4 I MAGAZINE VAN DE SCHRÉDER GROEP

dossier

WENEN,

EEN TRADITIE IN VERLICHTING

4 I MAGAZINE VAN DE SCHRÉDER GROEP

Het bovenste gedeelte van de buitengevel van het kasteel Schönbrunn wordt door Terra-schijnwerpers, voorzien van metaaljodidelampen van 35 W, verlicht; het onderste gedeelte door Noctis Maxi voorzien van zes krachtige witte leds.

dossier VIENNA LIGHTING master PLAN

Wenen is niet alleen de hoofdstad van Oostenrijk, maar ook de hoofdstad van de muziek. Je walst er van 19de eeuwse melodieën naar hedendaagse elektronische muziek. Wenen zet ook de traditie verder van de cafés waar de tijd is blijven stilstaan in de periode waarin Sissi keizerin was. Met de hoofdkantoren van de OPEC en de OVSE is Wenen ook een internationaal politiek centrum. Bovendien is Wenen ook de lichtstad van Centraal-Europa. De meeste historische gebouwen, bruggen en kunstwerken zijn ’s nachts verlicht. Bijna 150.000 verlichtingstoestellen zorgen voor begeleiding, afbakening en verlichting, en creëren een gevoel van veiligheid bij de gebruikers van deze stad, die door de mythische Donau, de belangrijkste rivier van Europa, doorkruist wordt.

Verlichting ten voordele van iedereen Wenen is altijd al bijzonder geïnteresseerd geweest in openbare verlichting en streeft ernaar om er in de hele stad te plaatsen, zowel in het historische hart als in het moderne centrum. Deze doelstelling om iedereen ’s nachts comfort en veiligheid te bieden, zonder daarbij in te boeten aan kwaliteit m.b.t. de verlichtingscriteria en -normen, is niet nieuw. Is dat misschien de reden waarom Wenen een relatief laag misdaadcijfer kan voorleggen in vergelijking met de rest van Europa?

Een verlichtingsplan voor Wenen In 2006 stelde het gemeentelijke departement voor openbare verlichting MA33, in samenwerking met het gemeentelijke departement voor architectuur MA19, het onlangs gepubliceerde verlichtingsplan voor Wenen op. De verlichtingsontwerpers Iris en Michael Podgorschek van PodPod Design stelden, samen met de adviseurs van FCP (adviseurs op het gebied van verkeersplanning), de richtlijnen voor de toekomstige stadsverlichting van Wenen op. In april 2008 leidde dit alles tot het Vienna Lighting Master Plan. Dit door de stadsdiensten gepubliceerde document legt alle criteria vast die de twee auteurs geleid hebben en die gebruikt zullen worden bij het bepalen van de Weense toekomstige verlichting. Technische en esthetische aspecten, de wijken een gevoel van veiligheid geven via verlichting, energiebesparingen, visueel comfort, een oplossing voor de lichtvervuiling en de schadelijke invloed van de verlichting op de biodiversiteit: al deze criteria worden vermeld, uitgelegd en geanalyseerd in het verlichtingsplan.

Plaatsbeschrijving van de stad Vervolgens hebben Iris en Michael Podgorschek op basis van een plaatsbeschrijving, een inventaris opgemaakt van de verschillende sites, wijken en gebouwen in de stad en dit aan de hand van hun specifieke rol en het soort verlichting dat daarbij hoort. Samen met het verlichtingsplan werd ook een catalogus opgesteld met typische producten die alle betrokken partijen en beleidsvormers bewust moet maken van de goede esthetische band die de verlichtingstoestellen met hun architecturale omgeving hebben, alsook van hun mechanische en fotometrische kwaliteiten. In deze catalogus zijn heel wat verlichtingstoestellen opgenomen van de beide Oostenrijkse bedrijven die deel uitmaken van de Schrédergroep, namelijk Schréder en AE Austria.

Noctis-schijnwerpers voorzien van witte leds begeleiden de bezoekers naar de ingang van het kasteel Schönbrunn; de zomerresidentie van de Oostenrijkse keizer Franz Joseph I en zijn echtgenote Sissi, wiens nagedachtenis nog steeds levendig is op deze schitterende plek.

Schréder N°37 • 2008 I 5


In 2006 besloot de stad Wenen de opmaak van een masterplan voor de verlichting aan te vragen. Dit project werd toevertrouwd aan het kantoor PodPod Design, een partnerschap tussen Iris en Michael Podgorschek, twee experts in stadsverlichting, die bovendien ook broer en zus zijn.

Hoe is dit verlichtingsplan tot stand gekomen? Iris Podgorschek: Het Weense departement voor openbare verlichting – MA33 genaamd – nam dit initiatief in 2006 en contacteerde ons kantoor. Zij vonden dat er nood was aan duidelijke richtlijnen voor de geplande verlichting van wegen en gebouwen voor de komende 10 tot 15 jaar. Michael Podgorschek: Maar dit verlichtingsplan is geen vaststaand document. Het moet en zal evolueren. Het zal aangepast worden naargelang er nieuwe producten op de markt komen, nieuwe technologieën ontwikkeld worden en uiteraard ook naargelang de stad zelf verder ontwikkelt. Welke doelstellingen hebben jullie nagestreefd? M.P.: We hebben heel hard gewerkt aan de plaatsbeschrijving van de stad: de wijken, wegen, gebouwen, openbare parken. Al deze structuren hebben overdag een eigen hiërarchie, die ook overgezet moest worden naar de nacht. Er moest een duidelijke structuur van het nachtelijke stadslandschap vastgelegd worden waarbij voor elke ruimte het meest geschikte verlichtingstype werd bepaald. I.P.: In zones die specifiek voorbehouden zijn voor voetgangers is een warm wit licht nodig, gezichtsherkenning is daar immers van essentieel belang. Anderzijds kunnen de straten die bestemd zijn voor voertuigen zeker met het gele licht van hogedruk natriumdamplampen verlicht worden. Voor monumenten en gebouwen is wit licht eerder een logische keuze, maar het verlichtingsniveau kan verschillen naargelang het een prestigieus gebouw of een eerder gewone site betreft.

De door Schréder geproduceerde U2-verlichtingstoestellen werden door de stad Wenen ontworpen. De stad wou een hedendaags design aangepast aan de architecturale omgeving rond het beurscentrum Messe Wien en het grote Ernst Happel-stadion, waar onlangs nog de finale van het Europese voetbalkampioenschap werd gespeeld. De U2-verlichtingstoestellen zijn verkrijgbaar in twee formaten: het ene is bestemd voor de hoofdwegen, het andere voor de voetpaden en de voetgangerszones.


Hoe hebben jullie de vereiste criteria voor een kwaliteitsverlichting geïdentificeerd en in een hiërarchie gegoten? M.P.: Verlichting heeft verschillende functies. En sommige criteria zijn dan ook van vitaal belang. Zo is veiligheid bijvoorbeeld een essentiële parameter. Traditioneel beschikt Wenen in de hele stad over een kwaliteitsverlichting die aan hoge normen beantwoordt, zowel in het centrum als in de meer afgelegen wijken. Ik denk dat verlichting een belangrijke rol speelt in het feit dat Wenen één van de veiligste westerse grootsteden is. Het criminaliteitsniveau in deze stad ligt duidelijk lager dan in vergelijkbare Europese steden. Nachtverlichting is geen luxe. Ze moet alle gebruikers van de stad geruststellen, ook bejaarden, kinderen en personen met een handicap. Wat denken jullie over verlichting in de stad? I.P.: Verlichting is een belangrijke factor wanneer men een stad of wijk een bepaalde identiteit wil geven. De verlichting van een gebouw of een weg bezorgt de voetganger informatie en referentiepunten. Een kleine lokale kerk zal niet op dezelfde manier verlicht worden als een kathedraal of een operagebouw in het hart van de stad. Verlichting maakt het mogelijk om monumenten in een bepaalde hiërarchie in te delen, zodat ze duidelijker worden voor iedereen. Dankzij een goede verlichting kan men de stad ’s nachts begrijpen en “lezen”. M.P.: Verlichting draagt ook bij tot de oriëntering. Wie ’s nachts op stap gaat in Wenen, zal de signalen opvangen van de verschillende manieren waarop de stad verlicht is en zo gemakkelijker zijn weg vinden. Openbare verlichting en aanstraling zijn min of meer zoals de sterren; ze helpen je om ’s nachts de weg te vinden en de gewenste richting te kiezen!

U2 150 W hogedruk natriumdamplamp 12 m Egem = 15 lux Globale uniformiteit > 45%

33 m 9,9 m

Het minimalistische design van de U2-verlichtingstoestellen is perfect aangepast aan deze moderne omgeving aan de voet van de nieuwe toren van het beurscentrum en de viaductspoorweg.



Welke rol speelde milieuzorg in het Weense verlichtingsplan? I.P.: Milieuzorg betekent in eerste instantie dat we op zoek gaan naar efficiënte verlichtingstoestellen die weinig energie verbruiken. Verder trachten we hierbij ook te voorkomen dat het licht zich naar de hemel verspreidt. Maar, deze zorg valt sterk samen met de zoektocht naar kwaliteitsverlichting die het licht ook effectief uitstraalt naar daar waar het nodig en gewenst is. M.P.: In het Weense verlichtingsplan en de bijhorende catalogus met aanbevolen producten, kiest de stad duidelijk voor verlichtingstoestellen die een betere verlichting leveren met minder energie, zonder daarbij de esthetische keuzes in vraag te stellen die voortvloeien uit de geschiedenis en traditie van Wenen. Bijvoorbeeld: wanneer er sprake was van historische verlichtingstoestellen, hebben we ervoor gepleit om de heel oude verlichtingstoestellen op de historische sites te behouden. Het is immers mogelijk om ze efficiënter te maken via de integratie van een optiek van de nieuwe generatie. Daarmee is het mogelijk energie te besparen en de lichtverdeling te optimaliseren. In de meeste gevallen hebben we ook eerder directe dan indirecte verlichting aangeraden.

Voor de aanstraling van de gevels hebben we de voorkeur gegeven aan discreet in de architectuur geïntegreerde schijnwerpers. Niet alleen omdat je zo meer energie bespaart dan bij afstandsverlichting, maar ook omwille van de weergavekwaliteit, de esthetiek en het behoud van de architecturale nuances van de gebouwen. Milieuzorg betekent ook respect voor biodiversiteit … M.P.: Licht kan een sterke impact hebben op de biodiversiteit van het stedelijk weefsel. Om rekening te houden met dit aspect raadpleegde MA33 ook diverse organisaties voor natuurbehoud. In dit kader liet de stad Wenen een studie over de impact van verlichting op de reproductiecyclus van sommige insecten en vlinders uitvoeren. In tegenstelling tot de vooropgestelde ideeën is wit licht, zoals dat van metaaljodidelampen, niet schadelijker dan het gele licht van bijvoorbeeld natriumdamplampen. Anderzijds is het gebruik van kwikdamplampen niet aangeraden omwille van de uv-stralen. Deze lampen zullen in elk geval toch gaandeweg volledig verdwijnen.

In deze wijk vlakbij het kasteel Schönbrunn, waar vroeger een kabelfabriek stond, werd onlangs met een woningbouwproject gestart dat resoluut voor de avant-gardistische architectuur heeft gekozen. Hier worden architecturale kundigheid en wooncomfort perfect gecombineerd. Voor de verlichting van deze nieuwe wijk werd gekozen voor de Neos 2, die een aangenaam licht geeft dat niet alleen geruststellend is, maar ook ’s nachts nog sociale activiteiten in deze gebruikersvriendelijke zone mogelijk maakt.

De perfecte locatie voor een aangename wandeling overdag: het Donaukanaal, dat onlangs een nieuwe verlichting kreeg met de Neos 1, is opnieuw een plek waar je kan ontspannen, ook `s nachts.


Sfeer op de Donau Het departement MA33 ontwierp, samen met Iris en Michael Podgorschek, de verlichting voor de oevers van het Donaukanaal, een vertakking van de Donau die het historische centrum van de Oostenrijkse hoofdstad doorkruist. Iris Podgorschek: Het Donaukanaal stroomt door het hart van de stad en vormt de ziel van de stad. In het verleden was dit een plaats waar mensen gingen zwemmen. De inwoners van Wenen hebben deze vertakking van de Donau overgenomen omdat ze al sinds mensenheugenis deel uitmaakt van hun collectieve geheugen. Elke brug kreeg haar eigen identiteit en heeft een eigen verhaal te vertellen. We wilden de drie naoorlogse betonnen bruggen met geavanceerde RGB-leds verlichten in een specifieke kleur naargelang de naam en de plaats, om zo een beeld te creëren dat de herkenning en oriëntatie zou vereenvoudigen. De boulevard langs het Donaukanaal is al altijd de perfecte locatie geweest voor al wie een ontspannende wandeling wou maken. Jammer genoeg kon deze schitterende locatie ’s nachts niet bezocht worden omwille van de gebrekkige of soms zelfs onbestaande verlichting. Ik kan niet zeggen of het ook een gevaarlijke locatie was, maar in elk geval gaf ze een sinistere en onveilige aanblik. We wilden een ruimte van licht creëren die zich als een strook langs de rivier uitstrekt om zo het gevoel van daglicht door te trekken naar de duisternis. We hebben dan ook geopteerd voor het kleine Neos 1-model, voorzien van een metaaljodidelamp van 35 W of 70 W. Dit levert een warm wit licht dat ook de gezichtsherkenning garandeert, een belangrijke factor omdat we de gebruikers van deze ruimte een gevoel van veiligheid wilden bezorgen. De schijnwerpers werden rechtstreeks op de muren langs de oevers aangebracht om als het ware een verlichte leidraad langs de rivier te creëren. Verder plaatsten we ook enkele bijkomende Neos 1-schijnwerpers op lage lichtmasten waar de ruimte breder wordt. Tegenwoordig straalt de boulevard langs het Donaukanaal opnieuw een kwalitatieve nachtelijke sfeer uit; er hebben zich een aantal restaurants en bars gevestigd en de inwoners komen er ’s avonds graag nog even een eindje joggen of fietsen. De Neos 1-schijnwerpers worden rechtstreeks in de muren langs de oevers ingewerkt of op vier meter hoge lichtmasten.



Susanne Lettner is directeur van het Weense departement van Openbare Verlichting MA33.

Met welke bedoeling hebt u dit verlichtingsproject gelanceerd? Na mijn aanstelling als hoofd van dit departement in 2004, had ik de kans om contacten met steden als Lyon, Zürich en Hamburg te leggen. Hun verlichtingsplannen overtuigden me ervan dat strategische richtlijnen voor openbare verlichting ook voor Wenen belangrijk waren. Begrijpelijke strategische criteria vormen een doeltreffende basis waarop de verkozen politici van deze stad hun beslissingen kunnen nemen. Het doel van het verlichtingsplan was om de beleidsvormers van de voordelen van een kwaliteitsverlichting voor zowel de stad als haar inwoners te overtuigen. Ik hoop dan ook dat deze beleidsvormers erin zullen blijver geloven en zich zullen blijven interesseren in de ontwikkeling van de openbare verlichting van Wenen, en dat er ook in de toekomst nog meer geïnvesteerd zal worden op dit vlak. Het Weense verlichtingsplan werd in april 2008 gepubliceerd. Wat moet er nu gebeuren? Dit verlichtingsplan omvat de komende 10 tot 15 jaar. Het is een referentie en een basis voor alle partijen die in de stad actief zijn en voor alle beleidsvormers. Zij weten dat we samen een plan ontwikkeld hebben en dat we dit nu zo goed mogelijk zullen uitvoeren. Uiteraard mag dit verlichtingsplan de creativiteit niet in de weg staan. Er is altijd ruimte voor speciale projecten. Maar ik denk dat 90 % van de partijen, die actief zijn in de openbare verlichting, ook effectief binnen het kader, dat door dit verlichtingsplan is opgericht, zullen werken. Is energiebesparing een sleutelfactor in dit verlichtingsplan? Ja, uiteraard. Het verminderen van de door openbare verlichting gegenereerde energiekosten is even belangrijk als het verhogen van het veiligheidsgevoel bij de bewoners via een verlichting van topkwaliteit. De producten, die vermeld worden in de catalogus met verlichtingstoestellen die deel uitmaakt van het verlichtingsplan, zijn duidelijk producten die uitstekende resultaten kunnen voorleggen op het vlak van elektriciteitsverbruik en efficiëntie. Bovendien verbindt het Weense departement voor Openbare Verlichting zich ertoe om het elektriciteitsverbruik van de stad, zoals gekend in 2005, tegen 2015 met 5 % te doen dalen.

Enkele feiten en cijfers ... • • • •

150.000 verlichtingstoestellen 51.000 MWh per jaar (2006) Daling van het energieverbruik met 5 % tegen 2015 1.710 ton minder CO2-uitstoot tegen 2016

In het centrum van Wenen staan Hestia-verlichtingstoestellen die verkrijgbaar zijn in Mini en Midi-versies naargelang de installatiehoogte. Deze modellen worden vooral gewaardeerd voor hun fotometrische eigenschappen en hun compact en licht design.


Het reuzenrad van Wenen is één van de symbolen van de Oostenrijkse hoofdstad. Dit in 1897 opgetrokken rad blijft een absolute bezienswaardigheid voor alle bezoekers. Vandaag is het voorzien van MY1-schijnwerpers die de magische en sprookjesachtige uitstraling van het rad in het nachtelijke landschap van Wenen nog versterken.


Deze historische lantaarnpaal in de tuinen van Schönbrunn is een perfect voorbeeld van de band die Wenen met het verleden heeft, terwijl het toch opteert voor technologische vooruitgang. Schréder rustte deze lantaarnpalen met een fotometrisch doeltreffende optiek uit, maar behield de gloeilamp als een zuiver decoratief aandenken aan het verleden, echter zonder enige functie.



Gerhard Weninger is Technisch Manager bij het Weense Departement van Openbare Verlichting MA33.

Wat was uw rol bij de opmaak van het Weense verlichtingsplan? Ik was vooral betrokken bij de keuze van de producten voor de catalogus, die verbonden is aan het verlichtingsplan. Enkel producten die voldeden aan specifieke technische criteria zijn daarvoor gekozen. Energieverbruik, fotometrische eigenschappen, mechanische weerstand, levensduur, onderhoudsvriendelijkheid en uiteraard de prijs. Er werd bijzondere aandacht besteed aan het ecologische aspect. Vandaar dat de meeste voorgestelde verlichtingstoestellen enkel directe verlichting bieden. Indirecte verlichting werd alleen voor historische redenen behouden.

het nog te vroeg is voor leds, want ze staan voorlopig nog niet op hetzelfde niveau als de traditionele bronnen voor openbare verlichting. Anderzijds zijn ze wel perfect geschikt voor specifieke projecten. En ook het onderhoud is een punt waar we rekening mee moeten houden. We beheren 150.000 verlichtingstoestellen in Wenen. We kunnen ons niet veroorloven om het aantal lichtbronsoorten te verhogen, maar dat betekent niet dat we niet openstaan voor nieuwe lichtbronnen. Momenteel voeren we tests uit met enkele installaties in Wenen. Als we tevreden zijn over de tests, zullen deze nieuwe technologieën geleidelijk aan opgenomen worden in het masterplan voor de verlichting. Het is immers de bedoeling dat we dit regelmatig actualiseren.

Wat is uw mening over de nieuwe technologieën voor openbare verlichting? Wij zijn heel voorzichtig wat de introductie van nieuwe technologieën betreft. Daarbij denk ik vooral aan leds en andere nieuwe lichtbronnen. Deze technologieën moeten efficiënter zijn dan de oude. Ik denk dat Deze lantaarnpaal, nog een getuige van het verleden, verlicht de boulevard langs de rivier Wien in het stadspark. Onze Oostenrijkse onderneming – AE Austria – rustte deze historische lantaarnpalen uit met een optiek die indirecte verlichting geeft. Deze perfect gecontroleerde indirecte verlichting garandeert een uitstekend visueel comfort, en vermijdt tegelijkertijd dat de lichtstroom zich naar de hemel verspreidt; een bron van lichtvervuiling.



Deze ronde verlichtingstoestellen in het centrum van Wenen werden ontwikkeld door AE Austria en zorgen voor de verlichting van de grote stadsring vlak voor het beroemde operagebouw.


4 I MAGAZINE VAN DE SCHRÉDER GROEP

Recommend Documents