren er niet te vinden, maar wel een 270-tal Grutto’s. Die beesten (en andere trekvogels) hun vluchtschema ligt met dat ijskoude lenteweer danig in de war; sommige
zijn het al zodanig beu dat ze terug zuidwaarts gevlogen zijn, op zoek naar warmer weer. Vorstvlucht, sneeuwtrek, hoe je het ook noemt, de vogels zijn nogal de kluts kwijt. Je zou voor minder. Naast gewone Grutto’s - opvallend veel met kleurringen - waren er ook een paar IJslandse Grutto’s aanwezig, een hele bende Watersnippen, enkele Wulpen, Kieviten, Smienten, Wintertalingen en Krakeenden. Het ‘trappen’ zelf dan, waar we stelselmatig de weilanden afzochten, leverde vooral heel erg veel Watersnippen op. Tussen al dat snipgeweld vlogen er toch nog drie Bokjes op. Ook Tureluur en Blauwborst lieten zich even zien. Op de terugweg zat er een koppel Zomertaling tussen de Grutto’s. Knappe beestjes, zij het ietwat uit de toon; je verwacht dat niet bij een temperatuur van drie graden en af en toe sneeuwvlokken... Tweede halte was de Hoge Lake, tussen de spoorweg en de Leie in Drongen. Geen Bokjes daar, maar alweer een hoop Watersnippen, een paar vluchten Smienten en Kie-
Bokjestocht ©Carlos De Wagter
10
Activiteitenverslagen viten, een Scholekster, Wintertalingen, Wulpen, en wat Canadese Ganzen. Als dessert vloog er nog een Grote Zilverreiger over. Leuk spul allemaal, en zeker een geslaagde bokjestocht. Alleen mocht de verwarming een paar graden warmer staan... Tim De Winter,
[email protected]
Uilentocht 19 april 2013
De winter enzovoort…Een uilentocht zonder uilen is een slechte uilentocht, maar helaas was dat dit jaar wel de trieste balans. Tijdens de voorbereidende tocht was er al nattigheid te voelen, want ook dan waren er geen uilen te horen. De kou, meneer… Voor de dertig deelnemers was dit gewoon een leuke avondwandeling, door een gebied waar de vier “traditionele” uilen (Steenuil, Ransuil, Bosuil en Kerkuil) nochtans broeden of jagen en met een gelukje ook te zien of te horen zijn. Maar ja, de natuur heb je niet in de hand, en dat is er ook de charme van. Wie zich wel lieten horen waren de Waterralletjes van
Kriebelbeestjes in het Gentbos ©Wim Dries
Groenlink juli - september 2013
De Putten. Op die manier was de avond toch nog een klein beetje gered. Guy Huylebroeck,
[email protected]
Wandelen met kinderen in het Gentbos te Merelbeke. 24 april 2013: “Even voor het slapengaan” 22 mei 2013 : “Kriebeldiertjes”
Toen op een vergadering van Natuur.Boven-Schelde enkele mensen met het idee op de proppen kwamen om eens “iets meer met en voor kinderen” te organiseren, sprong ik meteen op de kar. Het eerste waaraan ik dacht was: ik wil wel eens op een avond met kinderen het bos intrekken. Ik koos voor een datum in april, in de hoop dat het net op tijd voldoende donker zou zijn om vleermuizen te spotten en misschien ook wel de Bosuil te horen. De dag van de eerste wandeling mocht ik 4 kinderen en 5 volwassenen verwelkomen. Een aangename wandeling want het Gentbos
leek één grote bloemenruiker. Bosanemoon, Witte Klaverzuring, Sleutelbloem, Dotterbloem. De kinderen kon ik boeien met enkele leuke verhaaltjes. De Bosuil gaf helaas niet thuis en ook de vleermuizen leken afwezig. Maar de kinderen hadden zich kunnen uitleven met het beklimmen van een omgevallen boom, en hadden er een paar leuke weetjes bij. Een maand later stond de wandeling “kriebeldiertjes” op het programma. Met in het achterhoofd de 4 kinderen van vorige maand, was ik wel wat benieuwd naar de opkomst. Al gauw kwamen de eerste nieuwsgierigen aan, maar het bleef deze keer niet bij enkelen. Uiteindelijk waren er zo’n 24 kindjes, vergezeld van oma, opa, mama of papa. Na een korte verwelkoming trokken we het bos in. Nog niet eens 50 m ver, kon ik hen al verbazen met een kennismaking met een eerste kriebeldiertje. Op een struik zat de rups van de Stippelmot. Stippelmotten leggen hun eitjes op struiken, als de rupsen uitkomen zitten die allemaal samen in een soort nest dat ze hebben gesponnen, het lijken wel samengevouwen spinnenwebben. Even verder gingen we het bos pas echt in. Daar kwamen we weer aan de omgevallen boom. Voor kinderen heeft die een onweerstaanbare aantrekkingskracht, dus ook deze keer moesten ze allemaal eens de hoogte overwinnen en de oversteek wagen op de rug van de boom. Het kostte me nogal wat moeite om de kinderen te overtuigen de boom te laten voor wat ie was en onze tocht verder te zetten. Echter, toen ik een Hommel in een loupepotje kon tonen was hun aandacht volop terug bij de kriebeldiertjes. 11
Activiteitenverslagen Ook het Judasoor op een Vlierstruik was leuk om te zien.Wat verderop kreeg elk kind een loupepotje en maande ik hen aan elk een eigen diertje te vangen. We vonden Pissebedden, spinnen, een Loopkever, een Duizendpoot en een Miljoenpoot. Daarna trokken we dieper het bos in, op zoek naar een geschikte plaats voor de waterdiertjes. Aan wat mij een goed plekje leek heb ik de groep verdeeld in de kleintjes en de grotere kinderen. De ouderen mochten nu met hun potjes op zoek in het water naar beestjes. Helaas hadden we daar minder geluk. Alhoewel die beestjes geen schrik hebben van wat regen, hebben ze het niet begrepen op kou. We hebben geen enkel waterdiertje gevonden. Om het goed te maken had ik wel nog mijn verhaal over de vleermuis klaar. In het Gentbos staat een prachtexemplaar dode boom met talrijke spechtengaten en Tonderzwam. Een uitgelezen plekje om te vertellen over hoe onze vleermuizen in bos leven. Als je dan ook nog eens het geluid wat vleermuizen maken kan laten horen, is dat voor kinderen een ware belevenis. Ik ben er zeker van dat een paar kindjes die nacht heerlijk zullen hebben geslapen, dromend van hun eigen kriebeldiertje. Ouders en grootouders die de kinderen vergezelden zullen het waarschijnlijk eens zijn met mij dat de groep een beetje te groot was. Maar een mens moet leren. Wat ik heb geleerd is beter kleinere groepen en best kinderen van een bepaalde leeftijdscategorie. Mijn initiële bedoeling was om kinderen dieren te laten vangen, die in loupepotjes steken en dan met zoekkaarten uitzoeken wat ze hadden gevonden. Doordat er zoveel kleiGroenlink juli - september 2013
nere kindjes bij waren is dat niet mogelijk geweest, en hoewel alle kinderen zich op hun manier waarschijnlijk wel hebben geamuseerd, zat er toch net iets meer achter het idee van deze wandeling. Vandaar een oproep. De volgende wandeling is er eentje over de biodiversiteit in het bos. Heel kleine kindjes gaan hier echt niet veel aan hebben. Dus bij volgende wandeling zou ik willen vragen de leeftijdsgrens van 6 jaar te respecteren. Bovendien zal ik werken met inschrijvingen. Bij deze oproep meteen een belofte: met onze kleinste vriendjes wil ik graag op latere datum een echte kabouterwandeling maken. Linda Garré,
[email protected]
Kriebeldiertjes in het Gentbos Tobias Carrette (6 jaar): ik vond het wel leuk, wroeten in oude boomstronken en aarde en zo. We hebben vanalles gevonden, pissebedden en een miljoenpoot en loopkevers, en ook speciale paddenstoelen. We konden alles beter zien met die pottekes van die mevrouw, met die vergrootglazen erop. Ook wandelen en lopen in het bos was cool! Alleen spijtig dat we geen avonturen konden beleven, maar ja, dat kunnen we altijd met papa en mama nog een keertje komen doen... Het was ook te koud voor de waterdiertjes, jammer, maar het was wel leuk om te zoeken in die sloten en plassen. Het was ook snel gedaan. Ik wou graag nog langer in het bos blijven. Ik wil wel nog een volgend keertje meegaan! Tobias Carette
Naar kriebeldiertjes kijken ©Dries Wim
12
Activiteitenverslagen Tweede praktijkles cursus Amfibieën en Reptielen Het was voor een keer een mooie dag. Dus reden we vol goesting met verschillende auto’s richting Philippeville (tussen Samber en Maas) om terug samen te komen in Romedenne. Gids voor deze tweede praktijkles van de amfibieën- en reptielencursus was Robert Jooris, geassisteerd door Dominique Verbelen. Eerste stopplaats was een oude groeve vlakbij Romedenne. Het verwelkomingsconcert van een orkest Nachtegalen was overweldigend. Iedereen had zo het gevoel van eindelijk echte lente! Zon, warm, massaal bloeiende Sleedoorns, Oranjetipjes, Citroentjes, gewoon zalig. Een eigenaardig “fwuiet” roepje bracht velen in de war en de verwondering was groot dat dit van Nachtegaal is. Een Braamsluiper liet zich goed zien en er waren zowaar Matkopjes te zien. Voorts stond Gulden Sleutelbloem overal te blinken en waren de poeltjes versierd met bloeiende Waterranonkel. In die poeltjes hoorden we Poelkikker. Met wat enig zoeken vonden we Adder en Hazelworm. Voila, deel één van de praktijkles was geslaagd.
hebben ontwikkeld. Dit is het terrein van Adder, Gladde Slang en Ringslang. De graslanden worden beheerd in functie van de slangen, men laat hopen hakhout en maaisel liggen als potentiele broedplaats. De hopen hebben we gezien, maar de beestjes niet. Wel een prachtige Vuursalamander onder een rotte plaat en Vinpootsalamander in een karrespoor. Het is er ook voor planten wel interessant: Wildemanskruid stond mooi bloeiend op de kale leisteenplekken, voorts zagen we Voorjaarsganzerik, Aardbeiganzerik, Eenbes, Herfstijlloos, Knolllathyrus. En een Gewone Oliekever. De bokes werden opgegeten op een caféterrasje pal op grens, met een lokaal streekbiertje in de hand. Nadien trokken we de grens over, naar de andere kant van Givet, Ranciennes met kalkgrasland- en struweelhellingen. We hebben er hard gezocht naar Gladde Slang, maar helaas niet gevonden. Wel onze eerste bloeiende orchideeën, Mannetjesorchis, en voorts Stinkend Nieskruis, Wollige Sneeuwbal,
Cypres- en Amandelwolfsmelk en Grote Aardster (een paddenstoel). Tot slot reden we een eind verder, naar een groeve in de buurt van Rochefort, waar we mogelijks Vroedmeesterpad zouden kunnen vinden. Het vinden van de groeve was al een hele opgave, het vinden van de pad was er teveel aan. We hebben ons tevreden moeten stellen met een koppeltje Roodborsttapuit en, dat is toch wel interessant, de schedel van een Das. Die is goed te herkennen aan de richel op het schedeldak. Al bij al, niet zo overweldigend veel amfibieën en reptielen gezien. Maar, zoals filosoof Dominique opmerkte, velen zouden al speciaal voor de adder de rit gemaakt hebben. Met hierbij hazelworm, Vuursalamander op het netvlies, de huid wat bruiner en opgewarmd en het bittere streekbiertje nog op de smaakpapillen reden we tevreden naar huis. Dirk De Smet,
[email protected]
Vervolgens stopten we kortstondig aan een kerkje met een klein kerkhof waarop Muurhagedis voorkomt. Robert toonde ons dat de vrouwtjes een aantal lengtestrepen hebben. Bij mannetjes vallen die uiteen tot strepen van opvallende vlekken. Nadien reden we naar de grens, waar een Franse vinger in de Belgische buik kittelt. Nabij PetitDoische is een verhoogde spoorwegberm verbouwd tot fietspad. Naast de berm zijn er afvalhopen van leisteen waarop, behalve kale Wildemanskruid ©Dirk De Smet stukken, zich bos en grasland Groenlink juli - september 2013
13
Groenlink juli - september 2013
14
tel de vlinders in je tuin www.vlindermee.be
Groenlink juli - september 2013
august 2013 us
3&4
VU: Chris Steenwegen • Coxiestraat 11 • 2800 Mechelen • Foto: Ingrid Bergs, make-up: Mir Goetschalckx, model: Silke Maes
Vlinder Mee
15
Vogelhoekje
Lentevogels in het Gentse Je zal het elders in deze Groenlink ook wel gelezen en aan den lijve ondervonden hebben: de winter kreeg een bijzonder lang en venijnig staartje, zodat het leek alsof de lente nooit zou komen. Dat zorgde ook op vogelgebied voor een aantal opmerkelijke fenomenen. Lentevogel 2013: de Blauwe Reiger De Blauwe Reiger is een typische soort van de oude wereld, die in heel Eurazië en Afrika voorkomt. In Vlaanderen is hij met een 2.500 broedparen (2005) een vrij algemene vogel, maar dat is niet altijd zo geweest. Kanunnik J.B. Martens, welbekend bij de trouwe lezers van deze rubriek (raar maar waar, die bestaan) zei in 1906 over de Blauwe Reiger: “van de Kraanvogel, de Ooievaar en de Reiger houdt bij ons de Reiger alleen zijn verblijf, en hij is verre van er gemeen te zijn”. In 1966 bereikte de populatie met 178 nesten een absoluut diepte- Blauwe reiger ©Benny Cottele punt. De oorzaak van het bijna verdwijnen van de Blauwe Reiger was - zoals zo vaak - een combinatie ‘70, tot 1.800 koppels in 1983. en de Donk in Overmere (77 nesten van factoren. De soort werd in de Daarna gaat het wat langzamer, en in 2002). Dichter bij huis zijn er eerste plaats fel vervolgd, omdat nu is de populatie verzadigd. Wat reigerkolonies in het domein Puyde Blauwe Reiger een vermeende niet wil zeggen dat er elk jaar even- enbroek in Wachtebeke (41 nesten concurrent van vissers is. Nu weten veel reigers broeden in Vlaan- in 2005), op de terreinen van we dat reigers voor vitale vissen- deren: de aantallen kunnen wat Innovia Films in Merelbeke (32 populaties zorgen, maar dat besef fluctueren van jaar tot jaar. Niet nesten, 2013), in het park van kaswas 50 jaar geleden nog niet ver enkel de aantallen trouwens: daar teel Schouwbroek in Vinderhoute doorgedrongen. Een tweede reden waar de Vlaamse populatie in 1969 (15 nesten, 2005) en in Schildeken was het wijdverspreide gebruik nog voor 2/3 in de Polderstreek te (Evergem, 10 nesten in 2005). van DDT, dat door toppredatoren vinden was (vooral Westkerke, Het woord is al gevallen: kolonie. zoals reigers in het lichaam geac- Koolkerke en de Blankaart), moet Hoewel Blauwe Reigers ook solicumuleerd wordt en tot vrucht- je voor de grootste kolonies tegen- tair kunnen broeden, doen ze dat baarheidsstoornissen leidt. Boven- woordig in Limburg zijn: Wijven- gewoonlijk in kolonies, soms dien waren er nog een aantal heide in Zonhoven (115 nesten) en gemengd met Aalscholvers (bij secundaire factoren zoals een Hochter Bampd in Lanaken (104 voorbeeld in Overmere, Vinderslechte waterkwaliteit en harde nesten). En zeggen dat er in 1969 houte en Merelbeke – in Merelwinters, die de reigeraantallen met geen enkel nest gevonden werd in beke telden we twee aalscholver20-25% kunnen reduceren. Limburg. nesten). Over reigerkolonies kent Vanaf 1972 werd de Blauwe Reiger De bekendste (en grootste) kolo- kanunnik Martens een aantal boeiechter volledig beschermd, en het nies in de buurt van Gent zijn te ende anekdotes: “eene reigerij is gebruik van DDT is sinds 1974 vinden in de Gavers in Harelbeke heel geschikt om iemand te doen officieel verboden in België. We (83 nesten in 2005), het kasteel- walgen, zoo vuil en zoo bezoedeld zien de aantallen Blauwe Reigers park van Ooidonk in Bachte- is het verblijf dier ontelbare vogels, dan ook gestaag stijgen in de jaren Maria-Leerne (80 nesten in 2002) niet alleen met hunnen drek, maar Groenlink juli - september 2013
16
Vogelhoekje ook met den afval der visschen, welke zij aan hunne jongen brengen; een deel van dit aas ontsnapt hun soms en valt ten gronde, waar het dan ligt te bederven en eenen afgrijselijken stank verspreidt. Een reigerij kan nochtans nuttig zijn, en ge vindt menschen, die er voordeel uit trekken; onder den afval liggen somtijds levende palingen; maar men mag geen kind daarmee belasten die te gaan rooven; een volgroeid man trekt er naar toe, die dan nog eenen korf over zijn hoofd omkeert, om het wezen en bijzonder de oogen tegen de sterke bekken dier vogels te beschutten”. Dat de bek van een Blauwe Reiger een geducht steekwapen is waar hij bij voorkeur mee naar de ogen uithaalt, weten ze trouwens ook in vogelopvangcentra. Ook leerrijk: kinderarbeid mocht, maar het mag niet te gevaarlijk zijn. Trouwens, tijdens de telling van de kolonie in Merelbeke samen met Nick De Meulemeester (met dank aan de firma Innovia Film) heb ik niets gemerkt van walgelijke stanken, maar goed, een reigerij van 200 dieren ruikt misschien wat meer dan één van 30 vogels. Wie nu denk dat Martens iets heeft (of beter gezegd: had) tegen reigers vergist zich. Hij beschrijft de Blauwe Reiger als “een drollige kerel, boertig van houding, niet gemakkelijk voor de andere vogels, vervaarlijk voor de visschen, maar gezellig met zijns gelijken. Niets aantrekkelijker dan de reigers in hunne vischvangst na te gaan, als ge u kunt duiken, zoodat zij uwe tegenwoordigheid niet vermoeden”. Nu we toch bezig zijn met smeuïge anekdotes: wie ook veel van reigers afweet is Vlaams alfa-mannetje bij uitstek Dirk Draulans, die in de jaren ‘80 gedoctoreerd heeft op basis van onderzoek naar Blauwe Reiger. Resultaten, zo Groenlink juli - september 2013
beweren kwatongen, die hij vooral van zijn toenmalig lief en de échte blauwe reigerspecialiste Janine van Vessem gekregen heeft. Maar, dat zijn maar roddels, hoewel ik ze ooit hoorde van de éminence grise van de Leuvense biologieproffen.
maar zal toenemen. En als het wat meezit niet voor een paar dagen, maar om te overwinteren. Want dat is inmiddels al van 2001 geleden, toen Zeearend Jef de winter doorbracht in de Zevergemse Scheldemeersen.
Deur
Herdwick
Hét late winternieuws van 2013, dat zelfs de kranten haalde, was een kortstondig verblijf van een juveniele Zeearend in de Keuzemeersen in Drongen. Na wat puzzelen met een onvolledige ringaflezing bleek het om een jong te gaan dat in de Oostvaardersplassen (Nederland) geboren werd, en daarom prompt Kees gedoopt werd. Afgelopen jaar was trouwens een berenjaar voor de Zeearenden in Nederland. Er werden verleden jaar in niet minder dan vier natuurgebieden jonge Zeearenden geboren: de Biesbosch, het Lauwersmeer, de Oostvaardersplassen en ’t Roggebotzand. Het is dan ook niet verwonderlijk dat er af en toe eentje tot bij ons verzeild geraakt, een fenomeen dat in de toekomst wellicht alleen
In de Latemse Meersen, de Westerplas en Muynckhammen zet Natuurpunt Gent Herdwickschapen in voor het beheer. Het Herdwickschaap is een Brits ras dat bestand is tegen barre weersomstandigheden en dat zeer zelfredzaam is. Op http://www.herdwick.org/ vind je meer informatie over het Herdwick project in de Latemse Meersen. Voor wie nu denkt dat we overgeschakeld zijn op een neerhofdierenrubriek: geen paniek, het gaat hier nog altijd over vogels. Want Tom Embo meldde een straf vogelverhaal over de Latemse Herdwicks. Het lammerseizoen startte dit jaar op een wel heel ongelukkig moment. Vijf ooien lammerden midden in de sneeuwstorm van dinsdag 12 maart. Rond de lammerende ooien
Zwarte kraai zoekt nestmateriaal ©Peter Van Herp 17
Vogelhoekje
Zeearend in de Zevergemse Scheldemeersen ©Norbert Huys
cirkelden twee Buizerds, die vlakbij op een paaltje gingen zitten. De beheerders waren er niet gerust in en haalden de ooien met hun lammeren weg. Tijdens zo een transport lammerde één van de ooien, en wat gevreesd werd bleek uit te komen. De Buizerds storten zich op het pas geboren lam en begonnen dit op te eten. Nadat de sneeuw gesmolten was heeft Tom Embo een fotoval geplaatst bij het lam, met het bijgaande resultaat. Na de Buizerd die een lam oppeuzelt fotografeerde Tom - nog steeds in de maartse sneeuw - ook een Zwarte Kraai die Herdwickwol verzamelt om zijn nestje te bouwen.
Meer Gentse lentewintervogels Na een beloftevolle start met temperaturen tot een kleine 20 graden duikelden de temperaturen vanaf de tweede week van maart naar ongekende diepten, compleet met sneeuwstormen en al. De natuur, die zich aan het opmaken was voor een vroege lente, bevroor letterlijk waar ze stond. Vogels die al op weg waren naar Groenlink juli - september 2013
dat de Blaarmeersen nog altijd een appelvinkenhotspot is, met tot acht vogels tegelijk. Voor Beflijster, Smelleken en Velduil moet je echter nog altijd in het Kluizendok zijn. Ook voor de echte zeldzaamheden natuurlijk, zoals Gestreepte Strandloper, Hop en Witbuikrotgans. Over de Makegemse Bossen in Merelbeke vlogen een Grauwe Kiekendief en een Ruigpootbuizerd. Andere opmerkelijke waarnemingen waren een Eider op de zandput van Lochristi, een Fluiter in het hartje van Gent en maar liefst 1.950 Brandganzen aan de afgraving van de Bourgoyen. Een klein beetje verder in de Bourgoyen, in de Bosbiesdriehoek, zat van half tot eind april een Snor te zingen. Benieuwd of dat een vervolg zal krijgen…
hun broedplaatsen, keerden hals over kop terug. Op 24 maart – officieel is het dan al lente – was er over heel Vlaanderen sneeuwtrek van honderden Kieviten richting Guy Huylebroeck, zuiden. Nog nooit gezien. Op 29
[email protected] maart werd in De Moeren (WestVlaanderen) een Tureluur gevangen met Nederlandse ringen. Hetzelfde dier werd op 17 maart baltsend waargenomen op zijn jaarlijkse broedstek, 300 km ten noorden van De Moeren. Een gelijkaardig fenomeen zagen we ook tijdens de bokjestocht: hele groepen (IJslandse en gewone) Grutto’s waren bij ons blijven hangen, wachtend op betere omstandigheden om hun tocht naar het noorden voort te zetten. Eens de lentewinter voorbij was, kon alles natuurlijk niet snel genoeg gaan. De hormonen zorgden er voor dat die vogels die zich al parend waanden maar hals over kop moesten terugvluchten, begin april in grote drommen noordwaarts trokken. Over de Fonteintjes (Blankenberge) vlogen er bij voorbeeld een kleine 7.000 Kieviten, een absoluut dagrecord (het vorige stond op… 21). Hop ©Benny Cottele Inmiddels in het Gentse… blijkt
18
Uitzonderlijke actie op de Zeiss Conquest HD en Bynolyt Buzzard III verrekijkers ! an Actie v ot 13 t 1-03-20 13 0 31-08-2 Koop tussen1 maart en 31 augustus 2013 een
Zeiss Conquest HD of een Bynolyt Buzzard III verrekijker en u krijgt een extra geschenk !
Een aircell draagriem bij de Zeiss Conquest HD en een schouderharnas bij de Bynolyt Buzzard III En dit bovenop de normale natuurpuntkorting !
Nederstraat 20, 9700 Oudenaarde - tel 055/311801
[email protected] - www.natuurkijkers.be
Groenlink juli - september 2013
+
Adviesverkoopprijs Conquest HD 8x32: €799, 8x42: €899, 10x42: €949
+
Adviesverkoopprijs Buzzard III 8x42: €589, 10x42: €599
19
Echo
Echo's uit De Pinte Erkend Natuurreservaat De Scheldemeersen uitgebreid en samengevoegd tot één beheergeheel De milieuraad adviseerde op 16 mei unaniem gunstig voor het uitbreiden van het erkend natuurreservaat Scheldemeersen (E204) en de fusie van het erkend natuurreservaat Taerwemeersch (E254) met de Scheldemeersen tot één erkend natuurreservaat Scheldemeersen. Het negende uitbreidingsdossier omvat bijkomend 47,47 ha nieuw natuurreservaat binnen het visiegebied (680 ha) voor de Scheldemeersen in afdeling Boven-Schelde van Natuurpunt. Voor natuurgenieters: er is voorzien in een 5,1 km wandelweg door en langs de actueel meer dan 125 ha als natuurreservaat beheerde percelen. Het erkend natuurreservaat Scheldemeersen bestaat nu uit 3 grote deelgebieden: beheerobjecten in de Scheldemeersen op de linkeroever in Zevergem en Zwijnaarde naast de terreinen op de rechteroever in Merelbeke en de Taerwemeersch in Semmerzake.
De Pinte herwerkt de kapreglementering voor bomen Het bestuurscollege van De Pinte is met zijn diensten bezig met het opmaken van een gemeentelijk bomenplan voor het aanplanten, het onderhoud en het beheren van het gemeentelijk bomenpatrimonium. De gemeente neemt ook het initiatief om voor bomen en houtige begroeiing het kapreglement van 1977 te actualiseren en aan te vullen. Zo zal De Pinte komen tot Groenlink juli - september 2013
Scheldemeersen op LO ©Walter Galle
een gemeentelijke bomenverordening die volledig in overeenstemming is met het decreet ruimtelijke ordening.
Vertegenwoordiging in de Gecoro (gemeentelijke commissie ruimtelijke ordening) De milieuraad heeft mevrouw Veronique de Bethune voorgedragen als plaatsvervangend lid van de Gecoro voor De Pinte.
Veronique is lid van Natuurpunt en een fervent waarneemster van nachtvlinders. Verder heeft zij voorts een brede interesse voor natuur en aspecten van ruimtelijke ordening. De heer Pierre Bogaert (ook Natuurpuntlid van afdeling Boven-Schelde) werd door de milieuraad al eerder voorgesteld als effectief lid voor de Gecoro. Walter Galle,
[email protected]
Info Info Info 20
Erfgoed
Houtig Erfgoed ‘In Memoriam’ Drie monumentale bomen gingen Hopelijk zet de trend zich niet door voor de bijl te Merelbeke. want dan zou ik ieder voor ieder groenlinkblaadje een ‘in memoEen Blauwe Atlasceder van 3,40 m riam’ voor ons houtig erfgoed omtrek stond in een bosje, dat trou- moeten klaarmaken. wens bijna volledig is geveld voor huizenbouw. Een gemiste kans In het volgebouwd Vlaanderen is voor een centrumparkje. Het bosje iedere boom en bosje praktisch situeerde zich op de hoek van erfgoed geworden. Voor natuurHebbelynckstraat en de Hundel- punters is een bos een plaats vol gemse Steenweg. Toegegeven, fauna en flora, maar het kan ook enkele bomen van het parkje zijn een relict van een oud bos zijn, bewaard gebleven, met een opval- mogelijks is het zelfs een oud kaslende ‘tweelingbeuk’ langs de teelbos (Molenbeekbos te Melsen) Hundelgemse Steenweg. of het kan gaan om een nog jong bos. In Merelbeke heb ik zo een De tweede boom die verdween, zestigtal bosjes en een honderdwas een Hollandse Linde, een twintig erfgoedbomen genoteerd. hoekboom van 2,15 m omtrek, die De bosjes zijn gemakkelijk te locaeen afslag naar een veld aanwees. liseren via google earth, en je kan De boom stond langs de Motsen- er oude kaarten bij nemen, bijvoorstraat, niet ver van de Burge- beeld de Ferarriskaart of oude meester De Guchteneerelaan. topografische kaarten om te weten De derde is een Essentronk van of het een oud bos is of niet. Een 4,50 m omtrek langs het Bottelare- oud bos is geen garantie op dikke driesstraatje. Deze tronk was een monumentale bomen. Die komen geriefhoutboom: als de boer een alleen voor in het Gentbos (Poelsteel brak wist hij de tronk staan, straat) en in het H.Geestgoed met essenhout is buigzaam en stevig en ondermeer Beuk, Zomereik, Wilg ideaal voor hak- en riekstelen. en Amerikaanse Eik, alleen de bomen die een omtrek hebben van 3,50 m (gemeten op 1,50 m van de grond, struiken en hakhouttronken worden op de grond gemeten) worden genoteerd als monumentale boom. Andere bomen met een historische waarde of zeldzaamheid mogen wat minder in omtrek zijn, zoals de hierboven beschreven linde als hoekboom. Alle oude straatlindes hebben een historische waarde en zouden eigenlijk als monument beschermd mogen worden. In kasteelparken zoals dat van van Melsen (niet toegankelijk) groeien dikwijls monumentale bomen van soms vijf meter en meer in omtrek. Het kasteelparkje in de Bergstraat is wel toegankelijk en er groeit een machtige tamme Atlasceder ©Fernand Daenekynt Groenlink juli - september 2013
Hollandse linde ©Jan Van Caeneghem
kastanje naast het kasteel, maar je vindt er ook andere leuke dingen. Voor de zwaargewichten wilgen en populieren moeten we richting Scheldevallei en daar moet men soms kiezen tussen erfgoedbeheer en natuurbeheer en het juiste evenwicht vinden maar dat is een andere verhaal. Fernand Daenekynt,
[email protected]
Info...Info...Info...Info
D
e verkoop van Galloway- en ander Natuurpuntvlees zal opgestart worden eind augustus.
Meer details via de website.
21
Vlerenhoekje
Zullen er nog Rosse Vleermuizen zijn? Afgelopen zomer voerden we onderzoek uit naar Rosse vleermuis in de vallei van de Boven-Schelde. In Groenlink nr. 4 van 2012 lichtte ik daarover reeds een tipje van de sluier op en zoals beloofd volgen hier de resultaten. De Rosse vleermuis is een grote soort die vooral hoog boven moerasgebieden en langs bosranden jaagt. Beide geslachten vormen groepjes van enkele tot tientallen exemplaren. Ze brengen zowel zomer als winter door in holle bomen. In de meeste gevallen is de soort door haar luide en karakteristieke sonar makkelijk waar te nemen met batdetectoren. De laatste decennia merken medewerkers van de Vleermuizenwerkgroep van Natuurpunt in heel Vlaanderen dat de Rosse vleermuis sterk in aantal lijkt af te nemen en enkel nog in zeer lage populatiedichtheden voorkomt. In Nederland kwam de Rosse vleermuis trouwens recent op de Rode Lijst terecht. Door het gebrek aan systematisch verzamelde data over de zomerverspreiding van vleermuizen is er echter een tekort aan harde gegevens om dit te staven. In de vallei van de Boven-Schelde tussen Gent en Oudenaarde vond er tussen 2001-2003 veel onderzoek plaats naar de zomerverspreiding en het habitatgebruik van vleermuizen (Blondé & Nicaise 2002; Blondé & Opstaele 2003), waardoor ook een vrij volledig beeld verkregen werd van het aantal kolonies van Rosse vleermuis. De Scheldevallei bestaat uit relatief vochtige weilanden met veel kleine landschapselementen, afgesneden rivierarmen en populierenbosjes. Aan de rand bevinden zich kasteelparken en bossen met oude loofbomen, die ideale kolonieplaatsen zijn voor Rosse vleermuizen. In 2012 was er vanuit de Vleermuizenwerkgroep opnieuw Groenlink juli - september 2013
Rosse vleermuis in spechtenholte ©Norbert Huys
veel aandacht voor de Rosse vleermuis. Alle bosgebieden aan de rand van de vallei werden geïnventariseerd door het gebied met meerdere mensen te omsingelen, en dan met behulp van batdetectors uitvliegende dieren te zoeken. Gebieden zonder waarneming werden steeds twee keer bezocht. Tijdens onze inventarisatie in 2012 werden er in totaal 32 Rosse vleermuizen geteld op een oppervlakte van 200 km². Op 10 jaar tijd is het totale aantal dieren in het gebied
ongeveer met de helft verminderd. Twee van de zes kolonies zijn verdwenen en twee andere kolonies zijn sterk in aantal afgenomen (fig. 2). De kraamkolonie in Zwijnaarde telde eind juli 2002 nog 22 exemplaren, terwijl er in dezelfde periode in 2012 slechts 12 dieren konden geteld werden. De groep dieren in Bos t’ Ename nam af van 6 exemplaren in 2003 tot 3 exemplaren in 2012. Voor de kolonies van Dikkelvenne en Beerlegem ontbreken gedetailleerde histori22
Vlerenhoekje sche tellingen. Maar oude anekdo- rol en kan in sommige regio’s pro- dica-populier (1). De afgelopen tische waarnemingen wijzen er op blematisch zijn door een acuut jaren zijn in ons afdelingsgebied dat deze achteruitgang zich al een tekort aan verblijfplaatsen. Kap- wel enkele dreven gesneuveld. lange tijd doorzet. Zo telde Robert pingen hebben ook een directe Rosse vleermuizen gebruiken Jooris op 20 juni 1975 35 uitvlie- impact op de dieren die op dat namelijk vaak koloniebomen in gende rosse vleermuizen uit één moment in de boom verblijven, dreven en langs bospaden. Boomboomholte in een kasteelpark te meestal met dodelijke gevolgen. bewonende soorten verhuizen zeer Melle. In dit kasteelpark werden in Zo zijn recente gevallen in Europa frequent en dan is ’t handig als de 2012 nog slechts 3 dieren waarge- bekend waarbij in Straatsburg een koloniebomen allemaal vlakbij nomen. Ook in de kasteelparken boom met 488 (!) overwinterende staan. In dreven hebben alle bomen van Zevergem en Beerlegem geven Rosse vleermuizen werd geveld en ook meestal dezelfde leeftijd en beheerders aan dat het aantal een gelijkaardig geval in Hannover dus dezelfde staat. Maar er is nog dieren eind vorige eeuw veel groter met 80 dieren… telkens een kapi- een reden: met hun lange, smalle was. Zelf herinner ik me nog m’n tale fout die nochtans vermijdbaar vleugels zijn Rosse vleermuizen eerste stapjes met de batdetector was door voorafgaand onderzoek! geen erg wendbare vliegers en ze aan ’t eind van de jaren ‘80. Toen In zandstreken zijn Amerikaanse hebben een bepaalde startsnelheid vielen rond zonsondergang aan het eiken vaak de enige loofbomen die nodig om te kunnen vliegen. Gentbos nog verschillende Rosse oud genoeg zijn om holtes te Daarom verkiezen ze holtes op vleermuizen te bewonderen die bevatten die geschikt zijn voor grote hoogte in een omgeving met vanuit ’t bos kwamen gevlogen. vleermuizen (Lefèvre 2011). Inge- een vrije aanvliegroute, een eigenAltijd garantie op een boeiend volge het bestrijden van deze inva- schap waar dreven perfect aan schouwspel. Door hun grote afme- sieve exoot neemt het aantal ver- beantwoorden. Maar in veel tingen en ook hun onmiskenbare blijfplaatsen dan ook sterk af. In de gevallen wordt een dreef te vroeg sonar die vanop grote afstand te vallei van de Bovenschelde is dit en in één geheel gekapt met dramahoren valt is dit echt een soort voor echter maar een verwaarloosbare tische gevolgen voor boombewobeginners. Met een QMC Mini Bat factor. In ons onderzoeksgebied nende populaties. Dat gebeurt uit detector, destijds betaalbare state- maakt de Amerikaanse eik immers veiligheidsoverwegingen terwijl of-the-art maar ondertussen al lang slechts een klein deel van het nochtans andere, desnoods tijdegeklasseerd als technologisch erf- boombestand uit. Kolonies lijke, opties beschikbaar zijn om de goed, was dit dan ook één van de waarvan de exacte boom bepaald veiligheid te garanderen. Jammer eerste soorten die ik determi- kon worden bevonden zich in genoeg nemen de betrokken instanneerde. Maar 25 jaar later is de beuken (3) en een oude Marilan- ties hierbij zelden of nooit contact ‘twiet-tjok’ verstomd en valt er rond het Gentbos nog maar zelden iets te horen onder 20 kHz. Een fenomeen dat zowat in alle kasteelparken en bossen in de omgeving en ver daarbuiten wordt vastgesteld. Het doel van dit onderzoek was dan ook vooral om deze daling in te kunnen becijferen. Welke factoren deze sterke achteruitgang kunnen verklaren zijn niet helemaal duidelijk maar hoogstwaarschijnlijk is ’t een combinatie van verschillende invloeden. Verdroging en de afname van vochtige, insectenrijke graslanden door o.a. de rechttrekking van de Schelde in de jaren ’70 vormen in elk geval belangrijke bedreigingen voor de soort. Ook het verdwijnen Waarnemingen van Rosse Vleermuis in de vallei van de bovenschelde van holtebomen speelt een grote © Daan Dekeukeleire Groenlink juli - september 2013
23
Vlerenhoekje op met experts, laat staan dat ze onderzoek laten uitvoeren. En helaas is deze problematiek geen ver-van-ons-bed show want ook de dreef van kasteel Grenier dreigde gekapt te worden zonder enig onderzoek. In de vergunning die het Agentschap voor Natuur en Bos hiervoor verleende stond letterlijk dat “het vernietigen van mogelijke voortplantingsplaatsen en rustplaatsen van vleermuizen (Chiroptera sp) door het kappen van bomen in een dreef” toegestaan was. Tegen deze vergunning werd bezwaar aangetekend door MOW met als positief resultaat dat deze geschorst werd door de Raad van State. Habitatrichtlijn en Soor-
Rosse vleermuis ©René Janssen Groenlink juli - september 2013
tenbesluit zijn niet zomaar wat bladvulling en dienen dan ook heel ernstig genomen te worden. Hetgeen de Raad van State dan ook deed. Resultaat: ondertussen werd de vraag ingediend om een degelijk onderzoek te laten uitvoeren naar vleermuizen in de dreef. De procedure zoals hett steeds zou moeten. Alleen jammer dat een dergelijke onderzoeksplicht nog veel te zelden vanuit eigen beweging wordt nagestreefd en zoals hier zowat moet afgedwongen worden. Op die manier zal er van de Europese verplichtingen waaraan Vlaanderen moet voldoen weinig in huis komen. Een bijkomende bedreiging is
windenergie. De Rosse vleermuis foerageert in open landschap en vertoont een uitgesproken trekgedrag waardoor er bij deze soort een grote sterfte optreedt door aanvaring met windturbines (Rydell et al. 2010). Hoewel in het studiegebied (nog) geen windturbines aanwezig zijn, toont recent onderzoek aan dat windenergie-parken niet enkel lokale populaties aantasten (Voigt et al. 2012). Via stabiele isotopen-analyse werd bepaald dat een groot deel van de gedode Rosse vleermuizen bij windmolens in Duitsland betrekking had op migrerende dieren uit Scandinavië en Noord-Oost Europa. Er is weinig gekend over het trekgedrag van onze populatie Rosse vleermuizen. De soort wordt in Vlaanderen alleszins ook overwinterend aangetroffen (meestal toevallig bij kappingen van holle bomen!), maar ringonderzoek toont aan dat minstens een deel van de populatie over grote afstanden wegtrekt in zuidwestelijke richting. Uit ringonderzoek in Nederland blijkt dat sommige dieren op slechts enkele kilometers van hun zomerkolonie overwinteren, terwijl anderen honderden kilometers naar het zuidwesten trekken. Zo is er een terugmelding van een vrouwtje dat geringd is in een Nederlandse kraamkolonie (Sluiter & Van Heerdt 1966) uit de omgeving van Bordeaux. Desondanks zijn de dieren bijzonder trouw aan hun koloniegebieden, en komen ze elke zomer terug naar dezelfde plaats. De impact van windturbines kan beperkt worden door bij de locatiekeuze rekening te houden met vleermuizen. Aangezien de meeste vleermuizen in aanvaring komen bij relatief lage windsnelheden, kan een groot deel van de mortaliteit vermeden worden door het verhogen van de windsnelheid waarbij de turbines energie beginnen op te wekken (cut-in speed) (Arnett et 24
Vlerenhoekje al. 2010). De impact van windturbines kan beperkt worden door vooraf grondig onderzoek uit te voeren. In Vlaanderen lopen we echter hopeloos achterop vergeleken met Wallonië en onze buurlanden. Maar om te kunnen spreken van verantwoorde duurzame energie, dus met respect voor de plaatselijke fauna, zal dringend verandering moeten komen. Voor alle duidelijkheid: de Vleermuizenwerkgroep is zeker niet gekant tegen het milieuvriendelijk opwekken van energie op voorwaarde dat ’t om verantwoorde duurzame energie gaat. Dus met de nodige aandacht voor de impact op de fauna.
Besluit
Het gaat niet goed met de Rosse vleermuis en da’s nog zacht uitgedrukt. . Door populaties te monitoren houden we een vinger aan de pols want beschermde soorten zijn goede indicatoren voor de kwaliteit van onze leefomgeving. Door een degelijk beschermingsplan gekoppeld aan monitoring kan Rosse vleermuis hopelijk nog een toekomst hebben in de vallei van de Bovenschelde en bij uitbreiding in Vlaanderen. In het studiegebied gaat het aantal dieren in totaal en per kolonie, alsook het aantal kolonies momenteel zorgwekkend achteruit. Hopelijk is het minimum aantal dieren voor een levensvatbare populatie nog niet bereikt. Het voortplantingssucces hangt sterk af van sociale thermoregulatie, zodat kleine groepen in de problemen kunnen komen tijdens koude zomers. In tegenstelling tot andere vleermuissoorten bereikt de Rosse vleermuis geen hoge leeftijd (gemiddeld 3 jaar; Dietz et al. 2007). Voor de bescherming van de Rosse vleermuis is het behoud en creëren van natte natuur als jachtgebied en het ecologisch beheer van bosgebieden, met behoud van holle boGroenlink juli - september 2013
men, prioritair (Mackie & Racey 2007). Ondanks hun beschermde status is kennis over vleermuizen nog steeds zeer beperkt, in het bijzonder over de zomersituatie en over boombewonende soorten. Er is dan ook dringend nood aan meer onderzoek om zo tot een betere bescherming te komen. Ook hun complex sociaal gedrag en levenswijze met max 1 tot 2 jongen per jaar en hun theoretische hoge leeftijd maakt vleermuizen heel kwetsbaar. Daardoor herstelt een populatie heel moeizaam, we spreken in ’t beste geval over vele decennia, of zelfs nooit. Beter vroeg dan (te) laat handelen is meer dan ooit van toepassing.
Dankwoord
Zonder de hulp van de tientallen vrijwilligers van de Vleermuizenwerkgroep, de plaatselijke afdelingen van Natuurpunt en de Jeugdbond voor Natuur en Milieu (JNM) was dit onderzoek niet mogelijk. David Galens,
[email protected] (op basis van een artikel in Natuur. Focus van Pieter Blondé, Daan Dekeukeleire en David Galens)
[email protected] Links: h t t p : / / w w w. n a t u u r p u n t . b e / uploads/biodiversiteit/zoogdieren/ documenten/vleermuizenwerkgroepovl/natuurfocus_20124_ mens_en_natuur__rosse_vleermuizen.pdf Standpunt: http://www.rue89strasbourg.com/ index.php/2013/01/23/societe/ pres-de-500-chauve-souris-raresdecouvertes-dans-un-arbre-abattu/ Referenties Arnett E., Huso M., Schirmacher M., Hayes J. , 2010. Altering turbine speed reduces bat mortality at
wind-energy facilities. Frontiers in Ecology and the Environment 9, 209-214. Blondé P., Nicaise J.-P. , 2002. Ruimtelijk gebruik van vleermuizen in de Makegemse bossen (Merelbeke). Intern Rapport Natuurpunt Vleermuizenwerkgroep Oost-Vlaanderen, Gent. Blondé P., Opstaele B. , 2003. Chiropterologisch onderzoek in het natuurinrichtingsproject Bos t’ Ename. Rapport Natuurpunt Vleermuizenwerkgroep, Mechelen. Kerth G., 2008 Causes and consequences of sociality in bats. Bioscience 58(8): 737-746. Lefevre A. , 2011. Amerikaanse eiken: een vloek of een zegen. Antenne 5, 19-25. Limpens H.J.G.A., K. Mostert, W. Bongers - KNNV, 1997. Atlas van de Nederlandse vleermuizen. - Mackie L., Racey P., 2007. Habitat use varies with reproductive state in noctule bats (Nyctalus noctula): Implications for conservation. Biological Conservation 140, 70-77. Sluiter J.W., Van Heerdt P.F. , 1966. Seasonal habits of the noctule bat (Nyctalus noctula). Archives Néerlandaises de Zoologie 16, 423-439. Rydell J., Bach L., DubourgSavage M.J. et al., 2010. Bat mortality at wind turbines in northwestern Europe. Acta Chiropterologica 12, 261-274. Voigt C., Popa-Lissenau A.G., Niermann I., Kramer-Schadt S., 2012. The catchment area of wind farms for European bats: A plea for international regulations. Biological conservation 153: 80-86.
25
Natuurpunt feest rond de Kesterheide Domein PaDDenbroek • gooik
zondag 15 sept 2013
Zaterdag 14 sept • folkfestival
Zondag 15 sept • feest
www.natuurpunt.be/feest
Groenlink juli - september 2013
V.U.: Chris Steenwegen • Coxiestraat 11 • 2800 Mechelen • Shutterstock.com
10u -17u • Gooik
tongsnijders’ Avonturenpad
Ko e s t e r K e r m i s spinnensAfAri / KijKpost treKvogels
pAddenstoelen / initiAtie imKers Kesterheide wandeling / natuurfotografen
ZonhoriA nAtuur-theAter strobAlen pirAmide / nestKAstjes timmeren
Concert, geest van de Kesterheide
26
Voor jouw advertentie hebben we dit plaatsje vrij gehouden! Info te verkrijgen bij:
[email protected]
Gedrukt op milieuvriendelijk kringlooppapier Steinbeis Classic
De Natuur verdient ook uw interesse!
MeSana
DIEET & NATUUR Dieet-, natuur, en biologische voeding Glutenvrij en biobrood Biogroenten- en fruitpakketten Plantaardige supplementen en fytotherapie Etherische oliën en aromatherapie Thees en medicinale kruiden Natuurlijke hygiëneproducten en cosmetica Mepharma bvba Hundelgemsesteenweg 652 Merelbeke 09 230 82 88 -
[email protected] aanpalend aan apotheek Van Driessche
een gezinslidmaatschap van natuurpunt voor slechts €24 inclusief het tijdschrift Natuur.Blad, 10% korting op alle artikelen van de Natuurpuntwinkel, gratis deelname aan alle geleide wandelingen en fietstochten van Natuurpunt. Een bijkomend abonnement op de tijdschriften: Natuur.focus aan €8,50 Natuur.Oriolus aan €8,50 beide tijdschriften aan €14,50 Overschrijven op IBAN-rek: BE17 2300 0442 3321, BIC: GEBABEBB van Natuurpunt vzw - Mechelen. Groenlink is het tijdschrift van Natuurpunt Boven-Schelde en verschijnt in januari, april, juli, oktober. Leden van natuurpunt en tevens inwoner van Merelbeke, Melle, De Pinte en Gavere ontvangen het tijdschrift gratis! Woont u in een andere gemeente dan kan u Groenlink ontvangen door €7,50 te storten op IBAN-rek.BE22 8910 4402 2347, BIC: VDSPBE91 van Natuurpunt Boven-Schelde p/a Luc Verstraeten, penningmeester, Rood Beeldekensstr. 66, 9820 Merelbeke
Steun Natuurpunt BovenSchelde Ook u kan de werking van Natuurpunt Boven-Schelde rechtstreeks financieel steunen door storting op IBAN-rek.nr. BE56 2930 2120 7588, BIC: GEBABEBB van het reservatenfonds met vermelding: “project 6633 - Scheldemeersen” of “project 6300 - Taerwemeersch”. Elke storting vanaf €40 geeft u automatisch een fiscaal attest! Meer info: mailen naar groenlinkbovenschelde€gmail.com
