De BIM-gegevens: "Fauna en flora in Brussel"
8. VISSEN 1. Inleiding Richtlijn 2000/60/EG van het Europees Parlement en van de Raad of de « kaderrichtlijn water » (KRW) verplicht de Lidstaten om tegen 2015 voor al het oppervlakte- en grondwater de goede ecologische en chemische toestand te halen. De evaluatie van dit statuut dient te gebeuren volgens de opgelegde gemeenschappelijke methodologieën van de KRW. De evaluatie van de ecologische kwaliteit van de waterlopen baseert zich enerzijds op fysischchemische en chemische metingen en anderzijds op het gebruik van biologische indicatoren zoals de macro-invertebraten, de waterflora, het fytoplankton (of plantaardig plankton) en de vissen. Met het oog op de toepassing van de KRW gaf Leefmilieu Brussel de opdracht om twee studies uit te voeren over de ecologische evaluatie van de kwaliteit van de Brusselse waterlopen (pilootstudie door Van Tendeloo et al., 2004 en studie door Triest et al., 2008). De resultaten worden beschreven in de fiche gewijd aan de ecologische kwaliteit van de waterlopen en vijvers. Naast de evaluatie van de kwaliteit van de waterlopen en vijvers verstrekten deze studies ook recente en wetenschappelijke gegevens over de visfauna van het Gewest. Het netwerk voor monitoring van de ecologische kwaliteit van het oppervlaktewater in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest bestaat uit 9 meetpunten: • Op de Zenne, bij het binnenkomen van het BHG (Anderlecht/Viangros, ZENO25) ; • Op de Zenne, bij het verlaten van het BHG (Haren, Budabrug, ZENO70) ; • Op het Kanaal, bij het binnenkomen van het BHG (Anderlecht, Ring Oost, KAN050) ; • Op het Kanaal, bij het verlaten van het BHG (Haren, Viaduct van Vilvoorde, KAN005) ; • Voor de Woluwe, aan de grote Vijver van Bosvoorde (Bosvoorde, VIJ051) • Voor de Woluwe, op de vertakking van de Roodkloosterbeek (Oudergem, ROO OO1) • Voor de Woluwe, aan de lange vijver van het Park van Woluwe (Sint-Pieters-Woluwe, VIJ013) • Voor de Woluwe, in het Bronnenpark (Sint-Lambrechts-Woluwe, VIJ223) • Voor de Woluwe, in Hof ter Musschen, bij het verlaten van het BHG (Sint-Lambrechts-Woluwe, WOL025/035) De voornaamste resultaten uit deze studies inzake de visfauna worden in onderhavige fiche voorgesteld.
2. Vissoorten aanwezig in de voornaamste Brusselse waterlopen De tabel hieronder geeft een opsomming van de vissoorten die in het kader van de eerder vermelde studies geïdentificeerd werden. Voor de Woluwe maakt de tabel een onderscheid tussen de meetpunten die zich langs de waterloop bevinden bij Hof ter Musschen (cf kolom OUT van de Woluwe rivier) of langs zijn bijrivier (cf kolom Roodkloosterbeek van de Woluwe rivier) enerzijds, en de meetpunten ter hoogte van de vijvers (grote vijver van Bosvoorde, lange vijver van het park van Woluwe, vijver van het Bronnenpark).
8. VISSEN PAGINA 1 VAN 6 – OKTOBER 2009LEEFMILIEU BRUSSEL OBSERVATORIUM VOOR MILIEUGEGEVENS
De BIM-gegevens: "Fauna en flora in Brussel"
Tabel 8.1 Vissoorten aangetroffen in de Zenne, het kanaal en de Woluwe (2004 en 2007) Bron : Departement Staat van het Leefmilieu o.b.v. Triest et al., januari 2008 Woluw e rivier Zenne Kanaal Latijnse naam
In
Out
In
Out
Roodklooster beek
Out (*)
Woluw e vijvers Grote Vijver
Lange Bronnen Vijver park
04 07 04 07 04 07 04 07 04 07 04 07 04 07 04 07 04
07
Perca fluviatilis Baars
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
Rhodeus sericeus amarus Bittervoorn
x
x
Rutilus rutilus Blankvoorn
x
x
x
x
x
x
x
x
x
Abramis brama
x
x
Brasem (zoetw ater)
x
Gasterosteus aculeatus Driedoornige stekelbaars
x
x
x
x
Carassius auratus gibelio Giebel/goudvis (genaturaliseerd)
x
x
x
x
x
x
Cyprinus carpio Karper
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
Anguilla anguilla Aal/paling
x
x
x
x
x
x
x
Scardinius erythrophthalmus
x
Rietvoorn
x
x
x
x
x
x
Gobio gobio Riviergrondel
x
x
x
x
Esox lucius
x
Snoek
x
Tinca tinca
x
Zeelt
x
x
x
x
Sander lucioperca Snoekbaars
x
x
x
x
x
x
Blicca bjoerkna Kolblei
x
Siluris glanis Europese meerval
x
Carassius carassius
x
Kroeskarper Leucaspius delineatus
x
Vetje (*) meetpunt bij Hof Ter Musschen
8. VISSEN PAGINA 2 VAN 6 – OKTOBER 2009LEEFMILIEU BRUSSEL OBSERVATORIUM VOOR MILIEUGEGEVENS
x x
De BIM-gegevens: "Fauna en flora in Brussel"
Tabel 8.2 Aantal soorten en aantal exemplaren gevangen in 2004 en 2007 ter hoogte van de Zenne, het kanaal en de Woluwe Bron : Departement Staat van het Leefmilieu o.b.v. Triest et al., 2008 Elektrische visvangst
Vangst met fuiken
Aantal soorten
AantalExemplaren
Aantal soorten
AantalExemplaren
2004
4
160
8
105
2007
6
40
5
102
2004
1
1
8
134
2007
1
10
6
45
2004
0
0
0
0
2007
0
0
0
0
2004
0
0
0
0
2007
0
0
0
0
2004
9
1002
Geen gegevens Geen gegevens
2007
10
318
Geen gegevens Geen gegevens
2004
3
11
Geen gegevens Geen gegevens
2007
2
51
Geen gegevens Geen gegevens
Kanaal in
Kanaal out
Zenne in
Zenne out
Woluwe rivier out
Woluwe Roodkloosterbeek
Woluwe - Grote Vijver 2004 Geen gegevens Geen gegevens
1
Geen gegevens
2007
5
Geen gegevens
2004 Geen gegevens Geen gegevens
3
Geen gegevens
2007
8
Geen gegevens
2004 Geen gegevens Geen gegevens
7
Geen gegevens
2007 Geen gegevens Geen gegevens
10
Geen gegevens
6
757
Woluwe - Lange Vijver 8
925
Woluwe Vijver Bronnenpark
Men dient voorzichtig te zijn bij het vergelijken van de resultaten van 2004 en 2007, omwille van de talrijke factoren die mogelijk de visfauna beïnvloeden (temperatuur van het water, ruimen van de vijvers, ...). Vooral de temperatuur van het water was in 2007 beduidend lager dan in 2004. Herinneren we er ook aan dat heel wat gewestelijke vijvers kweekvijvers zijn; de aanwezige visfauna wordt dus in grote mate door de mens bepaald (visaanvoer door visserijbedrijven). Voor de vispopulatie bevindt het kanaal zich zowel in 2004 als in 2007 in de klasse « goede biologische kwaliteit » in vergelijking met zijn « maximaal ecologisch potentieel » (zie fiche « Ecologische kwaliteit van de Brusselse waterlopen en vijvers »). In 2004 werden er meer soorten gevangen dan in 2007. De meest frequente soorten zijn de blankvoorn, de gewone baars en, in mindere mate, de kolblei en de paling. In 2007 beschouwde men de biologische kwaliteitsklasse voor de visfauna ter hoogte van de Woluwe en zijn vijvers als "goed" en beter dan in 2004. Dit was het geval voor alle punten van het monitoringnetwerk met uitzondering van het punt ter hoogte van de Roodkloosterbeek (Roodklooster). De waargenomen lage biodiversiteit van de vispopulatie op deze plek zou nochtans niets te maken 8. VISSEN PAGINA 3 VAN 6 – OKTOBER 2009LEEFMILIEU BRUSSEL OBSERVATORIUM VOOR MILIEUGEGEVENS
De BIM-gegevens: "Fauna en flora in Brussel"
hebben met een slechte waterkwaliteit, maar met een kleine waterval die zich tussen de Roodkloosterbeek en de Woluwe bevindt en die belet dat de vissen zich stroomopwaarts verplaatsen. Tot de veelvoorkomende soorten behoren de baars, de blankvoorn, de riviergrondel, de driedoornige stekelbaars, of ook nog de bittervoorn. Dat deze laatst vermelde soort in bijlage II van de « Habitatrichtlijn » ingeschreven is, bezorgt hem een bijzonder statuut. Deze kleine, aan stilstaand of langzaam stromend water gebonden vis, wordt in België steeds schaarser. Er zijn verschillende beschermingsmaatregelen zoals de verbetering van de chemische kwaliteit van het water (door het kwaliteitsverlies zijn er minder tot zelfs geen prooien meer voor de bittervoorn), het behoud van zijn habitat (drasland, dode armen van waterlopen en vijvers, …) en het behoud van zoetwatermosselen die onontbeerlijk zijn voor de voorplanting van de soort (eieren en larven hechten er zich aan vast) (bron DGARNE–DNF: Ministerie van het Waals Gewest, Algemene operationele Directie voor de Landbouw, de Natuurlijke Hulpbronnen en het Leefmilieu, Directie Natuur en Bossen). Tijdens de monsternemingen uitgevoerd in het kader van het evaluatieproces van de biologische kwaliteit van de Brusselse waterlopen werd er geen enkele bittervoorn gevangen ter hoogte van de grote vijver van Bosvoorde en van de Roodkloosterbeek. Deze soort was nochtans goed vertegenwoordigd in de monsters van andere meetpunten op de Woluwe, in het bijzonder in de lange vijver van het park van Woluwe en ter hoogte van Hof ter Musschen. Zowel in 2004 als in 2007 bevonden er zich geen vissen in de staalnames op de monitoringpunten van de Zenne (bij het binnenkomen en het verlaten van Brussel). Stroomop- en stroomafwaarts zijn er nochtans vissen te vinden. In de komende jaren zou de prille tendens van (relatieve) verbetering van de waterkwaliteit van de Zenne – in het bijzonder sinds de ingebruikname eind 2007 van het zuiveringsstation ten noorden van Brussel – zich kunnen uiten in een terugkeer van het visleven in de Brusselse Zenne.
3. Beheer van de visfauna De staat van de visfauna houdt in de eerste plaats verband met een goede waterkwaliteit en met name met een voldoende gehalte aan opgeloste zuurstof. De verbetering van de fysisch-chemische en de chemische kwaliteit van het oppervlaktewater hangt samen met diverse maatregelen zoals het voorkomen van lozingen (rioleringen, vervuild afvloeiingswater, …), het ruimen van waterlopen en vijvers en het zuiveren van het afvalwater. Andere maatregelen dragen eveneens bij tot de verbetering van de biodiversiteit van de waterlopen : het wegnemen van de fysische barrières voor het migreren van de waterfauna, het natuurlijk beheren van de oevers, het creëren van gediversifieerde en natuurlijke haitats, enz. In de toekomst zal men dankzij het ingevoerde evaluatieproces van de ecologische kwaliteit van de waterlopen de evolutie van de vispopulaties kunnen volgen en verbanden leggen met de beheersmaatregelen op gewestelijk niveau, meer bepaald in het kader van het programma voor het Blauwe Netwerk (zie fiche 12 van de waterproblematiek gewijd aan het Blauwe Netwerk-programma). Het visbeheer voor ecologische doeleinden (soortenrijkdom en evenwicht van de ecosystemen) vereist arbitrage (afwegen en verzoenen van verschillende belangen). Heel wat vijvers worden immers voor de visvangst beheerd, vormen kweekvijvers of worden vaak voor visvangstdoeleinden opnieuw van vis voorzien (bijv. vijver nr. 3 van het Roodklooster, de ronde vijver en de lange vijver van het park van Woluwe). Dit leidt soms tot conflicten tussen de recreatieve en de ecologische functie van deze vijvers (te hoog aantal vissen, uitzetten van niet-inheemse soorten, …). Visvangst is een gewestelijke bevoegdheid en wordt momenteel geregeld door hoofdstuk 2 van de ordonnantie van 27 april 1995 betreffende het behoud en de bescherming van de natuur alsook door het koninklijk besluit van 13 december 1954 tot uitvoering van de wet van 1 juli 1954 op de riviervisserij. Visvangst wordt toegestaan mits het bezit van een door het Gewest uitgereikte visvergunning die toelating geeft om te vissen in de Brusselse vijvers en kanalen. De modaliteiten van de visvangst zoals het gebruikte gereedschap, de openingsperiode volgens de soorten, de soorten waarop gevist mag worden (met eventueel inbegrip van hun aantal en omvang) worden eveneens door het Gewest vastgelegd. Tegenwoordig worden er in het Brussels Gewest een dertigtal visvergunningen afgeleverd. Voor de niet bevaarbare waterwegen moet deze vergunning aangevuld worden door een vergunning van de houder van het recht op vissen. Dit kan een privé- of een rechtspersoon (bijv. een visserijbedrijf voor de vijvers) zijn. 8. VISSEN PAGINA 4 VAN 6 – OKTOBER 2009LEEFMILIEU BRUSSEL OBSERVATORIUM VOOR MILIEUGEGEVENS
De BIM-gegevens: "Fauna en flora in Brussel"
Het water dat omschreven staat als “water voor karperachtigen” (karpers, snoeken, baarzen en palingen) in termen van het besluit van de Brusselse Hoofdstedelijke Executieve van 18 juni 1992 tot vaststelling van de rangschikking van de oppervlaktewateren, is onderworpen aan een toezicht. Dit moet nagaan of het water conform is met de normen die in de bijlage van het besluit vermeld staan. Het gaat over het water van de volgende waterlopen : • het water van de Woluwe en zijn bijrivieren, gelegen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest; • het water van de Geleytsbeek en zijn bijrivieren (Ukkel) ; • het water van de Linkebeek (Ukkel) ; • het water van de Pede (Anderlecht) ; • het water van de Molenbeek – Pontbeek (Ganshoren en Jette). Leefmilieu Brussel en de visserijbedrijven hebben ten andere visovereenkomsten afgesloten. Deze gaan over de concessie van het recht op viskwekerij en visvangst voor sommige vijvers. De concessies zijn onderworpen aan bepalingen met betrekking tot de ruimmodaliteiten van de vijvers in kwestie, de bestemming van de vijvers (visteelt of visserij) of kweekbeperkingen voor sommige soorten die ecologische ongemakken veroorzaken (bijvoorbeeld: karpers, kroeskarpers, brasems). De vissen zijn op dit ogenblik de enige onbeschermde gewervelde dieren in het Brussels Gewest, aangezien zij niet vermeld worden in de ordonnantie van 29 augustus 1991 betreffende de bescherming van de wilde fauna en betreffende de jacht. Enkel de bittervoorn, die in de vijvers van de Woluwevallei en van het Zoniënwoud voorkomt, vormt een uitzondering op deze regel. Deze vissoort behoort immers tot de soorten die in navolging van bijlage II van de Habitatrichtlijn, beschermd dienen te worden. Een nieuwe ordonnantie betreffende het natuurbehoud, waaraan momenteel wordt gewerkt, voorziet evenwel een herziening van de wetgeving met betrekking tot de visvangst en het beschermingsstatuut
Bronnen 1. VAN TENDELOO, A., TRIEST, L., BREINE, J., BELPAIRE, C., JOSENS, G & GOSSET, G., 2004. “Uitwerking van een ecologische-analysemethodologie voor sterk veranderde en kunstmatige waterlichamen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest in toepassing van de Kaderrichtlijn Water 2000/60/EG”, eindrapport, studie in opdracht van Leefmilieu Brussel - BIM, 192 pp. + bijlagen. (http://documentatie.leefmilieubrussel.be/documents/studie_ecol_analyseMethode_oppervlWater_rpt2004.PDF)
2. TRIEST, L., BREINE, J., CROHAIN, N. & JOSENS, G., 2008. “Evaluatie van de ecologische staat van sterk veranderde en artificiële waterlichamen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest zoals bepaald in de Kaderrichtlijn Water 2000/60/EG”, eindrapport, studie in opdracht van Leefmilieu Brussel - BIM, 186 pp. + bijlagen. (http://documentatie.leefmilieubrussel.be/documents/Studie_Hoofdrapport_ecolog_2008.PDF)
3. DGARNE – DNF, zonder datum. « Catalogue des espèces et habitats des sites Natura 2000 de la Région wallonne – Bouvière », fiche opgemaakt o.b.v. wetenschappelijke dossiers gerealiseerd door DEMNA, FUSAGx, UCL en l’ULg in samenwerking met Natagora (http://biodiversite.wallonie.be)
Andere te raadplegen fiches Thema « Water » •
2. Fysisch-chemische en chemische kwaliteit van het oppervlaktewater: algemeen kader, 2005.
•
3. Kwaliteit van het oppervlaktewater: algemeen toezicht en toezicht op de relevante gevaarlijke stoffen, 2005.
•
5. Kwaliteit van de viswateren, 2004.
•
11. Brusselse waterlopen en vijvers, 2005.
•
12. Het programma van het blauwe netwerk, 2005.
•
16. Ecologische kwaliteit van de Brusselse waterlopen en vijvers, 2009
8. VISSEN PAGINA 5 VAN 6 – OKTOBER 2009LEEFMILIEU BRUSSEL OBSERVATORIUM VOOR MILIEUGEGEVENS
De BIM-gegevens: "Fauna en flora in Brussel"
Thema « Grondgebruik en landschappen in Brussel » •
7. Hydrografisch net, 2002
Thema « Fauna en flora in Brussel » •
5. Biologisch patrimonium: beschermde gebieden, 2002
Auteur(s) van de fiche DE VILLERS Juliette Herlezen door DUTRIEUX Sandrine, DEBROCK Katrien
8. VISSEN PAGINA 6 VAN 6 – OKTOBER 2009LEEFMILIEU BRUSSEL OBSERVATORIUM VOOR MILIEUGEGEVENS
