4.4
Kijk op taal
4.4.1
Registers
Opdracht 1 De inleidende oefening kan uitgebreid worden tot een gesprek waarin leerlingen zelf voorbeelden aanhalen van situaties waarin zij bijvoorbeeld zelf een verkeerd register gebruikten.
Opdracht 2 Deze oefening vraagt nauwgezette begeleiding door de leerkracht: het is van belang dat u uw oor regelmatig te luisteren legt in de verschillende groepen om na te gaan of zij een correct beeld hebben van het begrip tussentaal. Tussentaal mag noch als AN, noch als dialect beschouwd worden.
Opdracht 3 1
Muriël Scherre hanteert een taaltje met een dik Gents accent, veel Engels en geaffecteerd, tuttig Schoon Vlaams. Dit taaltje is haar persoonlijke register als ze in de media verschijnt, waar ze zich toont als een complexloos persoontje en waar ze reclame maakt voor haar hippe lingeriemerk La Fille d’O.
2
De twee personages in de roman hebben een verschillende achtergrond (de rijke, blanke dochter van de plantagehouder en het arme, zwarte dochtertje uit een slavenfamilie) en dan verwacht je ook dat ze een verschillend register hanteren. Dat gebeurt blijkbaar niet.
3
Volgens Ludo Permentier behoren dialectwoorden niet tot het gepaste register in reclamecampagnes van de overheid.
Opdracht 5 Bij tijdsgebrek kunt u opteren voor een deel van deze oefening, bv. rollenspel in een gepast register of rollenspel in een register dat niet bij de situatie past.
4.4.2 Sociolecten Opdracht 3 De betekenis van jongerentaalwoorden zal de leerlingen niet vreemd zijn. Toch kan het handig zijn als zij tijdens deze opdracht een internetverbinding ter beschikking hebben om informatie op te zoeken. Als dat niet mogelijk is, kunt u hen het opzoekingswerk ook thuis laten verrichten.
Opdracht 4 Transcriptie van de luistertekst Piet Van de Craen, linguïst en hoogleraar aan de Vrije Universiteit Brussel “Sms is geschreven gesproken taal en dat is een nieuwe combinatie. Het kanaal dat de boodschap overdraagt, is veranderd. Met chat, e-mail en sms is een gesproken schrijftaal ontstaan. En al beantwoordt die niet aan de regels van het gemiddelde schooldictee, dat betekent niet noodzakelijk dat het om ‘verkeerd’ taalgebruik gaat. Het is absurd om je af te vragen of de taal verloedert. Er bestaat zelfs een kleitablet van vijfduizend jaar oud waarop al klachten zijn neergeschreven in die zin. Zoiets is een generatieprobleem: verandering gaat nu eenmaal uit van jongeren.”
252
Marc De Kesel, docent filosofie aan de Radboud Universiteit in Nijmegen en aan de Gentse Arteveldehogeschool Sms is een apart soort ‘slordig’ taalgebruik. Het is slordig vanuit een bepaald standpunt, maar je kunt er evengoed prachtige poëzie mee maken. Het is toch fantastisch hoe zo’n boodschap soms kan klinken: de taal is heel levendig. Ik verwacht dat dit gecultiveerd zal worden en de literatuur zal binnendringen. Het klassieke Latijn is ook de taal van de bordelen en de cafés geweest: grote schrijvers zullen eveneens smstaal oppikken.” Martin Valcke, voorzitter van de vakgroep Onderwijskunde van de Universiteit Gent “Het turbotaaltje van afkortingen, iconen en Engelse woorden duikt helaas ook op in de klas. Het is voor jongeren misschien aanlokkelijk om hun taal enigszins te personaliseren, maar de school moet bij de standaardtaal blijven. Je kan niet zomaar met de hype mee. Dat de jongeren zich tegen de standaardtaal afzetten, is even gewoon als dat ze zich tegen andere normen afzetten. Het onderwijs hoeft daar niet aan toe te geven.” Ewoud Sanders is taalhistoricus en journalist Sms-taal vind ik als verschijnsel niet zo interessant. We hoeven ons niet zo druk te maken over de invloed van dat jongerentaaltje. Het verkorten van woorden en het gebruik van cijfers bij het spellen kenden we al ruim voor het bestaan van de gsm. Zanger Prince maakte in de jaren tachtig al gebruik van cijfers in zijn liedteksten, zoals in “I wanna keep U 4 the rest of my life” en “I would die 4 U”, waarbij hij de four door het getal 4 verving en de you door een simpele letter U. En rond diezelfde tijd maakte de Nederlandse groep Doe Maar een plaat met als titel 4us (‘virus’).
Opdracht 8 De verklaringen in deze opdracht zijn gebaseerd op van Dale. Ze kunnen dus licht afwijken van de definities die de leerlingen tijdens de wetenschapslessen leerden.
Opdracht 9 Voor deze oefening hebben de leerlingen drie kranten- of tijdschriftartikels nodig waarin ze woordenschat uit het voetbaljargon onderstrepen. Het is dus van belang dat u de leerlingen deze opdracht op voorhand geeft, zodat zij de teksten kunnen voorbereiden tegen een afgesproken datum.
Extra oefeningen Op de volgende bladzijde(n) vindt u extra oefeningen die u tijdens de les, als toets, als huiswerk of als deel van het proefwerk kunt gebruiken. U vindt deze oefeningen in Wordformaat op www.nieuwtalentvoortaal.be terug. Dit laat u toe het aangeboden materiaal naar voorkeur aan te passen.
253
Naam:
Datum:
Klas:
Vak: Nederlands
Nr:
Leerkracht:
Opdracht sociolecten Lees de korte zakelijke teksten over verschillende sociolecten. Vul telkens naast de afbeelding de ontbrekende woorden aan in de Kern van de zaak of schrijf zelf een Kern van de zaak waar nodig.
125 jaar na Dik Trom In een van de boeken van C.Joh. Kieviet zegt de zestienjarige Dik Trom over een oude man die al weken ziek op bed ligt: “Arme ziel, dan zal het er wel weer niet breed zitten, denk ik?” Ik hoor het mijn zoon van zestien zo niet zeggen – niet eens omdat het taalgebruik ouderwets aandoet, maar vooral omdat het zo volwassen klinkt. Maar wat wil je: op het moment dat Dik dit zegt, in 1891, is hij al een paar jaar aan het werk, en dus eigenlijk al geen jongere meer. In zijn tijd bestonden die ook simpelweg niet: je had kinderen en volwassenen, geen jongeren. Er bestond dus ook geen jongerentaal. Dat klinkt misschien gek, maar kinderen gingen vroeger na hun lagere school gelijk al aan het werk. De ene dag nog kind, de andere dag volwassen. Eigenlijk werd er gewoon een fase overgeslagen. Vandaar dat Dik Trom in 1891 op zestienjarige leeftijd eigenlijk net zo spreekt als een volwassene. Na de Tweede Wereldoorlog verschijnt het eerste echte puberboek, The Catcher in the Rye van J.D. Salinger. Maar de doorbraak van jongerenjargon kwam pas vlak na de hippietijd, door een verlenging van de leerplicht. Was hiervoor alleen de basisschool nog verplicht, nu werden jongeren ook geacht de middelbare school te doorlopen. Er ontstond voor het eerst een eigen jongerencultuur.
Kern van de zaak
Straattaal Straattaal is een populair begrip in de media. Toch bestaan er nogal wat misverstanden over wat straattaal is. Hoewel veel mensen misschien denken dat straattaal alleen gesproken wordt door Nederlandse jongeren van allochtone herkomst, beheersen ook veel autochtone jongeren deze ‘taal van de straat’. Straattaal wordt dus door een grote groep jongeren gesproken en is daarom dé jongerentaal van nu. Hoewel je genoeg woordenlijsten op het internet aantreft met typische straattaalwoorden, is straattaal meer dan een verzameling Surinaamse, Marokkaanse en Engelse woorden. Ook de uitspraak en zinsbouw zijn anders dan in het Standaardnederlands. Voor taalwetenschappers zijn juist deze grammaticale verschillen interessant: ze zijn minder onderhevig aan modegrillen en hebben daardoor een grotere invloed op de taal van de toekomst. Taalwetenschappers hebben nog geen complete verklaring van en voor straattaal, maar wat ze in ieder geval weten, is dat mensen binnen een groep zich op een bepaalde manier gedragen. Om tot een groep te behoren, leggen mensen de nadruk op gemeenschappelijke voorouders of een gedeelde geschiedenis, eigenen ze zich een bepaald territorium toe (een land, streek maar soms ook een straat of gebouw zoals een clubhuis), benadrukken ze gemeenschappelijke lichamelijke kenmerken, of kleding, en geven ze vorm aan een eigen muziekstijl en taalvariant. Het gebruik van straattaal onder jongeren kan solidariteit en groepsbehoren uitdrukken - dus een wij- versus zij- gevoel vormgeven.
Kern van de zaak Straattaal wordt door een grote groep – zowel
als
– jongeren gesproken. Het is daarom dé jongerentaal van nu. Niet alleen de maar ook de
is anders dan die van het Standaardnederlands, .
Blingbling Blingbling is onlosmakelijk verbonden met rap. is vooral populair geworden door een nummer van Baby Gangsta (BG), van de groep Cash Money Millionaires, een rapgroep uit New Orleans. Dat nummer, dat in 1999 uitkwam, heet ook Bling Bling. Het nummer is geschreven in een soort van straattaal-Engels en bevat eigenlijk drie elementen: - De ik-persoon uit het nummer geeft aan dat hij graag rijk wil worden. - De ik-persoon is er zeker van dat hij het helemaal gaat maken. - De ik-persoon is er ook van overtuigd dat hij alle meisjes en vrouwen kan krijgen die hij wil, zelfs meisjes en vrouwen die al een relatie hebben met andere jongens of mannen. Je zou kunnen zeggen dat de ik-persoon uit het liedje wel heel erg in zichzelf gelooft. Hij doet nogal opgeblazen. Hij probeert zich ook een uiterlijk aan te meten dat past bij de dingen waarin hij gelooft. Hij draagt tattoos, sieraden (zoals oorringen en een Rolex) en hij gaat een Mercedes Benz voor zijn liefje kopen. Geleidelijk aan werd blingbling een algemeen begrip: in de Oxford English Dictionary wordt het omschreven als ‘Dure of opzichtige juwelen in buitensporige hoeveelheden gedragen; een opzichtig of smakeloos vertoon van rijkdom.’ De omschrijving is nogal negatief, nogal afkeurend, wat een woordenboek eigenlijk helemaal niet mag doen. En de omschrijving is ook nogal beperkt. Want ‘blingbling’ is weliswaar inderdaad begonnen als een woord voor een bepaald soort sieraden, maar het is allang veel meer dan alleen dat. Blingbling is een manier van kleden geworden, waarbij sieraden nog wel een belangrijke rol spelen, maar waarbij ook andere dingen een rol spelen: kleren vooral, maar ook een zonnebril, schoenen, een riem, een tasje, enzovoort. En blingbling is ook een manier van feesten, zoals op blingblingparty’s te zien is. Blingbling is zelfs een algemene aanduiding geworden voor iets wat in is, wat hip, modieus, trendy is. Het woord is zo populair dat er inmiddels zelfs al een werkwoord van bestaat: blingen. Je kunt jezelf blingen, je kunt je mobieltje blingen, je moeder of liever nog je vader. Kortom, blingbling en blingen staat in Nederland en België inmiddels voor alles wat er fris en vrolijk, glitterig en kleurig uitziet. Soms is het wat opzichtig misschien, maar smakeloos? Nee, helemaal niet, het is juist blingbling.
Kern van de zaak
Frananglais: jongerentaal in Kameroen Jongerentaal bestaat overal. En overal duikt ook dezelfde bezorgdheid op: beïnvloedt de jongerentaal de kwaliteit van de standaardtaal negatief? In Kameroen spreken jongeren een mengelmoesje van talen: van Frans, Engels en Creools. Frananglais wordt deze nieuwe taal genoemd. Leraren zijn bang dat het toenemend gebruik van deze mengtaal onder jongeren ten koste gaat van hun kennis van het Frans en het Engels, de twee officiële landstalen van Kameroen.
Frananglais is cool. En het is vooral een makkelijke manier van communiceren. Dat vinden de jongeren in Kameroen. Maar de oudere generatie denkt hier anders over. In 1961 zijn het door Frankrijk gekoloniseerde land en een deel van Brits Kameroen samengevoegd. Sindsdien zijn er twee officiële landstalen: het Frans en het Engels. De meeste scholen in de kuststad Douala verdelen de schoolweek daarom in Franstalige en Engelstalige dagen, waarop de leerlingen of de ene of de andere taal spreken. Wanneer zij zich hier niet aan houden volgt strafwerk. En toch spreken steeds meer leerlingen Frananglais op school. De docenten zijn bang dat het Frananglais een slechte invloed heeft op het Frans en het Engels van de leerlingen. Je veux go is een zinnetje uit het Frananglais. Het is een mix van Engels en Frans en betekent 'Ik wil gaan' of 'Ik ga'. Tu as sleep hier? kan vertaald worden met 'Heb je goed geslapen vannacht?' En Tout le monde hate me, wey I no know is 'Iedereen haat me, waarom weet ik niet'. Hoe het Frananglais is ontstaan is niet helemaal duidelijk. Francoise Endwin, hoofd van de afdeling Frans van het talencentrum in Douala, is van mening dat het Frans en het Engels afgezien van hun zinsbouw veel met elkaar gemeen hebben. Voor kinderen van Franstalige en Engelstalige ouders is het daarom makkelijk om beide talen een beetje te husselen en zo met elkaar te communiceren.
Kern van de zaak Kameroen bestond lange tijd uit een
en een
deel. Vandaar ook dat de officiële talen van dit Afrikaanse land
en
zijn. Maar de jongste generatie gebruikt liever een mengelmoesje van Frans, Engels en Creools. wordt deze nieuwe taal ook wel genoemd. Leraren zijn bang dat .
Antwoordversie
Opdracht sociolecten Dik Trom
Vrij antwoord door de lln. Straattaal
-
allochtone autochtone woordenschat grammatica
Blingbling
Vrij antwoord door de lln. Frananglais
-
Frans Brits Frans Engels Frananglais de standaardtalen door deze nieuwe variant worden aangetast
259
