Tableau LOUTER DE LUCHT
ALS LEIDMOTIEF
MAURITSHUIS LIEVELINGEN
DE BEWONERS KIEZEN
MANIFESTA 10 IN RUSLAND
VAN SEURAT TOT KOONS
80 ZOMERTIPS IN EEN EXTRA DIKKE UITGAVE
INNOVATIEF & KRITISCH
36ste Jaargang nr. 3 Zomer 2014 Adviesprijs: € 9,95
Sms_KunstbeeldAdv_080513_v2.pdf
1
08-05-14
15:01
zomer 2014
inhoud
16 Lucht!
In De Hallen Haarlem wordt deze zomer een uniek overzicht gepresenteerd van kunstwerken waarin – onder regie van het weer – wolken, zon, maan en sterren de hoofdrol spelen. Aanleiding voor een verkenning van het luchtruim in de kunst.
kunstenaar in de wolken
de lucht als leidmotief
En verder in dit nummer: Editorial
7
Kiosk
60
9-14
Boeken, beurzen, evenementen en lezersaanbiedingen.
Nederlandse Highlights
40
Een keuze uit het aanbod van de Nederlandse musea. Seurat in KröllerMüller, Calder in de Rijksmuseumtuin, Franse beelden in Den Haag en nog veel meer...
Manifesta 10 in Rusland Voor deze innovatieve en kritische Europese biënnale voor hedendaagse kunst is een unieke locatie gekozen: de Hermitage in Sint-Petersburg. Volgens directeur Hedwig Feyen is het juist nu belangrijk dat Manifesta in Rusland plaatsvindt. Een interview, een vooruitblik en een terugblik.
26
Tableau LOUTER DE LUCHT
ALS LEIDMOTIEF
Terug in het Mauritshuis! Het meisje met de parel, De stier en Het puttertje zijn terug van logeerpartijen en internationale tournees en hangen weer op hun plek aan de opgefriste wand. Het zijn de lievelingen van het publiek. Maar wat zijn de favorieten van de dagelijkse bewoners van het inmiddels dubbel zo grote museum?
MAURITSHUIS LIEVELINGEN
DE BEWONERS KIEZEN
MANIFESTA10 IN RUSLAND
VAN SEURAT TOT KOONS
80 ZOMERTIPS
INNOVATIEF & KRITISCH
36ste Jaargang nr. 3 Zomer 2014 Adviesprijs: € 9,95
IN EEN EXTRA DIKKE UITGAVE
Op de cover:
Martial Raysse (1936), L’année dernière à Capri (titre exotique), 1962. Deze zomer te zien in het retrospectief in Centre Pompidou, Parijs. Zie pagina 89.
››
zomer 2014
inhoud
Neem nu ter kennismaking een abonnement
en ontvang een jaar lang Tableau voor maar €35,-
84
Internationale Highlights
In deze extra dikke zomereditie 32 pagina’s tips voor tentoonstellingen in het buitenland. De Quadriënnale in Düsseldorf, ‘Kathedralen’ in Rouen, een rondje Bordeaux, verdwenen Magrittes, Sorolla in Barcelona, Richter in retrospectief, Koons compleet en nog veel meer...
de zomer in 80 highlights
van Seurat tot Koons
Tableau
116
De galerie anno 2014
Op pad in de Tsarenstad met ‘het venster op het Westen’. Tips voor een top verblijf rondom Manifesta 10 in de Hermitage.
72
rosso, brancusi & man ray
Veilingnieuws 125-128 129
130
De veilingen hedendaagse kunst in New York leverden samen in een week bijna een miljard dollar op! Jeff Koons’ Jim Beam - J.B. Turner Train was alleen al goed voor bijna 34 miljoen dollar... Een terugblik en een vooruitblik op de zomerveilingen.
de primeurs van
beroemder dan rembrandt
tefaf 2014
WERF FEBRUARI 2014.indd 4
ALS LEIDMOTIEF
MAURITSHUIS LIEVELINGEN
zwagerman
kiest kunst in dialoog
DE BEWONERS KIEZEN
Ruim francis bacon 80 ZOMERTIPS 4 % kor0 ting Abonnee worden?
top 10 internationale veilingresultaten
highlights in brussel • londen • parijs • new york
LOUTER DE LUCHT
gerrit dou
trend: romantiek
groots, meeslepend, gevoelig en intiem
de waarde van wanders
76
Verzekeringen
Volgende keer
baanbrekers in beeld
lille/rijsel
design & vintage
En verder in dit nummer: Column
Een interview met Majke Hüsstege. Zij voegde aan de kunst in haar galerie in Den Bosch design, mode en accessoires toe, richtte de ruimte in als concept store en werd uitgeroepen tot Galerie van het Jaar.
36ste jaargang nr. 1 - februari/maart 2014
City Special: Sint-Petersburg
Tentoonstellingsagenda
Tableau
36ste Jaargang nr. 1 februari/maart 2014 Adviesprijs: € 9,95
de schreeuw van
36ste Jaargang nr. 2 april/mei 2014 Adviesprijs: € 9,95
WERF APRIL 2014.indd 3
VAN SEURAT TOT KOONS
INNOVATIEF & KRITISCH
36ste Jaargang nr. 3 Zomer 2014 Adviesprijs: € 9,95
IN EEN EXTRA DIKKE UITGAVE
highlights in brussel • londen • parijs • new york
13-02-14 18:36
MANIFESTA10 IN RUSLAND
metropool bomvol kunst
02-04-14 14:32
Kijk op www.tableaumagazine.nl/abonneren of bel tijdens kantooruren naar 0161- 459535
Deze aanbiedingen zijn alleen geldig in Nederland, voor adressen buiten Nederland gelden andere tarieven, hiervoor kunt u bellen met december 2013/januari 2014 Tableau Fine arts magazine | 3 Betapress abonnementenservices 0161- 459535. Voor overige informatie betreffende abonnementen ga naar www.tableaumagazine.nl/colofon.
The sky is the limit De constant veranderlijke en onbegrensde lucht is al eeuwenlang een bron van fascinatie en inspiratie voor kunstenaars. In De Hallen Haarlem wordt deze zomer een uniek overzicht gepresenteerd van kunstwerken waarin – onder regie van het weer – wolken, zon, maan en sterren de hoofdrol spelen. Aanleiding voor een verkenning van het luchtruim in de kunst. tekst: Ruud van der Neut Fotografie: Arend velsink e.a.
4 | Tableau Fine arts magazine december 2013/januari 2014
december 2013/januari 2014 Tableau Fine arts magazine | 3
Lievelingen van het Mauritshuis Vanaf vrijdag 27 juni laten publiekstrekkers als Vermeers Meisje met de parel, De stier van Potter en Het Puttertje van Fabritius zich na hun glansrijke wereldtournee weer thuis bewonderen aan de opgefriste wanden van het vernieuwde Mauritshuis. De dagelijkse bewoners van het Haagse museum hebben zo hun eigen favorieten in de wereldberoemde schilderijenverzameling. Medewerkers, en vrienden van het Mauritshuis vertellen over hun lievelingsschilderij. tekst: Beate Verschuur fotografie: Frank van der Burg, Ivo Hoekstra en Cees van der Noort
Emilie Gordenker, directeur
< Johannes Vermeer, Gezicht op Delft, ca.1660-1661
‘Dit is misschien wel het rijkste schilderij in onze collectie, onuitputtelijk in zijn details’ 4 | Tableau Fine arts magazine december 2013/januari 2014
december 2013/januari 2014 Tableau Fine arts magazine | 3
Nederland
HigHlights
kleurrijk& zomers
Het worden kleurrijke zomermaanden in de Nederlandse musea. Niet in het minst door het overzicht van Seurat in Otterlo. Bont zijn ook de textielontwerpen van beroemde kunstenaars als Picasso, Miró, Dalí en Warhol in Tilburg. En de tuinen van het Rijksmuseum worden opgevrolijkt door de blije mobile-kunst van Calder. Tenslotte kunnen we in Bergen NH nog een expressief dansje maken met Jan Sluijters....
Meester van het pointillisme
Het Kröller-Müller Museum bezit een uniek ensemble van werken van de Parijse schilder Georges Seurat (1859-1891), bijeengebracht door Helene Kröller-Müller. De havengezichten die Seurat in de zomers van 1885 tot 1891 aan de Franse Kanaalkust maakte en het extatische Le Chahut, beeld van het Parijse uitgaansleven, behoren tot de topstukken in de collectie en zijn dan ook permanent voor het publiek te zien. In de tentoonstelling worden deze schilderijen voor het eerst in een bredere context binnen het oeuvre van Seurat getoond. Seurat overlijdt al op de leeftijd van 31 jaar en maakt in zijn korte carrière maar zo’n 50 schilderijen. Met bruiklenen van musea en particulieren van over de hele wereld brengt het museum 23 van zijn schilderijen en 24 tekeningen bij elkaar. Het is de eerste keer dat het geschilderde en getekende oeuvre van Seurat uitgebreid in Nederland te zien is. Zelfs Le Cirque, topstuk uit Musée d’Orsay, komt naar Otterlo. Georges Seurat is bekend geworden als de grondlegger van het neo-impressionisme, met zijn uit minutieus gestippelde verftoetsen opgebouwde schilderijen en zijn aandacht voor wetenschappelijke kleurtheorieën. De tentoonstelling benadert Seurats pointillistische stijl en zijn thematiek vanuit een invalshoek die nog niet eerder het uitgangspunt is geweest van een tentoonstelling: die van het symbolisme. Deze stroming manifesteerde zich tegelijkertijd in Parijs als nieuwe beweging in de literatuur en de beeldende kunst. De interactie tussen de verschillende kunstvormen wordt in de context geplaatst van de door industrialisatie en technologische ontwikkelingen gekenmerkte ‘nieuwe tijd’, waarvan de in 1889 gebouwde Eiffeltoren een krachtig en voor iedereen zichtbaar symbool was. Georges Seurat heeft grote invloed op een hele
4 | Tableau Fine arts magazine december 2013/januari 2014
generatie kunstenaars. Via zijn collega en vriend Paul Signac verspreidt het neo-impressionisme zich in Frankrijk, België en Nederland onder kunstenaars als Maximilien Luce, Henry van de Velde, Théo van Rysselberghe en Jan Toorop. Met zo’n 60 werken van deze en andere kunstenaars brengt het KröllerMüller Museum de verspreiding van Seurats nieuwe schilderkunst in beeld. De reden voor het Kröller-Müller Museum om juist de symbolistische blik op het werk van Seurat voor een breder publiek toegankelijk te maken, is dat er een verwant
Georges Seurat: Port-en-Bessin, les grues et la percée, 1888 > Coin d’un bassin à Honfleur, 1886, olieverf op doek, 79,5 x 63 cm, Kröller-Müller Museum, Otterlo december 2013/januari 2014 Tableau Fine arts magazine | 3
ManifestA10 Brug tussen Oost &West
Op 28 juni dit jaar opent de 10de Manifesta in Rusland. Deze rondtrekkende Europese kunstbiënnale, waarvoor kunstenaars uit de hele wereld worden uitgenodigd, bestaat dit jaar 20 jaar. Een jubileum waarvoor een speciale locatie werd gekozen: de Hermitage in Sint-Petersburg die 250 jaar bestaat. Volgens de organisatoren is het juist nu belangrijk dat de Manifesta in Rusland plaatsvindt. Hedwig Feyen, oprichter en directeur van Manifesta vertelt waarom. tekst: Antoinette van Dorssen
Jordi Colomer (1962, Spanje), No? Future!, 2006, video-projectie. Colomer laat een auto waarop in lichtgevende neon letters te lezen is No? Future! (in Engels en Russisch) door de buitenwijken van Sint-Petersburg rijden.
december 2013/januari 2014 Tableau Fine arts magazine | 3
Rondom Manifesta10
hartje zomer geniet de stad de klok rond van cultuur
Dat Manifesta, de innovatieve biënnale van hedendaagse Europese kunst, deze zomer in de Hermitage in Sint-Petersburg is aangeland maakt een bezoek aan de ‘culturele hoofdstad van Rusland’ extra bijzonder. Van oudsher stijlvol maar nu ook trendy worden er naar voorbeeld van tsaar Peter de Grote steeds meer Westerse ontwikkelingen ingehaald.
Er is geen stad waar bewoners tijdens de lange midzomernachten zo van het licht genieten als in Sint-Petersburg. De weerkaatsing van de avondgloed door de rivier de Neva en de talrijke kanalen op de pastelkleurige façades van de paleizen zorgen voor een magische atmosfeer. Omdat het overdag vaak warm is hebben de bewoners praktisch al hun dagelijkse activiteiten naar de avond en nacht verplaatst.
dewitte nachtenvan Sint-Petersburg 4 | Tableau Fine arts magazine december 2013/januari 2014
tekst: Walter de Vries
zomers vol cultuur Bij de aanleg van Sint-Petersburg in 1713 door Peter de Grote liet de tsaar zich inspireren door de grote Europese steden die hij tijdens zijn vele reizen had bezocht. De stad kreeg een Westers aanzien met onder meer zo’n veertig grachten naar Nederlands model en prachtige gebouwen. De architectuur van Sint-Petersburg is uniek, met veel Barok, neoclassicisme en ook Jugendstil. Als hoofdstad van het Russische Rijk werd Sint-Petersburg tussen 1712 en 1917 de bakermat voor literatuur en kunst. Nu is het een cultureel bolwerk, dat behalve de onvolprezen Hermitage, nog meer dan tweehonderd andere musea heeft en vele tientallen theaters, orkesten, galeries, expositieruimten en andere culturele instellingen herbergt. Jaarlijks is de stad podium voor een honderdtal festivals en evenementen van kunst en cultuur. Een van de hoogtepunten is het White Nights Festival dat van 28 mei tot 31 juli plaatsvindt. 1 Dan zijn er balletoptredens, opera’s en concerten in de open lucht (zelfs op daken) en in het befaamde Mariinski Theater. Het vorig jaar geopende Mariinski II is Poetins belangrijkste culturele bijdrage aan zijn geboortestad. Toen hij net aan de macht kwam besloot hij al Sint-Petersburg weer internationaal op de kaart te zetten. Met de restauratie van vele paleizen en de opening van nieuwe musea, hotels, restaurants en café’s lijken oude tsaristische tijden teruggekeerd.
1
inhaalslag Tot voor kort liep de stad op het gebied van hedendaagse kunst ver achter bij Moskou. Er waren maar een paar ‘ondergrondse’ galeries. Maar de afgelopen jaren is er veel gebeurd. Er zijn twee belangrijke musea voor hedendaagse kunst bij gekomen: Erarta en Novy, diverse lofts (Etagi, Rizzordi Art Foundation) en een flink aantal galeries. Het Erarta Museum 2 en Erarta Galleries tonen en verkopen werken van kunstenaars uit alle Russische regio. Het Novy Museum opende als het eerste privémuseum van Sint-Petersburg. Het bevat de collectie van het echtpaar Aslan en Irina Chekhoev met schilderijen van non-conformistische kunstenaars uit de Sovjetperiode. Vorig jaar sloot het ‘kunsteiland’ Nieuw Holland, waar tot dan toe jaarlijks manifestaties van hedendaagse kunst werden georganiseerd, om in 2017 opnieuw te openen. 3 Voetbaltycoon Roman Abramovitisj steekt 300 miljoen euro in het project. Zijn vrouw, de hedendaagse ‘kunsttsarina’ Dasha Zhukova vestigt er ook een dependance van haar vermaarde Garage Gallery in Moskou. De verwachtingen zijn hooggespannen. Lokale galeries hosten vaak interessante kunstenaars. Onder particuliere commerciële galeries die internationaal de aandacht trekken is de Marina Gisich Gallery vooraanstaand. 4 Pushkinskaya 10, dat in 1990 opende, is een van de centra voor hedendaagse kunst van het nieuwe Rusland en een begrip wat betreft ‘cutting edge’ kunstvormen. Het omvat galeries, expositieruimten, ateliers en geluidsstudio’s voor allerlei soorten vrije creatieven.
2
43
4
verkenningen Een vaartocht langs de belangrijkste bezienswaardigheden levert in een uur tijd een goede indruk van het historische Sint-Petersburg op. 5 Er zijn twee routes, een over de imposante Neva en een door de kanalen en de ›› Fontanka.
5
december 2013/januari 2014 Tableau Fine arts magazine | 3
Internationale
HigHlights
reizen & ontdekken Je kunt deze zomer alle kanten op. Honderd kathedralen in een uur bezoeken. Leren hoe kunstenaars hun kleuren maken en hoe de zee wordt geschilderd. Onderdeel worden van een kunstwerk in de nok van een museum of een minuut lang zelf sculptuur zijn. Je kunt zelfs verdwenen schilderijen bekijken! ‘Ouderwets’ genieten van kunst kan natuurlijk ook. Hier volgen ruim 50 tips voor over de grens.
tekst: Waldemar Kamer
update BORDEAUX
In Bordeaux is veel gebeurd sinds Tableau er voor de laatste keer over berichtte. De stad kreeg onder burgemeester Alain Juppé een grondige schoonmaakbeurt en drie nieuwe tramlijnen, waarmee de auto grotendeels uit de binnenstad werd verbannen. Ter beloning werd Bordeaux door de Unesco in 2007 tot werelderfgoed uitgeroepen en kreeg het in 2009 het label ‘Ville d’art et d’histoire’. 358 gebouwen staan nu onder monumentenzorg – waarmee Bordeaux op de tweede plek na Parijs is beland. Om een overzicht te krijgen, begin je het best bij Bordeaux Patrimoine Mondial op de place de la Bourse aan de kade. De Espace d’interprétation werd deze lente geopend om de jaarlijkse drie miljoen toeristen de ontwikkeling van Bordeaux vanaf de Romeinen tot op heden te presenteren. Het eerste complete aanzicht van stad en haven werd door de Nederlander Herman van der Hem getekend, die in 1638 als ‘spion’ vanuit Amsterdam werd gestuurd. ‘Hij tekende zoiets als het Google Earth van de zeventiende eeuw’, zegt David Jurie, die met de tekeningen van Van der Hem een soort tekenfilm maakte. Deze lente werd ook een nieuwe afdeling geopend in het Musée d’Aquitaine. Tien jaar geleden ontstond er een rel rond het stadsmuseum, omdat het ervan werd beschuldigd een belangrijk deel van de stadsgeschiedenis te verhullen. Overal stond vermeld dat Bordeaux in de 18de eeuw de eerste haven van Frankrijk en een van de rijkste steden van het land was, maar nergens werd uitgelegd waarom. De rijkdom kwam uit de Franse koloniën, waar miljoenen zwarte slaven werden uitgebuit. Toen Alain Juppé wegens een corruptieschandaal enkele jaren het land moest verlaten, besloot zijn vervanger het taboe te doorbreken en kreeg het Musée ›› d’Aquitaine in 2009 een nieuwe afdeling: ‘Bordeaux, le
Herman van der Hem, De haven van Bordeaux gezien van de Faubourg des Chartrons tekening, ca. 1640, Espace d’interprétation Bordeaux Patrimoine Mondial De recent geopende afdeling ‘Bordeaux, port(e) du monde, 1800-1939’ in het Musée d’Aquitane < Pierre Roblin, Un vendredi, jour des femmes au cimetière arabe, Alger, begin 20ste eeuw, coll. Musée des Beaux-Arts, mairie de Bordeaux december 2013/januari 2014 Tableau Fine arts magazine | 3
Internationaal
veilingnieuws
EIGENTIJDS naar het miljard
tekst: Adrie van Griensven
Christie’s kan zijn geluk niet op: nooit eerder brachten de verschillende veilingen eigentijds die week in hun geheel $975 miljoen op, bijna een miljard - wat een wereld! Bij Sotheby’s betwistten die superrijken elkaar eveneens het mooiste, meest prestigieuze of begerenswaardige aan eigentijdse kunst. Christie’s brak opnieuw zijn eigen record van kostbaarste veiling met $744,94 miljoen aan eigentijdse kunst in New York, half mei. Overtrof daarmee de $691,5 miljoen van afgelopen november, wat op zijn beurt weer meer was dan de $495 die de megarijken een jaar geleden betaalden om een deel van hun vermogen te stallen. Een half miljard had Christie’s verwacht, het werd een ongelofelijke $744,94 miljoen, 98% van de waarde. Vier van de 72 kavels gingen retour. Newman leidde de toptien met Black Fire I, dat $84,16 miljoen waard bleek. Opmerkelijk: Bacons fantastische Three studies of a Portrait of John Edwards, $80,8 miljoen, Rothko’s Untitled uit 1952, $66,24 miljoen, Koons’ Jim Beam - J.B. Turner Train, $33,76 en Calders Poisson volant uit de Bergman-collectie, $25,92, zijn naar Oost-Azië gegaan. Bij die zo aparte Calder was Gagosian Gallery onderbieder, maar hij wist wel Warhols Race Riot te bemachtigen voor $62,9 miljoen en If you (niet meer dan een lelijke tekst in zwart op wit aluminium) van de erg gevierde Christopher Wool voor $23,7 miljoen. Bij Sotheby’s kwam het eindbedrag uit op $364,37 miljoen, 87,3% naar waarde. Van de 79 kavels vonden er 12 geen nieuw eigenaar. Drie Warhols prijken op de toptien: zijn fascinerende Six Self-Portraits (Warhol met zijn geëlektrificeerd uitstaand haar, in zes verschillende kleuren) ging voor $30,12 miljoen naar Europa - maar niet naar Nederland, dat speelt op dit niveau geen enkele rol. In Europa kwam eveneens De Koonings Montauk III terecht, $10,24 miljoen. Naar Azië werd de mooie Rothko in geel, rood en oranje getransporteerd. En - hoe Amerikaans - de metaalkleurige opgeblazen Popeye van Koons staat nu voor $28,16 miljoen te blinken in het casino van Steve Wynn. Net als Christie’s wist Sotheby’s de hand te leggen op enkele verzamelingen: de Sendercollectie, die in ›› delen wordt afgezet op de verhitte eigentijdse kunstmarkt. > Bij Christie’s werd van Barnett Newman, Black Fire I, geveild voor $84,16 miljoen, Rothko’s Untitled uit 1952 leverde $66,24 miljoen op en Bacon’s Three studies of a Portrait of John Edwards $80,8 miljoen < Willem de Kooning (1904-1997), Montauk III, 1969, werd geveild bij Sotheby’s voor $10,24 miljoen december 2013/januari 2014 Tableau Fine arts magazine | 3
september/oktober 2014
Volgende keer
Het mooi en lelijk van marlene dumas
op de thee in een reis om de wereld unseen 2014 staalkaart van de fotografie
de highlights van
het nieuwe seizoen
De volgende Tableau verschijnt rond 15 september
20 | Tableau Fine arts magazine zomer 2014
