6 pag. TREND Nederland profiteert van snelgroeiende app-industrie

1

pag

4

Recht en krom

pag

Zeven rechtsgeleerden over aanpassingen van de wet

5

Olympische Spelen Gunstig voor een lokale economie of niet?

pag

6

Macroklimaat wordt guur Economische groeivertraging in alle regio’s

pag

12

Jaargang 3

TREND

Een app is meer dan een programmaatje op een smartphone. De combinatie van camera, GPS, kompas en bewegingssensor in een mobiele telefoon opent een wereld aan mogelijk-

heden. Van een razend populair spelletje als Angry Birds (meer dan een miljard keer gedownload), waarbij met vogels naar varkens wordt geschoten, tot een geavanceerde app als

15

CijferScan

Nederland profiteert van snelgroeiende app-industrie Layar, waarbij je de smartphone als camera gebruikt en – afhankelijk van de categorie die je kiest – in het scherm direct extra informatie krijgt over je omgeving. Nederland speelt een bijzondere rol in dit stormachtige succes. Er is een goede infrastructuur voor mobiel internet. Daarnaast heeft de helft van de bevolking een smartphone. Maar Nederland loopt niet alleen voorop in het omarmen van de nieuwe tech-

Opgebouwd vermogen ook van invloed op volgende generaties

no

Financial Focus is een uitgave van ABN AMRO MeesPierson. www.abnamromeespierson.nl

Het wereldwijd verkochte aantal smartphones is explosief gestegen en daarmee ook de verkoop van apps. Ons land speelt daarin een rol van betekenis: internationale bedrijven staan in de rij voor Nederlandse ontwikkelaars.

Vermogen in de familie

2% blijft het tarief van de overdrachtsbelasting voor woningen.

niek, ook als kraamkamer van nieuwe apps slaat Nederland een goed figuur. Hoe groot de Nederlandse app- industrie precies is, is niet bekend. Schattingen gaan uit van 400 ontwikkelaars die op dit moment actief zijn. De top drie wordt gevormd door IceMobi le, Sharew i re en Service2Media, die gezamenlijk zo’n 300 werknemers in dienst hebben. ➔

200.000 zelfstandige ondernemers kwamen er in de afgelopen tien jaar bij. Dit zijn bijna allemaal zelfstandigen zonder personeel (ZZP’ers). Het aantal ondernemers met personeel bleef in die periode stabiel.

Lees verder op pagina 2

Bijna half miljard smartphones

(bron: CBS)

21%

wordt het nieuwe hoge btw-tarief per oktober 2012.

In vijf jaar tijd is wereldwijd het aantal verkochte smartphones bijna verviervoudigd, tot 465 miljoen in 2011. De twee grootste besturingssystemen zijn Android (beschikbaar voor verschillende merken) en iOS (alleen beschikbaar voor Apple). Voor deze twee worden dan ook de meeste apps ontwikkeld.

bron: Gartner

7,8

miljoen Nederlanders gaan dit jaar naar het buitenland op vakantie. Dit zijn er 200.000 minder dan vorig jaar. 2,6 miljoen Nederlanders brengen de zomervakantie in eigen land door. (bron: NBTC-NIPO Research)

Toegenomen turbulentie op financiële markten De financiële markten hebben te maken met onzekere ontwikkelingen: verslechtering van de mondiale economische conjunctuur, de politieke impasse in Griekenland en de wankele positie van Spaanse banken. De oorzaken van van de terugval in de economische groei zijn in Europa onder meer te vinden in de bezuinigingen op de overheidsuitgaven en de belastingverhogingen. Van Griekenland is het de vraag of

het in de eurozone zal blijven. Bij uittreding zal zich een scenario ontwikkelen waarbij de spanningen in de eurozone sterk zullen oplopen. De Spaanse overheid heeft een beroep gedaan op het Europese steun-

fonds omdat het zelf geen budget meer heeft om de eigen nood-lijdende banken te hulp te komen. Om de portefeuilles enigszins tegen de turbulentie op de financiële markten te beschermen, is de weging van de hedgefondsen verhoogd. De waarderingen op de aandelenmarkten weerspiegelen vooral het risico dat Griekenland uit de eurozone t reedt . A BN A M RO

MeesPierson acht dat echter niet waarschijnlijk en ziet voor de langere termijn kansen. Gezien de spanningen op de korte termijn en de kansen op de langere termijn wordt een neutraal belang gehandhaafd. Onder de aanname dat de schuldencrisis wordt beheerst, zal er op de obligatiemarkten een normalisatie plaatsvinden, resulterend in een geleidelijke stijging van de rente. Daar-

om wordt een onderwogen belang in obligaties in het algemeen gehandhaafd. Met bedrijfsobligaties – zowel van zeer kredietwaardige bedrijven als uit opkomende landen en high yield – wordt extra rendement gezocht.

Lees verder op pagina 6 Uitgave 23-06-2012 www.abnamromeespierson.nl

2

Succes van boze vogels Het spel Angry Birds is de meest gedownloade gratis app voor de iPad. (zie artikel op pagina 1)

Vermogensrecht

TREND (vervolg pag. 1)

Goede afwikkeling digitale nalatenschap vraagt voorbereiding

Smartphone in Nederland • 52 procent van alle Nederlanders heeft een smartphone. • 26 procent van alle smartphones is een iPhone. • Op een gemiddelde iPhone staan 29 apps.

Veel mensen zijn actief op social media, hebben een weblog of houden tegoeden aan bij online bedrijven. Niet duidelijk is echter wat er met alle gegevens en bedragen gebeurt bij overlijden. Een deel van het leven van veel Nederlanders speelt zich tegenwoordig online af. Veel mensen hebben een account bij online netwerken als Facebook, Twitter, Hyves of LinkedIn. Daarnaast is men actief op verschillende internetfora, online games of blogsites. Steeds vaker worden er ook tegoeden aangehouden bij online dienstverleners, zoals het online betaalsysteem PayPal. Wanneer de gebruiker komt te overlijden, blijft dit digitale leven in beginsel gewoon voortbestaan. Soms zorgt dat voor ongemakkelijke situaties, bijvoorbeeld wanneer een vriendin een automatische update krijgt van de verjaardag van de inmiddels overleden persoon.

Verwijderen

Steeds meer bedrijven hebben inmiddels beleid ontwikkeld over hoe om te gaan met het overlijden van een online gebruiker. De mogelijkheden verschillen echter per aanbieder. Zo biedt microblogsite Twitter de mogelijkheid om het account te verwijderen en de openbare tweets op een dvd te ontvangen. LinkedIn biedt alleen de

vallen binnen de nalatenschap van de gebruiker, maar dan moeten de nabestaanden wel op de hoogte zijn van het bestaan van de online rekening. Het is voor nabestaanden een behoorlijke klus om de digitale nalatenschap af te wikkelen. Dit wordt bemoeilijkt door het feit dat aanbieders om privacyredenen meestal geen accountgegevens willen vrijgeven. Om toegang te krijgen tot een account is een bewijs van overlijden (zoals een overlijdensakte) nodig, een bewijs dat de nabestaanden directe familie zijn, of soms zelfs een rechterlijk bevel.

Hulp

Er zijn bedrijven die hulp kunnen bieden in het afwikkelen van de digitale nalatenschap. De gebruiker kan bij leven een account aanmaken waarin wordt vastgelegd van welke online diensten gebruik wordt gemaakt en wat er moet gebeuren bij overlijden. Aangegeven kan worden welke nabestaanden moeten worden ingelicht – of juist niet – over bepaalde online diensten. Ook het aanhouden van een digi-

Wanneer de gebruiker komt te overlijden, blijft zijn digitale leven voortbestaan mogelijkheid tot verwijderen van het account. Bij Facebook en Hyves kan het account eenvoudig worden verwijderd of kan de persoonlijke pagina worden gewijzigd in een ‘In Memoriam’-pagina. De leeftijd van de persoon wijzigt dan niet meer en er worden geen automatische verjaardagsaankondigingen meer verstuurd. De persoonlijke pagina wordt dan een plaats om de overledene online te herdenken. Er kan ook sprake zijn van tegoeden op verschillende sites. Deze

tale kluis, waarin alle gebruikersnamen en wachtwoorden worden opgeslagen, is een mogelijkheid. Naast de gebruiker bewaart dan ook de notaris de digitale sleutel. Deze digitale sleutel kan de notaris na overlijden vrijgeven aan de nabestaanden. De gebruiker moet zich dan wel bedenken dat dit hun volledige toegang biedt tot het leven dat zich afspeelde op het internet. Daarnaast wijzigen wachtwoorden continu en mag in veel gevallen het wachtwoord niet worden afgeven aan anderen.

Naam: Chantal Barendse Functie: Specialist Bewindvoering & Executele E-mail: [email protected]

• Op de gemiddelde smartphone staan 15 apps. 61 procent heeft er maximaal tien. • 66 procent van de bezitters gebruikt de smartphone alleen voor privédoeleinden, 3 procent alleen zakelijk en 31 procent zowel zakelijk als privé. (bron: Intomart GfK juni 2011 en Telecompaper)

Het gebruik van smartphones en tablets is de afgelopen jaren explosief gegroeid - en daarmee de verkoop van apps.

➔ Volgens een enquête onder dertig Nederlandse app-bedrijven die vorig jaar door de Volkskrant werd uitgevoerd, werd in 2010 tussen de 18 en 23 miljoen euro in de branche omgezet. Empatisch

‘Een goede app combineert functionaliteit, gebruikersgemak, prestaties en een mooi design’, aldus Ralph Cohen, CEO van IceMobile. ‘Dat maakt het verschil tussen een kwalitatieve app en een fluffig dingetje dat iemand in zijn vrije tijd ontworpen heeft. De gebruiksvriendelijkheid moet heel hoog zijn. Het moet empatisch zijn. Onze mobiel bankieren-app die we voor ABN AMRO hebben gemaakt, laat je bijvoorbeeld in één oogopslag alle afschrijvingen van een relatie zien. Rekeningen zijn gepersonaliseerd met een foto.’ IceMobile verdient zijn geld met grote projecten voor bedrijven als Ahold, ABN AMRO en Philips. ‘Ik heb niet het gevoel dat Nederland op dit punt verder is dan andere landen. Appontwikkelaars vormen een heel internationale gemeenschap. Alleen al bin-

‘High rewards en high risks’ Er zijn nog niet veel beursgenoteerde app-makers, aldus Menno van Leeuwen, sector banker Technologie Media & Telecom ABN AMRO. ‘LBI, het vroegere Lost Boys, is eigenlijk het enige Nederlandse beursgenoteerde bedrijf dat zich bezighoudt met apps, maar hun portfolio is veel breder met online marketing, communicatie en technologie-oplossingen. De appsmarkt kenmerkt zich door high rewards maar ook high risks. Het kost nu 30,000 euro om een app te maken. Die prijs gaat alleen maar dalen. Het is interessant te zien welke apps-makers daarvoor een geschikt businessmodel vinden en tegelijkertijd die enorme groeispurt kunnen maken. Daarvoor moet je naar een paar criteria kijken. Voor welke klanten werken ze? Werken ze samen met andere bedrijven? En maken ze ook eigen apps? Degene die met een eigen app scoort, is heel interessant vanwege de vaste inkomstenstroom.’

nen IceMobile hebben we binnen een team van honderd medewerkers 25 verschillende nationaliteiten.’

Ontwikkeling

Een groep app-makers lanceerde vorig jaar de term ‘Appsterdam’, om aan te geven dat de internationale gemeenschap van app-ontwikkelaars Amsterdam als het centrale ontmoetingspunt beschouwt. Volgens Floris van Alkemade, investeerder in ICTbedrijven en partner bij Solid Ventures, gaat die claim te ver. Maar hij ziet wel een ontwikkeling: ‘Er komen steeds meer buitenlandse software

verkochte apps toch ook al in de miljarden. In 2010 werd voor 5,2 miljard dollar direct aan gebruikers verkocht. IT-onderzoeksbureau Gartner verwacht dat deze omzet in 2014 58 miljard dollar zal bedragen. Een andere prognose van Gartner is dat mobiel internet binnen twee jaar groter is dan vast internet. ‘De wijze waarop de markt zich ontwikkelt, doet denken aan de opkomst van het internet – met één belangrijk verschil’, merkt Van Alkemade op. ‘In de begintijd van het internet was het heel kostbaar om zaken te ontwikkelen. Een consumenten-app kun je voor relatief weinig geld in elkaar knutselen. Maar hoe zorg je ervoor dat je in het enorme aanbod wordt opgemerkt?’

Talent

Geert Kolthof, CEO van Service2Media, gelooft niet in één enkele hot-

De omzet van verkochte apps loopt in de miljarden developers op een toeristenvisum naar Nederland op zoek naar gelijkgestemden. Er is veel creativiteit onder Nederlandse app-makers. Het enige nadeel is dat ze vooral heel goed zijn in het bouwen van apps in opdracht van derden. Er zijn weinig apps die voor eigen rekening worden gebouwd. Als fonds hebben we sinds vorig jaar een belang genomen in Sixpack mobile applications, een Nederlandse app-bouwer. Ze bouwen apps in opdracht van bedrijven, maar maken ook entertainment-apps. We geven ze financiële ruimte om deze apps zelf te kunnen ontwikkelen. Wanneer dat succesvol wordt, kun je profiteren van de schaalgrootte. Wanneer er een betaalsysteem aan wordt gekoppeld, wordt er geld verdiend aan iedere gedownloade app. Bij een app gemaakt voor derden, speelt dat niet.’

Logische wens

Profiteren van schaalgrootte is een logische wens, want de app-markt groeit met een enorme snelheid. In 2010 werden iets minder dan een miljard apps gedownload. De Amerikaanse marktonderzoeker International Data Corporation verwacht dat dit in 2015 gegroeid is naar 182,7 miljard downloads. Ondanks dat 90 procent van alle gedownloade apps gratis is, loopt de omzet van

spot waar het allemaal gebeurt. Het hoofdkantoor van zijn bedrijf zit in Enschede, maar heeft ook vestigingen in onder andere Spanje, Engeland, Dubai en de Verenigde Staten. Het Nederlandse bedrijf heeft in korte tijd een indrukwekkende trackrecord opgebouwd met klanten als CNN en Al Jazeera. Service2Media werd door Gartner vorig jaar genoemd als een van de toonaangevende spelers in de markt. Kolthof: ‘Aan de groei komt voorlopig geen einde. Wereldwijd zijn er 1,5 miljard pc’s en 6 miljard mobiele telefoons, waarvan 30 procent smartphones. Daar komen de tablets nog eens bij.’ Het succes van apps leidt tot een aardverschuiving, constateert Kolthof. ‘Vroeger werd door een IT’er gedicteerd hoe software gebruikt kon worden; nu is de gebruiker leidend. Dat heeft enorme gevolgen voor de infrastructuur. Een mobiel bankieren-app kan ervoor zorgen dat de hele backend van de bank opnieuw moet worden gemaakt. In plaats van één keer per maand achter de pc om je rekeningen te betalen, ligt die frequentie met een mobiel bankierenapp misschien wel op dertig keer per maand. Een app geeft snel toegang tot services. Mijn kinderen zijn opgegroeid met apps. Die weten niet eens meer wat een browser is.’

Uitgave 23-06-2012 www.abnamromeespierson.nl

3

Meer transparant

Nederlander erg actief online

ABN AMRO heeft sinds april 2012 een nieuwe tariefstructuur voor vermogensbeheer.

Relatief meeste Twitter- en LinkedIngebruikers ter wereld.

(zie artikel op deze pagina)

(bron: Onderzoeksbureau ComScore)

nieuwe nota vermogensbeheer

Uitleg bij kwartaalnota Iedere klant betaalt voor vermogensbeheer bij ABN AMRO MeesPierson een all-in tarief. Hierin zijn alle kosten verwerkt die de bank maakt. Dat zijn de kosten om de portefeuille te beheren, te administreren en klanten van informatie te voorzien. Ook een eventuele fondsvergoedingen en staffelkortingen zijn opgenomen in de nota.

4 Kostenspecificatie

Dit is een opgave van de kosten die betaald dienen te worden voor het vermogensbeheer, verminderd met eventuele kortingen en fondsvergoedingen.

5 Jaartarief

De percentages gelden per jaar. Op de kwartaalnota wordt 1/4 van het jaarpercentage gebruikt voor de berekening.

1 2 1 Periode

Periode waarover de nota gaat.

6 BTW

Over een deel van het all-in tarief dient btw betaald te worden. De eerste 60 procent van het all-in tarief is btw-vrij. Over het resterende deel wordt 19 procent btw betaald.

3 2 Vermogensspecificatie Het totaalvermogen. Dit is de basis voor het all-in tarief en de staffelkorting.

4 5

3 Staffelkorting

De gemiddelde korting wordt bepaald door per schijf het 7 vermogen te vermendigvuldigen met het percentage en de optelsom hiervan te delen door het totaalvermogen.

7 Fondsvergoeding

Het overzicht van de beleggingsfondsen in de portefeuille waarvoor ABN AMRO MeesPierson een vergoeding ontvangt. De hoogte van de aan de klant door te geven fondsvergoeding wordt aan het eind van ieder kwartaal berekend. De fondsvergoeding wordt van het all-in tarief afgetrokken. Hierna blijft het totaal door de klant te betalen of ontvangen bedrag over.

6

7

Betalen

Iedereen over op IBAN Op dit moment heeft elk land in Europa zijn eigen betalingssysteem, waardoor de Europese betaalmarkt sterk gefragmenteerd is. Als onderdeel van de Single European Payment Area (SEPA) gaat straks iedereen op dezelfde manier betalen, via IBAN. Dit maakt het betalingsverkeer eenvoudiger, overzichtelijker en efficiënter. IBAN wordt de nieuwe standaard voor betalen in Nederland. Uitgave 23-06-2012 www.abnamromeespierson.nl

Vanaf 1 februari 2014 is er geen verschil meer tussen een binnenlandse betaling en een betaling binnen Europa. Vanaf deze datum worden de betalingen die niet voldoen aan de IBAN-standaard niet meer geaccepteerd. IBAN staat voor International Bank Account Number. Dit nummer is gebaseerd op het huidige (Nederlandse) rekeningnummer en wordt

aangevuld met een aantal cijfers en letters. IBAN bestaat in Nederland uit 18 tekens.

Veranderingen

De belangrijkste verandering voor zowel de particuliere als de zakelijke klant is dat voor elke betaling gebruikgemaakt dient te worden van IBAN – dus ook alle betalingen binnen Nederland. Naast IBAN wordt – bij het doen van een overboeking – gebruikgemaakt van een Bank Identificatie Code (BIC). Met de BIC wordt de bank van de begunstigde geïdentificeerd. Vanaf februari 2014 worden de nieuwe standaarden ook voor over-

schrijvingen en incasso’s gebruikt. Dit heeft consequenties voor administraties, systemen en software. Voor klanten met een zakelijke achtergrond is het van belang zich tijdig voor te bereiden op de veranderingen. Het eigen IBAN-nummer en de Bank Identificatie Code zijn te vinden op het bankafschrift of via Internet Bankieren. Ook via www.ibanservice.nl zijn van Nederlandse rekening- nummers de bijbehorende IBAN en BIC te vinden. Voor meer informatie: abnamro.nl/iban.

4

In de media Strafzaken maken slechts 33 procent uit van de zaken in de rechtbank – maar krijgen wel verreweg de meeste mediaaandacht. (bron: Jaarverslag Raad v. d. Rechtspraak 2011)

Even voorstellen

1

Naam: Prof. mr. dr. Dick van Engelen (54) Vakgebied: Industriële Eigendom (IE)

7 rechtsgeleerden over wat hen bezighoudt

2

Hoogleraar aan de Universiteit van Utrecht E-mail: [email protected]

Naast hoogleraar en advocaat is Dick van Engelen ook internetondernemer. Hij is uitgever van de site iept.nl, waarop alle voor de IE-praktijk relevante Nederlandse jurisprudentie wordt gepubliceerd, en ontwierp een app met IE-wetgeving voor de iPhone en iPad.

4

3

Naam: Prof. dr. Peter van Koppen (58) Hoogleraar aan Maastricht University Vakgebied: Rechtspsychologie E-mail: [email protected]

Naam: Prof. mr. dr. Evert Verhulp (47) Vakgebied: Arbeidsrecht

Peter van Koppen treedt vaak op als getuige-deskundige in rechtszaken en publiceerde een groot aantal boeken en artikelen, onder andere over de Appelschase babymoord. Hij is lid van het College voor Deskundigen van het Nederlands Register Gerechtelijke Deskundigen.

Evert Verhulp is ook kroonlid van de Sociaal Economische Raad en denkt mee over aanpassingen in de arbeidswetgeving. Hij schrijft regelmatig over het ontslagrecht en het collectieve arbeidsrecht. Daarnaast is hij plaatsvervangend raadsheer bij het gerechtshof te Amsterdam.

Hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam E-mail: [email protected]

1

Dick van Engelen ‘Het kopen en verkopen van IE-rechten [octrooien, merken en auteursrechten, red.] zou net zo eenvoudig moeten worden als het kopen en verkopen van een huis. Het IE-recht is nu nationaal en internationaal te veel versnipperd, waardoor er steeds veel uitgezocht moet worden als je een IE-portefeuille wilt verkopen of in pand wilt geven. Dat leidt tot nodeloos hoge kosten en is slecht voor het innovatieklimaat.’

5

2 Naam: Prof. mr. Corien Prins (50) Vakgebied: Recht en Informatisering

Hoogleraar aan Tilburg University E-mail: [email protected]

Als raadslid bij de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) schreef Corien Prins mee aan het rapport “iOverheid”, over de inzet van ICT door de overheid. Dit rapport is gratis te downloaden op wrr.nl.

Professor Knoops is verbonden aan Knoops’ advocaten te Amsterdam en treedt als advocaat op voor verschillende internationale tribunalen. Daarnaast houdt hij zich bezig met het schrijven van wetenschappelijke boeken en legal thrillers.

7

6

Naam: Prof. dr. Erik Lutjens Vakgebied: Pensioenrecht

Naam: Prof. mr. dr. Geert-Jan Knoops (51) Hoogleraar aan de Universiteit van Utrecht Vakgebied: Internationaal Strafrecht E-mail: [email protected]

Hoogleraar aan de Vrije Universiteit E-mail: [email protected]

Erik Lutjens is ruim twintig jaar hoogleraar Pensioenrecht en daarnaast werkzaam als pensioenrechtadvocaat bij DLA Piper. Hij bekleedt bestuursfuncties bij pensioenfondsen, waaronder het Nederlands Wielrennersfonds, en is actief deelnemer in de pensioenfondsen ABP en Horeca.

Naam: Prof. dr. Iris Wuisman (31) Vakgebied: Ondernemingsrecht

Peter van Koppen ‘Het grote probleem binnen mijn vakgebied is dat de – simpele – herkenningsprocedures van verdachten vaak niet deugdelijk verlopen, zoals bij de geruchtmakende zaak van de moord op de 8- jarige Jesse in Hoogerheide. Rechters zouden in dit soort gevallen de procedures die niet deugen moeten afkeuren, maar dat doen ze niet. Met als gevolg dat de politie geen enkele drive heeft om het goed te doen.’

3

Evert Verhulp ‘Het ontslagrecht moet rechtvaardiger en eenvoudiger worden. Het is nu echt veel te ingewikkeld en het leidt niet tot eerlijke uitkomsten. Ik heb weleens gehoord van twee buurmannen die even lang hetzelfde werk deden, even oud waren en tegelijkertijd ontslagen werden. De één ging met twintig maandsalarissen weg en de ander kreeg niks. Dat vind ik onbegrijpelijk! Juridisch kan ik het uitleggen, maatschappelijk helemaal niet!’

Hoogleraar aan de Universiteit Leiden E-mail: [email protected]

Iris Wuisman is verantwoordelijk voor de nieuwe afstudeerrichting International Business Law (IBL). Uniek is dat de IBL-vakken in het Engels worden gegeven en dat de studenten al in het eerste jaar in aanraking komen met het internationale bedrijfsrecht.

4

Corien Prins ‘“Ik heb toch niks te verbergen?”, hoor ik mensen te vaak over privacy zeggen. Maar ondertussen zwerven overal onze gegevens rond – wat ons kwetsbaar maakt, bijvoorbeeld voor identiteitsfraude. Consumenten hoeven daarom niet zomaar te accepteren dat

allerlei bedrijven hun burgerservicenummer [BSN, red.] gebruiken. Ik maak vaak zélf een kopie van m’n paspoort, waarbij ik het BSN en de pasfoto afplak.’

5

Geert-Jan Knoops ‘Bij het bijstaan van verdachten van oorlogsmisdrijven, zoals Charles Taylor of oud-generaal Ratko Mladic, krijgen wij als advocaat vaak te horen: “Zo’n man verdient toch geen verdediging; het is toch duidelijk wat hij heeft misdaan?!” Menselijkerwijs begrijp ik die reactie wel. Maar zonder adequate verdediging kan het strafrechtelijk systeem niet functioneren en kunnen er dus geen legitieme uitspraken worden gedaan.’

6

Erik Lutjens ‘Pensioenfondsbesturen moeten professionaliseren. Pensioen is een complex financieel product. Het toekomstige inkomen van miljoenen werknemers is ermee gemoeid. Beleggingsverliezen, langer leven en verhoging van de AOW-leeftijd nopen tot veranderingen. Pensioenfondsen staan voor grote uitdagingen. Dit vraagt om professioneel, kwalitatief hoogstaand bestuur, met een adequaat intern toezicht. Er moet snel wetgeving komen om dit in te richten.’

7

Iris Wuisman ‘Ik ben voorstander van een personenvennootschap met beperkte aansprakelijkheid, een rechtsvorm die in andere landen al wel beschikbaar is. Als nu bijvoorbeeld een fiscalist, een notaris en een advocaat in een Nederlandse maatschap samenwerken, zijn ze aansprakelijk voor elkaars fouten. Dat zou losgekoppeld moeten worden, zodat iedereen alleen volledig aansprakelijk is voor z’n eigen handelen en slechts beperkt aansprakelijk voor het handelen van de ander.’


5

Privacy moet beter beschermd

Over budget Het oorspronkelijke budget van de Spelen wordt naar verwachting met 10 miljard pond overschreden.

‘Rondzwervende gegevens maken ons kwetsbaar voor bijvoorbeeld identiteitsfraude.’ (bron: Prof. mr. Corien Prins, zie pagina 4)


olympische spelen

Het Olympisch dorp in Londen in aanbouw, met op loopafstand het Olympisch Stadion en het Olympisch zwembad. De overheid staat garant voor de bouw van het complex, hoewel het organisatiecomité een privé onderneming is. Gelukkig maar, want het budget voor alleen al de bouw van het Olympisch Stadion is verhoogd van 560 miljoen naar bijna 1 miljard pond.

Economie gastland profiteert zelden van organiseren Spelen De organisatie van de Olympische Spelen is een hele eer, maar brengt wel een fors prijskaartje met zich mee. Afgezien van een mogelijk positief effect op het imago van het organiserende land, is het de vraag of de hoge investeringen zich terugverdienen. Op 27 juli a.s is het zover: dan barsten in Londen de Olympische Zomerspelen los. Zo blij als kinderen waren de Britten toen zij zeven jaar geleden de organisatie van de Spelen kregen toebedeeld. Hun hoofdstad werd verkozen boven steden als New York en Parijs. Een prestatie van formaat. Maar moeten de Britten hier eigenlijk wel zo gelukkig mee zijn? De kosten die gepaard gaan met de organisatie van grote sportevenementen zoals de Olympische Spelen zijn enorm en overstijgen vrijwel altijd de oorspronkelijke ramingen. En Londen is daar geen uitzondering in. Waar de organisatie in eerste instantie een budget van maximaal 3 miljard pond voldoende achtte, zullen de werkelijke kosten op basis van de huidige verwachtingen meer dan 13 miljard pond bedragen. Daarmee worden het na Peking ($40 miljard) de duurste spelen ooit.

kunnen schrijven. Inkomsten uit sponsorcontracten, uitzendrechten, ticketverkoop, merchandising en een bijdrage van het IOC (International Olympic Committee) zijn naar verwachting ruim voldoende voor de financiering van het budget van 2,2 miljard Britse pond. Hoewel het organisatiecomité in Londen een privé onderneming is, staat de Britse overheid wel garant voor eventuele tekorten. De financiële lasten komen sowieso voornamelijk op de schouders van de belastingbetaler terecht. Investeringen in sportaccommodaties en de daarvoor benodigde infrastructuur komen immers voor rekening van de Britse overheid. Die

Onzekere opbrengsten

Tegenover al deze kosten staan natuurlijk ook de nodige baten. Die kunnen betrekking hebben op de periode vóór, tijdens en na de Spelen. Voorbereidende activiteiten en investeringen in de bouw van de stadions en infrastructuur geven de economie een positieve impuls. Tijdens en na de Spelen zijn de direct zichtbare baten vooral gerelateerd aan een stijging van het aantal toeristen. Het evenement trekt veel bezoekers en dit effect kan een aantal jaren doorijlen vanwege de media-aandacht voor het organiserende land. Bezoekers besteden geld aan accommodatie, voeding en trans-

Adidas denkt 156 miljoen pond extra omzet te genereren door zijn aanwezigheid in Londen

Torenhoge kosten

Verdienen die investeringen zich ooit terug? Om die vraag te beantwoorden, moet eerst naar de kosten worden gekeken. Want het is belangrijk om onderscheid te maken tussen enerzijds de operationele kosten van de organisatie van de Spelen en anderzijds de kosten voor de aanleg van infrastructuur en sportaccommodaties. De Spelen zijn voor het organisatiecomité altijd winstgevend geweest op Montreal, in 1976, na. Ook de organisatie in Londen verwacht het eindresultaat met zwarte cijfers te

Bovendien worden er extra omvangrijke kosten gemaakt om ook na afloop van de Spelen van de voordelen te blijven genieten van de aangelegde infrastructuur. Inclusief deze kosten zal de rekening voor de overheid naar verwachting minstens 11 miljard pond bedragen.

kosten zijn in de loop der jaren steeds verder opgelopen. Zo is het budget voor alleen al de bouw van het Olympisch Stadion verhoogd van 560 miljoen naar bijna 1 miljard pond. In totaal bedraagt het overheidsbudget nu 9,3 miljard pond, maar met name door een forse stijging van de beveiligingskosten is de marge om tegenvallers op te vangen zeer klein.


port en leveren dus een positieve bijdrage aan de economie. Wel is het zaak om hier naar het netto-effect te kijken, want er zijn net zo goed toeristen die juist wegblijven vanwege de enorme drukte rond zo’n evenement. Nog complexer is de meting van de opbrengsten van de bouwprojecten. Maar al te vaak blijken de olympische accommodaties na afloop van de Spe-

len niet of nauwelijks rendabel te zijn. Infrastructurele investeringen kunnen echter wel degelijk een blijvend positief effect hebben op de economie, omdat verbeter- de transportverbindingen bijvoorbeeld de productiviteit verhogen. Verder kunnen zij bijdragen aan een aantrekkelijke woonomgeving.

Overschatte baten

Omdat de positieve effecten niet altijd goed in cijfers zijn uit te drukken, is het lastig om de exacte economische impact van de Spelen te bepalen. De meeste onderzoeken hiernaar zijn gemaakt voordat de Spelen beginnen en wijzen veelal op duidelijk economische voordelen. Maar al te vaak gaat het echter om studies die in opdracht van de organiserende landen zijn gemaakt en die de hoge kosten moeten rechtvaardigen. Ook de verkennende kosten-batenanalyse waar de Nederlandse regering, die zich warm maakt voor de organisatie van de Spelen in 2028, onlangs mee naar buiten kwam, is volgens experts veel te positief. Meestal worden de baten uit de toename van het toerisme overschat. Maakt de organisatie van de Spelen een land voor beleggers extra interessant? Niet echt. Uit de weinige onderzoeken die achteraf zijn gehouden, blijkt dat de organisatie van de Spelen namelijk geen aantoonbaar positief effect heeft op de economie. Dat is in het geval van Londen jammer, want de Britse economie kan wel een oppepper gebruiken. Vergeleken met een jaar eerder kromp de economie in het eerste kwartaal met 0,1 procent, waarmee deze wederom in een recessie zit. De bouw kromp met 4,8 procent, de sterkste daling in drie jaar tijd. Dat voorspelt weinig goeds voor de sector, want er is enig bewijs dat met name de bouw na afloop van de Spelen een

groeivertraging laat zien. Verwonderlijk is dit niet, want de investeringen in accommodaties en infrastructuur hebben in de jaren daarvoor plaatsgevonden.

mogelijke kansen

Voor beleggers die willen inspelen op mogelijke kansen rond de Spelen in Londen, ligt een belegging in de bouwsector dus niet voor de hand. Wel doen zich mogelijk kansen voor onder de olympische sponsoren. Voor de meeste grote sponsoren, zoals McDonalds, Coca-Cola en VISA, draait het vooral om het vergroten van de naamsbekendheid en het imago. Als het goed is plukken zij daar op lange termijn de vruchten van in de vorm van hogere verkopen. Bovendien zijn deze bedrijven beter bestand tegen een recessie, omdat hun merken volgens onderzoekers ook in economisch moeilijke tijden populair blijven bij consumenten. Voor beleggers vormen grote multinationals met sterke merken derhalve een veilige haven in de huidige onzekere tijden. Maar er zijn ook sponsoren die op korte termijn een positief effect op de omzet mogen verwachten. Zo denkt bijvoorbeeld Adidas 156 miljoen pond aan extra omzet te genereren door zijn aanwezigheid in Londen. Voor de Britten zelf zijn de financiële voordelen van de Spelen waarschijnlijk beperkt. Het blijft natuurlijk een eer om de Spelen te mogen organiseren. Wanneer de organisatie vlekkeloos verloopt, zien zij een positief effect op het imago van hun land. De Olympische Spelen in Peking in 2008 werden door maar liefst 4,4 miljard mensen bekeken, ruwweg 70 procent van de wereldbevolking. Niet voor niets staan de landen in de rij om de regie van de volgende editie op zich te mogen nemen.

6

Afscheid van de Grieken? Meerderheid Griekse bevolking wil euro behouden (zie artikelen op pagina’s 6 en 7)

Beleggingsvisie Macro-economie Verloop aandelenindices 2005-2012

150

250

130

220

110

190

2 012

2 011

100

Bron: Datastream

130

2 010

2006

2005

50

160

2009

70

2008

S&P-500 Nikkei-225 Eurotop-100 AEX Emerging Markets (as rechts)

90

Macropolitieke klimaat wordt guurder

% 280

2 0 07

index: 1 januari 2005 = 100

% 170

Sinds maart 2012 is de risico-aversie bij beleggers weer toegenomen, wat heeft geleid tot een vlucht uit aandelen en forse koersdalingen.

%

Effectief rendement op 10-jaars overheidsobligaties

5,5 5,0 4,5 4,0 3,5 3,0 2,5 2,0

Bron: Bloomberg

2 012

2 011

2 010

2009

2006

2005

1,0

2 0 07

1,5

2008

Verenigde Staten Duitsland

Door de sterk toegenomen turbulentie op de financiële markten vluchten beleggers op grote schaal weer in Duitse en Amerikaanse staatsobligaties. De rendementen daarop hebben daardoor historische laagtepunten bereikt.

Verschil in stemming onder inkoopmanagers tussen VS en Europa 65 60

50 45 40

Bron: Datastream

2 011

2 012

2 010

2008

2009

2 0 07

2006

2005

2004

2003

2 0 01

2002

19 9 9

2000

19 9 8

19 9 6

19 97

ISM Verenigde Staten pmi eurozone

35 30

Europa bevindt zich in een recessie en Amerika groeit, gematigd. Dat is goed te zien in de stemming van de inkoopmanagers.

Consumentenvertrouwen in de VS en Europa 150

5 0

125

-5

Mondiale terugval

In tegenstelling tot 2011, toen vooral tijdelijke factoren (kernramp in Japan en stijging van de olieprijs) voor een terugval in de groei zorgden, zijn de oorzaken nu van meer structurele aard. In Europa zijn dat bijvoorbeeld de bezuinigingen op de overheidsuitgaven en belastingverhogingen om zo de overheidstekorten terug te dringen. De recessie in Europa leidt daarnaast tot verminderde exportkansen voor opkomende landen, Japan en de Verenigde Staten. De laatste krijgt bovendien te maken met het aflopen van een stimulerende belastingverlaging, waardoor de groei wordt afgeremd. Overigens resulteert de afname van economische groei niet in een mondiale recessie. In de opkomende landen – vooral in Azië – blijft de groei hoog en hebben de beleidsmakers ook nog de nodige manoeuvreerruimte voor het geven van stimulansen. In de Verenigde Staten blijft de groei positief, maar beneden de trend. In de tweede helft van dit jaar mag enig herstel van de groei van de wereldeconomie worden verwacht dankzij een daling van de olieprijs en stimulansen in de opkomende landen. Na de Griekse verkiezingen van 6 mei bleek het onmogelijk om een stabiele regering te formeren. Daarom waren nieuwe verkiezingen noodzakelijk. Tijdens het ter perse gaan van deze editie stond de linkse combinatie Syriza in de peilingen op grote winst. Wanneer deze partij aan de macht komt, wil ze heronderhandelen over de afspraken over het terugdringen van het overheidstekort. Dit maakt een Grieks uittreden uit de eurozone op enige termijn waarschijnlijker. Een gelopen race is dat echter niet, omdat de Griekse bevolking in meerderheid de euro wil behouden. Daarom achtABN AMRO MeesPierson de waarschijnlijkheid dat Griekenland in de eurozone blijft nog steeds iets groter dan 50 procent, hoewel de waarschijnlijkheid dat ze uittreden door de ontwikkelingen is toegenomen. Wanneer

de Grieken uittreden zal de wereldeconomie zich negatiever ontwikkelen dan hierboven geschetst. Tegelijkertijd is een aantal Spaanse banken in grote problemen geraakt als uitvloeisel van verliezen die zijn geleden door de vastgoedcrisis. Omdat de Spaanse overheid geen budgettaire ruimte (meer) heeft om deze banken te hulp te komen is inmiddels een beroep gedaan op het Europese steunfonds. Al met al blijft de Europese schuldencrisis als een donkere wolk boven de wereldeconomie en daarmee ook de financiële markten hangen.

Griekenland uit eurozone?

In het basisscenario gaat ABN AMRO MeesPierson ervan uit dat Griekenland binnen de eurozone blijft, zij het dat de waarschijnlijkheid daarvan nog maar iets meer dan 50 procent is. Door de verkiezingen en de politieke

Oorzaken terugval groei structureel in dit scenario de directe kosten aanzienlijk hoger zijn, evenals de economische krimp. Politieke verlamming zal leiden tot een vertraging van de beleidsreacties, waardoor de stabiliteit verder in gevaar komt. Een recessie zal zich uitbreiden en een mondiaal karakter krijgen. De hier beschreven negatieve scenario’s hoeven zich niet voor te doen. Per slot van rekening wil een aanzienlijke meerderheid van de Griekse bevolking de euro behouden. Niettemin is het goed om voorbereid te zijn op het ergste.

ontwikkelingen daarna is het risico dat de Grieken uittreden – al dan niet gedwongen door de omstandigheden – aanzienlijk toegenomen. Na de nieuwe verkiezingen van 17 juni – wanneer deze editie zoals gemeld reeds bij de drukker ligt – zal er meer duidelijk zijn over de politieke verhoudingen. Hoewel uittreden onmiddellijk daarna niet waarschijnlijk of noodzakelijk is, komt dat wel dichterbij wanneer de combinatie Syriza aan de macht komt. In een dergelijk scenario verwerpt een nieuwe regering met een belangrijke

Naam: Ben Steinebach Functie: hoofd Beleggingsstrategie Expertise: macro-economie en regio/sectorallocatie E-mail: [email protected]

-10

100

Vooruitzichten economische groei (in %)

-15 75

2011 2012p 2013p Eurozone 1,5 -0,5 0,5

-20 -25

Verenigde Staten

2 012

2 011

2 010

2009

2008

2 0 07

2006

2005

-30 2004

2003

2002

2 0 01

2000

19 9 9

19 9 8

19 97

19 9 5

19 9 6

Verenigde Staten eurozone (as rechts)

-35

Amerikanen hebben jarenlang op de pof geleefd. De afbouw van schulden die daardoor nodig is, heeft geleid tot een laag vertrouwen bij consumenten. In Europa is het vertouwen op een wat hoger niveau recentelijk opnieuw gedaald.

Bron: Datastream

50

25

Mondiaal spelen momenteel een paar zorgelijke ontwikkelingen. Er vindt een vertraging plaats van de economische groei in praktisch alle regio’s. Ook verslechtert het beeld op het gebied van de Europese schuldencrisis op een aantal punten. De financiële markten reageren op beide ontwikkelingen erg nerveus.

Spaanse problemen

55

19 9 5

Index: 50 = ‘groei noch krimp’

70

positie voor Syriza de voorwaarden van het reddingspakket, wat vervolgens tot het intrekken van de financiering en een staatsbankroet leidt. De Europese Centrale Bank (ECB) zal dan vermoedelijk de geldkraan voor de Griekse banken en de Griekse centrale bank dichtdraaien, omdat Griekse staatsobligaties niet meer als onderpand kunnen worden gebruikt. Dit leidt tot de ineenstorting van het Griekse bankwezen en omdat de overheid onvoldoende middelen heeft om de banken te steunen, zal Griekenland mogelijk gedwongen zijn uit de eurozone te treden. De kosten voor de rest van de eurozone bedragen bij benadering 300 miljard euro, maar dit lijkt te hanteren. De spanningen binnen de eurozone zullen echter sterk oplopen, vooral omdat de toegangsprijs tot de kapitaalmarkt voor landen als Spanje en Italië sterk omhoog zal gaan. De recessie in de andere lidstaten zal verdiepen tot een krimp van 1 à 2 procent. Een snelle en effectieve beleidsreactie van IMF, EFSF, ECB en EU om de financiële stabiliteit te waarborgen, is essentieel. De situatie op de financiële markten zal turbulent zijn met grote koersfluctuaties, aanzwellende kapitaalstromen van de periferie naar de kernlanden en sterk toenemende risicoaversie. Er is een kleiner risico op een nog negatiever scenario, waarin als gevolg van politieke besmetting meer landen uittreden. In het kort gezegd zullen

1,7

2,2

2,2

Inflatievooruitzichten (in %)

2011 2012p 2013p Eurozone 2,7 2,4 1,3

Verenigde Staten

3,1

1,9

1,6

-0,9 2,5 1,4

Japan

-0,3 0,4 0,6

China

9,2 8,4 8,0

China

5,4 4,2 5,1

India

7,1 7,8 8,5

India

8,9 7,7 7,5

Brazilië

3,0 3,5 4,5

Brazilië

6,6 5,6 5,2

Japan

Bijgewerkt 11 juni 2012 p=prognose

Bijgewerkt 11 juni 2012 p=prognose Uitgave 23-06-2012 www.abnamromeespierson.nl

7

Belegger betaalt voor veiligheid

Kansen op de langere termijn

Inmiddels negatief rendement op Amerikaanse en Duiste staatsobligaties

Bedrijven staan er nog steeds goed voor



Beleggingsvisie Allocatie

Veel slecht nieuws ingeprijsd

n

e

N eu t r a a l

wo g

wo g de r

r wogen

r wogen

S t er k o n

ove

de r

er k

ove

S t er k o n

n

AANDELEN

ove

r wogen

Financiële instellingen ▼ Informatietechnologie =

LIQUIDITEITEN Telecom

Nutsbedrijven

e wo g de r

er k

▲ =

n

S t er k o n

▲ =

r wogen

Industrie Luxegoederen & Diensten Consumptiegoederen Gezondheidszorg

N eu t r a a l

ove

= =

er k

Energie Basismaterialen

St

n

OBLIGATIES

St

e

N eu t r a a l

St

e

N eu t r a a l

er k

Het gebrek aan vertrouwen bij ondernemers, consumenten en beleggers heeft in mei ook een forse tik gekregen van de teruglopende economische groei en de weer toegenomen problemen binnen de eurozone. Dat was ook goed te zien op de meeste internationale aandelenmarkten, waar de koersen fors zijn gedaald. Hoewel de winstvooruitzichten iets minder gunstig zijn geworden als gevolg van de afnemende economische groei, staan bedrijven er nog steeds goed voor. Dit laatste wordt niet weerspiegeld in de koersen, die worden overschaduwd door het macro-economische en politieke klimaat. Wanneer beide opklaren, zal blijken dat de waarderingen aantrekkelijk zijn en kan ook het sentiment snel verbeteren. Bovendien zal de huidige hoge volatiliteit (de mate van de koersfluctuaties), die een maatstaf is voor het risico, moeten verminderen voor een verbeterd perspectief op de aandelenmarkten. Wat dat betreft is er op de aandelenmarkten momenteel sprake van spanningen op de korte termijn, maar zijn er tegelijkertijd ook kansen op de wat langere termijn. Wanneer naar de verschillende regio’s wordt gekeken, kan worden geconcludeerd dat vooral de

Het klimaat voor grondstoffen is verslechterd als gevolg van onder andere de verslechterde macrovooruitzichten. Dit kan vrij snel veranderen als het macrobeeld opklaart, de dollar (weer)

wo g

Risicovolle aandelenmarkten

Alternatieve beleggingen

de r

nog steeds laag blijven in historisch perspectief.

daalt en de risicoaversie op de financiële markten vermindert. Vooralsnog handhaaft ABN AMRO MeesPierson een onderwogen belang. In de huidige turbulente omstandigheden op de financiële markten kunnen hegdefunds enige bescherming bieden, omdat het koersverloop veelal wat verschilt van dat van andere beleggingscategorieën. Daarom is de positie in hedgefunds van 5 tot 8 procent (overwogen) vergroot ten koste van cash. Strategieën die het meest in aanmerking komen vanwege de voor-

St

Als gevolg van de op pagina 6 beschreven ontwikkelingen is in mei de aversie tegen het nemen van risico bij beleggers opnieuw sterk toegenomen. Omdat de twijfel over het voortbestaan van de eurozone in zijn huidige omvang toeneemt, begint het te leiden tot het wegtrekken van kapitaal uit de perifere eurolanden. Dit kapitaal zoekt een weg naar enerzijds de kernlanden van de eurozone en anderzijds naar landen buiten de eurozone en ook buiten Europa. Hierdoor lopen de renteverschillen binnen de eurozone verder op en wordt het voor de landen in de periferie moeilijker om toegang te behouden tot de openbare kapitaalmarkt. Inmiddels zijn Amerikaanse en Duitse staatsobligaties erg duur geworden en bedroeg het effectief rendement voor een looptijd van tien jaar begin juni respectievelijk 1,5 en 1,2 procent. Uitgaande van het basisscenario wordt niet verwacht dat de eurozone uiteen zal vallen; enerzijds omdat Europese beleidsmakers uiteindelijk de juiste beslissingen hebben genomen en dat naar verwachting ook nu zullen doen, anderzijds omdat een grote meerderheid van het Griekse volk voorstander is van het behoud van de euro, wat het voor elke politieke partij bijzonder moeilijk maakt om maatregelen te nemen tot uittreding. Wanneer dit in de Griekse politiek duidelijk wordt, zal de rente in de Verenigde Staten en Duitsland ongetwijfeld weer wat oplopen – maar

Europese markten sinds eind maart fors zijn geraakt. Ook Japan en de opkomende markten hebben over die periode echter een forse veer moeten laten. Op de markten van de Verenigde Staten zijn de verliezen wat dat betreft beperkt gebleven.

S t er k o n

De onrust op de financiële markten in mei heeft zich vertaald in een voortgaande vlucht uit risicovolle beleggingen naar beleggingen die als veilige havens worden gezien: vooral Amerikaanse en Duitse staatsobligaties, die inmiddels negatieve reële rendementen opleveren.

uitzichten en de mate van liquiditeit zijn ‘Global Macro/CTA’, ‘Relative Value’ en ‘Event-Driven’. De koersen van genoteerd vastgoed hebben de afgelopen maanden steun ondervonden van vraag door beleggers die op zoek waren naar een stabiele inkomensstroom. De waarderingen zijn nog aantrekkelijk als gevolg van de koersdalingen die daarvoor hebben plaatsgevonden. Daarom wordt een neutraal belang gehandhaafd met een voorkeur voor de Verenigde Staten boven Azië (neutraal) en Europa (onderwogen). Voor de groep alternatieve beleggingen als geheel resulteert een licht overwogen belang.

ALTERNATIEVEN

▼ =

Het bovenstaande overzicht is een weergave van de huidige aanbevolen tactische allocatie voor de verschillende beleggingscategorieën. Deze allocatie is gebaseerd op een neutraal risicoprofiel. Bron: ABN AMRO MeesPierson

beleggingsvisie inzoomen Energie Basismaterialen Industrie Luxegoederen & Diensten Consumptiegoederen Gezondheidszorg

Vastrentend

= = ▲ = ▲ =

Financiële instellingen ▼ Informatietechnologie = Telecom ▼ Nutsbedrijven =

Hoge risico’s Obligaties: onderwogen

Door de voortgaande daling van het effectief rendement op vooral Amerikaanse en Duitse staatsobligaties in mei, zijn deze obligaties momenteel extreem duur. Dit weerspiegelt in hoge mate de verwachting dat Griekenland uit de eurozone zal treden, mogelijk gevolgd door enkele andere landen. ABN AMRO MeesPierson

acht dat minder waarschijnlijk en Staatsobligaties* ▼de verwacht daarom dat een deel van koersstijging van genoemde obligaties Bedrijfsobligaties ▲ wordt Waar de rente(hogegecorrigeerd. kwaliteit) standen wel (veel) hoger zijn, is spraConvertible = ke van hogere risico’s. Daarom blijft obligaties een onderwogen belang in obligaties High Yield in het algemeen▲en gehandhaafd obligaties staatsobligaties in het bijzonder. BinnenSchuld de obligatieportefeuille worden van ▲ opkomende landen


Staatsobligaties* Bedrijfsobligaties (hoge kwaliteit)

▼ ▲

Convertible obligaties High Yield obligaties Schuld van opkomende landen

= ▲ ▲

*Inclusief inflatiegerelateerde obligaties

▼ Onderwogen ▲ Overwogen = Neutraal wel een aantal accenten bij bedrijfsobligaties gelegd. Dat geldt zowel voor bedrijfsobligaties met een zeer goede kredietwaardigheid als voor hoog renderende maar risicovollere bedrijfsobligaties (high yield) en obligaties van bedrijven uit opkomende landen. Voor al deze categorieën geldt dat het hogere rendement ten opzichte van staatsobligaties voldoende compensatie vormt voor het hogere risico.

Aandelen: neutraal

Op de korte termijn domineren de

*Inclusief inflatiegerelateerde obligaties

▼ Onderwogen ▲ Overwogen = Neutraal

risico’s op de aandelenmarkten, voortvloeiend uit de verwachtingen over het opgeven van de euro door Griekenland en de problemen bij de Spaanse banken. Voor ABN AMRO MeesPierson aanleiding om de benadering, waarin stap voor stap aandelen zijn toegevoegd, voorlopig stop te zetten. Omdat de vooruitzichten op de wat langere termijn gunstiger zijn, acht de bank het nu niet verstandig om aandelenbelangen af te bouwen. Dit resulteert in een neutrale houding ten aanzien van aandelen. Voorwaarden waaronder die vooruit-

zichten voor de langere termijn verbeteren, zijn een verbetering van het macro-economische beeld, een afname van de volatiliteit en mogelijkerwijze een iets grotere correctie van de aandelenkoersen. Binnen de aandelenpositionering blijft regionaal het belangrijkste accent in de opkomende markten vanwege de nog steeds goede groeiprestaties enerzijds en de grotere beleidsmatige manoeuvreerruimte. Sectoraal wordt enerzijds de cyclische industrie geprefereerd en anderzijds de meer defensieve consumptiegoederen. ABN AMRO MeesPierson blijft onderwogen in de sectoren telecom en de kwetsbare financiële dienstverlening.

Regionale spreiding aandelen Regio Trend Noord-Amerika

= =

Japan

▼

Pacific ex-Japan

=

Opkomende landen

▲

Europa (incl. Nederland)

bron: ABN AMRO MeesPierson

Sectoren

8

69.000 Het relatief kleine aantal banen dat er in mei 2012 bijkwam in de VS.


Verenigde Staten

President Obama spreekt toehoorders toe op de Ohio State University, in Columbus, Ohio. Economisch herstel is een van de belangrijkste verkiezingsthema’s in de strijd tussen Romney en Obama.

Economisch herstel in Verenigde Staten zet door Ondanks de problemen in de eurozone zal het herstel in de VS waarschijnlijk doorzetten. Peter de Bruin Econoom verbonden aan het Economisch Bureau van ABN AMRO.

Ondanks de problemen in de eurozone, blijft het herstel van de Amerikaanse economie goed op koers. Zo nam het Bruto Binnenlands Product (BBP) van het land met 3 procent (op jaarbasis) toe in het vierde kwartaal van vorig jaar en kwam daar in het eerste kwartaal nog eens 1,9 procent bij. Hiermee lijkt het economisch herstel in een hogere versnelling te zijn gekomen na de teleurstellende eerste drie kwartalen van 2011. Dit is belangrijk voor de wereldeconomie; de Verenigde Staten is – met grofweg 20 procent van het wereld-BBP – nog steeds de grootse economie. Tegen een achtergrond van de eurozone die moeite heeft de schuldencrisis te bedwingen en een groeivertraging in China zorgt dit voor de broodnodige stabiliteit.

Portemonnee trekken

De belangrijkste oorzaak van de economische verbetering in de VS is dat de consument weer bereid is om zijn portemonnee te trekken. Zo groeide de consumptie in het eerste kwartaal van dit jaar het hardst sinds ruim een jaar. Het vertrouwen van de consument is sterk toegenomen door het herstel van de arbeidsmarkt. Toch was er in mei een belangrijke tegenvaller. Er kwamen slechts 69.000 banen bij die maand, wat de traagste banengroei in een jaar was. Al lieten andere arbeidsmarktindicatoren een beter beeld

maanden zal blijven toenemen. Hoewel de inkomensgroei in de toekomst waarschijnlijk wat zwakker zal zijn, zijn door de eurozone-crisis de olieprijzen gedaald. Dit betekent dat de consument minder hoeft te betalen voor energiegerelateerde producten en dus meer geld over heeft voor de consumptie van andere zaken.

Positief bedrijfsnieuws

Ook ten aanzien van het bedrijfsleven vallen er positieve berichten te melden. Lange tijd waren bedrijven huiverig om meer werknemers in dienst

uitzichten voor de winstgevendheid redelijk goed. Tezamen met de ruime kaspositie van bedrijven moet dit dan ook de bedrijfsinvesteringen moeten blijven ondersteunen.

Huizenmarkt

Ook de huizenmarkt profiteert van het herstel van de economie. Zo neemt de voorraad te koop staande woningen – die explosief steeg nadat de luchtbel op de huizenmarkt barstte – gestaag af. Dit beïnvloedt de economie op twee manieren. Ten eerste helpt de verminderde voorraad wo-

Met 20 procent van de wereldeconomie brengt het doorgaande herstel van de VS de broodnodige stabiliteit zien, het lijkt erop dat de schuldencrisis in de eurozone bedrijven in de VS huiveriger maakt om mensen aan te nemen. Er wordt echter wel verwacht dat de consumptie in de komende

te nemen. De personeelskosten waren hierdoor laag, wat de winst ten goede kwam en de kaspositie van de bedrijven versterkte. Bij een aanhoudend herstel van de economie zijn de voor-

ningen de huizenprijzen te stabiliseren. Ten tweede leidt de verminderde voorraad woningen tot een toename van de bouwactiviteit. Hoewel vanuit historisch perspectief het aantal in

aanbouw genomen woningen nog steeds erg laag is, is er toch sprake van een opwaartse trend. Het is de verwachting dat het economisch herstel in de VS in de loop van dit jaar verder aan vaart zal winnen door een sterkere consumptiegroei, investeringsgroei en een woningmarkt die niet langer het herstel drukt.

Bescheiden bezuinigingen

De vooruitzichten voor de economie van de VS zijn voor dit jaar vrij goed, maar dat betekent niet dat er geen obstakels zijn. Zo zijn zowel de staatsschuld als het overheidstekort in de VS hoger dan in de eurozone als geheel. Dit jaar is de federale overheid gestart met bescheiden bezuinigingen, die er samen met het doorzettende herstel voor moeten zorgen dat het tekort terugloopt. Ook de lokale overheden halen de broekriem aan en de verwachting is dat een aantal tijdelijke belastingverlagingen worden teruggedraaid. Deze maatregelen leiden tot een omvangrijke afname van de overheidsuitgaven, ter grootte van ongeveer 3,5 procent van het BBP. Dit zou het economisch herstel flink schaden. Het Economisch Bureau van ABN AMRO verwacht echter niet dat het zo’n vaart zal lopen. De economie van de VS kan niet ontsnappen aan de broodnodige bezuinigingen in 2013, maar politici zullen het economisch herstel waarschijnlijk niet willen hinderen. De verwachting is dan ook dan na de presidentsverkiezingen in november de bestaande plannen worden aangepast, waardoor de totale bezuinigingen in 2013 lager uitkomen.


9

Duurzame intentie

Verantwoord ondernemen

Beleggers die UNPRI ondertekenen geven aan zo veel mogelijk rekening te houden met welzijn van mens en milieu

Al 400 bedrijven worden in duurzaamheid afgezet tegen hun sectorgenoten (bron: Dick van Ommeren, directeur Marketing & Products)

(zie ook: www.unpri.org)

Duurzaam beleggen

VAKTAAL

Belegger profiteert van duurzamere visie op beleggen Duurzaam beleggen is niet alleen goed voor mens, milieu en maatschappij, het draagt ook bij aan een betere afweging van risico’s en rendement. Dick van Ommeren, directeur Marketing & Products, legt uit hoe ABN AMRO MeesPierson het aanbod aan beleggingen steeds duurzamer wil maken. In april 2010 werd voor beleggers pijnlijk duidelijk wat de gevolgen kunnen zijn van tekortschietend beleid van een onderneming op het gebied van milieu en arbeidsomstandigheden. Door een ongeluk op een olieplatform van olieconcern BP in de Golf van Mexico ontstond een olielek op de zeebodem dat voor omvangrijke milieuschade zorgde. Maar ook de koers van het aandeel halveerde ongeveer. ‘Voor ABN AMRO vormen dergelijke risico’s een belangrijke reden om bij de selectie van beleggingen steeds meer rekening te houden met het beleid van ondernemingen op het gebied van het milieu, medewerkers en de maatschappij’, zegt Dick van Ommeren. ‘We willen als bank onze deskundigheid op het gebied van beleggen en duurzaamheid gebruiken om klanten te helpen betere afwegingen te maken.’

Gezonde basis

De bank spant zich de komende tijd in om nog duurzamer te worden. Van Ommeren: ‘We gaan duurzaamheid nog nadrukkelijker meenemen in onze beleggingsanalyses en in het aanbod van beleggingsproducten. De bank biedt klanten toegang tot de zogeheten Duurzaamheidsindicator. Deze maakt onderdeel uit van de aandelenopinies van de bank en is gebaseerd op duurzaamheidsinformatie van onafhankelijke leveranciers en Triodos MeesPierson. Circa 400

beursgenoteerde bedrijven worden op het gebied van duurzaamheid afgezet tegen hun sectorgenoten. Ook worden zo’n vijftien beleggingsfondsen aangeboden die duurzaam beleggen. Alle aanbieders van beleggingsfond s e n wo r d e n d a a r n a a s t aangespoord de Principles for Responsible Investment van de Verenigde Naties (UNPRI) te ondertekenen.’

Uitsluitingen

De bank kiest er ook voor om bepaalde beleggingen uit te sluiten om-

‘We nemen afscheid van de beleggingen die niet bij onze duurzame visie passen’

dat ze niet duurzaam zijn. Zo is het sinds april niet meer mogelijk om bij ABN AMRO te handelen in aandelen van wapenbedrijven die betrokken zijn bij (de productie van) clusterbommen en landmijnen. Van Ommeren: ‘Dit is op zich niet iets nieuws, want dit type bedrijven werd al sinds 2004 door onze vermogensbeheerders uitgesloten. Maar nu geldt dit ook voor advies en direct beleggen.’ Klanten die dergelijke aandelen nog in de portefeuille hadden, werden aangeschreven. ‘Er werd hun verzocht de aandelen te verkopen of onder te brengen bij een andere bank’, zegt Van Ommeren. Hij geeft aan dat dit uiteenlopende reacties van klanten opleverde. ‘De meeste klanten vonden het prettig dat we hen er op wezen, anderen gaven aan dat ze deze bemoeienis niet op prijs stelden.’ Van Ommeren vertelt dat de bank bekijkt of het nodig is om bedrijven uit te sluiten. ‘We zijn zeer voorzichtig in het beïnvloeden van de persoonlijke keuze van klanten, maar we zullen in de toekomst vaker nadrukkelijk afscheid nemen van beleggingen die niet bij onze duurzame visie passen. Bijvoorbeeld ondernemingen die vaak het milieu of mensenrechten ernstig schenden.’ De komende tijd besteedt de bank meer aandacht aan de inspanningen op het gebied van duurzaamheid; die zijn niet voor alle klanten zichtbaar.

Voorsprong

Voor ABN AMRO is duurzaam beleggen onderdeel van een brede visie waarin de bank wil ondernemen met respect voor mens en milieu. Van Ommeren benadrukt dat dit een goed rendement niet in de weg staat. ‘Door rekening te houden met duurzame criteria kunnen we betere beleggingsbeslissingen nemen voor de klant. Uit studies blijkt dat ondernemingen die op duurzame wijze ondernemen minder risicovol zijn als belegging dan bedrijven die dat niet doen. Bovendien is het rendement van duurzame bedrijven op termijn beter.’ Van Ommeren geeft aan dat het management bij duurzame bedrijven het verschil maakt. ‘Deze bedrijven worden geleid door mensen die rekening houden met de wereld om zich heen. Daarmee lopen ze vaak voor op overheidsregels en wettelijke normen. Denk aan het terugbrengen van schadelijke uitstoot, zorgvuldig omgaan met grondstoffen en beperken van afval. Dat levert besparingen op en in veel gevallen een voorsprong op de concurrentie. Dat is goed nieuws, ook voor beleggers.’

De specialistische begrippen uit beleggingsartikelen laten zich aan de hand van onderstaande begrippenlijst verklaren. Effectief rendement Het verwachte jaarrendement als een obligatie tot het eind van de looptijd wordt aangehouden. Het effectief rendement kan afwijken van het officiële couponrendement als de waarde van de obligatie boven of onder de uitgifteprijs noteert.

European Financial Stability Facility (EFSF) Een Luxemburgse onderneming die in juni 2010 is opgericht door de Europese Unie met als doel het bestrijden van de staatsschuldencrisis via het verschaffen van financiële steun aan lidstaten van de EU. EFSF heeft onder meer toestemming om ook bestaande obligaties te kopen.

Event-Driven Een hedgefonds-strategie waarbij wordt ingespeeld op bedrijfsspecifieke gebeurtenissen, zoals overnames, fusies of faillissementen.

Hedgefund Van oudsher beleggingsfondsen die op basis van een vastgelegde strategie proberen beleggingsrisico’s te beperken. Dit zijn vaak besloten fondsen, die een forse minimale inleg verlangen, met geleend geld opereren en gebruikmaken van afgeleide producten.

Global Macro / CTA Een hedgefonds-strategie waarbij wordt ingespeeld op wereldwijde macro-economische gebeurtenissen. Dat gebeurt onder meer door de handel in grondstoffen.

High-yield obligaties Obligaties van bedrijven met een relatief lage rating. Zoals de naam al zegt, kennen deze obligaties vanwege het hoge risico een verhoudingsgewijs hoge yield (rendement).

Internationaal Monetair Fonds (IMF) Een organisatie van 188 landen voor het bevorderen van internationale economische samenwerking en handel en voor het bewaken van de financiële stabiliteit. De organisatie kan financiële steun geven als lidstaten daar om vragen, maar stelt daaraan strikte voorwaarden.

Long/Short fonds Een beleggingsfonds dat niet alleen via het kopen van aandelen anticipeert op koersstijgingen, maar dat ook ruimte biedt om via de verkoop van geleende aandelen (‘short gaan’) kan inspelen op koersdalingen.

Relative Value

Duurzaam beleggen bij ABN AMRO • Aandacht voor duurzaamheid bij beleggingsanalyse • Uitbreiding aanbod duurzame beleggingsfondsen • Uitsluiting van beleggingen in clusterbommen en landmijnen Satelietfoto van de olievervuiling in de Golf van Mexico, ten tijde van de ramp met het olieboorplatform de Deepwater Horizon in 2010.


• Expertise van duurzame vermogensbeheerder Triodos MeesPierson

Een hedgefonds-strategie waarbij relatieve prijsverschillen op financiële markten geëxploiteerd worden. Dat kan bijvoorbeeld door tegelijkertijd te speculeren op een stijging van het ene en een daling van het andere aandeel binnen dezelfde sector.

Tracking Error Een maatstaf voor de mate van afwijking tussen het rendement van een beleggingsfonds en de waardeontwikkeling van de index die het fonds probeert te verslaan.

10

Kijk voor meer fundamentele opinies op abnamro.nl/beleggen

CVS Caremark

Advies: KOPEN ▲

Opiniewijzigingen

Datum Onderneming Komt van Gaat naar

jan 12

jan 11

jan 10

jan 09

jan 08

jan 07

jan 06

20

Henkel

Advies: KOPEN ▲

Henkel, maker van bekende wasen schoonmaakmiddelen, persoonlijke verzorgingsproducten en chemische producten (vooral hechtingsmiddelen), is een interessante belegging. Vooral productinnovaties, zowel bij

de consumentengoederen als in de specialiteitenchemie, laten de marges groeien tot meer dan 13 procent. De chemieactiviteiten maken 50 procent van de omzet uit en de winstgevendheid van dit onderdeel ontwikkelt zich sinds 2009 in een scherpe opwaartse

Koersverloop Henkel

€ 60 55 50 45 40 35 30 25 20 15

jan 12

jan 11

jan 10

jan 09

jan 08

jan 07

jan 06

10

Intertek Plc Intertek is een van de leidende inspectie-, test- en verificatiebedrijven wereldwijd. Het bedrijf is in Nederland te vergelijken met de nu geprivatiseerde TNO-organisatie. De testactiviteiten om-

Advies: kopen ▲ vatten een enorm scala aan producten, van textiel en speelgoed tot olie en gas. Kwaliteit en veiligheid, maar ook milieunormen worden getest, en dit over de hele wereld.

Koersverloop Intertek PLC

€ 3000 2500 2000 15 0 0 10 0 0

jan 12

jan 11

jan 10

jan 09

jan 08

jan 07

500 jan 06

trend. De vraag naar lijm- en lakproducten, een markt waar Henkel wereldleider is, is sterk gegroeid. De omzet van Henkel nam hier de laatste jaren met gemiddeld 10 procent toe. Vooral in Opkomende Markten, waar de bouwactiviteit zich op een hoog niveau beweegt, is een grote vraag naar deze producten. Hierdoor kan Henkel de prijzen verder blijven verhogen. De winst per aandeel (WPA) steeg met 19 procent in het eerste kwartaal van dit jaar. De wasmiddel- en persoonlijke verzorgingsactiviteiten leveren hoge en stabiele kasstromen op. Hoewel het bedrijf dus op twee verschillende activiteiten gericht is, ondersteunt de voorspelbare kasstroom van de defensieve activiteiten de groei in de sterk gespecialiseerde chemiekant. Voor 2012 wordt een autonome omzetgroei van 3 tot 5 procent verwacht en een verdere verbetering van de marge richting 14 procent. Analist: Yunpu Li

Intertek is een defensief groeiaandeel met een relatief geringe afhankelijkheid van economische groeiscenario’s. Dit komt enerzijds door de hoge mate van diversificatie, zowel regionaal als wat betreft klantenbasis, en anderzijds doordat de eisen aan kwaliteit en zekerheid steeds meer toenemen in lijn met de voortgaande wereldwijde industrialiseringstrend. Mede doordat de rol van de overheden op dit gebied – denk aan TNO – steeds verder teruggebracht wordt, blijven de kansen om attractieve overnames te doen voor Intertek een verdere bron van winstgroei. De winst per aandeel groeide in 2011 met 20 procent; voor 2012 wordt een vergelijkbare groei verwacht. De balans van dit hoge marges (nu rond 16%) genererende en goed geleide bedrijf is sterk en de overnames dragen snel bij aan de winst zonder de financiële draagkracht te verminderen. Analist: Alfred Schoengraf

Fluor Corporation Advies: kopen ▲ Fluor is een wereldwijd opererende dienstverlener op het gebied van bouw, inkoop, constructie, onderhoud en projectmanagement. Het bedrijf biedt daarnaast uitbesteding van onderhoudsdiensten en exploitatie van activa, verhuur en verkoop van apparatuur, zakelijke ondersteuning en andere diensten. Op basis van een krachtig herstel van de orderinstroom in vooral Olie & Gas en Mijnbouw na een periode van zwakte tijdens de recente recessie, rapporteerde het bedrijf een gezonde orderportefeuille van 42,5 miljard dollar aan het eind van het eerste kwartaal van 2012 (omzet in 2011: 23,4 miljard dollar). De goede staat van dienst in projectuitvoering moet helpen de winstgevendheid onder moeilijkere omstandigheden op peil te houden, maar het hogere percen-

tage mijnbouworders met lagere marges dat in de recessie is binnengehaald, zal een rem zetten op margeverbetering. Over de orderportefeuille van 2012 is Fluor echter optimistisch: het bed r ijf ver wacht een st ijgende orderstroom, vooral dankzij de toekenning van petrochemische en raffinageprojecten in de sector Olie & Gas en nieuwe gunningen in Mijnbouw. In de Verenigde Staten zet de opleving van de energiemarkten door dankzij nieuwe regelgeving en goedkoop aardgas. Nog belangrijker is dat de kwaliteit van de orders naar verwachting zal verbeteren. De onderneming houdt vast aan de WPAprognose van 3,40-3,80 dollar voor 2012, vergeleken met 3,40 dollar vorig jaar en een consensusraming van 3,77 dollar. Analist: Alfred Schoengraf

Koersverloop Fluor Corporation

$ 10 0 90 80 70 60 50 40 30


De analisten hebben geen persoonlijk belang in de genoemde aandelen. Nadere toelichting staat vermeld in de disclaimer op pagina 15.

25

jan 12

30

jan 11

35

Houden Geen opinie Kopen Houden Verkopen Houden Geen opinie Kopen Kopen Houden Houden Kopen Houden Verkopen Kopen Houden Verkopen Houden Kopen Houden Houden Verkopen Houden Kopen Houden Kopen Houden Kopen Houden Geen opinie Kopen/Aanbevolen Lijst Houden Houden Geen opinie Houden Geen opinie Kopen Houden Kopen Houden Houden Geen opinie Kopen Houden Houden Geen opinie Houden Geen opinie Houden Kopen Kopen Kopen/Aanbevolen Lijst Kopen Kopen/Aanbevolen Lijst Houden Kopen Houden Verkopen Verkopen Houden Geen opinie Kopen Verkopen Houden Houden Kopen

jan 10

40

SMRT Corp. Sligro Akzo Nobel TomTom ConocoPhilips Delta Lloyd Man Kellogg Texas Instruments Freenet Fanuc Fresenius Med. Care Pernod Ricard Randstad Shimano Anheuser-Busch Inbev KDDI Nippon Steel ANZ Banking Group Beiersdorf Viacom Weight Watchers Nintendo Shin-Etsu Chemical CSM Fresenius SE Henkel Boskalis Westminster Wilmar Int. Noble Group Aperam Holcim ASM International

jan 09

45

17-04-12 19-04-12 20-04-12 20-04-12 23-04-12 23-04-12 23-04-12 24-04-12 24-04-12 25-04-12 26-04-12 26-04-12 26-04-12 26-04-12 26-04-12 30-04-12 30-04-12 30-04-12 02-05-12 03-05-12 03-05-12 03-05-12 04-05-12 07-05-12 08-05-12 08-05-12 09-05-12 10-05-12 10-05-12 11-05-12 14-05-12 15-05-12 16-05-12

jan 08

Koersverloop CVS Caremark

$ 50

van diverse zorgverzekeraars. Verzekeraars in de vrije sector, maar ook overheidsprogramma’s zoals het ziekenfonds voor ouderen, Medicare, en het fonds voor ambtenaren, hebben de administratie en de bestellingen van de bij hen verzekerde patiënten aan CVS overgedragen. CVS heeft daarnaast een zeer goed lopende internetapotheek. In de drogisterijen worden ook steeds meer medische controles en kleine ingrepen gedaan (MinuteClinics) om artsenpraktijken te ontlasten. De toename van vooral oudere patiënten in de Verenigde Staten, de opkomst van het gebruik van generieke medicijnen en het tekort aan huisartsen zijn belangrijke drijfveren voor de hoge winstgevendheid van CVS. Analist: Yunpu Li

jan 07

De traditionele activiteit van CVS is het managen van een uitgebreid netwerk van 7.000 drogisterijen en apotheken in de Verenigde Staten. Hiernaast beheert het bedrijf de budgets

jan 06

CVS is een aantrekkelijke belegging om te participeren in de groei en de veranderingen in het Amerikaanse gezondheidssysteem.

11

Bescherming tegen turbulentie

Goed gepland ‘Waar kunnen we het geld voor innovatie het best voor gebruiken?’

Weging hedgefondsen in portefeuille verhoogd

(bron: Maarten Hanekamp, Cito, zie pag. 13)

(zie artikel op pagina 6)

JPMorgan Latin America Equity Fund

Defensief accent in veelbelovende regio Een toenemende welvaart van Braziliaanse consumenten is een belangrijk beleggingsthema in Latijns-Amerika. Het JPMorgan Latin America Equity Fund – het meest aantrekkelijke fonds in deze regio – speelt daar goed op in. Het JPMorgan Latin America Fund belegt al sinds 1992 in aandelen van Latijns-Amerikaanse bedrijven. Sinds de lancering tot eind maart van dit jaar komt het gemiddelde jaarrendement van het fonds op 14,2 procent. Dat is iets beter dan de 12,0 procent voor de MSCI EM Latin America Index, die de graadmeter (benchmark) vormt voor de fondsprestaties. In die index is

plaats voor slechts vijf landen. Daarvan legt Brazilië veruit het meeste gewicht in de schaal. In de benchmark weegt het land voor ruim 60 procent mee, gevolgd door Mexico met ruim 21 procent en Chili met 8,5 procent. Een actieve fondsmanager heeft enige ruimte om soms ook positie te kiezen in andere landen als de beleggingsvooruitzichten daar goed zijn. In Latijns-Amerika verdient een beleggingsfonds zoals het JPMorgan Latin America Equity Fund met een actieve beheerder daarom de voorkeur boven een tracker die het koersverloop van een index volgt. Het fonds heeft bijvoorbeeld een kleine positie in Panama, dat geen plaats heeft in de index. De portefeuille bestaat

voor ruim 60 procent uit Braziliaanse ondernemingen. In dat land wordt het beeld van de aandelenmarkt voor een groot deel bepaald door grondstofondernemingen, zoals energiemaatschappij Petrobras en mijnbouwconcern Vale, die allebei zwaar meewegen in de index. De koers van die bedrijven wordt sterk beïnvloed door de ontwikkelingen op de wereldwijde grondstofsector, terwijl de economische groei in dat land juist in de eerste plaats gedreven wordt door een steeds hogere welvaart bij de bevolking.

JPMorgan Latin America Equity Fund Index: 31 mei 2007 = 100

16 0 14 0 12 0 ISIN-code: LU0210535034 Benchmark: MSCI EM Latin America NR Index Fondsmanager: Luis Carrillo

10 0 80 60

JPMorgan Latin America Equity Fund Benchmark

Rendement: 1 jaar: -20,5% 3 jaar: 10,5% 5 jaar: -0,7%

1 mei 12

1 mei 11

1 mei 10

1 mei 09

1 mei 08

1 mei 07

40

Defensieve accenten

De toenemende lokale consumptie en de groeiende middenklasse in Brazilië zijn een zeer belangrijke groeimotor voor de regio. Een actieve fondsbeheerder heeft ruimte om ook op dat thema in te haken door af te wijken van de index. Daarbij is het een groot voordeel als een partij een vertegenwoordiging in het land zelf heeft die de lokale ontwikkelingen van dichtbij kan volgen. De fondsbeheerder van het JPMorgan Latin America Equity Fund. Luis Carrillo, werkt vanuit São Paulo. Maar het fonds onderscheidt zich met die aanwezigheid niet van andere partijen zoals fondshuis BlackRock, die eveneens een kantoor in Brazilië hebben. Dat gebeurt wel via de defensieve accenten die fondsmanager Carrillo aanbrengt in de fondsportefeuille. Bij de aandelenselectie legt hij de nadruk op bedrijven die hun kapitaal efficiënt weten in te zetten en die een stabiel groeitempo laten zien. Vaak zijn dit vrij grote en kwalitatief sterke bedrijven. Hoewel het fonds de ruimte heeft om af te wijken van de benchmark, schommelt die afwijking minder sterk dan bij vergelijkbare fondsen in de regio. Momenteel is de tracking error – de mate waarin koersbewegingen afwijken van de index – lager dan deze concurrenten. Dat geeft het fonds een iets defensiever karakter, hetgeen een aantrekkelijke eigenschap is, aangezien de volatiliteit van aandelen uit opkomende markten in de regel groter is dan die uit ontwikkelde landen. Samen met de sterke rendementen en de lokale aanwezigheid van de fondsbeheerder in Brazilië maakt dat het JPMorgan Latin America Equity Fund tot het favoriete fonds voor aandelen in Latijns-Amerika.

Fidelity Active Strategy Europe Fund

Grote manoeuvreerruimte portefeuille defensief ingericht. In zijn ogen zijn veel aandelen momenteel te duur en bovendien kan de Europese schuldencrisis tot een toenemende volatiliteit leiden.

Sleutel tot succes

Omdat het succes van het fonds grotendeels te danken is aan de capaciteiten van de beheerder, zou een eventueel vertrek van Chakra invloed hebben op de aantrekkelijkheid van het fonds. Voorlopig lijkt dat echter niet aan de orde, want Fidelity slaagt er zeer goed in om fondsbeheerders aan zich te binden. Vaak begint hun carrière al als analist, waarna ze doorgroeien naar manager

voor een bepaald marktsegment om uiteindelijk een breder mandaat te krijgen. De groeimogelijkheden binnen het concern, het ongeëvenaarde interne netwerk van analisten en het ruime mandaat voor beheerders zorgt ervoor dat die groep meestal tien tot twaalf jaar bij een fonds betrokken blijft, en dat is aanzienlijk langer dan het branchegemiddelde. De aantrekkelijkheid van Fidelity als werkgever bij fondsbeheerders wordt geïllustreerd doordat de beheerder van een zusterfonds van het FAST Europe Fund enkele jaren geleden opstapte om een eigen hedgefonds te starten, maar niet lang daarna alweer terugkeerde naar zijn oude rol bij Fidelity.

Fidelity Active Strategy Europe Fund 12 0 110

80 70 60 Fidelity Active Strategy Europe Fund Benchmark

50

1 mei 12

1 mei 11

1 mei 10

40 1 mei 09

Rendement: 1 jaar: -4,7% 3 jaar: 11,8% 5 jaar: 0,4%

90

1 mei 08

ISIN-code: LU0202403266 Benchmark: MSCI Europe NR Index Fondsmanager: Anas Chakra

10 0

1 mei 07

Het Fidelity Active Strategy (FAST) Europe Fund kiest positie in aandelen van grote en middelgrote Europese ondernemingen. Een groot verschil met bijna alle andere Europese aandelenfondsen is dat dit een zogenaamd 130/30-fonds is. Dat betekent dat de beheerder de mogelijkheid heeft om shortposities in te nemen met een maximale omvang van 30 procent van de totale fondswaarde, terwijl de waarde van de longposities mag oplopen tot 130 procent. Bij short gaan worden er geleende aandelen verkocht met de bedoeling om deze tegen een lagere prijs weer terug te kopen, zodat geprofiteerd kan worden van koersdalingen. Het is tevens mogelijk om met geleend geld aandelen te kopen om juist het effect van stijgende koersen te vergroten. In de praktijk varieert de blootstelling aan de markt tussen 90 en 110 procent van het fondsvermogen. Om de extra mogelijkheden goed te benutten is een ervaren en gespecialiseerde fondsbeheerder nodig. In het geval van het FAST Europe Fund is dat Anas Chakra, die bijna zes jaar verbonden is aan het fonds. Hij stelt op basis van zijn marktverwachtingen een geconcentreerde portefeuille samen van ongeveer zestig posities. Dankzij een sterk selectieproces én doordat Chakra de blootstelling van de porte-

feuille goed aan het marktklimaat wist aan te passen, kon het fonds zowel tijdens het zwakke beleggingsjaar 2008 als tijdens het sterke herstel van 2009 en in de volatiele markt daarna het beursgemiddelde voorblijven. De grote beweegruimte van het FAST Europe Fund zorgt ervoor dat het fonds zich niet laat vangen in een specifieke stijlcategorie. In plaats daarvan kiest Chakra positie op basis van de beursvooruitzichten. Momenteel heeft hij zijn

Index: 31 mei 2007 = 100

De fondsbeheerder van het Fidelity Active Strategy Europe Fund heeft meer ruimte om zijn portefeuille aan te passen aan het beursklimaat dan veel van zijn collega’s. In combinatie met een sterke aandelenselectie zorgt dat ervoor dat het fonds het marktgemiddelde in elk beursklimaat kan voorblijven.

Indien uw belangstelling gewekt is door de beschrijving van deze fondsen, raden wij u aan de brochure of het prospectus van deze fondsen te lezen, alvorens u besluit in deze fondsen te beleggen. Hierin treft u relevante informatie aan over onder meer de werking, de risico’s, de kosten en de verhandelbaarheid van deze fondsen.


12

Voorbereid op vermogen Overweeg het verkrijgen van vermogen te koppelen aan bepaalde leeftijd of opleidingsniveau (zie artikel op deze pagina)

U en uw familie op de hoogte is, biedt hier uitkomst en continuïteit. Jansen geeft aan dat de wealth managers klanten in contact kunnen brengen met diverse specialisten op dit gebied. ‘Bijvoorbeeld een coach die nieuwe generatie helpt bij het omgaan met vermogen.’

Bij elkaar houden

Een verzameling familieportretten van verschillende generaties.

Het doorgeven van de familiewaarden Voor veel vermogende particulieren komt er een moment waarop duidelijk is dat het opgebouwde kapitaal ook van belang is voor volgende generaties. Family governance helpt bij het afstemmen van financiële beslissingen op de situatie in de familie. De klant maakte zich zorgen over de wijze waarop het vermogen van haar en haar man in de toekomst zou worden doorgegeven aan de kinderen en kleinkinderen. In het testament was het allemaal geregeld, maar dat was de theorie. Welke invloed zou de vererving van het vermogen, de kunstverzameling en de aandelen in de onderneming straks in de praktijk hebben op de onderlinge relatie tussen de kinderen? Vraagstukken die de wealth managers van Private Wealth Management van ABN AMRO MeesPierson, waar de grotere vermogens worden beheerd, met regelmaat in de praktijk tegenkomen. ‘Vermogen heb je meestal niet alleen’, zegt Marion Jansen, senior wealth manager. ‘Vanaf een zekere omvang beïnvloedt het ook de toekomst van kinderen en andere familieleden. Niet voor niets ervaren nogal wat klanten het als een verantwoordelijkheid om het familievermogen op de juiste manier te beheren en voor de komende generaties te behouden. ABN AMRO MeesPierson kan hierbij helpen door de kennis en ervaring die we hebben op het gebied van – grote – familievermogens.’ Zo bracht Jansen de betreffende klant in contact met klanten die hun vermogen al voor een groot deel hadden

overgedragen aan de kinderen. Mede door deze ervaring vond tussen de bezorgde ouders en kinderen een gesprek plaats over het vermogen. Het plan van de ouders werd besproken, met als uitkomst dat een deel van het vermogen nu in een fonds wordt geplaatst onder andere voor opleidingen van de komende generaties. Een bijzonder gebaar, vonden de kinderen, die onder de indruk waren van de beslissing van hun ouders.

Onderneming

Senior wealth manager Bart van Kessel geeft aan dat veel mensen verwachten dat vermogensbeheer zich vooral richt op het optimaliseren van fiscaliteit en rendement. ‘Dat is óók belang-

worden genomen die nauwer aansluiten op de niet-financiële wensen van de familie en dus tot een hogere tevredenheid leiden. Vaak komen hierbij dan zaken als filantropie en duurzaamheid aan de orde. Ook belangrijk is welk effect de ouders willen bereiken met de overdracht van het vermogen naar volgende generaties. Vaak is het de wens om hen te stimuleren een eigen carrière op te bouwen. Dan kan het een idee zijn om in eerste instantie slechts een klein deel van het vermogen aan de kinderen te laten vererven.’ Het aanbrengen van structuur in deze beslissingen wordt ook wel family governance genoemd. Een term die niet toevallig lijkt op corporate governance, het beleid om een onderneming op

Afspraken binnen de familie net zo belangrijk als een goede beleggingsstrategie rijk, maar om tot een goede invulling van het familievermogen te komen, is allereerst inzicht nodig in de waarden en normen van de familie’, zegt Van Kessel. ‘Zo kunnen betere beslissingen

een verantwoorde manier te leiden, rekening houdend met alle belang hebbenden. Marion Jansen: ‘In een bedrijf zijn zaken als eigendom en zeggenschap vastgelegd; dergelijke

structuren zijn in een familie niet benoemd.’ Maar dat betekent niet dat deze er niet zijn, benadrukt ze. Door na te denken over de verschillende rollen die iedereen in de familie heeft, ontstaat inzicht. ‘Wij dagen klanten daar graag toe uit. Wie beheert bijvoorbeeld de beleggingsportefeuille? En wordt de aangetrouwde familie wel of niet betrokken in het vermogen?’

Het proces van family governance zorgt voor nieuwe inzichten bij families, merken Jansen en Van Kessel in de praktijk. Zo kan er overwogen worden om het familiekapitaal bij elkaar te houden. Jansen: ‘Wanneer het vermogen op een gegeven moment vererft, kan dat zeker in grote families tot versplintering van het kapitaal leiden. Dat is jammer; zo’n vermogen is vaak met veel inspanning opgebouwd. Een alternatief is om een vermogensfonds op te richten waarin het kapitaal wordt opgenomen, en waarbij bijvoorbeeld wordt geïnvesteerd in duurzame beleggingen of in zaken die aansluiten bij de interesses in de familie. Vastgelegd wordt dan dat familieleden periodieke uitkeringen uit het vermogen krijgen.’ Bij elkaar houden van het familiekapitaal heeft ook praktische voordelen. Door de omvang van het vermogen zijn de beheerkosten lager, is een betere spreiding mogelijk en kan worden belegd in specifieke maatwerkproducten. Van Kessel benadrukt ook hier weer dat de wensen van de klant en zijn familie leidend zijn. ‘Flexibiliteit is belangrijk als het gaat om een fonds dat diverse generaties omvat. Je kunt ervoor kiezen om een deel van het vermogen te alloceren voor de kinderen. Zodat ze het vermogen naar eigen inzicht kunnen beleggen. Wij zien in de praktijk hoeveel ze hiervan leren.’

Afstemmen

Jansen benadrukt dat door middel van family governance de financiële structuur kan worden afgestemd op de situatie in de familie. ‘Het draait erom wat de klant wil en wat er binnen de familie gaande is.’ Van Kessel weet hoe er binnen families onenigheid kan ontstaan over de invulling van het vermogen. ‘De beslissing van vader in het verleden om het hele vermogen veilig in obligaties te beleggen, is nu in een ander daglicht komen te staan. Het kan een overweging zijn een deel van het vermogen te laten beheren op basis van een bredere spreiding over vermogenscategorieën.’

Risicomanagement

Belangrijk onderdeel van family governance is inzicht geven in de risico’s binnen de familie voor het vermogensbehoud. Van Kessel: ‘Traditioneel is er veel aandacht voor het managen van beleggingsrisico’s door de juiste spreiding en vermogens-verdeling. Maar het vermogen loopt minstens zo veel risico door de familiest r uc t uu r d ie er achter z it . Bijvoorbeeld wanneer na het wegvallen van een belangrijke beslisser niet duidelijk is wie de verantwoordelijkheid heeft en welke normen en waarden aan zijn beslissingen ten grondslag lagen. Het gebrek aan kader kan leiden tot verkeerde beslissingen en ruzie in de familie. Een heldere structuur met richtlijnen waarvan eenieder

Flexibiliteit belangrijk Wensen veranderen in de tijd, daarom is flexibiliteit binnen family governance belangrijk. Zo waren een klant en zijn vrouw – tachtigers – er bijvoorbeeld van overtuigd dat het goed was de kinderen niet vroegtijdig te bezwaren met alle verantwoordelijkheden die horen bij het bezit van een groot vermogen. De drie volwassen kinderen hadden ieder op eigen kracht een succesvolle carrière opgebouwd. Van Kessel: ‘Na het overlijden van vader – de pater familias – bleek mevrouw toch haar twijfels te hebben. Bij haar overlijden zouden de kinderen onverwacht geconfronteerd worden met een grote erfenis.’ Mevrouw vond het een goed idee om de kinderen nu al een bedrag te schenken, zodat ze konden wennen aan het vermogen dat ze later zouden erven. De kinderen vonden het geweldig; die zaten in een levensfase met hoge kosten door studerende kinderen. Terwijl ondertussen het belangrijkste doel van het echtpaar ook was bereikt: de kinderen waren in staat om zelfstandig hun inkomen te verwerven.’


13

Vragen staat vrij

Family Governance

‘Vraag welke veranderingen betrokken partijen verwachten’

Laat beslissingen nauwer aansluiten op niet-financiële wensen van familie

(bron: Paul Iske, Chief Dialogues Officer over scenarioplanning)

(bron: Bart van Kessel, Senior Wealth Manager)

Instituten & Charitas

Stilstaan bij de toekomst Scenarioplanning is onontbeerlijk voor maatschappelijke organisaties om goed in te kunnen spelen op eventuele veranderingen. Ingewikkeld of kostbaar is dat niet, vertelt hoogleraar Paul Iske. ‘Scenarioplanning kun je grotendeels zelf doen en is bovendien inspirerend.’ ‘Iedereen doet in zekere zin aan scenarioplanning’, zegt Paul Iske, Chief Dialogues Officer bij ABN AMRO en verbonden aan de Universiteit Maastricht als hoogleraar Open Innovation and Business Venturing. ‘Bijvoorbeeld over het klimaat in een vakantieland. Door verschillende scenario’s naast elkaar te zetten wat betreft locatie en tijdstip van bezoek, vergroot je de kans op een geslaagde vakantie.’

Iske geeft aan dat de essentie van scenarioplanning is dat een organisatie zich niet laat overvallen door veranderingen. ‘Je zorgt dat je flexibel kunt inspelen op wijzigingen die je kunt zien aankomen. Je wilt dat je stichting of bedrijf in staat is zich tijdig aan te passen.’

Snel reageren

Als schoolvoorbeeld van scenarioplanning noemt Iske olieconcern

Shell. In de jaren zeventig was deze oliemaatschappij een van de eerste bedrijven die begon te denken in toekomstscenario’s. ‘Olie was in die tijd relatief goedkoop. Wie bij Shell werkte, kon zich nauwelijks voorstellen dat dat ooit zou veranderen. Door buitenstaanders te betrekken bij het proces kwamen er ook scenario’s op tafel waarin de olieprijs flink steeg’, vertelt Iske. Dit heeft Shell geen windeieren gelegd. Toen de olieprijs als gevolg

uit de praktijk: onderwijsinstituut Cito

‘Aan welke indicatoren kun je zien of een bepaald scenario zich aan het voltrekken is?’


Informatieboekje Speciaal voor bestuurders van maatschappelijke organisaties geeft Instituten & Charitas een praktisch informatieboekje uit. De editie die binnenkort verschijnt gaat over scenarioplanning. ‘Veel van onze Instituten & Charitas klanten hebben te maken met grote veranderingen. Trends zoals ontkerkelijking, social media en de terugtrekkende overheid hebben grote impact bij het realiseren van hun doelstellingen,’ vertelt Hein van der Loo, directeur Instituten & Charitas. ‘Met dit boekje over scenarioplanning helpen wij bestuurders om vooruit te denken en nu al te anticiperen op veranderingen die nog gaan komen.’ Klanten van Instituten & Charitas ontvangen een exemplaar van deze editie uit de Bestuurdersbox van hun Instituten & Charitas banker. Andere klanten kunnen bij de private banker een boekje opvragen.

Daarbij komen sociologische, economische, technologische en ecologische trends en ontwikkelingen samen. ABN AMRO maakt daarbij gebruik van modellen om dit proces hanteerbaar te maken, legt Iske uit. ‘Organisaties die daar gebruik van maken vinden het prettig dat we het maken van scenario’s operationeel hebben gemaakt.’ De bank ondersteunt klanten die een blik willen werpen op mogelijke toekomstscenario’s. Is dat niet meer het werk van bijvoorbeeld consultants? Iske: ‘Voor de bank is ook van belang dat klanten zoals musea of goede doelen toekomstbestendig zijn. Een tweede reden om een handje te helpen

‘Door scenarioplanning wordt de organisatie wendbaarder’

Jonge kinderen krijgen onderwijs op een iPad. Aan de hand van een brainstorm stelde Cito onlangs een aantal mogelijke scenario’s uit voor de toekomst.

‘Als we nu geld zouden investeren in innovatie, waar moeten we het dan voor gebruiken?’ Op die vraag wilde Instituut voor Toetsontwikkeling Cito het antwoord vinden via scenarioplanning. Lid raad van bestuur Maarten Hanekamp legt uit dat daarvoor met zestig leidinggevenden de mogelijke toekomstpanorama’s werden verkend. Hanekamp: ‘Hoe ziet onze wereld er in 2020 en daarna uit? En wat zouden we nu al in gang moeten zetten om daar dan te komen? Welke trends zien we? En wat betekent dat dan voor ons in kansen en in bedreigingen?’ De brainstorm leverde acht concrete trends op die van invloed zijn op het onderwijssysteem. Zoals de trend naar meer verantwoordelijkheid, de technologische ontwikkeling, doorlopende leerlijnen en de politieke ontwikkelingen. Vier

van spanningen in het Midden-Oosten omhoog schoot, kon de oliemaatschappij sneller reageren dan de concurrentie. Veel bedrijven doen in navolging van Shell al jaren aan scenarioplanning. Scenarioplanning is niet alleen weggelegd voor grote multinationals. ‘Een kleine organisatie zal wellicht wat professionele hulp kunnen gebruiken, maar kan ook veel zelf doen. Van belang is dat je andere stakeholders bij het proces betrekt en openstaat voor nieuwe inzichten. Ga praten met betrokken partijen en vraag welke veranderingen zij verwachten. Vragen staat vrij.’ Als voorbeeld noemt Iske de Nierstichting. Zo’n organisatie heeft veel kennis van onderzoek naar nieraandoeningen en behandelingsmethodes, maar minder van sociale media en de veranderingen in geefgedrag. De Nierstichting staat voor de keus een special internetplatform te lanceren om giften mogelijk te maken. ‘Dat zijn grote beslissingen voor een goededoelenorganisatie. Elke euro die je uitgeeft aan zo’n site kun je immers niet aan iets anders uitgeven.’ Voor goededoelenorganisaties is het van belang de mogelijke veranderingen in het geefgedrag op het netvlies te hebben. ‘Dit gedrag verandert doorgaans niet snel, maar een goed doel moet wel kunnen anticiperen op veranderingen. Moet je wel of geen collectes houden? Moet je meer gaan doen aan crowdfunding, waarbij organisaties proberen mensen online te enthousiasmeren om geld in projecten te steken? Hoe ga je om met donateurs die meer betrokken willen zijn bij hun gift?’ Iske maakt onderscheid tussen trends die redelijk goed voorspelbaar zijn en onverwachte wendingen. ‘Over demografische trends is bijvoorbeeld

scenario’s werden uiteindelijk visueel in beeld gebracht. Hanekamp: ‘Letterlijk: hoe ziet die wereld er in dit scenario uit? Waar liggen onze kansen en wat zijn de bedreigingen? Zijn we er wel op ingericht of zouden we extra maatregelen moeten nemen, bijvoorbeeld via het aangaan van samenwerkingsverbanden? En wat zou dan onze rol zijn?’ Ook werd bepaald welke informatie kan worden gebruikt om veranderingen in een vroeg stadium te signaleren. ‘Aan welke indicatoren kun je zien of een bepaald scenario zich aan het voltrekken is?’ Deze en andere opgedane kennis wordt in praktijk gebracht bij het Cito. ‘Onze kennisafdeling zoekt nu het internet af om te zien of ze zulke signalen kunnen oppikken.’

veel bekend. Zo weet je dat de bevolking vergrijst. Technologische veranderingen zijn veel lastiger te voorspellen. Als er opeens een revolutionaire behandelwijze komt voor de kwaal waarvoor je geld ophaalt, is dat nogal ingrijpend.’

Onverwachte wendingen

Scenario’s maken heeft zeker niet alleen effect op lange termijn. Iske: ‘Er zijn tal van effecten die je direct kunt zien. Het leuke van deze werkwijze is dat je creativiteit losmaakt bij de betrokkenen: je wordt gedwongen je dagelijkse werkzaamheden op een andere manier te bekijken. Ander voordeel is dat je organisatie wendbaarder wordt. Daar plukt men morgen al de vruchten van.’ Bij scenarioplanning wordt een aantal scenario’s verder uitgewerkt.

bij scenarioplanning is dat de bank maatschappelijk betrokken wil zijn. De organisaties die we helpen hebben allemaal een maatschappelijke of culturele doelstelling. Op deze wijze kan ABN AMRO zijn maatschappelijke betrokkenheid invulling geven.’ Iske benadrukt dat maatschappelijke betrokkenheid via scenarioplanning verder kan worden uitgewerkt. ‘Ook een sportvereniging staat met beide benen in de maatschappij. Goed voorbeeld is voetbalvereniging MVV. De voorzitter heeft via scenarioplanning onderzocht wat het raakvlak is tussen de Limburgse voetbalclub en een aantal belangrijke maatschappelijke thema’s. Uit zo’n inventarisatie komen creatieve ideeën voort. Zo is het plan geboren om voetballers in te zetten in de strijd tegen obesitas bij kinderen.’

14

Big five De meeste Afrika-reizigers willen minimaal de buffel, leeuw, luipaard, neushoorn en olifant zien (zie artikel op deze pagina)

INTERVIEW Op het moment dat Ed en Anka Zeeman in Afrika voor zichzelf een vakantieverblijf lieten bouwen in een wildpark, stonden ze allebei nog aan het roer van een vastgoedbedrijf. Ondernemend als ze zijn, is die ene Afrikaanse lodge inmiddels uitgegroeid tot een bedrijf dat safari’s op hoog niveau biedt.

‘De big five woont in onze achtertuin’

Uitbreiding

Ed: ‘We bedachten al snel dat we het commercieel konden maken. We zouden het personeel bezig kunnen houden door het huis te verhuren als we er zelf niet waren. We wisten helemaal niets van hospitality, maar we waren wel ondernemer geweest en we wisten: als je de beste lodge ter wereld bouwt, komen de klanten vanzelf. De omgeving is geweldig. We hebben 2.500 hectare grond, midden in een wildpark; de big five woont letterlijk in onze achtertuin.’ Anka: ‘We hadden eerst maar één villa en die was altijd bezet. Nu hebben we drie villa’s en de vierde is op komst, in de Kaap, waar je walvissen kunt spotten. De bouwvergunning voor de vijfde villa hebben we trouwens ook al. Inmiddels werken er 35 mensen, net zoveel als Ed er vroeger in Nederland had rondlopen.’

Ondernemerschap

Ed: ‘Ik denk wel dat ik een ondernemer ben. Dat zit in je opvoeding. Ik kom uit een echte ondernemersfamilie. Mijn vader [Jo Roelof Zeeman] was en is een echte entrepreneur. Ook qua eigenzinnigheid, bedoel ik. Hij is vijftig jaar ondernemer. Ik zag het beheren van vastgoed wel zitten. Daarin ben ik een bedrijf gestart. Ik kan goed praktisch nadenken, maar ik denk weleens: had ik maar gestudeerd. Ik heb altijd mensen om me heen weten te verzamelen die bepaalde kennis hadden, maar het was makkelijker geweest als ik die kennis zelf had.’ Anka: ‘Ed is meer ondernemer dan ik, hoewel ik ook uit een ondernemersfamilie kom. Mijn vader was landbouwer.’

Bijzonder

Ed: ‘Wij exploiteren volgens een afwijkend concept. Wij verkopen geen “kamers”, maar verhuren villa’s exclusief en full service aan één gezelschap. Onze gasten worden ontvangen met zang en dans. Behalve een ranger die alles weet van de dieren en een tracker die voor op de auto naar sporen van beesten zoekt, hebben zij de beschikking over een chefkok, een butler, een schoonmaakster en een gastvrouw. Het personeel kent de omgeving, het weer en de natuur. De ranger zegt dan: je moet morgen vroeg op om de meeste dieren te zien. Maar je hoeft niets. Het is jouw huis, jouw auto en het zijn jouw mensen. Het doel van het verblijf moet zijn: absolute vrijheid. Het personeel helpt je daarbij, van begin tot eind. Net als thuis.’

Vastgoed

Ed: ‘Eigenlijk heb ik nu minder met vastgoed. Dat heeft ook met de huidige economie te maken. Ik ben in bescheiden mate nog wel actief in het vastgoed, als beheerder en belegger, en het komt van pas bij onze activiteiten in Zuid-Afrika. En laat ik niet vergeten dat onze familie er veel aan te danken heeft. Mijn vader is begonnen als architect, werd later projectontwikkelaar en makelaar en uiteindelijk onroerendgoedinvesteerder. De familie heeft Nieuwe Steen Investments opgericht en is daar in 2007 uitgestapt. Vervolgens heb ik ook mijn bedrijf Zeeman Vastgoed Beheer verkocht.’ Anka: ‘In 1988 kwam ik binnen bij Zeeman Bedrijven. In 1993 was ik betrokken bij Nieuwe Steen Investments, dat net daarvoor door mijn schoonvader was opgezet. In feite is Nieuwe Steen begonnen als hobby, een vriendenfonds. Het is allemaal behoorlijk uit de hand gelopen natuurlijk, in de goede zin van het woord.’

Nieuwe Steen Investments

Anka: ‘Lange tijd is de RvC op zoek geweest naar externe opvolging om het bedrijf minder all in the familiy te maken. Maar uiteindelijk kwamen ze bij mij uit. Ik had jarenlang ervaring opgedaan en stond er absoluut voor open. Ik wist dat ik gehaald was voor de overgangsperiode tussen familiebedrijf en “normale corporate”, maar het was een geweldige tijd. Heel bijzonder om een beursgenoteerd bedrijf te runnen. De aandeelhoudersvergaderingen waren ook heel speciaal. Dat waren complete feestjes, hele schouwburgen vol. Dat kwam natuurlijk ook

De waarde van geld

Ed: ‘Geld is makkelijk. Geluk en succes moet je zelf maken. Zonder geld hadden wij onze droom in Afrika niet kunnen verwezenlijken. Als je geen geld hebt, sta je voor andere keuzes. Maar als je het wel hebt, moet je het ook wijs gebruiken. Toen wij net samenwoonden, woonden we in een klein huis en losten we onze hypotheek af met elke euro die we overhielden.’ Anka: ‘Als we geen passie voor Afrika hadden gehad, hadden we ons geluksgevoel niet op deze manier kunnen ervaren. Uiteindelijk moet je vooral de dingen doen die je leuk vindt. Als wij in Afrika aankomen, pakken we de Landrover en rijden we met een fles wijn naar de top van de berg op ons eigen land om daar lekker naar de beestjes te gaan kijken. De ultieme vrijheid.’

Ed Zeeman: ‘We hebben geen kinderen, maar laten wel wat na aan de wereld.’

omdat we dicht bij de aandeelhouders stonden.’

Huis in de bush

Ed: ‘We gingen al jarenlang op safari. Afrika had ons hart gestolen. Het zijn intensieve vakanties, want je bent heel dicht bij de natuur. Maar je kunt je verblijf ook vrij weinig sturen, want je bent altijd gebonden aan het programma van de accommodatie. Wij misten vrijheid. Op een dag zeiden we: eigenlijk zouden we hier zelf iets moeten hebben. Een soort thuisbasis en een eigen safari-auto, zodat we de vrijheid hebben om de dag zelf in te

vullen. Vervolgens hebben we de daad bij het woord gevoegd en lieten we een huis bouwen, midden in een wildpark in Zuid-Afrika, Madikwe Game Reserve. We hebben zelf een lokale architect en aannemer gezocht, zodat de woning aan de juiste eisen

voldeed. De grond had al een bouwvergunning, maar we hebben wel moeten schakelen met de lokale politiek. Dat valt niet altijd mee, maar je hebt ze wel nodig. In 2005, binnen een jaar, was het klaar.’

‘We losten onze hypotheek af met elke euro die we overhielden’

Goededoelenfonds

Ed: ‘We hebben geen kinderen, maar laten wel wat na aan de wereld. Via ons eigen goededoelen fonds Morukuru Goodwill Foundation ondersteunen we mens en natuur in de omgeving van onze lodge. Bijvoorbeeld met onderzoek naar de jakhals, dat ons leert hoe boeren het best hun vee tegen roofdieren kunnen beschermen. Maar ook met sponsoring van de nabijgelegen school. Zo schenken we – samen met de gasten – nieuwe toiletten, schoolboeken en schoolborden, waardoor de kwaliteit van het onderwijs verbetert.’


15

Aangifteplicht erfgenamen

Maatregelen rond crisis

‘Amerikaanse aandelen vallen na overlijden onder de Amerikaanse erfbelasting’

Veel rederijen doen aan zogeheten super slow steaming

(bron: René Bruel, Specialist Internationaal)

(zie artikel op pagina 12)

belastingen

Mogelijk belastingplicht bij belegging in Amerikaanse aandelen Als iemand bij zijn overlijden meer dan 60.000 dollar aan Amerikaans vermogen bezit, moet aangifte voor de Amerikaanse erfbelasting worden gedaan. Dat betekent echter niet dat ook altijd belasting verschuldigd is in de Verenigde Staten.

Op de Amerikaanse beurs genoteerde aandelen kunnen een rol spellen bij de belastingheffing in Nederland.

René Bruel Specialist Internationaal, Kenniscentrum Vermogensstructurering & Estate Planning

De arm van de Amerikaanse fiscus reikt ver. Personen met de Amerikaanse nationaliteit en personen die hun woonplaats in de Verenigde Staten hebben, worden aangemerkt als ‘U.S. persons’. Zij zijn voor hun gehele vermogen onderworpen aan de Amerikaanse erfbelasting, de U.S. estate tax. Maar ook personen die niet in de Verenigde Staten wonen en geen Amerikaanse nationaliteit bezitten – aangeduid als ‘non-U.S. persons’ – kunnen met deze belasting te maken krijgen. Namelijk als ze bij hun overlijden vermogen bezitten dat zich in de Verenigde Staten bevindt, of vermogen dat zich volgens de Amerikaanse wet in de Verenigde Staten bevindt. Hiertoe behoren ook aandelen in Amerikaanse bedrijven, zoals Apple, Microsoft en General Electric.

Nederland heeft met de Verenigde Staten een verdrag gesloten dat dubbele heffing voorkomt Ligging

Vermogensbestanddelen die zich in de Verenigde Staten bevinden of geacht worden daar te zijn, worden ook wel aangeduid als ‘U.S. situs assets’ (situs = ligging). Bij onroerend goed bestaat geen misverstand over de plaats van ligging. Bij beleggingen is het ingewikkelder om te bepalen of

sprake is van U.S. situs assets. Hiertoe behoren onder andere: - aandelen uitgegeven door Amerikaanse bedrijven; - beleggingsfondsen die naar Amerikaans recht zijn opgericht; - obligatieleningen uitgegeven door de Amerikaanse overheid of door een U.S. person (met diverse uit-

zonderingen); - in de Verenigde Staten gelegen onroerende goederen. De plaats waar effecten fysiek worden bewaard of verhandeld is in feite onbelangrijk. Aandelen in Amerikaanse bedrijven die bij een Nederlandse bank worden aangehouden, zijn U.S. situs assets. Maar participaties in een Luxemburgse beleggingsinstelling die uitsluitend in Amerikaanse aandelen of obligaties belegt, bijvoorbeeld niet.

kunnen een beroep doen op de voordelen van dit verdrag. Dat geldt ook voor personen met de Nederlandse nationaliteit die niet meer in Nederland wonen, maar minder dan tien jaar vóór hun overlijden nog wel in Nederland woonden. Volgens het verdrag mogen de Verenigde Staten bij non-U.S. persons wel erfbelasting heffen over Amerikaans onroerend goed, maar niet over beleggingen zoals obligaties en aandelen.

Dubbele heffing

Een inwoner van Nederland die geen Amerikaanse nationaliteit bezit, hoeft dus niet te vrezen voor een hoge aanslag van de U.S. estate tax over zijn Amerikaanse beleggingen. Maar als op het moment van overlijden de totale waarde van de U.S. situs assets meer dan 60.000 dollar bedraagt, moet hiervan wel aangifte worden gedaan in de Verenigde Staten (IRS Form 706-NA, te downloaden op www.irs.gov). Door middel van een bijvoegsel bij de aangifte kan dan een beroep worden gedaan op de voordelen van het verdrag (IRS Form 8833). Hierdoor is effectief geen belasting verschuldigd. Als er geen beroep op een gunstig successieverdrag mogelijk is, moet erfbelasting in de Verenigde Staten worden betaald als meer dan 60.000 dollar aan U.S. situs assets wordt nagelaten. Dit kan worden voor- komen door niet rechtstreeks te beleggen in Amerikaanse aandelen en dergelijke, maar door dit te doen via een niet-Amerikaanse vennootschap of via een niet-Amerikaans beleggingsfonds.

De Amerikaanse erfbelasting heeft het karakter van een boedelbelasting. De verschuldigde belasting is niet afhankelijk van het aantal erfgenamen. En ook de relatie van de verkrijgers tot de overledene is in beginsel niet relevant. In geval van een nonU.S. person geldt een korting op de verschuldigde belasting van 13.000 dollar. Dat is de belasting over de eerste 60.000 dollar aan belast vermogen. Het tarief over de waarde vanaf 60.000 dollar begint bij 26 procent, en loopt op tot 35 procent over het gedeelte boven 500.000 dollar (tarieftabel 2012).

Successieverdrag

Als een inwoner van Nederland overlijdt, heft Nederland in beginsel over zijn gehele vermogen erfbelasting, ook over het eventuele vermogen in Amerikaanse aandelen. Hierdoor zou een dubbele heffing ontstaan. Nederland heeft met de Verenigde Staten een verdrag gesloten dat dubbele heffing voorkomt. Inwoners van Nederland, ongeacht hun nationaliteit,

Aangifteplicht

Colofon & Disclaimer Financial Focus Een uitgave van ABN AMRO MeesPierson nummer 15, juni 2012 Voor vragen of suggesties kunt u contact opnemen met uw private banker of de ABN AMRO MeesPierson Redactie Financial Focus (HQ 6053) Postbus 283, 1000 EA Amsterdam [email protected] Redactie: Britta Boelrijk, Bastiaan Braams Conny Feskens, Functioneel Wit, Jacques Hogerwerf, Marvin Jacobs, Jos Jägers, Anne Lugthart, Michiel Pekelharing, Cleo Scheerboom, Ben Steinebach, Jeroen Vegt, Emile Verbeek, Liesbeth Wijnands, Gitte Wouters, Sandra Zwart, Madieke Zwetsloot Vormgeving: Sven van Pel Beeld: ANP, Hollandse Hoogte, Adrie Mouthaan, Masterfile, Frank Ruiter, Shutterstock, Tyn O. Veen Prepress: GPB Media, Leiderdorp

Over ABN AMRO MeesPierson ABN AMRO MeesPierson is een handelsnaam van ABN AMRO Bank N.V. ABN AMRO Bank N.V. is gevestigd aan de Gustav Mahlerlaan 10 (1082 PP) te Amsterdam (Nederland). Het internetadres van ABN AMRO MeesPierson is www.abnamromeespierson.nl. ABN AMRO Bank N.V. heeft een bankvergunning van De Nederlandsche Bank N.V. en is opgenomenin het register van de Autoriteit Financiële Markten (AFM) onder nummer 12000004. ABN AMRO Bank N.V. kan optreden als: - aanbieder van betaal-, spaar- en krediet-producten; - bemiddelaar en adviseur van betaal-, spaar-, krediet- en verzekeringsproducten; - beleggingsonderneming voor alle beleggingsdiensten, beleggingsactiviteiten en nevendiensten. Informatie over de klachtenregeling van ABN AMRO Bank N.V. en de geschilleninstantie waarbij ABN AMRO Bank N.V. is aangesloten kunt u vinden op www.abnamro.nl/klachtenregeling of opvragen via telefoonnummer 0900-0024 (€ 0,10 per minuut). Op ABN AMRO Bank N.V. zijn het beleggers-compensatiestelsel en het depositogarantie-stelsel van toepassing. Meer informatiedaarover kunt u vinden op: www.abnamro.nl/garantieregeling of opvragen via telefoonnummer 0900-0024.


ABN AMRO Bank N.V. is ingeschreven in het Handelsregister K.v.K. Amsterdam onder nummer 34334259. Het BTW-identificatienummer van ABN AMRO Bank N.V. is NL820646660B01. Algemene Disclaimer De in dit document aangeboden informatie is opgesteld door ABN AMRO Bank N.V. en is bedoeld als informatie in algemene zin en is niet toegespitst op uw persoonlijke situatie. De informatie mag daarom nadrukkelijk niet beschouwd worden als een advies of als een voorstel of aanbod tot 1) het aankopen of verhandelen van financiële instrumenten en/of 2) het afnemen van beleggingsdiensten noch als een beleggingsadvies. Beslissingen op basis van de informatie uit dit document zijn voor uw eigen rekening en risico. De informatie en de voorwaarden die van toepassing zijn op door ABN AMRO Bank N.V. aangeboden financiële instrumenten en beleggingsdiensten verleend door ABN AMRO Bank N.V. kunt u vinden in de Voorwaarden Effectendienstverlening ABN AMRO N.V. en het Informatieblad Effectendienstverlening ABN AMRO Bank N.V. die verkrijgbaar zijn via www.abnamro.nl/beleggen. Hoewel ABN AMRO Bank N.V. tracht juiste, volledige en actuele informatie uit betrouwbaar geachte bronnen aan te bieden, verstrekt ABN AMRO Bank N.V. expliciet noch impliciet enige garantie dat de aangeboden informatie in dit document juist, volledig of actueel is. ABN AMRO Bank N.V. aanvaardt geen aanspra-kelijkheid voor druk- en zetfouten. De in dit document opgenomen informatie kan worden

gewijzigd zonder voorafgaand bericht. ABN AMRO Bank N.V. is niet verplicht de hierin opgenomen informatie te actualiseren of te wijzigen. ABN AMRO Bank N.V. en/of haar agenten of onderaannemers aanvaarden geen enkele aansprakelijkheid ten aanzien van enige schade (met inbegrip van gederfde winst), die op eni-gerlei wijze voortvloeit uit de informatie die u in dit document wordt aangeboden of het gebruik daarvan. ABN AMRO Bank N.V. , of de rechthebbende, behoudt alle rechten (waaronder auteursrechten, merkrechten, octrooien en andere intellectuele eigendomsrechten) met betrekking tot alle in dit document aangeboden informatie (waaronder alle teksten, grafisch materiaal en logo’s). Het is niet toegestaan de informatie uit dit document te kopiëren of op enigerlei wijze openbaar te maken, te verspreiden of te vermenigvuldigen zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van ABN AMRO Bank N.V. of rechtmatige toestemming van de rechthebbende. U mag de informatie in dit document wel afdrukken voor uw eigen persoonlijk gebruik. US Person Disclaimer ABN AMRO Bank N.V. (“ABN AMRO”) is geen geregistreerde verzekerings- of bankinstelling zoals bedoeld in de federale wetgeving en de weten regelgeving van de afzonderlijke staten van de Verenigde Staten van Amerika. Het is ABN AMRO Bank N.V. daarom niet toegestaan financiële diensten en/of producten, waaronder diensten en/of producten op het gebied van betalingsverkeer (waaronder het accepteren of het aanbieden tot het doen van stortingen), leningen, verzekeringen, hypotheken of creditcards aan te bieden aan Amerikaanse ingezetenen [“US Persons” in

de zin van vorenbedoelde weten regelgeving]. ABN AMRO Bank N.V. is niet geregistreerd als broker-dealer en investment adviser zoals bedoeld in respectievelijk de Amerikaanse Securities Exchange Act van 1934 en de Amerikaanse Investment Advisers Act van 1940, zoals van tijd tot tijd gewijzigd, noch in de zin van andere toepasselijke weten regelgeving van de afzonderlijke staten van de Verenigde Staten van Amerika. Tenzij zich op grond van de hiervoor genoemde wetten een uitzondering voordoet, is de effectendienstverlening van ABN AMRO Bank N.V. inclusief (maar niet beperkt tot) de hierin omschreven producten en diensten, alsmede de advisering daaromtrent niet bestemd voor Amerikaanse ingezetenen [“US Persons” in de zin van vorenbedoelde weten regelgeving]. Dit document of kopieën daarvan mogen niet worden verzonden of meegebracht naar de Ver-enigde Staten van Amerika of worden verstrekt aan Amerikaanse ingezetenen. Onverminderd het voorgaande is het niet de intentie de in dit document beschreven diensten en/of producten te verkopen of te distribueren of aan te bieden aan personen in landen waar dat ABN AMRO Bank N.V. op grond van enig wettelijk voorschrift niet is toegestaan. Een ieder die beschikt over dit document of kopieën daarvan dient zelf na te gaan of er wettelijke beperkingen bestaan tegen de openbaarmaking en verspreiding van dit document en/of het afnemen van de in dit document beschreven diensten en/of producten en zodanige beperkingen in acht te nemen. ABN AMRO Bank N.V. is niet aansprakelijk voor schade als gevolg van diensten en/of producten die in strijd met de hiervoor bedoelde beperkingen zijn afgenomen.

16

Op de grote vaart De grootste containerschepen ter wereld worden in 2013 aan scheepvaartconcern Maersk geleverd (zie artikel op deze pagina)

Retrospect

In de rubriek Retrospect zet Financial Focus een trend of ontwikkeling uit het verleden in het perspectief van vandaag

Cyclisch zeetransport overwint in woelige tijden Het aantal vrachtschepen en met name hun maximale laadvermogen is in de afgelopen jaren exponentieel gegroeid.

komst van nieuwe klanten. Door de standaardisatie kwam deze manier van vervoer ook binnen bereik van bijvoorbeeld kleine handelmaatschappijen; zij huurden containerruimte per vierkante meter om goederen goedkoop en op afroep te verschepen. Tussen 1987 en 2011 verdrievoudigde de totale capaciteit van de containervloot bijna, zo blijkt uit cijfers van de Verenigde Naties in 2011. De schepen worden ook steeds groter. Het eerste containerschip – de Clifford J. Rogers – kon in 1955 600 containers vervoeren. Vergelijkbaar met 600 TEU (Twenty foot Equivalent Unit, de sinds 1969 gebruikte standaard maateenheid voor containers van ongeveer 6,10 meter lang). Grote containerschepen kunnen nu tot 15.000 TEU vervoeren.

Langzaam varen

Met de komst van de crisis bleek de scheepssector echter ook uiterst kwetsbaar voor economische tegenspoed. Historisch gezien niet verrassend. Problemen voor de scheepvaart werden al uitgebreid gedocumenteerd na het instorten van het West-Romeinse Rijk in 479 na Christus. Dit had een enorme daling van de handel in West-Europa tot gevolg. Het cycli-

De scheepvaartsector profiteert traditiegetrouw van economisch voorspoedige tijden, maar heeft het in de huidige crisis zwaarder dan ooit. Toch lijkt deze manier van vervoer in staat zichzelf opnieuw uit te vinden in afwachting van de volgende economische opleving. Als er een sector is die de economische hoogte- en dieptepunten in de afgelopen eeuwen heeft doorgemaakt dan is het de scheepvaartsector. De sector profiteerde in de afg e lop e n d e c e n n i a v a n d e toenemende vraag naar grondstoffen en producten door de groeiende wereldeconomie en idem bevolking in met name de opkomende landen. De sector droeg ook direct bij aan deze economische voorspoed. De lage kosten van scheepvaart maken het voor producenten mogelijk om productiefaciliteiten ver van eindgebruikers neer te zetten, bijvoorbeeld in landen met lage lonen.

standaardContainer

Het eerste bewijs van scheepvaart is gevonden op grottekeningen in Algerije en dateert van circa 8.000 jaar voor Christus. Sinds die tijd is er veel veranderd. Het aantal vrachtschepen is door de jaren heen exponentieel gegroeid evenals hun maximale laadvermogen. Veel is geïnvesteerd in de verbetering van de efficiëntie en schaalgrootte. Een grote doorbraak was de uitvinding van de standaardcontainer door de Amerikaanse vrachtwagenchauffeur Malcom McLean. Anders dan bij bulkgoederen zoals graan en olie, was het overladen van stukgoederen van een

schip een tijdrovend en arbeidsintensief proces. Wachtend in zijn vrachtwagen zag McLean grote besparingsmogelijkheden door het gebruik van uniforme containers. De door hem bedachte standaardcontainer met sluitsysteem hoefde gedurende het vervoer niet geopend te worden en kon door de standaardmaat in zijn geheel worden overgeladen van het schip op de vrachtwagen of goederentrein.

Per vierkante meter

Deze containerization in combinatie met lange periodes van economische groei sinds de jaren tachtig zorgden voor groei van de sector met als uitschieter de opkomst van opkomende markten als China. Sinds 2000 steeg de vraag naar scheepsruimte snel en ontstonden zelfs capaciteitsproblemen – niet alleen door de toenemende vraag naar grondstoffen, maar ook door

en kostendekkend kunnen varen. Veel rederijen doen bovendien aan het zogeheten super slow steaming. Vrachtschepen varen daarbij zeer langzaam om brandstofkosten te drukken en overcapaciteit te verminderen. Er wordt nu met een snelheid gevaren vergelijkbaar met de snelheid van grote zeilschepen in de 19de eeuw.

Herhalende Geschiedenis

Ondanks alle bezuinigingen zijn binnen de sector positieve geluiden te horen over een economische opleving. Zo bestelde marktleider Maersk uit Denemarken in 2011 tien containerschepen met een capaciteit van elk 18.000 TEU. De energiezuinige schepen worden geleverd tussen 2013 en 2015. De rederij lijkt daarmee een voorschot te nemen op economisch herstel. Een slimme zet meent professor Shipping Risk Management Nikos Nomikos van de London’s Cass Business School in een recent Financial Times-artikel. Hij verwacht dat de geschiedenis zich binnen de sector zal herhalen. De huidige maatregelen zullen volgens de professor straks tot grote capaciteitstekorten gaan leiden, juist wanneer een nieuwe economische opleving zich aankondigt.

Grote en kleine partijen combineren in de economische crisis hun vloten sche karakter van de sector maakt het een betrouwbare graadmeter voor de economie. De huidige crisis treft de scheepssector extra hard door de opgebouwde overcapaciteit. En de problemen worden versterkt door het feit dat de groei van veel van de bedrijven met geleend geld is gefinancierd. Door de strengere regels van overheden en kredietverstrekkers is herfinanciering alleen tegen veel minder aantrekkelijke voorwaarden mogelijk. De crisis zorgt voor een consolidatietrend waarbij grote en kleine partijen door het combineren van vloten efficiënt

Vervoer over water • Het grootste deel van de goederen die naar of door Nederland worden vervoerd komt per zeeschip. • De komst van de standaardcontainer kostte vele duizenden havenmedewerkers hun baan, een grote staking in 1971 in 29 Amerikaanse havens ten spijt. • De eerste internationale reis van een containerschip vond plaats in 1966 tussen het Amerikaanse Port Elizabeth en Rotterdam.

Privémening over Private Banking:

‘Privé en zakelijk uit elkaar houden? Ik probeer ze juist zo veel mogelijk te combineren. Mijn private banker moet daar ook in mee kunnen gaan.’ Private banking is voor iedereen anders. Daarom willen wij graag weten wie u bent, wat u drijft en waar u heen wilt. Zodat u later kunt doen waar u vandaag over droomt. En vandaag kunt doen waar u later geen spijt van krijgt. Kijk voor meer informatie op abnamromeespierson.nl


6 pag. TREND Nederland profiteert van snelgroeiende app-industrie

Recommend Documents