6
→ thema
Stress en burn-out zijn al lang geen wollige thema’s meer, maar vormen een serieuze bedreiging voor de gezondheid. Van het uitvoerend, technisch en administratief (UTA-)personeel kampt bijna 70 procent met hoge werkdruk. De CAO Bouwnijverheid voorziet in deskundige hulp voor UTA-werknemers die aan de druk onderdoor dreigen te gaan. Andere werknemers kunnen gebruikmaken van het arbospreekuur.
ARBOUW MAGAZINE • herfst 2012
7
druk! ARBOUW MAGAZINE • herfst 2012
Er zijn mensen die zo opgaan in hun werk, dat ze aan niets anders kunnen denken. Neem Hans Jansen. De 48-jarige vestigingsleider van een bouwbedrijf uit Tiel werkte zo hard, dat het wel fout moést gaan. Een burn-out hield hem ruim een jaar aan de kant. Een jaar waarin hij weinig anders kon doen dan wezenloos voor zich uit staren. En hulp zoeken. Die hij uiteindelijk kreeg. ‘Anders was het slecht met mij afgelopen.’
8
Jansen zit er nu ontspannen bij in de achtertuin van zijn woning in Ingen. Zijn vrouw zet appelkoeken op tafel. Zijn drie zoons lopen de tuin in en uit. Tegen het huis staat een rolsteiger, want de kozijnen hebben een lik verf nodig. Gisteren is Jansen naar een voetbalwedstrijd gaan kijken. Daarna heeft hij met zijn vrouw een vol uur op een terras gezeten. Jansen heeft zijn zaakjes goed voor elkaar. Maar wie hem twee jaar geleden had opgezocht, zou een heel andere man hebben gezien. Toen was er van de olijke, welbespraakte en ook hardwerkende, misschien wel wat perfectionistische Jansen niets meer over dan een zielig hoopje ellende. ‘Maanden lang heb ik niets anders kunnen doen dan op de bank
“Het gaf een heerlijk gevoel om met zes dingen tegelijk bezig te zijn. Ik was verslaafd aan de adrenaline die door mijn lichaam gierde.” zitten. Het enige dat ik deed, was commentaar leveren op mijn vrouw. Ik was een verschrikkelijk mens om mee te maken.’
Deugd Door deze inktzwarte periode weet Jansen één ding heel zeker: zijn vrouw en kinderen komen onbetwist op de eerste plaats. Maar hoe anders was zijn levensmotto twee jaar geleden, voordat de boel op tilt sloeg. Hij reikt zijn arm omhoog. ‘Mijn werk stond hier. Dan kwam er een hele tijd niets. Dan pas kwamen mijn gezin en mijn hobby als schapenhouder.’ Jansen begon zijn loopbaan als timmerman en werkte zich op tot werkvoorbereider, calculator en projectleider. Vlijt is een deugd, zo was het hem vroeger verteld. Een mens komt vooruit, áls hij maar hard genoeg werkt. En inderdaad, ook Jansen kreeg loon
naar werken. ‘Op een dag riep de directeur mij bij zich. Hij benoemde mij tot vestigingsleider. Dat was prachtig natuurlijk. De man gaf mij het volledige vertrouwen. En terecht, bij mij waren de dingen in goede handen.’ Zijn promotie was een zegen, maar tegelijk ook een vloek. ‘Ik begon steeds harder te werken. Ik werd vestigingsleider, maar bleef daarnaast projectleider, werkvoorbereider en calculator. In die rol voelde ik mij overal verantwoordelijk voor. Ik wilde bij wijze van spreken nog weten hoeveel schroeven de jongens dagelijks in het hout draaiden. Op zaterdag werkte ik een programma af waar anderen drie dagen over doen. Ook op zondag werkte ik. Tien jaar duurde dit voort. Een periode waarin ik mijn gezin nauwelijks zag. Ik leefde met het idee dat als ik maar hard werkte en genoeg geld binnen harkte, het allemaal wel goed zou komen.’
Adrenaline Goed kwam het duidelijk niet. Jansen kreeg plotseling allerlei vage klachten. ‘Ik was geregeld moe als ik ’s ochtends uit bed stapte. Aan het werk gaan hielp. Eenmaal aan de koffie en bellend in de auto voelde ik me weer het mannetje. Het gaf een heerlijk gevoel om met zes dingen tegelijk bezig te zijn. Ik was verslaafd aan de adrenaline die door mijn lichaam gierde. Maar steeds vaker werd ik ’s nachts badend in het zweet wakker. Dan lag ik te piekeren over het werk. Het liefst wilde ik naar kantoor rijden en beginnen aan de stapel werk die er lag. Ik kreeg steeds meer projecten onder mijn hoede. Ik begon moeite ARBOUW MAGAZINE • herfst 2012
te krijgen met mijn concentratie, werd vergeetachtig. Ik had jarenlang roofbouw op mijn lichaam gepleegd. De tekenen ervan werden meer en meer zichtbaar.’ Op vakantie ging het mis. Goed mis. ‘We reden naar Italië en onderweg viel ik een paar keer bijna in slaap. Levensgevaarlijk natuurlijk. Ik schoot gelukkig net op tijd wakker door het geluid van de lijnen op het wegdek. Op de camping heb ik bijna non stop liggen slapen. Ik voelde me steeds zieker worden, kreeg griep. Achteraf begrijp ik het wel. Mijn lichaam had zo lang op de adrenaline gedreven, die was helemaal op.’ Terug op het werk ging het snel berg afwaarts. Jansen dacht aanvankelijk aan Q-koorts, dat heerste toen. Maar door zijn huisarts werd de diagnose zware overspannenheid gesteld, ofwel burn-out. ‘Mijn leven stortte in. Ik was altijd degene geweest die zei
dat je niet moest zeuren. En nu had ik zelf de boel in de steek gelaten. Ik voelde me doodongelukkig. Met tranen in de ogen had ik een boekje over werkstress zitten lezen. Dat was trouwens heel moeilijk, want ik moest elke pagina een paar keer opnieuw lezen. Ik dacht: hier houdt het leven op, er is geen morgen meer. Dat gevoel heeft maanden aangehouden.’
Belevingen delen Via de bedrijfsarts kwam hij terecht bij een therapeut van het CSR Centrum, een cao-voorziening voor UTApersoneel met last van hoge werkdruk. Er waren zo’n twintig sessies en thuisoefeningen nodig om Jansen hem weer op de been te krijgen. ‘In het begin moest ik heel kinderachtige dingetjes doen. Maar het was fijn om mijn belevingen te delen met iemand die bekend was met mijn ziektebeeld. Mijn accu stond zwaar in de min. Die is naar nul gebracht en daarna weer opgeladen. Ze hebben mij daar een
spiegel voorgehouden. Ze hebben me geleerd om een andere leefstijl aan te nemen. Ik kreeg stapje voor stapje weer zin in het leven. Ik ging weer naar buiten, waar ik hartverwar mende reacties kreeg van de mensen uit het dorp. En ik pakte mijn hobby als schapenhouder weer op.’ Na een jaar kon Jansen weer aan het werk, maar zonder slag of stoot ging dit niet. ‘Begin eerst maar eens met twee uurtjes in de week, zei de therapeut tegen mij. Ik dacht: waar slaat dat nu op? Maar ze had gelijk. Ik was nog maar een half uur op het werk en ik wilde het liefst met gierende banden het terrein af rijden. Ik zag al die mensen druk bezig zijn. De telefoons rinkelden, er was rumoer. Het was duidelijk dat ik er nog niet klaar voor was. Pas later ben ik halve dagen gaan werken. Achteraf ben ik blij dat ik niet wéér in dezelfde valkuil ben gevallen. Dat heb ik aan de goede coaching te danken.’ >>
9
De feiten Werkdruk verplicht aanpakken Werkdruk valt in de Arbowet onder het begrip ‘psychosociale arbeidsbelasting’ (artikel 3). Om te beginnen moeten werk gevers het onderwerp opnemen in de risicoinventarisatie en -evaluatie (RI&E). De bedrijven moet daarnaast hun personeel voorlichten over de risico’s van (te) hoge werkdruk en over manieren om daarmee om te gaan. Het bedrijf moet zich ook houden aan de Arbeidstijdenwet. Hierin staat hoeveel uur en hoeveel dagen er achtereen mag worden gewerkt en hoe lang de pauzes moeten zijn. Vage klachten verraden burn-out Mensen met een burn-out zijn lichamelijk en emotioneel uitgeput. Dit wordt niet alleen veroorzaakt door een te veel aan werk, ook de inhoud van het werk, een slepend conflict of een slechte sfeer kunnen hier aan
bijdragen. De klachten ontstaan sluipend en worden steeds erger. Het gaat om ernstige vermoeidheid, onzekerheid, concentratieproblemen, geïrriteerdheid, cynisme, opvliegendheid, piekeren en slaapproblemen. Ook hoofdpijn en maagklachten komen voor. Gemiddeld is een werknemer veertig weken uit de roulatie, maar een burn-out kan ook jaren duren. Agressie verhoogt druk Het aantal gevallen van agressie is sinds 2007 nagenoeg stabiel. Dit blijkt uit de cijfers van de Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden (NEA) van TNO. Bij agressie op het werk gaat het om (seksuele) intimidatie, lichamelijk geweld en/of pesten. In 2011 had 16% (1,1 miljoen) van de Nederlandse werknemers te maken met agressie van collega’s of leidinggevenden. Bloot stelling aan agressie op het werk kan zelfs
na twee jaar tot gezondheidsschade leiden, zoals burn-out, een hoger verzuim, een grotere intentie om van baan te veranderen en verminderde werktevredenheid. Minder stress valt te regelen Uitvoerders hebben vaak te veel te regelen, waardoor ze last krijgen van stress. Het bouwpersoneel heeft juist te weinig regelmogelijkheden, zoals ten aanzien van de planning, de werkaanpak en de rusttijden. Onderzoek toont aan dat meer invloed op het werk de druk van de ketel haalt. Als het personeel meer zelf regelt, wordt bovendien de uitvoerder ontlast. De werkdruk kan verder worden verlaagd door een realistische en goed gefaseerde planning met redelijke eisen aan de werknemers. Ook is het belangrijk om regelmatig gesprekken te houden met het personeel. ARBOUW MAGAZINE • herfst 2012
“Het kan een gekkenhuis zijn in het middenkader van de bouw”
10
Nu werkt Jansen gewoon acht uur per dag. Niet minder, maar zeker ook niet meer. Hij is wijzer geworden. ‘Het is de kunst om het werk zo te regelen dat het als het ware vanzelf doorloopt. Ik houd een strakke agenda aan. Zou de orderportefeuille weer vollopen, dan ben ik de eerste die aangeeft dat er een mannetje bij moet. Mijn vrouw belt me om vijf uur ’s middags om te vragen of ik al onderweg ben. In die anderhalf jaar
heb ik echt wel een paar keer het gevoel gehad te veel te willen doen. Maar zo’n burn-out wil ik nooit meer meemaken.’ Jansen wil niet alleen zichzelf, maar ook anderen hiervoor behoeden. ‘De kans op het krijgen van een burn-out is groot. Het kan een gekkenhuis zijn in het middenkader van de bouw. Je wordt als het ware in het diepe gegooid. Een tijdje tegen de grens aan werken is niet erg. Als het structureel wordt wel. En als je niet voor jezelf waakt, dan kan het heel erg fout gaan. Dat het mij kon overkomen, had ik ook nooit gedacht. Maar ik heb mezelf eruit gevochten en ben weer teruggekomen.’ Zijn volledige herstel heeft Jansen ook aan zijn vrouw te danken. ‘Als je
Tips en trucs • Bespreek de werkdruk met je leiding gevende. Samen kun je op zoek gaan naar oplossingen. • Organiseer het werk goed, zodat je niet onnodig in tijdnood komt. • Neem voldoende rust. • Doe de stresstest op www.stressuitdebouw.nl • Download de brochure ‘Aanpak werkdruk in de bouwnijverheid’ (voor werkgevers) via www.arbouw.nl bij ‘Brochures’
geen ijzersterk huwelijk hebt, gaat ook dat naar de knoppen’, zegt Jansen, terwijl hij naar binnen kijkt, waar zijn vrouw met de jongste zoon televisie kijkt. ‘Ik heb wat dat betreft de beste vrouw van de wereld. Zij heeft godzijdank veel geduld met mij gehad.’
‘Langdurige stress maakt ziek’ UTA-werknemers die last hebben van hoge werkdruk, kunnen op basis van de CAO Bouwnijverheid kosteloos en anoniem worden begeleid door een coach. Heleen van Kuijeren van CSR Centrum, dat de coaching regelt, legt uit hoe het werkt. Waarom begeleiding bij hoge werkdruk? ‘Van het uitvoerend, technisch en administratief personeel kampt bijna 70 procent met hoge werkdruk. Hierdoor kunnen lichamelijke en geestelijke klachten ontstaan. De coaching is bedoeld om dit te voorkomen. Deelnemers leren signalen van stress herkennen en leren aan zelfmanagement te doen. De man of vrouw moet kunnen zeggen: ik mag best wat minder perfectionistisch zijn, ik moet sommige dingen gewoon delegeren. Dat is niet eenvoudig voor mensen die doorgaans heel gedreven zijn, maar je kunt het leren.’
ARBOUW MAGAZINE • herfst 2012
Is stress altijd slecht? ‘Dat hoeft niet. Je hebt een bepaalde dosis stress zelfs nodig. Maar stress moet niet te lang aanhouden, want dat maakt ziek. Je moet herstellen. ’s Avonds, in het weekend en tijdens je werk. Je zou zo nu en dan de deur dicht moeten doen. Zo maak je tijd voor iets dat de aandacht vraagt. Of om even los te komen van je werk. Gewoon door een bak koffie te drinken en over iets anders te praten. Zoiets eenvoudigs kan al wonderen doen.’ Wanneer moet je je over stress echt zorgen maken? ‘Als je allerlei klachten krijgt die ook nog aanhouden, zoals vermoeidheid, slapeloosheid, spierpijn of hartkloppingen. Mensen met last van stress zijn vaak ongeduldig, onzeker en snel geïrriteerd, onverschillig soms ook. Herken je die signalen bij jezelf, of bij een collega, dan raad ik je aan de online stresstest te doen. Helaas lopen mensen door de crisis wat te lang door met
Heleen van Kuijeren
klachten. Het is nooit te laat om op een goede manier te worden gecoacht, maar voorkomen is altijd beter dan genezen.’ Aanmelden voor de coaching via het CSR Centrum? Bel 0800-0231773 of ga naar www.stressuitdebouw.nl en doe de stress test. De voorziening is bedoeld voor UTApersoneel dat valt onder de CAO Bouwnijverheid. De coaching vindt plaats zonder dat de werkgever hierover wordt ingelicht. Bouwplaatspersoneel met klachten door hoge werkdruk kan gebruikmaken van het arbospreekuur. Dit is eveneens anoniem. Arbouw vergoedt de kosten van zowel de coaching als het spreekuur.
