Lia Somers
75 jaar Sint-Jansburg Westmalle De Sint-Jansburg is een jeugdverblijfcentrum in de gemeente Westmalle. Gebouwd op een bebost domein in de nabijheid van Drieboomkensberg maakt het deel uit van de Brechtse heide. Het is een ideale verblijfplaats voor groepen die houden van vrijheid, ruimte en de natuur. Dit jaar viert de Sint-Jansburg zijn 75ste verjaardag. Het centrum dankt zijn ontstaan aan de creativiteit en vooral de werklust van chirojongens Sint-Jan Berchmans en chiromeisjes Sint-Agnes van de parochie Sint-Franciscus uit Merksem. Samen begonnen zij in 1937 met de bouw van een ‘buitengoed’ dat moest dienen als kamp- en weekendplaats voor de eigen werking. In de zomer van 1938 hielden ze hun eerste bivak in ‘hun’ Sint-Jansburg. Bevriende groepen mochten eveneens gebruik maken van het gebouw. Het verhaal over hoe het in zijn werk ging, kreeg ik van de heer Karel Stuer, oud-lid van de jongenschiro. Ik citeer: “De Sint Jansburg was een jeugddroom van proost en leiding van de Jongensbond Sint-Jan Berchmans (Chirojongens Sint-Franciscusparochie). Rond 1935 werd EH Goossens, professor wiskunde aan het college te Aarschot, benoemd tot onderpastoor in de parochie Sint-Franciscus te Merksem. Hij werd verantwoordelijk voor het jongenspatronaat dat volgens hem onvoldoende gestructureerd was. Hij zocht naar mensen met voldoende ruggengraat om leiding te kunnen geven en startte met de jongens-jeugdwerking onder de naam Jongensbond Sint-Jan Berchmans. Half augustus 1938, tijdens een kamp van 83 kerels en knapen bij boer Fons Keysers te Westmalle werd een knap stuk bos gespot. Dat zou iets voor hen zijn. Als ze dat zouden kunnen kopen... Op 3 september werd met de eigenaar een overeenkomst gesloten die leidde tot een akkoord op 4 november en op 2 december 1938 werd er getekend bij de notaris voor een stuk bos van 3 ha. Terwijl er ter plaatse gemeten, gepast en gepland werd, werden in Merksem de spaarpotten omgekeerd en werd er geld ingezameld. Hoewel de oorlog naderde, werden er toch bomen gekapt en 205.000 stenen aangevoerd. Tegen alle verwachtingen in werden toch op 31 juli 1939 de gebouwen ingehuldigd. De Burg kon gebruikt worden voor zover ze af was en ook de schulden zouden geen probleem zijn. De oorlog was echter een echte stoorzender: het geld verloor een deel van zijn waarde en de schulden groeiden aan. Er waren geen feesten, dus ook geen centen in ’t bakske. 13
De Duitsers hadden bij de inval in 1940 wel ingebroken, maar waren nooit ingekwartierd. Die schade bleef gelukkig beperkt. In 1941: een mijlpaal! Bij de genade Gods of was er een onbekende weldoener in het spel, maar er werd medegedeeld dat alle lopende schulden afbetaald waren. Er kon opnieuw geademd worden. Voorlopig bleven kaarsen en petroleumlampen de enige verlichting. In 1943 werd er een vijver gegraven en een voetbalterrein aangelegd. Daarna werd het even stil. In 1944 was er hoegenaamd geen activiteit. Naar aanleiding van de historische septemberweek verbleven er Merksemse vluchtelingen in de Sint-Jansburg. Zij bleven er een volEH G. GOOSSENS ledige maand. (foto Jos Lauwereys) De Burg zelf werd tweemaal geteisterd door V-bommen, tweemaal ging het dak eraf en alle ruiten eruit. EH Goossens was ondertussen ook proost geworden van de meisjeschiro St.Agnes. Eind 1946 werd onder zijn impuls een “Beschermend comité” opgericht voor de Chiro van de Sint-Franciscusparochie te Merksem, dus zowel voor de jongens als de meisjes. Dit comité bestond uit een 6-tal vrijwilligers die voortaan zouden instaan voor de materiële behoeften. In Merksem had de oorlog grote schade veroorzaakt. Zowel de lokalen en de feestzaal van de jongens als de lokalen van de meisjes lagen plat. Grote zorgen waardoor de steun van de 6 brains meer dan nodig was. De opdracht was de leiding te ontlasten van materiële en financiële bekommernissen bij: - heropbouw feestzaal en lokalen jongens - herstellen Sint-Jansburg + oprichten van speeltuigen - verbouwing van een andere locatie voor het onderbrengen van de meisjeschiro Sint-Agnes + het oprichten van speeltuigen - hulp bij het inrichten van de jaarlijkse jeugdkampen op de Burg te Westmalle
Voor het delgen van de kosten aan de Burg en de Merksemse lokalen van de jongens werden speldjes en postkaarten verkocht. Er werden obligaties uitgegeven, stof voor uniformen verkocht, leningen afgesloten, speelpleinen georganiseerd met belangeloze bewaking en subsidies aangevraagd. In 1939 telde de groep 157 leden en in 1947 waren het er 170. Ieder lid kreeg een stamnummer en in een maandelijks ledenblad HAROP werd alle groepsnieuws opgenomen. Voor de grote vakantie van 1947 werd het vertrek naar de Burg gepland op 27 juli om er te blijven tot 30 augustus; dit tegen de kostprijs van 140 Belgische frank per week per persoon + een volledig zegelblad voor augustus + 5 broodzegels + 1 kg suiker of een equivalent in zegels. Ondertussen waren er in legerstocks tenten en bedden met strozakken als matras aangekocht. De keuken werd uitgerust met voldoende tassen en borden. Er werd een elektrische pomp geïnstalleerd. De fornuizen brandden op hout. Een “Burgreglement” werd opgesteld en 130 jongens jonger dan 18 jaar kam14
peerden op de Burg en speelden op het domein van het bedevaartsoord Drieboomkensberg. Eens de feestzaal van de Jongensbond opnieuw opgebouwd was, werden meerdere “Hurkos-avonden” (helderziende), Tyroleravonden en 23 toneel- en filmavonden ingericht. In januari en februari 1949 werd “De Hollandse Bonte Dinsdagavond Radiotrein” met buiksprekende pop gebracht. Inmiddels werd de muziekkapel groter en werden meerdere instrumenten aangekocht. Dankzij de permanente inzet van EH Goossens en de begeestering die hij wist te brengen en door te geven aan meerdere leidersploegen en aan het Beschermend Comité, is de Sint-Jansburg uitgegroeid tot een mooi jeugdverblijf. Door de jaren heen werden er een aantal veranderings- en verbeteringswerken uitgevoerd ten bate van de huidige jeugd. De jongenschiro werd opgeheven. De meisjeschiro ging verder als chiro Sus en verhuisde later naar de vroegere klaslokalen van de betalende school van de zusters Annunciaten. (Virgo Maria) Ere wie ere toekomt! Dat is EH Goossens die niet alleen zoveel jongens mooie herinneringen heeft bezorgd aan de Burg en Drieboomkensberg, maar ook aan alle leiders, leden en volwassenen die hij heeft weten te begeesteren. Ik denk dat we opnieuw nood hebben aan zulke mensen.” Aldus Karel Stuer. einde citaat
De beginperiode. 15
Door zijn prachtige ligging kreeg de Sint-Jansburg te maken met ongewenste bezoekers. In 1949 werd Antoin De Langh aangesteld als huisbewaarder. Later werd hij opgevolgd door Marcella Lenis. Eind jaren 1960 werd de werking van Chiro Merksem stopgezet. De vzw Parochiale Gebouwen Sint-Franciscus nam het beheer van Sint-Jansburg over en vertrouwde het toe aan de heren Rijckmans en Verhoeven. Vanaf 1974 huurt het Centrum voor Jeugdtoerisme vzw (CJT vzw) het domein. Op 4 juli van dat jaar verbleef er de eerste groep. Mevrouw Lea Dierickx werd vanaf dat moment huisbewaarster. In 1979 volgde de familie Vermeylen haar op; eerst moeder Vermeylen, daarna de zoon. Op 3 juni 1978 werd EH C. Goossens gevierd voor zijn 50 jaar priesterschap. Deze viering ging door in Sint-Jansburg. De heer Ward Verhoeven hield volgende toespraak: “Bij de viering van uw 25-jarig priesterjubileum in Merksem, kon niemand vermoeden dat ge zo kort nadien de Sint-Franciscusparochie zou verlaten. Nog minder echter had iemand durven voorspellen dat we dit 50-jarig ambtsjubileum in Westmalle zouden vieren. Hier op de Sint-Jansburg, het terrein dat u als eerste van ons allen betreden hebt, en waaraan u zo veel energie en doorzettingsvermogen besteed hebt. Toen u als jonge dertiger in 1934 op de Sint-Franciscusparochie toekwam, stond het alras vast, dat ge zocht naar een nieuw en fris gelaat voor de jongensbeweging, en dat u absoluut wilde breken met de verouderde patronaatswerking. 16
Abt Tarcisius Van Der Kamp.
Baron Alphonse van der Straten - Waillet.
Pastoor TAEYMANS.
Pater OOMS.
Iets veranderen aan een gevestigde traditie gaat niet zonder het verstoren van de windstilte waarin zulke tradities kunnen gedijen. De actieve groep die rond uw voorganger EH Berchmans leefde, keek eerder argwanend dan geestdriftig naar de hervormer die op bisschoppelijk bevel van Aarschot naar Merksem was gekomen. En zo werd de jongensbond Sint Jan Berchmans geboren: groen hemd met zwarte das, korte zwarte broek, ‘Vlaamse kousen’ en een ‘schippeke’ als hoofddeksel. Een volgens uw normen gerekruteerd leiderskorps met namen die geschiedenis maakten in onze jeugdbeweging: Marcel Scheppers, Jos Sebreghts, Jos en Sus Joossens, Tuur Derben, Clem Raets, Fé en Sus Verbruggen en Marcel Schoofs. De lijst is verre van volledig en u zal zich er nog veel meer herinneren. Maar het waren allen pionnen in het grote spel dat u magistraal regisseerde. Er bestond een gans gamma van activiteiten: - de muziekkapel met de geërfde instrumenten van de vroegere trompetafdeling onder leiding van Tuur Berben - een zang- en speelschaar o.l.v. Jos Sebreghts (met een groen broekske) - de turnafdeling voor de jongeren met Miel De Buyser aan het hoofd - een eigen bewegingsblad “Harop” En de groep bloeide en groeide. Reeds op de vooroorlogse meivaarten wekte de Jongensbond samen met de wit-geüniformeerde ‘Rekken’ van Sint-Rochus Deurne belangstelling door zijn nieuwe stijl. Maar u wilde meer! In de Kroonlaan - met tanteke als huishoudster - maakte u plannen voor de bouw van dit jongenstehuis. Niet zomaar een burgerhuis op de buiten zoals het ‘Mussennest’ van het Meisjespatronaat, of het in de buurt gelegen verblijf van Sint-Andries, maar een jongenstehuis dat als het ware één was met de heide, de berken en dennen van onze Kempen. Dit tehuis zou de vertrouwde kampplaats - de schuur van Fons Keysers - vervangen. Waar velen die onderneming utopisch en niet realiseerbaar noemden, vond u toch enkele mensen bereid om deze plannen te verwezenlijken; de heer De Vocht vakschoolbestuurder, Houthandel Martens, Domen, Huyben en aannemer Wens. De jongensbonders zelf kregen bouwsteenkaartjes mee om de financiële zorgen te helpen verlichten. 17
Brug over de vijver. (foto Karel Stuer)
Beter dan destijds kunnen wij ons nu indenken welke triomf 21 juli 1939 is geweest, als de abt der Trappisten - Dom Tarcisius van der Kamp - de gebouwen en deken Lens de kapel inzegenden en wijdden. Dit in aanwezigheid van de Merksemse burgemeester Van Tichel, Baron Van der Straten burgemeester van Westmalle, Pastoor Taeymans, EH Ooms van de Vakschool en vele anderen, tot de kerkfabriek toe. Jammer genoeg kwamen toen mobilisatie en oorlog. Voedselschaarste en opeising van de leiders maakten de geplande exploitatie praktisch onmogelijk. Ook in Merksem waren de moeilijkheden niet uit de lucht. Wegens de bezetting van de lokalen door het leger, verhuisde de groep naar de Van Praetlei. Nadien konden we onze lokalen - die tevens klassen van de gemeenteschool waren terug betrekken. Onverwoestbaar werkte u verder aan de vorming van een - uit noodzaak - jongere leidersploeg. Toen tenslotte onze lokalen op een zondagmiddag gedeeltelijk instortten, was de korf met problemen meer dan vol. Toch stond al gauw het besluit vast: we bouwen nieuwe lokalen met een nieuwe feestzaal. Een Beschermend Comité werd in het leven geroepen. Dit behartigde voortaan de materiële belangen van de Jongensbond onder allerlei vormen. De groep was in die oorlogsjaren talrijker geworden dan ooit. Het uniform veranderde in het algemeen bruin Chiro-uniform met uitzondering van de kousen, die moesten van u bij ons wit blijven. Onze turners begonnen op volle toeren te draaien en onze muziekkapel had meer kandidaten dan instrumenten. We hadden de wind in de zeilen. En dat kon niet anders, want de stuwende kracht waart gij zelf. De Sint-Jansburg - die tijdens de oorlogsjaren onderdak verschafte aan ondergedokenen en geëvacueerden, en die ook op het laatste moment niet aan het oorlogsgeweld ontsnapte, kreeg een nieuwe start met de inhuldiging van juli 1946. Twee speciale trams, elk met vier aanhangwagens, transporteerden enkele honderden Merksemnaren. Het ging van de stelplaats in de Oudebareellei naar Lizzie Marsily om van daar - muziek voorop - door de bossen hierheen te 18
trekken. Ouderen kregen een lift met paard en kar van Westmalse sympathiserende landbouwers. Het gulden boek werd getekend door alle aanwezigen in ruil voor een aangepaste bijdrage in de schaal die er naast stond. Een bont programma van dans, zang, sketches en gezelschapsspellen werd afgewerkt. Als besluit de later klassiek geworden voetbalmatch van de vaders tegen de zonen. Welk enorm jeugdleven hebben wij hier doorgebracht. Er zijn beelden die onherroepelijk met deze plaats verbonden zullen blijven: - de camion met aan- en afvoer van materiaal (in de week die van de gemeente en ‘s zondags die van Mr. Keustermans) - uw aankomst per motor op het Burgplein - de vlotten op de vijver - onze legendarische nachtspelen - ontelbare fascinerende avonden rond het haardvuur Vijftien augustus werd steeds het hoogtepunt van het zes weken lange bivak. Nog legendarischer was de vooravond, 14 augustus met de daaropvolgende nacht. Alles moest tot in de puntjes in orde zijn, desnoods moesten er ‘s nachts nog jonge berken gekapt worden om de kapel te versieren. Massa’s anekdoten zijn er uit die periode te vertellen. Het is onbegonnen werk deze in dit kort tijdsbestek te memoreren. Toch citeer ik hier uw brevierstonde of laat-avondmaal in het kamertje naast de kapel: voor de residenten zeer dikwijls de start voor een frats of een ‘happening’. In Merksem zocht u steeds mee naar nieuwe initiatieven om de belangstelling te wekken; toneel (Sneeuwwitje, Radeske, ...), ouderavonden, zang met Willem De Meyer, spectaculaire volle zalen met Peter Hurkos en het gezelschap van de Bonte Dinsdagavondtrein. De bedoeling is niet om hier vandaag geschiedenis te schrijven, maar alleen om uw nooit aflatende activiteit te onderstrepen. U waart steeds bij en tussen uw jongens: - ‘s zondagsmorgens een bezoek aan de boekerij - ‘s zondags van in de namiddag tot ‘s avonds laat aan de verscheidene afdelingen - ‘s zaterdags: repetitie van de muziekkapel en de leiderskring - op de doordeweekse dagen: op familiebezoek, pratend met ouders, leiders en leden, steeds bouwend, schavend en opvoedend 19
- bij u thuis in de Oudebareellei: bijeenkomsten en werkvergaderingen (als Valentine één frank had gekregen voor elke jongensbonder voor wie ze de deur moest open doen...) En dat alles zoals u zelf zei ‘voor de snotjoeng van een ander’. U stuurde ons naar intensere inzet voor onze afdelingen, u steunde ons bij de uitbouw van onze turngroep en muziekkapel. U stimuleerde ons voor ons mededelingsblad “’t Kroniekske” met telkens weer de nadruk op stijl en inhoud. Uw twintig jaren aanwezigheid in de Sint-Franciscusparochie hebben sporen nagelaten. Vele jongeren hebben in de Jongensbond iets geleerd en hebben later die idealen tot ver buiten de grenzen van de parochie en de gemeente uitgedragen. Het is allemaal lang geleden: beproeving, ziekte en dood zijn ondertussen meermaals door de rangen van toen getrokken. Het is zinvol op deze viering ook even aan hen te denken die dit alles samen met ons beleefd hebben. Ten slotte, en als besluit, naast de gelukwensen van alle oud leden voor dit 50-jarig priesterschap, oneindig veel en oprechte dank voor de begeleiding tijdens onze jeugdjaren en erkentelijkheid voor het schone en het goede dat wij mochten meemaken onder uw impuls tijdens de periode 1934-1954.”
In de periode tot begin jaren 1990 werd er zeer weinig geïnvesteerd in de gebouwen. Ook het dagelijks onderhoud liet stilaan te wensen over. Buiten wat aanpassingswerken zoals het afbreken van het bouwvallige, maar mooie muurtje rond het terras en het rooien van enkele verwilderde bomen, werd er weinig of niets gedaan. Het gebouw werd door de brandweer onveilig verklaard en de Sint-Jansburg moest een tijdje sluiten. 20
In 1992 wordt Walter Bauweraerts aangesteld als vrijwillig beheerder en Marc Van Dooren werd de nieuwe onbezoldigde huisbewaarder/conciërge. Samen met een groep vrijwilligers verdiepten zij zich in de vernieuwings- en verbouwingswerken. Er werd een brandbeveiligingssysteem geïnstalleerd, de slaapzolder werd verbouwd tot aparte slaapzalen, er kwam een volledig nieuwe keuken, het sanitair werd aangepast, de dagzalen gerenoveerd, de open haard werd in ere hersteld, ... Vanaf 1997, onder intendant Geert Bosschaert, werd het mogelijk om ook buiten de weekends en vakantieperiodes in Sint-Jansburg te verblijven en sindsdien bestaat er naast de ‘zelfkookformule’ ook de mogelijkheid tot volpension. Door een klacht volgde een arrest van de rechtbank, waardoor de conciërgewoning opnieuw in z’n oorspronkelijke functie als jeugdverblijf (het zomerpaviljoen) diende hersteld te worden. Permanente bewoning was niet toegestaan wegens de ruimtelijke zonering als landbouwgebied. Als gevolg hiervan werd Marc van Dooren in 1998 deeltijds in dienst genomen. In 1999 werd het voormalige zomerpaviljoen opnieuw in gebruik genomen als de nieuwe entiteit ’De Schildknaap’. Zo evolueerde Sint-Jansburg tot een jeugdverblijfcentrum met twee entiteiten: de Burcht en de Schildknaap, respectievelijk goed voor 70 en 22 bedden. Sindsdien kunnen zowel kleine als grote groepen hun gading vinden op het domein. Tijdens datzelfde jaar werd in de Burg de gemeenschappelijke douche vervangen door 6 individuele douchecellen met omkleedruimte en worden er in elke slaapkamer 2 lavabo’s geplaatst. Een jaar later werd het oorspronkelijke terras vernieuwd. Rond de aangelegde klinkers aan de keuken werd een houten scherm geplaatst, zodat er geen inkijk meer was van de Burcht in de Schildknaap en omgekeerd. Ook voor de Schildknaap werd een terras aangelegd. In 2001 werd de dakconstructie van de Schildknaap hersteld. In de Burg werd de versleten vloer vervangen door een kastanje vloer die afgewerkt werd met natuurlijke en ecologisch verantwoorde producten. Ook de sanitaire ruimte kreeg een nieuwe dakbedekking en binnen werd een isolerend systeemplafond geplaatst. De toegangsweg werd geëgaliseerd en verhard met steenslag. Op 23 april 2003 werd in een nabijgelegen pluimveebedrijf vogelpest vastgesteld. Hierdoor moest Sint-Jansburg sluiten tot 8 mei 2003. De groepen die er op dat moment in vol pension verbleven werden ondergebracht in Heibrand, een nabijgelegen vakantieverblijf. Voor alle andere groepen werd in overleg naar een andere oplossing gezocht. 21
Tijdens de winter 2003-2004 vonden er in de Burg renovatiewerken plaats. De benedenverdieping kreeg nieuwe, geïsoleerde vloeren, de laatste ijzeren ramen werden vervangen door aluminium ramen met dubbele beglazing, de verwarming werd aangepast, de binnendeuren vernieuwd en waar nodig werden branddeuren geplaatst. De keuken werd heringericht, zodat ze gebruiksvriendelijker en hygiënischer werd. Tekening familiedag 1956. (foto Karel Stuer) Tijdens de volgende jaren werd het dak van het kabouterhuis of onthaal geïsoleerd en vernieuwd en kreeg de Burg een nieuwe CV-ketel. Dankzij een projectsubsidie van minister Bert Anciaux werd in 2007 in de Burg een groot gedeelte van de verlichting vervangen door LED-verlichting. Op het terras worden armaturen met spaarlampen aangebracht en de toegangsweg wordt voorzien van LED-verlichting. Deze werken hadden een besparing van 800 kWh tot gevolg. Om nog beter te doen, werd er een kleine PV-installatie (zonnepanelen) geplaatst van 1100 kW piek. In 2008 werden er vernieuwingswerken in de Schildknaap uitgevoerd. Ten gevolge van een verzakking moest de volledige vloer van de benedenverdieping vernieuwd worden. Gelijk met deze werken werd het gelijkvloers heringericht, waardoor het aantal bedden verminderde van 22 tot 20. Alle schilderwerken werden uitgevoerd met ecologische verf. Tijdens de daaropvolgende jaren gebeurden er heel wat duurzaamheidswerken. In de Burg werden de zolders geïsoleerd, al het enkel glas werd vervangen door hoogrendementsglas, in de keuken kwam een nieuwe waterverwarmer en een nieuw ventilatiesysteem zorgde voor een aangenamer slaapcomfort. In de Schildknaap werd de CV-ketel op gas vervangen door een gascondensatieketel en in het Kabouterhuis werden de ijzeren ramen met enkel glas vervangen door nieuwe ramen met hoogrendementsglas. Al deze duurzame werken hebben ervoor gezorgd dat zowel de Burg als de Schildknaap, sinds de start in 2007, ieder jaar het milieulabel Groene Sleutel in de wacht sleepte. Scholen, jeugdwerk en allerlei diverse verenigingen organiseren hier maar wat graag een weekend, kamp, klas- of bosdagen ... Onze Heemkring wenst Sint-Jansburg van harte een prachtige 75ste verjaardag! Beste lezer, Dit artikel geeft u een idee over dit prachtige jeugdverblijfcentrum, maar door gebrek aan informatie kunnen we u weinig of niets vertellen over de beide chirogroepen die mee aan de basis liggen van deze organisatie. Langs deze weg doen we dan ook een oproep aan eenieder die ons informatie kan geven over de chiro Sint-Franciscus en Sint-Agnes. Bronnen: - archief KKvHM vzw - de archieven van: - de heer Geert Bosschaert: centrumverantwoordelijke Sint-Jansburg - de heer Karel Stuer: oud-lid chiro Sint-Franciscus - de heer Jos Lauwereys: oud-lid chiro Sint-Franciscus - het wereldwijde web Lia Somers 22
Dit artikel verscheen in:
