België – Belgique P.B. 2520 Ranst 8/4708
Afgiftekantoor Ranst 1 Contactblad verschijnt 4 maal per jaar
HEEMKUNDIGE KRING
DE BRAKKEN OELEGEM
26 ste jaargang – nr 2
april - juni 2007
Verantw. Uitg.; W. Van der Avert Berkenlaan 2 bus 3 – 2520 Ranst
1
LEVENDE MOLENS
2
ACTUALITEIT ARCHIEF VAN DE OELEGEMSE FANFARE “VLIJT EN EENDRACHT” ZIET WEER EINDELIJK WEER DAGLICHT (Walter Van der Avert)
Mogen wij even de inleiding uit vorig contactblad herhalen? Bijna 30 jaar nadat de Oelegemse fanfare “Vlijt en Eendracht” ophield te bestaan, is een stuk archief van die vereniging (boekhouding en ledenlijsten van 1939 tot 1978) aan de heemkundige kring De Brakken overhandigd. Maria Daems, uit de Knodbaan 28, was jaren geleden in het huis van haar oom, Jozef Daems, ingetrokken en vond daar vier schriftjes met notities. Lange tijd kon zij daarvan geen afstand kon. Toen de fanfare in 1978 stopte, was Jozef Daems secretaris. De Brakken hebben de schriftjes al overgedragen aan het gemeentelijk documentatiecentrum Ranst. Nu lijkt een boekhouding op het eerste gezicht een eerder saaie zaak, maar wie de moeite doet om de details te lezen, ziet een degelijk stuk Oelegemse geschiedenis herleven. Eerste schriftje: periode 1939-1945 De volledige titel van de vereniging luidde: Fanfare Maatschappij “Vlijt en Eendracht” Oelegem. In 1939 kon de fanfare nog starten met een overschot van 2.625 frank. In januari 1939 groeide die som aan met 550 frank dankzij giften van de Oelegemse notabelen. Namen als Coppenholle (grootgrondbezitter), madame Deyne (o.a. immobiliën), de heer Meeus (stokerij van Wijnegem), Vincent Goossens (burgemeester) en SAFI (een Luikse firma met veel gronden rond het Albertkanaal, later H.U.M., nu SOCEA) klinken bij oude Oelegemnaren nog erg bekend in de oren. Eduard Van den Heyning, die een kruidenierswinkel had op de hoek van de Venusstraat en de Schildesteenweg, staat op de eerste bladzijde vier keer vermeld omdat hij meer dan 1.700 frank binnenbracht, dankzij verschillende bronnen. Een Vlaamse Kermis bracht dat jaar 2.100 frank op. De belangrijkste uitgaven gingen naar de dirigent, August Lambregts uit Wommelgem, de muziekwinkel De Cart in Lier en natuurlijk de bierleveranciers Eugeen Neujens en Amandus Somers. Voor een reis naar Luik diende eerste 100 frank voorschot betaald voor een autobus van Krüger in Lier en dan 725 frank aan de Oelegemse autocaruitbater Jos Vermeulen. Onze fanfare trad in 1939 op voor de inhuldiging van de burgemeester van Ranst en van Massenhoven. In 1940 volgde graaf Xavier de Brouchoven de Bergeyck het voorbeeld van de andere notabelen. De weduwe Van den Wijngaert mocht toen bier leveren. Later doken regelmatig andere namen op voor de leveringen van bier. Natuurlijk stond de werking van de fanfare tijdens de oorlogsjaren op een laag pitje, want de inkomsten en uitgaven vanaf mei 1940 tot mei 1945 staan samengevat in juist geteld zestien lijnen. In 1943 zorgde de fanfare voor een bloemenkroon bij de begrafenis van Vincent Goossens en van Alfons Verhaegen. Vanaf mei 1945 Duidelijk hadden de muziekinstrumenten van de Oelegemse fanfare ook geleden onder W.O. II, want op acht maanden tijd werd toen voor bijna 24.000 frank aan instrumenten gekocht. Daarbij kwam nog 1.000 frank voor de reparatie van de “grosse caisse”. Die zware uitgaven waren mogelijk dankzij de opbrengst van een feest, georganiseerd door graaf Xavier de Brouchoven de Bergeyck (6.185 fr.), een Vredesbal (12.539 fr.), een premie voor een optreden in Oostmalle (2.500) en een bal op 2 december 1945 dat bijna 8.000 fr. opleverde. Dat zijn voor die tijd indrukwekkende bedragen, zeker voor een dorpje als Oelegem. Waren de Oelegemnaren toen dolblij met het einde van WO II… of zaten ze dan met zoveel zwart geld? De eerste betaling aan Sabam voor de auteursrechten staat vermeld op 29 november 1945. De lijst met ereleden, die ieder jaar 100 frank betaalden, groeide toen ook snel tot vele tientallen namen. Al die namen opsommen zou ons te ver leiden, maar denkelijk moest iedere “gekende” burger toen bij de fanfare aangesloten zijn, zelfs pastoor Michielsen. Vooral de middenstanders 3
waren goed vertegenwoordigd. Zij verdienden trouwens regelmatig een aardige stuiver aan de werking van de fanfare. Een pittig detail staat genoteerd op 16 mei 1946: 20 frank uitgegeven voor de overzet van de fanfare met het vlot, want de bruggen over het Albertkanaal waren toen nog stuk. In dat jaar gebeurden ook uitstappen naar Wommelgem, Oostmalle en Ranst. In januari 1946 kregen alle muzikanten 50 frank voor hun nieuwjaar. De opbrengst van het bal was echter gedaald tot minder dan 5.000 frank. In december 1946 trad burgemeester Harold della Faille de Leverghem toe als erelid. Was het daarom dat graaf Xavier de Brouchoven de Bergeyck in 1947 slechts 100 frank betaalde in plaats van 200? Vanaf juni 1947 kreeg de fanfare een nieuwe dirigent of “muziekbestuurder”: Jozef Laenens. Voor een optreden in Schilde ontving Oelegem 500 frank. Wel zouden we graag weten waarom de fanfare toen twee pruiken moest kopen voor die uitstap. De jaarlijkse tocht op een meiavond langs de mariakapelletjes leverde telkens ook een aardige cent op. Zelfs de voetbalclub Sportkring Oelegem betaalde in september 1948 zo’n 1.500 frank. De fanfare verdiende geld met verkoop van sigaren, sterke drank, worstenbrood, konijnen, ballonwedstrijd… en met tombola’s en teerfeesten. In december 1948 waren de bruggen over het Albertkanaal nog altijd onbruikbaar. De prijs voor de overzet met het vlot bleef ongewijzigd op 20 frank. De fanfare ging duidelijk de culturele toer op in januari 1949 want ze betaalde toen aan de Oelegemse componist Constant De Ridder 80 frank voor het stemmen van een piano. Koster Jos Verpoten kreeg 665 frank voor drukwerk en… schonk 100 frank terug. Ondertussen hadden ongeveer alle buurdorpen kunnen genieten van de Oelegemse muziek. Een nieuwe wind vanaf 1950? In de rekeningen van 1950 viel de prijs van het bier op: telkens vijf frank per glas, totaal voor meer dan 3.000 frank. Dat jaar startte de fanfare ook met regelmatige filmvertoningen bij Theofiel Van de Plas in de zaal Festa (noordoost hoek van Vlotstraat en Achterstraat) en in april 1951 volgde de eerste crochetavond. In december 1951 mocht de Oelegemse fanfare zelfs in het Antwerps Sportpaleis optreden. In juni 1952 reisden de muzikanten naar Marche en Wépion. Kort daarop volgde een laatste optreden in het sportpaleis. Circa 50 steunende leden staan vermeld en nog 5 instrumenten werden aangekocht. In september verdiende de fanfare bruto 27.500 fr. aan een Vlaamse Kermis; giften van duivenbond en handboogmaatschappij volgden. Een eerste gift van Bougies de la Cour N.V. gebeurde in januari 1953: 3.000 fr. (later daalde dat bedrag). De fanfare zelf schonk giften aan K.A.J. en B.J.B.; de Vlaamse Kermis in augustus bracht bruto 31.000 op. Pastoor Van der Donck betaalde zijn eerste lidgeld en het cabaretgezelschap Cabaleros trad op. Guilliam Van Uytbergen trad aan als nieuwe muziekchef. Verder beperken we ons tot een bondige opsomming van opvallende details. 1954 + 1955: niets speciaals, wel speelde de fanfare op een tiental festivals in de buurt met ontvangen premies van 700 frank (Pulderbos) tot 2.000 (Brecht). 1956: het gemeentebestuur schonk een uitzonderlijke toelage van 30.000 frank (denkelijk voor de viering van 100 jaar klooster en meisjesschool); betaald voor kepies: bijna 6.000 fr.; teruggave van 837 frank door M. Verhoogen met als mededeling “overschot comité 1951”(?) 1957: speciale gift van 1.000 frank door graaf de Brouchoven de Bergeyck; idem burgemeester della Faille; andere notabelen volgden hun voorbeeld; onze fanfare won een 1ste prijs in november (geen gemeente vermeld): de kas betaalde een extraatje aan muziekmeester en muzikanten; ook het feestcomité Molenkermis schonk 500 frank. Drankenleverancier Amandus Somers (noord-oosthoek Vlotstraat-Hoornveld) ontving 12.000 frank maar gaf er 2.000 terug. 1958: Victor De Beuckelaer schonk 500 frank in naam van het A.C.V. Oelegem; opbrengst van Bonte Avond 6.275 frank. 4
1959: Een lied gezongen door Frans Van Hoof bracht 366 frank op (hierover hadden wij graag meer inlichtingen); Marcel Printemps werd steunend lid; serenades bij burgemeester, bij Frans De Meutter, weduwe Guillaume De Grijze, Meester Smits, Caroline Somers, goed voor 1.650 fr. 1960: Via Daniël de Brouchoven de Bergeyck kwam 390 frank binnen; het gemeentebestuur verhoogde de steun van 5.000 naar 6.000 frank; eerste vermelding van een kaartprijskamp; een konijn, aangekocht voor de tombola, kostte 110 frank (?). 1961: Een optreden op het Oberbayernfeest in Sint-Job-in-‘t-Goor bracht 1.500 frank in kas. 1962: Halfvastenbal met alleen uitgaven, geen inkomsten vermeld; In het 2de schriftje staan alleen namen van muzikanten en hun aanwezigheid op de wekelijkse repetities plus namen van bestuursleden van 1964 tot 1973 (uitzonderlijk geen repetities op 11 jan. 1968 door het slechte weer); namen van 12 Oelegemse majoretten op 1 jan. 1973 met de vroegere buurmeisjes Vera Segers en Marleen Van Winckel op de eerste twee plaatsen. Bestuursleden op 1 mei 1973 Voorzitter: Graaf D. de Bergeyck, Vrieselhof Oelegem Ondervoorzitter: Jos Verlinden, Oudstrijdersstraat 73 Secretaris: Jozef Daems, Knodbaan 6 Schatbewaarder: Jan Van Elst, Herentalse weg 5, Olen Materiaal: Albert Dierckx, Knodbaan 8 Raadsleden: Gerard Coeckx, Schildesteenweg 46 August Van de Vel, Schildesteenweg 69 Alfons Van den Broeck, Albrecht Rodenbachstraat 13, Borgerhout Het 3de schriftje bevat: Bestuursleden van de Koninklijke Fanfare Vlijt en Eendracht Oelegem op 1 jan. 1975: Zelfde bestuursleden als in 1973; 11 majoretten; 17 muzikanten; 2 vaandrigs en een 80tal ereleden. Muziekbestuurder is nog altijd Guilliaum Van Uytbergen uit Borgerhout. 1 jan. 1976: Alfons Van de Vel dirigent, aantal muzikanten en ereleden blijft. Eindelijk nog eens 3 blz. boekhouding met o.a. de namen van 6 firma’s en 8 personen die hun erelidmaatschap nog niet betaald hadden (minimum 250 fr.). Die lijst zullen we niet publiceren. Een optreden van het orkest Theo Mertens bracht bruto 11.000 frank op en een muziekfestival met tombola 54.000 fr. Achteraan: leden die een decoratie ontvingen bij het 90 jarig bestaan (stichtingsjaar: 1886). Van den Branden Willy en Van de Vel Alfons 15 jaar dienst; Huybrechts August 31 jaar dienst; De Graaf Frans, Van Rompaey Jozef en Van de Vel Alfons (senior?) 32 jaar dienst; Van Dijck Marcel 40 jaar dienst; De Backer Frans en Dierckx Albert 51 jaar dienst; Van Mechelen Maurice, Van den Branden Frans en Van de Vel August 52 jaar dienst; Somers Frans, 54 jaar dienst (hij startte dus in 1922 !!) Janssens Louis en Jacobs Edmond waren meer dan 50 jaar muzikant, maar niet altijd in Oelegem. Meer dan 50 jaar erelid: Somers Carolien, Campo Jules, Rosalia Augustijnen, Van Uffelen August. Bestuursleden die gedecoreerd werden: Graaf Daniël de Brouchoven de Bergeyck (voorzitter), Jozef Verlinden, Gerard Coeckx, Alfons Van den Broeck. Een inschrijvingsformulier voor het laatste teerfeest op 22 januari 1977 in lokaal De Snelle Vlucht steekt nog achteraan in het schriftje 4de schriftje: slechts 4 blz. met de laatste ledenlijst: nog 44 steunende of ereleden in 1977-1978 Muzikanten: August Huybrechts (tuba); August Van de Vel (tuba); Alfons Verhaegen (trombone); Albert Dierckx (tuba-Bariton); Willy Van der Beeuren (tuba-bariton); Marcel Van Dijck (bugel); Ludo Van de Vel (trompet); gebroeders Van Looy (2x bugel); Alfons Van de Vel (trompet van Verhaegen); Frans De Graaf (eigen trompet); A. Van der Beeuren (bugel); Louis Janssens (kleine trommel); Alfons Van Slembroeck (kleine trommel) Vijf of zes instrumenten zijn niet meer in gebruik, maar uitgeleend aan de fanfare van Pulderbos op 7 april 1978. 5
GESCHIEDENIS
OELEGEM IN DE VERDEDIGING (deel IV) Walter Van der Avert In de reeks Oelegemse schansen of verdedigde plaatsen gaan we verder met HET SCHRANSKEN (V. Goossenslaan 25), een naam die op zichzelf al voldoende zegt voor dit onderwerp. Een schans of schrans is een versterkte woning met grachten en wallen rond. In het oud gemeentearchief van Oelegem vinden we die naam echter niet terug. Pas rond 1833 staat Het Schranske vermeld op de primitieve kadasterkaarten, sectie A perceel 561. Wel stond de hoeve al enkele eeuwen lang in Oelegem bekend als “thuys van Sompeke” met een eerste vermelding in 1567 (Stadsarchief Antwerpen, Schepenregister 312, fol. 293v°). De oudst gekende eigenaars droegen de welluidende namen “Joncker Jacop de Petrovina ende jouffr. Hendrina van Ymmerseel”. Toch mogen we dat huis van Sompeke gerust naar de late middeleeuwen verwijzen. Zo zit in het oud gemeentearchief van Borsbeek een cijnsboek van Willem van Sompeke, opgesteld in 1469. Met bijna dertig vermeldingen is Oelegem daarin best vertegenwoordigd (F. Prims, Cijnsboek van Willem van Sompeke, in: Bijdragen tot de Geschiedenis…, reeks III, jg. V, 1953, p. 140-151). In 1600 werd er beslag gelegd op “thuys van Sompeken” wegens verachterde schulden. Toen stond er echter geen huis meer. Werd het verwoest tijdens de godsdienstoorlogen? Mogelijk zijn grachten en wallen kort daarna aangelegd als verdediging? (RAA., OGA. Broechem, Schepenregister 627, fol. 23v°) Een latere eigenaar met klinkende naam was Gaspar Joseph Boot de Sombeke. De familienaam Boot vonden we terug van 1600 tot 1769 (RAA., OGA. Oelegem, Schepenregister 56 fol. 288r°). Een schatting uit 1718 vermeldt eene hoffstede gelegen binnen sijne wateren, genaemt Sombeke… ontrent de 50 roeden (RAA., OGA. Oel. Schepenregister 51, fol. 123r°). Verrassend genoeg kon José Hofmans-Van Sandvliet nog enkele oude, originele akten van Het Schransken tonen uit de 18de en 19de eeuw. Zij erfde die kostbare stukken via vroegere eigenaars, de families Smits en Van de Velde. Het zijn zeldzame documenten voor een familiegeschiedenis.
Afbeelding 1: Kopie uit JOKE BUNGENEERS, Archaeologisch Inventaris Vlaanderen, band VI, Oelegem, Gent, 1986, p. 75: plan van de site met walgracht op het Primitief kadaster (circa 1833). Meer dan 20 jaar geleden wezen nog sporen naar een versterkte woning met grachten. We citeren uit voornoemd werk p. 72. Ongeveer 3 m ten noorden van en parallel met dit gebouw loopt een lineaire depressie. Deze is 3 m breed en ca. 0.30 m mager gelegen… In de weide (oostelijk van de hoeve) is ook een lineair bodemspoor te zien. Het loopt noordwest-zuidoost op ca. 10 m. ten oosten van het eerder vermelde huis. … Dit bodemspoor is ongeveer 5 m breed en valt vooral op omdat de 6
grond droger is en er omzeggens geen biezen groeien. Het ligt tot 0.15 m hoger dan de rest van het weiland. Het staat bijna loodrecht op de lineaire depressie. (Of: restant van een gracht en een wal.)
Afbeelding 2
Afbeelding 2 + 3: Het Schransken in december 1974 en februari 1976 (nu V. Goossenslaan 25).
OPEN MONUMENTENDAG OPROEP VOOR OPENMONUMENTENDAG OP ZONDAG 9 SEPTEMBER Wie heeft nog gewerkt in het “Engels kamp” ( voormalige Britse Basis in Emblem)? Op Open Monumentendag zal een deel van het domein te bezoeken zijn. We zijn op zoek naar mensen die ons verhalen kunnen vertellen over de gang van zaken in het “Engels kamp”. Ook foto’s en filmpjes zijn zeker welkom. Kan jij ons helpen? Graag een seintje aan één van onze bestuursleden.
7
HEEMKUNDIGE SPROKKELS 26 ste jaargang - nr.2 - april - juni 2007 Joke Bungeneers, Kerkstraat 17, Oelegem (03 383 34 24) Eric De Vos, Venusstraat 56, Oelegem (03 383 28 17) Danny Huygens, Kerkstraat 17, Oelegem (03 383 34 24) Luk Kegeleers, Kantonbaan 11, Oelegem (0479 505527) Jan Nys, Muizenheuvel 24; Oelegem (03 383 42 77) Willem Segers, Lindedreef 74, 2980 Halle-Zoersel (03 383 18 09) Walter Van der Avert, Berkenlaan 2/3, Ranst (03 475 94 26) Luc Verachtert, Roggelaan 6, Ranst (03 475 16 48) Johan Wouters, John Kennedylaan 7, Oelegem (03 383 22 76)
ACTIVITEITENKALENDER
SPECIALE ACTIVITEITEN IN 2007 zondag 10 juni : MOLENFEEST zondag 26 aug. : Provinciale Molendag van 10 tot 17 uur zondag 09 sept.: Deelname aan de Openmonumentendag Wie de nieuwste gegevens wil, surft naar www.debrakken.be
VASTE ACTIVITEITEN IN 2007 Meulenmaal: iedere tweede zondag van de maand van 11 tot 17.30 uur met mogelijkheid tot geleid molenbezoek. Dus zondag 13 mei, 9 sept., 14 okt., 11 nov. en 9 dec. (niet juni, juli, sept.). Molenzondagen: in samenwerking met Levende Molens, iedere laatste zondag van de maand van 14 tot 17 uur, met geleid molenbezoek; dus op 27 mei, 24 juni, 29 juli, 26 augustus, 30 sept., 28 okt., 25 nov. (niet in december)
KOMENDE ACTIVITEITEN zondag 10 juni 2007 25 jaar leven rond een Oelegems monument
MOLENFEEST met MINI-MOLENMARKT vanaf 14 uur
het jeugdorkest uit Schilde “DE VRIJE VERENIGDE VRIENDEN” Oelegemse kinderen die per vergissing geen uitnodiging kregen, mogen die afhalen op één van bovenstaande adressen. 8
