3. Economische dimensie

   

  docentenhandleiding       De  maatschappij  dat  ben  JIJ     Methode  burgerschap  voor  het  MBO  

3. Economische  dimensie    

Versie  2.0  augustus  2015                                

 

Aanleiding     De  samenleving  verlangt  van  de  school  dat  ze  de  jongeren  kwalificeert  voor  een  zelfstandig   bestaan  en  socialiseert  als  burger.  Bij  het  vak  Burgerschap  gaat  het  om  het  samen  leven.   Burgerschap  gaat  over  kennis  van  onze  politieke  instituties,  de  spelregels  die  worden   gehanteerd  en  het  gedrag  dat  daarbij  past.  In  een  samenleving  met  veel  diversiteit  en  dynamiek   is  een  besef  en  bewustzijn  onder  jongeren  van  deze  spelregels  en  essentiële  waarden  cruciaal.   Het  is  een  hele  kunst  om  hen  hier  gemotiveerd  mee  aan  de  slag  te  laten  gaan.  Een   samenhangende  en  aansprekende  aanpak  binnen  het  curriculum  van  de  opleiding  helpt  daarbij.     Met  ‘De  maatschappij  dat  ben  JIJ’  behalen  jongeren  de  kwalificatie-­‐eisen  voor  Burgerschap.  Maar   veel  belangrijker  nog:  jongeren  worden  gevormd  tot  een  sociale  zelfredzame  burger  met  een   goed  beeld  van  hun  rol  in  de  samenleving.     De  burgerschapsmethode  heeft  als  doel  jongeren  te  vormen  tot  een  sociale  zelfredzame  burgers   met  een  goed  beeld  van  hun  rol  in  de  huidige  en  toekomstige  samenleving.  Daarmee  wordt  de   basis  gelegd  voor  een  bestendige  toekomst.  De  jongeren  krijgen  kennis  en  vaardigheden   aangereikt  en  er  wordt  veel  aandacht  besteed  aan  attitudevorming.  Het  uitgangspunt  is  dat   jongeren  inzien  dat  ze  hun  eigen  rol  voor  een  groot  deel  zelf  (gunstig)  kunnen  beïnvloeden.                                                  

 

De  maatschappij  dat  ben  JIJ  is  ontwikkeld  door  Codename  Future.  En  is  mede  tot  stand  gekomen  dankzij  financiële  steun   van  het  Ministerie  van  Sociale  Zaken  en  Werkgelegenheid.    

 

2  

 

Inhoud     Aanleiding  ...............................................................................................................................................................................  2   Wat  is  ‘De  maatschappij  dat  ben  JIJ’?  ..........................................................................................................................  4   Samenhang  met  Loopbaan  ..............................................................................................................................................  4   Wat  moet  ik  doen  als  docent?  .........................................................................................................................................  5   Hoe  kom  ik  er  aan?  ..............................................................................................................................................................  5   Hoe  zit  de  methode  in  elkaar?  ........................................................................................................................................  6     Economische  dimensie  ......................................................................................................................................................  7   Economische  dimensie  |  3.1  Economisch  burgerschap  .......................................................................................................................  8   Economische  dimensie  |  3.2  Ik  heb  een  baan  ........................................................................................................................................  14   Economische  dimensie  |  3.3  Ik  onderneem  ............................................................................................................................................  24   Economische  dimensie  |  3.4  Ik  ben  kritisch  en  bewust  .....................................................................................................................  30   Economische  dimensie  |  3.5  Kopen,  kopen…  .........................................................................................................................................  36   Economische  dimensie  |  3.6  Uit  het  rood!  ...............................................................................................................................................  42   Economische  dimensie  |  3.7  Grip  op  je  geld  ...........................................................................................................................................  49   Economische  dimensie  |  Gastlessen  en  verrijkingslessen  .................................................................................................................  57  

 

 

 

 

3  

 

Wat  is  ‘De  maatschappij  dat  ben  JIJ’?   ‘De  maatschappij  dat  ben  JIJ’  is  de  nieuwe  methode  voor  burgerschap  in  het  MBO  (niveau  2,  3  en   4).  De  methode  heeft  als  doel  jongeren  te  vormen  tot  een  sociale  zelfredzame  burgers  met  een   goed  beeld  van  hun  rol  in  de  huidige  en  toekomstige  samenleving.      

Speerpunten  van  de  methode   De  methode  ‘De  maatschappij  dat  ben  JIJ’  biedt:     • …    een  samenhangende  en  aansprekende  inhoud,  gericht  op  de  belevingswereld  van   jongeren.     Naast  het  theoretisch  kader,  voorziet  de  methode  vooral  in  een  vertaling  van  begrippen  naar  de   situatie  van  jongeren  zelf.  Door  middel  van  praktische  verwerkingsopdrachten  leert  de  jongere   zijn  eigen  rol  kennen  en  wat  het  onderwerp  voor  hem  kan  betekenen.  Er  wordt  veel  aandacht   besteed  aan  attitudevorming.  Het  uitgangspunt  is  dat  jongeren  inzien  dat  ze  hun  eigen  rol  voor   een  groot  deel  zelf  (gunstig)  kunnen  beïnvloeden.     • …  structuur  voor  inhoud  en  vorm  van  de  lessen  burgerschap.     De  methode  dekt  de  inhoudelijke  eisen  van  het  vak  burgerschap.  De  vier  dimensies  –  de   politiek/juridische  dimensie,  de  sociaal/maatschappelijke  dimensie,  de  economische  dimensie   en  de  dimensie  vitaal  burgerschap  –  komen  allemaal  aan  bod.  Elke  dimensie  bestaat  uit  circa  7   lessen  waarin  je  als  docent  kunt  variëren  in  werkvormen  die  klassikaal,  zelfstandig  of  in   groepjes  worden  uitgevoerd.     • …  structuur  voor  ‘peer  education’:  de  jongere  gaat  individueel  en  in  de  groep  aan  de  slag   met  burgerschap.     Jongeren  leren  het  meeste  van  eigen  ervaringen  en  de  ervaringen  van  anderen.  In  de  lessen  en   opdrachten  worden  deze  leer-­‐  en  reflectiemomenten  gefaciliteerd  door  ervaringen,  gedachten   en  meningen  uitgewisseld  in  een  klassengesprek.  Dit  gebeurt  aan  de  hand  van  stellingen,  de   actualiteit,  filmpje  en  groepsopdrachten.  De  meningen  van  klasgenoten  en  vrienden  kunnen   nieuwe  inzichten  voor  de  jongeren  bieden  om  uiteindelijk  een  eigen  standpunt  in  te  kunnen   nemen.    

Samenhang  met  Loopbaan   De  burgerschapsmethode  ‘De  maatschappij  dat  ben  JIJ’  sluit  naadloos  aan  bij  ‘Werken  aan  je   Toekomst’,  de  methode  voor  een  succesvolle  loopbaanoriëntatie  in  het  MBO.  Werken  aan  je   Toekomst  heeft  als  doel  de  zelfredzaamheid  van  jongeren  op  de  arbeidsmarkt  te  vergroten,  om   hen  een  reëel  beeld  te  geven  van  hun  toekomstperspectief  en  de  wijze  waarop  zij  daar  zelf   invloed  op  hebben.     Kijk  voor  meer  informatie  op:  www.werkenaanjetoekomst.nl.    

 

 

 

4  

 

Wat  moet  ik  doen  als  docent?   De  docent  is  een  belangrijke  schakel  in  het  onderwijs  en  uiteraard  ook  voor  een  goede  vorming   en  socialisatie  van  jongeren.  De  methode  ‘De  maatschappij  dat  ben  JIJ’  biedt  de  inhoud  en   structuur  voor  de  lessen  Burgerschap.  De  lessen  bestaan  met  name  uit  klassikale  digibordlessen   en  waar  de  peer-­‐educatie  plaatsvindt.  Het    werkboek  van  de  leerlingen  sluit  aan  op  de  structuur   van  de  digibordlessen.    De  voornaamste  rol  van  de  docent  daarbij  coachen  en  reflecteren.  De   digibordlessen  ondersteunen  de  docent  daarbij  en  met  suggesties  uit  de  handleiding  legt  de   docent  verbanden  tussen  de  theorie  en  de  ervaringen  van  de  jongeren.     De  methode  ondersteunt  en  faciliteert  de  docent  om  de  jongere  te  motiveren  om  een  goed  beeld   te  ontwikkelen  van  hun  rol  in  de  samenleving.     Hoe?   • Klassengesprekken  leiden   In  de  lessen  vinden  regelmatig  klassengesprekken  plaats.  Tijdens  deze  gesprekken  bent   u  de  facilitator.  De  onderlinge  uitwisseling  van  gedachten  en  meningen  van  de  jongeren   is  het  doel  van  het  gesprek.  In  de  lesplannen  staan  gespreksuggesties.     • Lesplannen  en  gespreksuggesties  gebruiken   De  handleiding  biedt  onder  meer  een  lesplan  en  gesprekssuggesties  per  les  waarmee  u   als  zich  volledig  en  snel  kan  voorbereiden  op  de  les.     • Hulp  krijgen  bij  plaats  en  organisatie  van  loopbaan  &  burgerschap  in  het  curriculum   Wij  geven  hulp  bij  plaats  en  organisatie  van  loopbaan  &  burgerschap  in  het  curriculum.   We  bieden  hiervoor  een  docententraining,  waarin  we  met  de  docent(en)  een  plan  van   aanpak  maken  voor  het  curriculum  ‘loopbaanoriëntatie’  en  burgerschapsvorming.  Hierin   wordt  aandacht  besteed  aan  het  praktisch  werken  met  de  methode  en  de  didactiek.  Het   resultaat  is  dat  de  docent  direct  aan  de  slag  kan  met  de  methode,  in  samenhang  met  de   eventuele  aanvullende  activiteiten  van  binnen  en  buiten  de  school.  Voor  kosten  en  meer   informatie:  [email protected].     • ‘In  het  echt’   De  lessen  worden  versterkt  door  bijvoorbeeld  gastlessen  te  organiseren,  een  bezoek  aan   een  culturele  instelling  te  plannen  of  bijvoorbeeld  een  moskee  of  synagoge  te   bezichtigen.  Haal  ook  zoveel  mogelijk  de  actualiteit  aan,  zodat  deze  middels  het   onderwerp  of  thema    geduid  kan  worden.  Een  kleine  selectie  die  wij  voor  u  hebben   gemaakt  staat  in  de  bijlage  ‘Gastlessen’  in  deze  handleiding.     • Verdieping     Heeft  u  en  uw  leerlingen  behoefte  om  door  te  gaan  op  een  bepaald  onderwerp?  Per  les   wordt  kort  aangegeven  welke  lesmaterialen  er  beschikbaar  zijn  die  passen  bij  een   bepaald  onderdeel  uit  de  les.  

Hoe  kom  ik  er  aan?   U  kunt  ‘De  maatschappij  dat  ben  JIJ’  bestellen  door  u  aan  te  melden  via   www.demaatschappijdatbenjij.nl  onder  het  tabblad  ‘Aanmelden’.    

 

 

5  

 

Hoe  zit  de  methode  in  elkaar?    

Werken  in  de  Workspace   De  digibordlessen  staan  klaar  in  de  leeromgeving  van  Codename  Future:  de  Workspace.  De   lessen  zijn  klassikaal,  zodat  er  discussie  en  afweging  van  verschillende  meningen  mogelijk  is.       Het  inloggen  in  de  les  gaat  als  volgt:   1. Ga  naar  www.codenamefuture.nl.   2. Vul  gebruikersnaam  en  wachtwoord  in,  rechtsboven  in  venster.   3. Ga  naar  het  tabblad  ‘School’.   4. Ga  naar  het  lesarrangement  ‘Economische  dimensie’.   5. Klik  op  de  lestitel  om  de  les  te  openen.     Workspace-­‐tips   • De  les  opent  altijd  op  de  plaats  waar  u  de  vorige  keer  gebleven  was.   • Leerlingen  (en  u  ook)  kunnen  hun  wachtwoord  (niet  hun  gebruikersnaam)  wijzigen  via     >  Persoonlijk  >  Instellingen  >  Wachtwoord  wijzigen.   • Bureaublad  van  de  leeromgeving  wijzigen?     >  Persoonlijk  >  Instellingen  >  Workspace.   • Is  een  leerling  het  wachtwoord  vergeten?  U  kunt  het  als  docent  altijd  terugvinden:   >  Organisatie  >  Gebruikers  >  naam  invullen  >  Zoeken      

Werkboek  

Een  regelmatig  terugkerend  onderdeel  in  de  methode  is  het  werkboek.  Het  werkboek  is  te  koop   via  verschillende  kanalen  (van  Dijk,  Lucie  Wernergroep  en  Codename  Future).  Het  werkboek   heeft  als  ISBN  978-­‐90-­‐823861-­‐3-­‐4.     Hier  noteert  hij/zijn  zijn  of  haar  inzichten  die  tijdens  de  klassikale  lessen  aan  bod  komen  en  is  de   theorie  nog  kort  en  bondig  samengevat.  U  kunt  de  vragen  in  het  werkboek  tijdens  de  les  laten   invullen  (als  een  soort  ‘kijkvraag-­‐functie’  –  leerlingen  actief  tijdens  de  klassikale  les  te  laten  zijn)   of  pas  laten  invullen  voordat  de  leerlingen  aan  de  slag  gaan  met  de  opdrachten  (als  een  soort   ‘overhoor-­‐functie’  –  wat  heeft  hij/zij  ervan  opgestoken).        

Toets   Aan  het  einde  van  elke  dimensie  is  er  een  toets  met  22  multiple-­‐choice    vragen  beschikbaar.   Deze  toets  is  zowel  in  de  Workspace  als  op  papier  beschikbaar.    Tijdens  de  docententraining   worden  alle  materialen  aan  u  uitgeleverd.      

Gastlessen  en  verdiepingslessen   Belangrijk  bij  het  vak  Burgerschap  is  om  de  wereld  van  buiten  te  verbinden  met  de  aangeboden   theorie  en  de  besproken  ervaringen  van  de  jongeren  vanuit  de  methode.  Daardoor  wordt  de   betrokkenheid  bij  specifieke  thema's  sterk  vergroot.  Na  elke  dimensie  is  een  overzicht   opgenomen  van  organisaties  en  lesmaterialen  die  aansluiten  bij  de  lessen  uit  de  dimensie.  

 

 

 

6  

 

3.  Economische  dimensie     “De  economische  dimensie  gaat  over  de  bewustwording  van  de  impact  van  werk-­‐  en  koopgedrag   op  de  samenleving  en  de  verantwoordelijkheid  die  je  daarin  neemt.  Het  gaat  vooral  om  je   houding:  wat  is  jouw  rol  hierin  en  welke  normen  en  waarden  draag  jij  bij?”  (in  de  kern:  Wat  is   jouw  rol  in  werk  en  hoe  vul  je  deze  in?)    

  Lessenoverzicht    

3.1  Economisch  burgerschap  (90  minuten)   In  deze  les  komt  de  basis  van  de  economische  dimensie  aan  de  orde:  wat  is  Economisch   burgerschap  en  wat  heeft  dat  met  mij  te  maken?     3.2  Ik  heb  een  baan  (2  x  50  minuten)   In  deze  les  komen  leerlingen  erachter  wat  het  betekent  om  een  werknemer  te  zijn,  in  loondienst.   Wat  verwacht  je  van  je  werkgever  en  wat  verwacht  je  werkgever  van  jou?     3.3  Ik  onderneem  (2  x  50  minuten)   In  deze  les  gaan  de  leerlingen  zich  verdiepen  in  het  ondernemerschap.  Zijn  zij  geboren   ondernemers?  En  welke  stappen  maak  je  van  (ondernemings)plan  naar  uitvoering?     3.4  Ik  ben  kritisch  en  bewust  (50  minuten)   In  deze  les  leren  de  leerlingen  dat  economisch  gedrag  veel  gevolgen  heeft:  kies  je  voor  de   duurdere  merk  shirt  of  neem  je  gewoon  de  goedkoopste?       3.5  Kopen,  kopen…  (90  minuten)   In  deze  les  komen  de  leerlingen  meer  te  weten  over  de  verleidingen  waar  ze  dagelijks  aan  bloot   staan.  Hoe  gevoelig  zijn  ze  voor  reclame?       3.6  Uit  het  rood!  (90  minuten)   In  deze  les  verdiepen  de  leerlingen  zich  in  manieren  om  schulden  te  voorkomen  en  op  te  lossen.   Door  hulp  voor  anderen  te  organiseren,  leren  ze  ook  zelf  om  uit  de  schulden  te  blijven  of  te   komen.     3.7  Grip  op  je  geld  (2  x  50  minuten)   In  deze  twee  afsluitende  lessen  gaan  de  leerlingen  aan  de  slag  om  grip  te  krijgen  op  hun  geld.   Hoe  breng  je  inkomsten  en  uitgaven  in  balans?  Welk  prijskaartje  hangt  er  aan  je   toekomstdromen  en  hoe  maak  je  ze  haalbaar?        

 

7  

 

Economische  dimensie  |  3.1  Economisch  burgerschap   65  minuten  

  In  deze  les  komt  de  basis  van  de  economische  dimensie  aan  de  orde:  wat  is  Economisch   burgerschap  en  wat  heeft  dat  met  mij  te  maken?     Leerdoelen   • De  leerling  weet  waar  de  Economische  dimensie  in  de  kern  over  gaat.   • De  leerling  krijgt  inzicht  in  zijn  middelen  en  behoeften  op  de  iets  langere  termijn.   • Leerlingen  kennen  de  mogelijkheden  op  het  gebied  van  belasting(teruggave)  en   toeslagen.       Doorloop   De  les  begint  met  een  filmpje  over  keuzes  maken.  Daarna  bespreekt  de  docent  met  de  klas  wat   Economisch  burgerschap  is.  De  leerlingen  gaan  aan  de  slag  met  een  financiële  administratie.  Aan   het  einde  van  de  les  kijken  ze  daar  op  terug.     Globale  tijdsindeling   20  minuten   Klassikale  introductie  en  peiling   20  minuten   Zelfstandig  werken  aan  oriëntatieopdracht   10  minuten   Reflectie  en  afsluiting     Benodigdheden   Docent:  Digibord  met  geluid,  internet  /  WiFi   Leerlingen:  Werkboek,  een  smartphone,  tablet  of  computer  nodig  om  te  stemmen     Stellingen  met  Mentimeter.com   In  de  les  worden  de  leerlingen  geconfronteerd  met  stellingen  waarop  zij  hun  mening  kunnen   geven.  De  stellingen  vormen  ook  de  basis  voor  een  klassikaal  gesprek  dat  u  met  de  leerlingen   aangaat.  Peil  de  onderlinge  verschillen  en  laat  de  leerlingen  argumenteren.      

U  kunt  de  leerling  laten  stemmen  met  hun  smartphone  of  tablet  op  een  simpele  en   laagdrempelige  manier  via  www.mentimeter.com.  Het  is  een  stemsysteem  dat  via  internet   werkt.  Wij  hebben  de  stellingen  al  voor  u  klaar  gezet!  Log  in  met  het  account:   [email protected]  en  het  wachtwoord:  docent2015.  U  ziet  daar  de  stellingen   klaar  staan.  Klik  op  een  stelling,  en  daarna  op  ‘Start  presenting’.  Mocht  er  nog  een  uitslag  staan   van  een  collega,  dan  kunt  u  op  ‘Reset’  klikken,  onderaan  de  bladzijde.    

Indien  er  geen  digibord  aanwezig  is,  kunt  u  de  leerlingen  schriftelijk  hun  stem  laten  uitbrengen   en  via  andere  werkvormen  hun  mening  laten  geven.     Voorbereiding  en  organisatie   • Neem  de  les  van  tevoren  door;   • Zorg  dat  alle  leerlingen  pen  en  papier  gereed  hebben;   • Test  de  stellingen  /  vragen  in  Mentimeter.com;     Opdrachten   Opdracht  1  –  Inkomsten  en  uitgaven  (bladzijde  79  en  80)  -­‐  individueel  in  20  minuten      

 

8  

 

Lesplanning     Nr   1.a  

1.b  

1.c  

 

Screen  

Inhoud  &  didactische  aanwijzingen   Waar  gaat  de  Economische  dimensie  over  denk  je?   **  Schrijf  in  1  minuut  zoveel  mogelijk  woorden  op   die  hiermee  te  maken  hebben  (op  bladzijde  78  in   het  werkboek).  **     Economie  gaat  over  geld  verdienen,  rondkomen  van   je  geld,  consumeren,  over  belastingen  en   uitkeringen,  over  werk  en  werkeloosheid,   ondernemen,  sparen,  lenen,  maar  ook  over  jouw  rol   als  burger  binnen  een  bedrijf.  Een  organisatie  is   immers  ook  een  soort  samenleving  met  rechten  en   plichten,  normen  en  waarden.  Wat  kun  je  daarin   betekenen?     Laat  eventueel  het  filmpje  van  Theo  Maassen  (wat     heb  ik  er  aan?)  zien  en  bespreek  met  de  klas:     -­‐  wat  heb  je  hieraan  (bespreek  het  nut!).     Bekijk  het  filmpje  over  keuzes  maken.     Koop  je  de  nieuwste  telefoon  voor  jezelf  of  geef  je  je   vader  een  duur  verjaardagscadeau?  Als  je  een   scooter  hebt,  waar  bezuinig  je  dan  op?     Vraag:   • Waar  gaat  dit  over  (keuzes  maken)   • Wie  herkent  dit?   • Waarom  moet  je  kiezen?  (Je  geld  is  een   keer  op…)     Iedereen  maakt  voortdurend  in  heel  z’n  leven   economische  keuzes.    Huiswerk  maken  of  gamen?     Ook  dit  is  een  economische  beslissing.  (leren   vergroot  kans  op  schoolsucces  en  hoger  toekomstig   inkomen  –  gamen  heb  je  misschien  op  korte  termijn   meer  plezier  aan).  Het  gaat  om  het  bewust  worden   van  deze  keuzes.  Met  name  het  weten:  welke  keuzes   heb  ik  in  mijn  situatie.     Waar  gaat  het  over  bij  de  Economische  dimensie?     Bespreek  de  opgeschreven  woorden  van  leerlingen   (bladzijde  78)  met  de  opsomming  op  deze  bladzijde.     Belangrijk  bij  economie  is  altijd:  keuzes  maken,   verantwoordelijkheid  nemen.  Met  werken  neem  je   deel  aan  de  samenleving.                

Tijd   5  m  

5  m  

3  m  

9  

 

1.d  

1.e  

2.a  

 

                    2.b  

 

Leg  uit:     Deze  lessenserie  gaat  over  economie  en   burgerschap.  Het  gaat  om  jouw  rollen  als  stagiair,   werknemer  of  ondernemer  en  als  consument.       Welke  keuzes  heb  je  en  welke  keuzes  maak  je?       Leerdoelen  van  deze  les  (bladzijde  77).       Laat  leerlingen  de  theorie  op  bladzijde  77  lezen.        

 

 

 

2  m  

 

Stemmen  met  Mentimeter.com.   15  m     Er  wordt  een  korte  peiling  in  de  klas  gedaan  met   behulp  van  mentimeter  om  te  zien  hoe  de  leerlingen   er  op  dit  moment  financieel  voor  staan.      

Mentimeter.com  |  Economische  dimensie  –  3.1    -­‐   vraag  1  en  2     Vraag  1   Heb  je  een  stage  of  (bij)baan?   Ja   Nee     Vraag  de  leerlingen  naar  hun  motivatie.    

Mentimeter.com  |  Economische  dimensie  –  3.1    -­‐   vraag  1  en  2     Vraag  2   Wat  heb  je  per  maand  te  besteden?   0  tot  200  euro   200  tot  400  euro   400  tot  600  euro   Meer  dan  600  euro       Vergelijk  dit  met  de  uitkomsten  van  het  Nibud   Scholierenonderzoek  2012-­‐2013     (plaatje  staat  op  bladzijde  2.b  in  de  Workspace)    

 

 

10  

 

 

  Komt  dit  overeen  met  jouw  situatie?    

 

 

 

Mentimeter.com  |  Economische  dimensie  –  3.1  -­‐   vraag  3  en  4     Vraag  3   Wat  is  je  belangrijkste  bron  van  inkomsten?   Ouders   Stage  /  (Bij)baan   Studiefinanciering   Uitkering   Anders       Vraag  de  leerlingen  hoe  dit  zo  komt.  Wat  is  de   belangrijkste  bron  van  inkomsten  van  de  klas?     Mentimeter.com  |  Economische  dimensie  –  3.1  -­‐   vraag  3  en  4     Vraag  4   Kom  je  uit  met  je  geld?   Ja  altijd   Ik  kom  heel  soms  geld  te  kort   Meestal  niet   Totaal  niet,  ik  heb  schulden       Bespreek  de  uitkomst  van  de  vraag.   (Hebben  bijvoorbeeld  veel  leerlingen  schulden?)   Vertel  de  volgende  achtergrondinformatie:   Eén  op  de  vijf  mbo-­‐studenten  komt  vaak  of  altijd   geld  tekort.  Iets  minder  dan  4  op  de  10  mbo’ers   heeft  een  schuld  (37%).   Minder  dan  de  helft  (46%)  heeft  een  bedrag  van   minder  dan  500  euro  aan  rekeningen  openstaan.     16%  heeft  meer  dan  2.500  of  meer  aan   betalingsachterstand.     Uit  onderzoek  van  Nibud  (2015)  onder  MBO   studenten.   Bekijk  eventueel  ook:  http://www.nibud.nl/wp-­‐

 

 

content/uploads/Rapport_Nibud-­‐Mbo-­‐onderzoek-­‐april-­‐ 2015.pdf  

 

 

11  

 

2.c  

3.a  

 

 “Jongeren  van  Nederland:  jullie  worden  massaal   10  m   bestolen!”   Schrikbarend  veel  MBO’ers  laten  geld  liggen.  Bijna   tweederde  van  de  MBO  leerlingen  krijgt  geen   zorgtoeslag  en  kent  de  belastingteruggaaf   nauwelijks.     Vraag  de  leerlingen:   Wie  vraag  er  zorgtoeslag  (bij  18  jaar  en  ouder)?   Wie  vraagt  belasting  terug?       Bekijk  het  filmpje:     https://www.youtube.com/watch?v=DBSptDK6vyY       Wat  heb  je  nodig?  Je  jaaropgaaf  en  DigID,  website   van  Belastingdienst.nl.     !  Een  aangifte  doe  je  over  het  jaar  ervoor!  Je  kan   belasting  terugvragen  over  de  afgelopen  5  jaar.     Achtergrondinfo:   Belasting  wordt  automatisch  ingehouden  op  je  loon.   De  Belastingdienst  gaat  ervan  uit  dat  je  een  heel  jaar   werkt,  daardoor  betaal  je  vaak  teveel.  Betaal  je  in   een  jaar  meer  dan  €  13  belasting  teveel  dan  kun  je   dit  terugvragen  bij  de  Belastingdienst.     Check  hoeveel  je  terug  kan  krijgen  op:   http://www.belastingdienst.nl/wps/wcm/connect/ bldcontentnl/themaoverstijgend/rekenhulpen/krij g_je_geld_terug     Introduceer  opdracht  1   20  m     Hoe  ziet  jouw  financiële  administratie  er  uit?     Wat  betekent  dat  voor  jou?  Welke  keuzes  wil  je   maken?     Het  Nibud  heeft  verschillende  competenties   gedefinieerd  waarover  iemand  zou  moeten   beschikken  om  financieel  zelfredzaam  te  zijn.   “Slechts  de  helft  van  de  MBO’ers  houdt  een  geordende   administratie  bij.”  Het  Nibud  ziet  een  geordende   administratie  als  een  eerste  stap  om  grip  op  geld  te   krijgen.         Opdracht  1  (bladzijde  79  en  80  in  het   werkboek):  Jongeren  moeten  zelf  aan  de  slag  gaan   met  een  overzicht  van  hun  inkomsten  en  uitgaven.   Bespreek  de  verschillende  posten.       Spreek  af  wanneer  ze  dit  weer  moeten  inleveren.     (De  opdracht  doen  in  de  les  kost  20  minuten)    

12  

 

4.a  

Eindig  de  les  met  de  volgende  bespreking:   5  m     • Dacht  je  dat  je  een  realistisch  beeld  had  van     je  uitgaven  en  inkomsten?   • Wat  is  de  volgende  stap  die  je  zou  kunnen     zetten?     Om  een  doel  te  kunnen  bereiken  moet  je  weten  wat   je  wilt  en  wat  belangrijk  voor  je  is.       Einde  van  de  les      

4.b  

 

 

 

 

13  

 

Economische  dimensie  |  3.2  Ik  heb  een  baan   2  x  50  minuten     In  deze  les  komen  leerlingen  erachter  wat  het  betekent  om  een  werknemer  te  zijn,  in  loondienst.   Wat  verwacht  je  van  je  werkgever  en  wat  verwacht  je  werkgever  van  jou?  En  wat  staat  er   precies  op  je  loonstrookje?     Leerdoelen   • De  leerling  weet  wat  een  werknemer/loondienst  is  en  wat  zijn  rechten  en  plichten  als   werknemer  zijn.   • De  leerling  heeft  inzicht  in  het  sociale  stelsel.     Doorloop   De  les  begint  met  een  filmpje  waarin  twee  werkloze  jongeren  aan  het  woord  komen.  In  een   klassengesprek  denken  de  leerlingen  na  over  het  belang  van  werk  voor  henzelf  en  voor  de   samenleving.  Na  een  korte  uitleg  over  werken  in  loondienst  en  de  loonstrook  gaan  de  leerlingen   zelf  aan  de  slag  om  te  checken  of  ze  krijgen  waar  ze  recht  op  hebben.     Globale  tijdsindeling   Lesuur  1:   30  minuten   Instap  en  klassengesprek  over  het  belang  van  werk   25  minuten   De  leerling  gaan  zelfstandig  aan  de  slag  met  uitleg  over  de  verzorgingsstaat  en   het  sociale  stelsel     Lesuur  2:   30  minuten   Klassikale  reflectie  en  nabespreking   20  minuten   Zelfstandige  opdracht  (opdracht  5  kan  thuis  gemaakt  worden)   5  minuten   Afsluiting     Benodigdheden   Docent:  Digibord  met  geluid,  internet  /  WiFi,     Leerlingen:  Werkboek,  computer  per  leerling,    eigen  salarisstrook     Voorbereiding  en  organisatie   • Neem  de  les  van  tevoren  door;   • De  leerlingen  moeten  een  eigen  salarisstrook  meenemen  voor  opdracht  5  (bladzijde  86).   Deze  opdracht  kan  ook  meegegeven  worden  als  thuisopdracht  of  huiswerk;   • Zorg  voor  voldoende  computers  (1  per  leerling)  met  internetaansluiting.     Opdrachten   Onderdeel  van  individuele  deel  van  de  les  (maar  kunnen  ook  als  huiswerk!):     Opdracht  2  –  Sociale  zekerheid  (bladzijde  82)  -­‐  individueel   Opdracht  3  –  Hoe  zie  je  die  verzorgingsstaat  terug  op  je  loonstrook?  (bladzijde  83)  –  individueel     Onderdeel  van  het  klassikale  deel  van  de  les:     Opdracht  4  –  Check  de  loonstrook  (bladzijde  84)  -­‐  individueel   Opdracht  5  –  Check  waar  je  recht  op  hebt  (bladzijde  86)  –  individueel     Opdracht  6  –  Mijn  rol  als  werknemer  (bladzijde  87)  -­‐  individueel          

14  

 

  Lesplanning     3.  2  Ik  heb  een  baan  –  klassikaal,    lesuur  1     Nr   1.a  

1.b  

1.c  

 

Screen  

Inhoud  &  didactische  aanwijzingen   Introductie     Bekijk  de  poster  van  Loesje.  Wat  zou  hiermee   bedoeld  worden?   Dit  gaat  over  het  solidariteitsprincipe  wat   behandeld  is  in  les  1.  Herhaal  nog  kort  wat  dit  is.     Vraag:   • Wie  heeft  er  al  een  stage  of  (bij)baan?   Waarom  werk  je?    

Tijd   5  m  

 

Ga  in  op  het  belang  van  werken  voor  de   5  m   samenleving.     Waarom  is  werk  belangrijk?     • Voor  jou?  (inkomen,  ontplooiing,   onafhankelijkheid  voldoening,  gevoel  nuttig   en  van  belang  te  zijn,  invloed  te  hebben)   • Voor  de  samenleving?  (belangrijkste  bron   van  welvaart,    economische  draagvlak  voor   de  financiering  van  de  verzorgingsstaat;  hét   middel  om  armoede  te  bestrijden  en  sociale     ongelijkheid  te  verminderen;  belangrijk   voor  het  welbevinden  van  het  individu:  het   is  de  belangrijkste  bron  van  inkomen,   draagt  bij  aan  sociale  integratie  en   maatschappelijke  participatie,  biedt   ontplooiingsmogelijkheden  en  levert   politieke  en  maatschappelijke  invloed  op.)     Brug  met  de  vorige  les:  Economie  gaat  niet  alleen   5  m   over  keuzes  in  behoeften  maken,  maar  ook  over   werken,  produceren,  inkomen  verdienen  en  geld.     Bekijk  het  filmpje  waarin  werkloze  jongeren  aan  het   woord  komen.   https://www.youtube.com/watch?v=TsQ2YoYjyuA       Vraag:   • Wie  is  er  wel  eens  bang  om  werkloos  te   worden?   • Vinden  jullie  dat  je  MOET  werken?       Stuur  het  gesprek  naar:  waarom  is  werkloosheid   eigenlijk  zo  erg?     Voor  de  hand  liggende  reden  is:  geen  inkomen,  je   kost  de  maatschappij  geld.  In  de  volgende  schermen  

15  

 

1.d  

1.e  

1.f  

1.g  

 

 

moeten  de  leerlingen  nog  wat  dieper  nadenken  over   de  functies  en  het  belang  van  werk.     Bespreek  de  situatie  van  de  leerlingen  zelf:   5  m     • Wie  heeft  hier  al  stage  of  werk?   • Wat  voor  werk  doe  je  in  je  stage  of  bijbaan?   • Wat  levert  het  je  op?   o In  geld?   o In  andere  dingen?  (denk  aan:   waardering,  ervaring,   zelfvertrouwen,  tijdsbesteding,   gezelligheid  met  collega’s,   toekomstkansen)     Wat  is  belangrijk  in  dit  werk?     Laat  leerlingen  voorbeelden  noemen  bij  het  werk   dat  ze  doen.     Bijvoorbeeld:  klantvriendelijkheid  bij  een   telecombedrijf  of  in  een  winkel.       Laat  leerlingen  ook  benoemen  wat  ze  zelf  belangrijk   vinden  in  het  werk  wat  ze  doen.  Denk  hierbij  aan   collegialiteit,  op  tijd  komen,  je  taken  doen  etc.    

5  m  

Leerdoelen  van  deze  les     **  Laat  leerlingen  de  theorie  op  bladzijde  81  lezen.   **      

 

Bekijk  het  volgende  filmpje:   https://www.youtube.com/watch?v=HAwLoQKuR8 8  (tot  3.47),  laat  leerlingen  de  vragen  invullen  op   bladzijde  81.     1. Wat  is  kenmerkend  voor  een  verzorgingsstaat?   De  overheid  bemoeit  zich  actief  met  de  welvaart   (inkomen(  en  het  welzijn    (hoe  we  ons  vpoelen)  van   haar  inwoners.         2. Wat  is  de  kerngedachte  van  een   verzorgingsstaat?   Solidariteit.  We  helpen  elkaar  een  beetje.     3. Welke  pijlers  van  de  verzorgingsstaat  worden   in  het  filmpje  genoemd?   1.  Onderwijs   2.  Gezondheidszorg   3.  Sociale  zekerheid     Is  Nederland  nog  steeds  een  verzorgingsstaat?  En  in  

 

 

 

16  

 

de  toekomst?   Ja,  maar  we  gaan  nu  meer  naar  een  participatie   samenleving.  Dit  betekent  dat  er  steeds  meer   verwacht  wordt  van  de  burger  zelf.  Meer   verantwoordelijkheid,  meer  zelf  oplossen.     Meer  informatie:   http://vimeo.com/103218483  van  verzorgingsstaat   naar  participatiesamenleving:  wat  wordt  jouw   bijdrage?  Help  een  ander,  help  elkaar.     https://prezi.com/mrex4qji2slh/van-­‐ verzorgingsstaat-­‐naar-­‐participatiestaat/     http://nl.wikipedia.org/wiki/Verzorgingsstaat   De  centrale  overheid  stoot  haar   verantwoordelijkheden  op  het  gebied  van  onder   meer  zorg  en  sociale  zekerheid  af.  In  een   participatiesamenleving  worden  burgers  geacht   direct  verantwoordelijkheid  te  nemen  voor  elkaar.     Korte  klassikale  uitleg,  om  zo  zelfstandig  aan  de  slag   5  m   te  gaan  in  de  Workspace.     Leg  uit:     Als  je  werkt  in  loondienst  ben  je  een  werknemer.  Je   werkt  voor  een  werkgever.  Tussen  werkgever  en   werknemer  wordt  een  contract  gesloten:  de   werknemer  geeft  zijn  tijd,  deskundigheid,   spierkracht  etc  aan  de  werkgever,  de  werkgever   geeft  er  geld  (en  soms  andere  beloningen  zoals  een     telefoon  of  auto  van  de  zaak)  voor  terug.    

1.h  

-­‐-­‐    einde  klassikaal  deel   3.  2  Ik  heb  een  baan  (zelfstandig)  -­‐  circa  25  minuten   Leerlingen  gaan  aan  de  slag  met  het  leerling-­‐gedeelte  van  de  les.  Zij  krijgen  inzicht  in  wat  een   verzorgingsstaat  is  en  maken  daarbij  opdracht  2  en  3.     Nr   1.a  

Screen  

Inhoud  &  didactische  aanwijzingen   Leerlingen  omschrijven  wat  de  arbeidsmarkt  is.    

Tijd   3  m    

 

 

17  

 

1.b  

1.c  

1.d  

 

Loondienst  is  een  soort  ruil:  de  werknemer  geeft  zijn   tijd,  deskundigheid,  spierkracht  etc  aan  de  werkgever,   de  werkgever  geeft  er  geld  (en  soms  andere   beloningen  zoals  een  telefoon  of  auto  van  de  zaak)   voor  terug.     Bij  voordelen  van  in  loondienst  kunnen  worden   genoemd:  zekerheid  vast  inkomen,  taakgericht   werken,  collega’s     Bij  nadelen  van  in  loondienst  kunnen  worden   genoemd:     liever  werken  voor  mezelf,  zelfstandig,  onafhankelijk     In  Nederland  is  er  van  alles  bij  wet  geregeld.   Werkgevers  moeten  zich  aan  veel  zaken  houden:   -­‐ Het  minimumloon  betalen   -­‐ Zorgen  voor  een  veilige  werkomgeving   -­‐ De  arbeidstijden  naleven  (je  mag  niet   eindeloos  achter  elkaar  door  werken,   jongeren  mogen  niet  ’s  avonds  laat  werken  et   cetera)   -­‐ De  CAO  naleven  (gemeenschappelijke   afspraken  over  loon,  vakantiedagen  et  cetera   voor  een  hele  branche)   -­‐ Niet  zomaar  iemand  ontslaan;  er  moet  een     geldige  reden  zijn.   -­‐ Vakantiegeld     En  zijn  niet  verplicht  te  regelen:   -­‐ Vervoer  van  en  naar  werk   -­‐ Pensioen   -­‐ Bonus     Achtergrondinformatie:   Veel  van  de  wetgeving  op  het  gebied  van  arbeid  is  er   gekomen  dankzij  de  vakbonden,  zoals  FNV  en  CNV.  Zij   komen  op  voor  de  belangen  van  werknemers.  In  CAO-­‐ onderhandelingen  zitten  zij  namens  de  werknemers  aan   tafel.     Ook  de  werknemer  heeft  plichten.  Die  zijn  niet  zo   duidelijk  vastgelegd  in  de  wet  als  de  plichten  voor  de   werkgever.       De  leerlingen  vullen  in  wat  zij  denken  wat  bij  goed     werknemersschap  hoort.  De  antwoorden  komen  terug   in  het  klassikale  gedeelte.    

3  m  

3  m  

3  m  

18  

 

1.e  

Welke  voorzieningen  kennen  de  leerlingen?  Hebben  zij   2  m   hier  gebruik  van  moeten  maken?     De  antwoorden  worden  in  het  klassikale  deel   besproken.  

 

1.f  

1.g  

1.h  

1.i  

 

Hoeveel?  -­‐  WW   Als  je  minstens  26  weken  gewerkt  hebt,  heb  je  recht  op   WW,  een  werkloosheidsuitkering  waar  je  premie  voor   betaalt  als  je  in  loondienst  bent.  De  WW  wordt   uitgekeerd  door  het  UWV.   Dit  recht  houdt  na  een  tijdje  op.       Je  moet  je  altijd  inschrijven  als  werkzoekende  bij  het   UWV.  Zij  kunnen  je  adviseren  over  het  vinden  van  een   baan  en  kennen  de  vacatures.     Vraag  de  leerlingen:  wat  betekent  dit  voor  jou  als  je  nu   opeens  ontslagen  wordt?     Hoeveel?  –  Bijstand     Als  je  geen  recht  hebt  op  WW  kun  je  terecht  bij  de   sociale  dienst  van  de  gemeente  waar  je  woont.  Je  kunt   dan  bijstand  aanvragen.  Jongeren  hebben  hier   overigens  lang  niet  altijd  recht  op.     Vraag  de  leerlingen:  wat  betekent  dit  voor  jou  als  je  nu   opeens  in  de  bijstand  komt?                     Tijdens  de  individuele  les  maken  leerlingen  de   volgende  opdrachten  uit  het  werkboek  over  sociale   zekerheid  en  hun  loonstrook.  Als  leerlingen  dit  niet  af   krijgen  in  de  tijd  dan  kan  dit  als  huiswerk  gemaakt   worden.       Opdracht  2  (bladzijde  82  in  het  werkboek)     Opdracht  3  (bladzijde  83  in  het  werkboek)     Einde  van  het  individuele  gedeelte.      

5  m  

5  m  

(15  m)  

 

-­‐-­‐    einde  zelfstandig  deel  en  lesuur  1  

 

19  

 

Lesplanning   3.  2  Ik  heb  een  baan  –  klassikaal,  lesuur  2     2.a  

2.b  

 

Welke  voorzieningen  zijn  er  als  je  geen  werk  kunt   10  m   vinden  of  je  baan  kwijtraakt?   Als  je  geen  werk  kunt    vinden  of  je  baan  kwijtraakt,   zijn  er  in  Nederland  een  aantal  voorzieningen.   Als  je  minstens  26  weken  gewerkt  hebt,  heb  je  recht   op  WW,  een  werkloosheidsuitkering  waar  je  premie   voor  betaalt  als  je  in  loondienst  bent.  De  WW  wordt   uitgekeerd  door  het  UWV.   Dit  recht  houdt  na  een  tijdje  op.     Als  je  geen  recht  hebt  op  WW  kun  je  terecht  bij  de   sociale  dienst  van  de  gemeente  waar  je  woont.  Je     kunt  dan  bijstand  aanvragen.  Jongeren  hebben  hier   overigens  lang  niet  altijd  recht  op.     Vraag  wat  het  betekent  als  ze  in  de  WW  of  in  de   bijstand  komen.  Ze  hebben  de  bedragen  namelijk   gevonden  in  het  individuele  gedeelte.     Nabespreking  van  de  antwoorden  over  de   10  m   verzorgingsstaat  (bladzijde  82  en  83  uit  het   werkboek)  .     Opdracht  2   Omschrijf  in  eigen  woorden  wat  sociale  zekerheid   is:  Vangnet  als  er  iets  gebeurt  of  verandert  in  je  leven.     Noem  twee  rechten  in  de  verzorgingsstaat?   Recht  op  WW  /  Bijstand     Noem  twee  plichten  in  de  verzorgingsstaat?   Belasting  /  premies  betalen.       Wie  zijn  de  hoofdrolspelers  in  de  verzorgingsstaat?     Hoofdrolspelers:   Hoofdverantwoordelijkheid :   Burgers   Zelf  verantwoordelijk  voor   werk,  wonen  en  school   Overheid   Collectieve  voorzieningen,   welvaart  en  welzijn  van   burgers     Werknemers-­‐  en   Belangen  van  werknemers   werkgeversorgani-­‐ en  werkgevers  behartigen   saties  (sociale     partners)       Opdracht  3:   Wat  is  loonheffing?  (zoek  dit  op  internet  op)   Loonheffing  is  de  belasting  die  je  werkgever  aan  de   belastingdienst  betaalt,  zodat  jij  dat  niet  achteraf   hoeft  te  doen.  Loonheffing  is  de  verzamelnaam  voor:  

20  

 

• •

  Leg  uit  wat  volksverzekeringen  zijn  en  geef  twee   voorbeelden.   Het  zijn  verplichte  verzekeringen  voor  iedereen  die   werkt.  Je  betaalt  premie  hiervoor  en  kunt  als  het   nodig  is  een  beroep  doen  op  zo’n  verzekering.   Bijvoorbeeld  AOW  zorgt  voor  je  inkomen  als  je   pensioengerechtigde  leeftijd  bereikt  of    Wlz  betaalt   de  ziektekosten  die  je  niet  individueel  kunt   verzekeren.     Welke  premies  worden  naast  de  loonheffing  bij  de   werknemer  ook  nog  ingehouden  op  het  brutoloon?   Whk  wga  F  en  whk  wga  V:  dit  betekent   WerkHervattingsKas  -­‐  Werkhervatting  Gedeeltelijk   Arbeidsgeschikten,  hieraan  betalen  werkgever  en   werknemer  mee.   Leg  uit  wat  loonheffingskorting  is:   Dit  is  een  soort  korting  op  de  belasting  die  je  betaalt.     Leg  uit  waarom  het  hier  niet  wordt  toegepast:   Als  je  twee  werkgevers  hebt,  is  het  verstandig  maar   bij  één  loonheffingskorting  toe  te  passen,  Anders  krijg   je  te  veel  korting  en  moet  je  later  bijbetalen.     Laat  leerlingen  de  theorie  in  het  gele  kadertje   5  m   (bladzijde  85)  lezen  en  opdracht  4  (bladzijde  84)   maken.     De  antwoorden:  

2.c  

 

 

loonbelasting   premie  volksverzekeringen(AOW   (ouderdomswet),  Anw  (Nabestaandenwet)   en  Wlz  (wet  Langdurige  zorg)-­‐premies.)  

 

21  

 

2  

3   7   9  

4   6 B  

1  

8 B  

 

      2.c  

 

3.a  

Opdracht  5:  Check  waar  je  recht   op  hebt  

 

5  

(vervolg)   5  m   Belangrijk  is  te  duiden  hoe  bruto  en  netto  tot  stand   komt.     Kom  tenslotte  terug  op  het  sociale  stelsel:  je  draagt   geld  af  voor  het  gemeenschappelijk  belang;  je  kunt   hier  zelf  ook  een  beroep  op  doen.     Waar  zit  jouw  winst?     (20  m)   **  Lees  de  theorie  op  bladzijde  85.  Maak  opdracht   5  ‘Check  waar  je  recht  op  hebt’.  (bladzijde  86)  **     De  leerlingen  gaan  op  onderzoek  uit.  Ze  hebben   hiervoor  een  eigen  loonstrook  nodig  en  ze   werken  zelfstandig  achter  de  computer.     !  De  opdracht  kan  worden  meegegeven  als  huiswerk   of  thuisopdracht.     Aan  de  hand  van  de  checklist  lopen  ze  na  of  er     (naast  stufi/kinderbijslag)  mogelijkheden  zijn  om    

22  

 

4.a  

Reflectie  

4.b  

  -­‐-­‐  einde  lesuur  2  

 

-­‐  meer  salaris  te  krijgen  (krijgen  ze  het   minimumloon?)   -­‐  andere  vergoedingen  te  krijgen  (reizen,   onregelmatigheid)   -­‐  belasting  terug  te  krijgen   -­‐  toeslagen  te  krijgen  via  de  belastingdienst     Volgens  de  wet  moet  de  werknemer  zich  als  een   goed  werknemer  gedragen.  Wat  dat  precies  is,   verschilt  per  organisatie.       Reflecteer  met  de  leerlingen:     Goed  werknemerschap   Duidelijk  mag  zijn  dat  je  je  inzet,  op  tijd  komt,  doet   wat  van  je  verwacht  wordt.  Maar  onder  ‘gedragen   als  goed  werknemer’  valt  ook,  bijvoorbeeld:     -­‐  eens  een  keer  over  te  werken  bij  een  spoedklus;   -­‐  tijdelijk  wat  werk  van  een  zieke  collega  erbij  te   doen.     Maak  opdracht  6  (bladzijde  87).  Hierin   beantwoorden  leerlingen  vragen  over  je  rol  als   werknemer.       Wat  zijn  de  belangrijkste  competenties  die   werkgevers  van  jou  verwachten?   Verantwoordelijkheid  voor  collega’s,  product,  dienst,   veiligheid,  proces,  klant,  vakbekwaamheid,   betrokkenheid.     Welke  mogelijkheden  heb  je  om  je  mening  te  geven   (inspraak)?   CAO,    vakbonden,  ondernemingsraad     Welke  plichten  heb  je  en  hoe  zijn  deze  vastgelegd?     Welke  rechten  heb  je  en  hoe  zijn  deze  vastgelegd?   Individuele  arbeidsovereenkomst  aangevuld   documenten  als  personeelsgids,  CAO  (v  aak  inclusief   functiebeschrijvingen  en  functiewaardering),   functiebeschrijving  (indien  niet  opgenomen  in  CAO),   ziektekostenregeling  (indien  niet  opgenomen  in   personeelsgids  of  CAO,  Arbo-­‐wet  en  Arbo-­‐zorg.     Reflecteer  op  de  uitkomsten  van  de  opdracht(en).   Wat  hebben  de  leerlingen  ontdekt?  Laat  ze  dit   opschrijven  op  bladzijde  87.       Einde  van  de  les  

10  m  

5  m  

 

 

23  

 

Economische  dimensie  |  3.3  Ik  onderneem   2  x  50  minuten  

  In  deze  les  gaan  de  leerlingen  zich  verdiepen  in  het  ondernemerschap.  Zijn  zij  geboren   ondernemers?  En  welke  stappen  maak  je  van  (ondernemings)plan  naar  uitvoering?     Leerdoelen   • De  leerling  heeft  een  goed  beeld  van  ondernemerschap.   • De  leerling  heeft  een  beeld  van  hoe  ondernemend  hij/zij  is.   • De  leerling  maakt  kennis  met  de  methodiek  ‘Effectuation’.     Doorloop   De  les  begint  met  een  filmpje  over  een  jonge  ondernemer  en  een  klassengesprek  over   ondernemerschap.  Vervolgens  testen  de  leerlingen  hun  eigen  ‘ondernemende’  capaciteiten.     Globale  tijdsindeling   Lesuur  1   10  minuten   Klassikale  introductie   30  minuten   Zelftest  en  reflectie   10  minuten     Afsluiting     Lesuur  2   5  minuten   Introductie   40  minuten   Uitleg  Effectuation  en  aan  de  slag  hiermee   5  minuten   Klassikale  afsluiting     Benodigdheden   Docent:  Digibord  met  geluid,  internet  /  WiFi   Leerlingen:  computer  voor  de  leerlingen  (smartphone  kan  ook),  werkboek,  leerlingen  kunnen  de   uitslag  van  de  test  eventueel  uitprinten.     Voorbereiding  en  organisatie   • Neem  de  les  van  tevoren  door;   • Lees  deze  achtergrondinformatie  over  Effectuation:   • http://www.grijpdebuitenkans.nl/toolbox/effectuation/   • https://www.youtube.com/watch?v=FCOQUbWJPB8     Opdrachten   Opdracht  7  –  Ben  ik  ondernemend?  (bladzijde  88)  –  individueel     Opdracht  8  –  Aan  de  slag  met  Effectuation  (bladzijde  90  t/m  93)  -­‐  groepsopdracht      

 

24  

 

Lesplanning       3.3  Ik  onderneem  –  klassikaal,  lesuur  1   Nr   1.a  

Screen  

1.b  

1.c  

2.a  

 

Inhoud  &  didactische  aanwijzingen   Instap     Filmpje  over  jonge  ondernemer   https://www.youtube.com/watch?v=myqrDpsCy00     Kijkvraag:   • Hoe  werd  Philippe  ondernemer?   (Beetje  bij  toeval:  door  zijn  eigen  probleem   ontdekte  hij  gat  in  de  markt)      

Voer  een  kort  klassengesprek  over  het  onderwerp.   • Zou  je  ondernemer  willen  worden?   • wat  lijkt  je  er  leuk  aan?   • wat  moet  je  zijn/kunnen/hebben  voor   succesvol  ondernemerschap?     • Denk  je  dat  je  er  geschikt  voor  bent?     Zeg:  je  gaat  vandaag  meer  ontdekken  over   ondernemen  en  over  jezelf.     Leerdoelen  van  deze  les.       **  Laat  leerlingen  eventueel  de  theorie  op  bladzijde   88  lezen.  **  

 

Leg  de  opdracht  uit.   Jullie  gaan  zelfstandig  werken  en  een  online  test   doen,  om  te  kijken  hoe  jullie  scoren  op  een  aantal   eigenschappen  die  handig  zijn  voor  ondernemers.     **  Maak  de  tekst  en  vul  dan  aan  de  hand  van  de   uitslag  het  schema  bij  opdracht  7  (bladzijde  88  en   89  in).  **    

Tijd   5  m  

5  m  

5  m  

5  m  

 

-­‐-­‐    einde  klassikaal  deel            

25  

 

3.  3  Ik  onderneem  –  zelfstandig     Nr   1.a  

1.b   1.c  

1.d  

Screen  

 

 

Inhoud  &  didactische  aanwijzingen   Individueel  werken:  welke  vaardigheden  of   eigenschappen  heb  je  nodig  om  ondernemer  te   worden?     Kansen  zien   Doorzettingsvermogen   Creatief  zijn   Flexibiliteit   Staan  voor  wie  je  bent,  in  jezelf  geloven   Knopen  doorhakken   Klant-­‐  en  marktgericht  zijn   Lef  hebben,  doelen  stellen    

Tijd   5  m  

Leerlingen  gaan  verder  met  verschillende   vaardigheden  bekijken:  o.a.  kansen  zien,  kansen   benutten  etc.     Doel  is  om  bewust  te  worden  van  de  unieke   eigenschappen  van  het  bedrijfje  of  ondernemer   waardoor  hij/zij  succesvol  is,  de  zogenaamde   ‘unique  selling  points’.      

5  m  

Individueel  werken:  leerlingen  maken  een  test.     De  test  bepaalt  in  hoeverre  iemands   karaktereigenschappen  passen  bij  die  van  een   ondernemer.      

5  m  

 

 

26  

 

1.e   1.f  

 

1.g  

5  m  

De  vaardigheid  samenwerken  komt  terug.  Welke   vaardigheden  heb  jij  of  verwacht  je  van  een  ander?    

5  m  

 

1.h   1.i  

1.j  

Individueel  werken:  jonge  ondernemer  Ben   Woldring     Doorgaan  op  thema  hoe  succesvol  je  kan  zijn   volgens  Ben  Woldring.    

**  Maak  de  tekst  en  vul  dan  aan  de  hand  van  de   5  m   uitslag  het  schema  bij  opdracht  7  (bladzijde  88  en   89  in).  **     (1.i)  Laat  iemand  anders  de  uitlag  bekijken:  hoe  zien   zij  de  leerling?  Komen  hier  nog  verrassende  dingen     uit?     Het  gaat  met  name  om  de  reflecterende  vragen  die   erna  staan.  Wat  zijn  leerlingen  over  zichzelf  te   weten  gekomen.  Komt  het  beeld  wat  zij  zelf  hebben   overeen  met  hoe  een  ander  hen  ziet?       Wat  ben  je  over  jezelf  te  weten  gekomen?     Doel  is  om  bewust  te  worden  van  de  unieke   eigenschappen  van  het  bedrijfje  of  ondernemer   waardoor  hij/zij  succesvol  is,  de  zogenaamde  ‘unique   selling  points’.       Einde  van  zelfstandig  deel      

 

-­‐-­‐    einde  individueel  deel  2      

 

 

27  

 

3.  3  Ik  onderneem  –  klassikaal   2.b  

Praat  na:     -­‐  Zijn  er  hier  ‘geboren’  ondernemers?   -­‐  Klopt  de  uitslag  met  wat  je  wilt  in  je  loopbaan?   -­‐  Heb  je  in  een  baan  ook  iets  aan  ondernemende   eigenschappen?      

5  m  

-­‐-­‐  einde  lesuur  1       Lesplanning   3.3  Ik  onderneem  –  klassikaal,  lesuur  2   3.a  

3.b    

 

Leg  uit  wat  ‘Effectuation-­‐methodiek’  is:   10  m   Na  onderzoek  naar  een  flink  aantal  buitengewoon   succesvolle  ondernemers,  heeft  een  onderzoekster   ontdekt  dat  er  bepaalde  dingen  zijn  die  zij  allemaal   doen  en  die  kennelijk  leiden  tot  succes.   Ze  haalde  daar  vijf  principes  uit.     Bekijk  het  filmpje  met  elkaar.  Dit  is  een  lastig   filmpje,  maar  het  geeft  de  basis  even  weer.  Probeer   aan  de  hand  van  wat  er  verteld  wordt  Effectuation   uitgelegd.     1  Bird  in  the  hand:  begin  met  wat  beschikbaar  is.   2  Affordable  loss:  wat  kun  je/wil  je  inzetten?   3  Crazy  quilt:  samenwerken  met  uiteenlopende     types.   4  Lemonade:  openstaan  voor  verrassingen,  kansen   zien.   5  Pilot-­‐in-­‐the-­‐plane:  je  eigen  toekomst  in  handen   nemen.     Door  die  principes  te  gebruiken,  kun  je  zelf  ook   ondernemend  worden.  De  leerlingen  gaan  zelf  aan   de  slag  met  de  principes.       Leg  opdracht  8  (bladzijde  90  t/m  93)  uit:   5  m   Ondernemend  zijn  betekent  niet  altijd  een  bedrijf   runnen.  Het  kan  altijd  en  overal,  ook  in  een   (bij)baan.  In  deze  opdracht  ga  je  ondernemend  aan   de  slag  met  de  methode  Effectuation.   Werk  in  tweetallen,  wissel  uit  en  help  elkaar,  maar   werk  aan  je  eigen  doelen.     Het  doel  is:  een  product  of  dienst  aanbieden  via  een   webshop   Maak  voor  jezelf  een  stappenplan  volgens  de   principes  van  Effectuation.     Ook  past  de  leerlingen  Effectuation  nog  een  keer  toe     in  het  maken  van  een  opdracht  of  leren  voor  een   toets.  Effectuation  kan  op  meerdere  manieren  

28  

 

   

worden  toegepast.     In  tweetallen  aan  de  slag  met  Effectuation,   opdracht  8  .     Praat  na  over  de  reflectievragen   • Wat  heb  je  ontdekt?   • Ga  je  iets  doen  met  die  ontdekking?   • Werken  die  principes  voor  jou?   • Kun  je  deze  principes  ook  ergens  anders     voor  inzetten?     Einde  van  de  les    

 

4.a  

4.b  

 

-­‐-­‐  einde  lesuur  2    

 

25  m   10  m  

 

 

29  

 

Economische  dimensie  |  3.4  Ik  ben  kritisch  en  bewust   55+  minuten  

  In  deze  les  leren  de  leerlingen  dat  economisch  gedrag  veel  gevolgen  heeft:  kies  je  voor  een  duur   merk  t-­‐shirt  of  neem  je  de  goedkoopste?  Maak  een  bewuste  keuze.  Als  je  hier  bewust  van  bent   weet  je  straks  in  je  werk  wat  klanten  kunnen  en  mogen  verwachten  van  een  dienst  of  product.     Leerdoelen   • De  leerling  weet  wat  motieven  van  consumenten  kunnen  zijn  en  dat  hier   verleidingstactieken  bij  horen,  ze  kennen  het  koopbeslissingsproces;   • De  leerling  weet  welke  relatie  er  is  tussen  productie  en  consumptie  en  zaken  als  milieu,   grondstoffen  en  arbeidsomstandigheden;   • De  leerlingen  weten  hoe  ze  dit  in  hun  keuze  voor  producten  mee  kunnen  wegen;   • De  leerlingen  zijn  zich  bewust  van  hun  ‘voetafdruk’    en  hebben  bedacht  op  welk  gebied   zij  vrij  eenvoudig  duurzamer  bezig  kunnen  zijn.     Doorloop   De  les  begint  met  nadenken  over  je  eigen  keuzes:  wat  heb  je  eigenlijk  aan,  waar  komt  het   vandaan  en  onder  welke  omstandigheden  is  het  gemaakt?  Na  een  korte  uitleg  over   duurzaamheid  volgt  een  zelfstandige  opdracht  en  een  groepsopdracht  naar  je  voetafdruk  en  hoe   die  te  verkleinen.     Globale  tijdsindeling   20  minuten   Introductie  en  klassikaal  nadenken   5  minuten   Uitleg  docent  en  filmpje  +  kijkvraag   20  minuten   Zelfstandig  werken   10  minuten   Afsluiting     Benodigdheden   Docent:  Digibord  met  geluid,  internet  /  WiFi   Leerlingen:  Werkboek  ,  leerlingen  hebben  een  smartphone,  tablet  of  computer  nodig  om  te   stemmen  en  voor  de  test  over  hun  voetafdruk  (opdracht  11).     Stellingen  met  Mentimeter.com   Wij  hebben  de  stellingen  al  voor  u  klaar  gezet!  Log  op  www.mentimeter.com  in  met  het  account:   [email protected]  en  het  wachtwoord:  docent2015.  U  ziet  daar  de  stellingen   klaar  staan.  Klik  op  een  stelling,  en  daarna  op  ‘Start  presenting’.  Mocht  er  nog  een  uitslag  staan   van  een  collega,  dan  kunt  u  op  ‘Reset’  klikken,  onderaan  de  bladzijde.    

Indien  er  geen  digibord  aanwezig  is,  kunt  u  de  leerlingen  schriftelijk  hun  stem  laten  uitbrengen   en  via  andere  werkvormen  hun  mening  laten  geven.     Voorbereiding  en  organisatie   Neem  de  les  van  tevoren  door  en  check  de  stellingen  in  mentimeter.com.       Opdrachten   Opdracht  9  –  Mijn  koopgedrag  (bladzijde  95)  –  zelfstandig   Opdracht  10  –  Duurzaamheid  &  jouw  shirt?  (bladzijde  96)  –  tweetallen   Opdracht  11  –  Mijn  voetafdruk  (bladzijde  97)  –  zelfstandig   Opdracht  12  –  Dan  kan  duurzamer  (bladzijde  98)  –  groepsopdracht        

30  

 

Lesplanning     Nr   1.a  

1.b  

1.c  

 

Screen  

Inhoud  &  didactische  aanwijzingen   Vraag  de  leerlingen  wat  voor  shirt  ze  aan  hebben.   Wat  kunnen  ze  vertellen  over  dit  shirt?   • Waar  hebben  ze  het  gekocht?   • Wat  kostte  het?   • Waarom  heb  je  dit  gekozen?     • Waar  is  het  gemaakt?         Leerdoelen  van  deze  les.     **  Laat  leerlingen  de  theorie  lezen  op  bladzijde  94.   **    

 

Hoe  ben  je  verleid?  Dit  heet  ook  wel  het   koopbeslissingsproces,  dat  verloopt  in  4  stappen   (beschreven  op  bladzijde  94  van  het  werkboek).     1. Probleemherkenning  =  inspelen  op  de   behoefte   2. Informatie  zoeken  =  waar  haal  je  je   informatie  vandaan   3. Evalueren  van  alternatieven  =  Vergelijken   van  producten  en  criteria  van  deze   producten.   4. Er  is  nu  een  selectie.  Daaruit  maak  je  je   definitieve  keuze.       Dit  proces  kan  in  een  paar  seconden  gebeuren   (impulsaankoop)  maar  soms  duurt  dit  ook  langer,   bv  bij  een  grote  uitgave.  Elke  stap  wordt  beïnvloed   door  reclame!     **  Laat  leerlingen  de  vragen  bovenaan  bladzijde  95   beantwoorden  en  individueel  Opdracht  9   (bladzijde  95)  maken.  **     Wat  gebeurt  er  in  een  ‘impuls  aankoop’  denk  je?   Emotionele  verlangens,  erbij  willen  horen,  status,  je   fijn  voelen  op  dat  moment.     Zij  kijken  via  het  koopbeslissingsproces  naar  hun   eigen  koopgedrag.    

Tijd   5  m  

 

5  m  

31  

 

1.d  

1.e  

 

 

 

Maar  er  zit  nog  een  andere  kant  aan  kritisch   5  m   consument  zijn  .  Je  kunt  als  consument  ook  keuzes   maken  waarbij  je  denkt  aan  het  milieu  en  aan  het   welzijn  van  dieren  en  mensen.     Laat  de  leerlingen  opdracht  10  (bovenaan   bladzijde    zo  veel  mogelijk  opschrijven  wat  aan  hun   t-­‐shirt  dat  meer/minder  duurzaam  kan  zijn.     Denk  aan:   -­‐  wie  heeft  het  gemaakt  (kinderen?),  zijn  die   mensen  goed  betaald?   -­‐  waar  is  het  van  gemaakt?  Is  die  grondstof   milieuvriendelijk  of  niet?     -­‐  waar  is  het  mee  geverfd?  Is  dit  op  een   milieuvriendelijke  manier  gebeurd?   -­‐  hoe  is  het  hierheen  vervoerd?     Stemmen  met  Mentimeter.com.       Duurzaamheid,  wat  betekent  het  voor  jou?     Er  wordt  een  korte  peiling  in  de  klas  gedaan  met   behulp  van  mentimeter  om  te  zien  hoe  de  leerlingen   er  op  dit  moment  voor  staan.      

Mentimeter.com  |  Economische  dimensie  –  3.4    -­‐   vraag  1  en  2     Vraag  1   Vind  jij  duurzaamheid  belangrijk?   Ja   Nee       Vraag  de  leerlingen  naar  hun  motivatie.     Mentimeter.com  |  Economische  dimensie  –  3.4    -­‐   vraag  1  en  2     Vraag  2   Denk  je  dat  jouw  keuzes  effect  kunnen  hebben?     Wat  ik  doe  maakt  niets  uit   Alle  beetjes  helpen     Ik  kan  verschil  maken         Vraag  de  leerlingen  naar  hun  motivatie.  Zijn  zij   bewust  van  hier  en  daar?  Dat  het  in  stand  blijft  als   iedereen  hetzelfde  blijft  doen?  Wat  betekent  dit   voor  henzelf?     Duurzame  ontwikkeling  heeft  ook  dichter  bij  huis   gevolgen.  Het  betekent  ook  een  leefbare  en  veilige   buurt,  gezonde  voeding  en  bijvoorbeeld  de  aanpak   van  geluidsoverlast,  files  en  de  overstap  op  een   meer  duurzame  landbouw.  

2  m  

2  m  

32  

 

 

2.a  

 

People-­‐Planet-­‐Profit  

  Mentimeter.com  |  Economische  dimensie  –  3.4    -­‐   vraag  3     Vraag  3   Vind  je  dat  het  milieu  en  het  welzijn  van  andere   mensen  jouw  verantwoordelijkheid  is?   Het  boeit  me  niet   Ik  voel  me  wel  verantwoordelijk     Ja,  maar  het  moet  me  niet  veel  meer  kosten     Dit  is  de  kern  van  deze  les:  laat  leerling  bewust   worden  dat  bedrijven  en  organisaties  liever   werknemers  aannemen  die  bij  hun  aankopen   kritisch  zijn  en  verantwoordelijkheid  nemen.  Ze   hebben  meer  aan  je  als  je  kritisch  kan  meedenken   over  kwaliteit,  milieu  en  welzijn  van  anderen.     **  Laat  leerlingen  de  vragen  onder  Opdracht  10   beantwoorden  **     Wat  is  de  kern  van  duurzaamheid?  Omschrijf  dit  in   eigen  woorden:   Dat  alles  blijft  door  kan  blijven  gaan  en  altijd  voort   kan  blijven  bestaan.       Vind  je  dat  het  milieu  en  het  welzijn  van  andere   mensen  jouw  verantwoordelijkheid  is?   Eigen  antwoord  (Iedereen  heeft  op  een  of  andere   manier  invloed  op  de  omgeving  en  dus  ook  een   verantwoordelijkheid.  Je  kunt  als  consument  ook   keuzes  maken  waarbij  je  denkt  aan  het  milieu  en  aan   het  welzijn  van  dieren  en  mensen.)       Naast  het  feit  dat  we  geld  willen  verdienen  en  het   goed  willen  hebben  moeten  we  ook  zorgen  voor   andere  mensen  en  het  milieu.   Je  hebt  NU  de  verantwoordelijkheid  voor  later.       Het  gaat  om  een  optimale  balans  tussen  People,   Planet,  Profit,  ‘triple  P’,  de  drie  elementen  van  MVO,   maatschappelijk  verantwoord  ondernemen.   People  >  wees  goed  voor  de  mensen   Planet  >  ga  goed  om  met  de  planeet   Profit  >  verdien  op  een  duurzame  manier  geld     De  verbondenheid  tussen  de  drie  pijlers  zijn:     leefbaarheid,  billijkheid  en  levensvatbaarheid.  Alle   drie  elementen  resulteren  in  duurzaamheid  oftewel   toekomstbestendig  beleid.     Achtergrondinformatie:   http://nl.wikipedia.org/wiki/People_Planet_Profit     Bij  duurzame  ontwikkeling  spelen  economische,   sociaal-­‐culturele  en  ecologische  aspecten  een  rol.  

2  m  

5  m  

33  

 

Wanneer  de  combinatie  niet  harmonieus  is  zullen   de  andere  elementen  hieronder  lijden.  Wanneer   bijvoorbeeld  winst  te  veel  prioriteit  krijgt,  dan   zullen  mens  en  milieu  hiervan  de  dupe  worden,   bijvoorbeeld  door  slechte  arbeidsomstandigheid  of   vernietiging  van  de  natuur.  Andersom  ziet  de  slogan   ook  het  winstkenmerk  als  essentieel  onderdeel  van   ontwikkeling  dat  niet  verwaarloosd  dient  te   worden.     Leerlingen  kunnen  aantekeningen  maken  op   bladzijde  119  in  het  werkboek  opschrijven.       Bekijk  het  filmpje  klassikaal   5  m   https://www.youtube.com/watch?v=Jj5H-­‐pVn26g     Waarom  duurzaam?   We  leven  op  te  grote  voet.  De  mensheid  gebruikt   meer  van  de  aarde  dan  zij  kan  opbrengen.  We   oogsten  niet  alleen  de  rente,  maar  eten  het  kapitaal   op:  de  natuur,  grondstoffen,  het  vermogen  van  de   atmosfeer  om  vuile  lucht  te  reinigen.    

2.b  

2.c  

3.a  

 

 

 

Bekijk  het  filmpje  klassikaal:   5  m   https://www.youtube.com/watch?v=KfANs2y_frk       Kijkvragen:   -­‐  Wat  zou  jij  doen?   -­‐  Wat  vind  jij  ervan  als  iemand  het  shirt  toch  koopt?      

Zelfstandig  aan  de  slag:  Wat  is  jouw  voetafdruk?   Laat  de  leerlingen  individueel  de  online  test  maken.     De  voetafdruktest  brengt  in  kaart  welke  impact   jouw  persoonlijke  levensstijl  heeft  op  onze  aarde.   Aan  het  eind  van  de  test  krijg  je  tips  om  je   voetafdruk  te  verkleinen.       http://www.wnf.nl/voetafdruktest/vragen.cfm   of  via  smartphone:   http://www.wnf.nl/voetafdruktest/mobile/     Nadat  leerlingen  de  test  hebben  gedaan  maken  ze   Opdracht  11  (bladzijde  97):  reflectie  op     voetafdruk.      

5  +  5   m  

34  

 

3.b  

Zelfstandig  aan  de  slag:  Hoe  kun  je  je  voetafdruk   verkleinen?       Opdracht  12  (bladzijde  98)  De  leerlingen  bedenken   in  groepjes  van  3-­‐4  concrete,  haalbare  en  originele   plannen  om  meer  duurzaam  te  zijn  op  één  van  de   thema’s  uit  de  voetafdruk   -­‐  wonen   -­‐  voeding   -­‐  lifestyle     -­‐  reizen.     !  NB,  zeg  erbij:   De  info  op  de  voetafdruksite  mag  inspireren,  maar   moeten  ze  uiteraard  niet  direct  overnemen.  ‘Vaker   de  trein  nemen’  of  ‘minder  vlees  eten’  is  geen   origineel  plan.  Liever  een  superleuk,  origineel  en   haalbaar  idee,  dichtbij  henzelf,  dan  vijf  flauwe   dooddoeners.     Sluit  klassikaal  af.   Korte  rondgang  langs  alle  groepen:  welk  idee   hebben  jullie  bedacht  dat  uitvoerbaar  en  concreet   is?     ‘Laaghangend  fruit’  >  weinig  moeite/kosten,  toch   impact       Laat  leerlingen  opschrijven  wat  ze  van  deze  les   hebben  geleerd  (bladzijde  98).     Einde  van  de  les    

4.a  

4.b  

 

 

 

10-­‐15   m  

10  m  

 

 

35  

 

Economische  dimensie  |  3.5  Kopen,  kopen…   65  minuten  

  In  deze  les  komen  de  leerlingen  meer  te  weten  over  de  verleidingen  waar  ze  dagelijks  aan  bloot   staan.  Hoe  gevoelig  zijn  ze  voor  reclame?       Leerdoelen   • De  leerlingen  worden  zich  bewust  hoe  reclame  werkt.   • De  leerlingen  worden  zich  bewust  van  de  manier  waarop  zij  producten  kiezen.   • De  leerlingen  ontwikkelen  een  kritische  en  alerte  houding  ten  opzichte  van  reclame.     Doorloop   De  les  begint  met  een  korte  klassikale  instap.  Vervolgens  gaan  de  leerlingen  aan  de  slag  in  de   Workspace  met  opdrachten  over  reclame,  verleiding  en  de  mate  waarin  zij  daar  gevoelig  voor   zijn.  In  de  klassikale  afsluiting  zien  ze  een  flink  aantal  voorbeelden  van  overtuigingstactieken  die   in  de  reclame  worden  gebruikt.     Globale  tijdsindeling   15  minuten   Klassikale  instap  en  opdracht  13   25  minuten   Zelfstandig  werken  in  de  Workspace   15  minuten   Klassikale  ontdekken  van  overtuigingstechnieken   10  minuten   Klassikale  afsluiting     Benodigdheden   Docent:  Digibord  met  geluid  (docent),  internet  /  WiFi,     Leerlingen:  Voor  alle  leerlingen  een  computer  met  internetaansluiting  en  koptelefoontjes,  het   werkboek.       Voorbereiding  en  organisatie   • Neem  de  les  van  tevoren  door;   • Zorg  voor  voldoende  computers.     Opdrachten   Opdracht  13  –  Inspelen  op  behoeftes  (bladzijde  100)  –  klassikaal/individueel   Opdracht  14  –  Hoe  merkgevoelig  bij  jij?  (bladzijde  101)  -­‐  individueel   Opdracht  15  –  Reclametactieken  (bladzijde  102)  –  individueel/tweetallen                                    

36  

 

Lesplanning     3.5  Kopen,  kopen…  –  klassikaal       Nr   1.a  

1.b  

1.c  

 

Screen  

 

Inhoud  &  didactische  aanwijzingen   Bekijk  klassikaal  het  filmpje:   https://www.youtube.com/watch?v=XrZFM2nvLXA   (Let  op:  dit  is  een  Engels  filmpje)     Nagesprek:   Wat  is  de  boodschap  van  dit  filmpje?   Reclame  is  mooier  dan  de  werkelijkheid,  maar  ook:   stel  gewoon  eisen  aan  het  product  dat  je  krijgt.    

Tijd   10  m  

Bespreek  kort  de  leerdoelen  van  deze  les.    

5  m  

 

Reclames  spelen  in  op  de  behoeftes  van  mensen.  Er   10  m   zijn  verschillende  manieren  waarop  mensen   geprikkeld  kunnen  worden  om  iets  te  kopen.       **  Maak  op  bladzijde  100,  opdracht  13  **   Welke  behoeftes  zijn  dit?  Noem  er  voorbeelden  bij.     1.  Behoefte  aan  gemak   Bv.  dingen  kopen  die  het  leven  makkelijker  maken,   zoals  een  afwasmachine.  Je  kan  zonder  die  machine   ook  gewoon  afwassen.  Ook  de  keuze  voor  de  winkel   (denk  aan  online  shoppen)  is  een  behoefte  aan   gemak.       2.  Behoefte  aan  voordeel   Het  niet  kunnen  laten,  omdat  het  zo  voordelig  is.   'Die  schoenen  moest  ik  gewoon  hebben,  normaal   kosten  die  150  euro'.  Maar,  heb  je  het  echt  nodig?     3.Behoefte  aan  iets  nieuws   Sommigen  worden  heel  blij  van  een  nieuw  product,   ze  verwennen  zichzelf  met  een  nieuwe  aankoop.  Dat   geeft  ze  een  fijn  gevoel.     4.  Behoefte  om  anders  te  zijn   Er  zijn  mensen  die  zich  graag  onderscheiden  van   anderen.  Ze  willen  er  uit  springen  en  niet  mee  doen   met  de  massa.      

37  

 

1.d  

Vraag:   Wanneer  word  jij  verleid?   Maak  een  bruggetje  naar  de  opdrachten  waar  de   leerlingen  mee  aan  de  slag  gaan  in  de  Workspace.   Zij  gaan  hierin  onderzoeken  of  en  hoe  zij  zelf  in  de   verleiding  komen  door  reclame  en  merken.  

  -­‐-­‐    einde  klassikaal  deel    

5  m  

 

-­‐–  zelfstandig  werken     Nr   1.a    

1.b    

1.c  

 

Screen  

Inhoud  &  didactische  aanwijzingen   Tijd   De  leerlingen  gaan  aan  de  slag  in  de  Workspace  met       verschillende  opdrachten.    

 

 

Leerlingen  bekijken  een  filmpje  waar  jongeren  aan   het  woord  zijn  hoe  zij  reclames  ‘beleven’.   https://www.youtube.com/watch?v=QZnsu-­‐d4E0k       Er  worden  vragen  gesteld  hoe  zij  dit  zelf  beleven.    

Leerlingen  bekijken  een  filmpje  hoe  reclame  werkt   en  beantwoorden  daar  vragen  over.   https://www.youtube.com/watch?v=JjNgdvQ-­‐IV8     Hoeveel  reclame-­‐uitingen  zie  of  hoor  je  per  dag?   5000     Hoeveel  geld  gaat  er  in  Nederland  om  in  de   reclame?  [2011]   5  miljard  euro     Geef  je  mening:  denk  je  dat  je  alle   reclameboodschappen  bewust  meekrijgt?  Leg  uit.   Nee,  heel  veel  neem  je  niet  bewust  waar,  maar  je     wordt  er  toch  door  beïnvloed.  

5  m  

10  m  

38  

 

1.d  

 

1.e  

1.f  

 

 

Opdrachten  over  filmpje  ‘voedselverleidingen’   https://www.youtube.com/watch?v=5t4fd7Q20Z0     Op  welke  manieren  worden  we  verleid?   Voordeelverpakking,  overdreven  variatie,  doen   alsof  het  ambachtelijk  of  gezond  is,  dingen  op   kindhoogte  zetten.    

5  m  

Leerlingen  maken  een  test  op  bladzijde  101  in  het   werkboek  (Opdracht  14  -­‐  Hoe  merkgevoelig  ben   ik?)     De  score  noteren  ze  in  de  Workspace  les  en  in  het   werkboek.  Wat  zegt  dit  over  jezelf?    

5  m  

Einde  van  individueel  deel.    

 

  -­‐-­‐    einde  zelfstandig  werken   Klassikaal       Nr   2.a  

2.b  

 

Screen  

Inhoud  &  didactische  aanwijzingen   Tijd   Op  welke  manier  word  je  verleid  door  reclame?   10    m   Niet  iedereen  is  het  zich  bewust  maar  we  worden   overal    beïnvloed  (op  straat,  in  de  bus,  de  trein,  de   metro,  de  supermarkt,  bij  het    t.v.  kijken)  door   honderden,  zelfs  duizenden  reclameboodschappen.       **  Laat  leerlingen  de  theorie  op  bladzijde  99  lezen  –   over  de  zes  psychologische  knopjes  van  reclame.**     Welke  verleidingstechnieken  ken  je?   Seks  verkoopt,  status,  emotie  (je  goed  voelen),  erbij   horen  (sociale  druk),  hebzucht,  bekende  mensen   inzetten  als  voorbeeldfunctie,  op  wetenschap   gebaseerd.  Voordeelverpakking,  overdreven  variatie,     doen  alsof  het  ambachtelijk  of  gezond  is,  dingen  op   kindhoogte  zetten.     Bekijk  de  filmpjes  en  bespreek  welk  product  wordt   5    m   verkocht  en  welk  middel  wordt  ingezet  om  de   consument  te  verleiden.     !  Bespreek  met  de  leerlingen  of  ze  denken  dat  ze  zelf   hier  gevoelig  voor  zijn.     Voorbeeld  1   -­‐  seks  verkoopt   https://www.youtube.com/watch?v=7sI-­‐2i86844     (Davidoff  hot  water)    

39  

 

2.c  

2.d  

2.e  

2.f  

2.g  

 

 

 

 

Voorbeeld  2     -­‐  status   https://www.youtube.com/watch?v=_4l_8dL0m-­‐s   (VW  passat,  anderen  zijn  jaloers)    

2  m  

Voorbeeld  3     -­‐  celebrities  /  bekende  mensen   https://www.youtube.com/watch?v=3rTdNTHg8n Y   (Ali  B  in  T-­‐Mobile,  als  Ali  het  oké  vindt,  zal  het  wel   oké  zijn)    

2  m  

Voorbeeld  4     -­‐  emotie:  geluk   https://www.youtube.com/watch?v=kr7h8crYAYQ   (Coca  Cola  kerstmis,  wat  zijn  we  gelukkig  met  z’n   allen…)    

2  m  

Voorbeeld  5     -­‐  emotie:  schattig    (zielige  hond,  blije  hond,  Pedigree)    

2  m  

Voorbeeld  6     -­‐  de  deskundige  in  de  witte  jas   https://www.youtube.com/watch?v=diE2neczcbk   (Oral-­‐b  zelfs  in  vreemde  taal  heel  goed  te  begrijpen,   de  overtuigende  wetenschapper,  testresultaten)    

2  m  

 

 

40  

 

3.a  

Afsluiting     Bekijk  het  filmpje  met  zelfspot:   https://www.youtube.com/watch?v=YsvHeLUOoxs   ‘Wij  van  wc  eend  adviseren  wc  eend’     Welke  tactiek  wordt  op  de  hak  genomen?   >  De  ‘deskundige-­‐tactiek’  op  satirische  manier.   >  een  commercial  die  commercials  op  de  hak  neemt   >  bedenk  altijd  wie  de  afzender  is  van  een   boodschap     Maak  Opdracht  15  (bladzijde  102)    

3.b  

Reflecteer  met  de  klas:  wat  halen  ze  uit  deze  les?   Reflectie:  wees  kritisch!   Je  geeft  makkelijk  te  veel  uit  of  koopt  te  dure   merken.     Bespreek:  nuttige  tips  over  hoe  je  verleidingen  kunt     weerstaan!  (onderdeel  van  opdracht  15,  bladzijde   102).  Zie:  http://www.ondertussen.nl/geld/met-­‐ deze-­‐tips-­‐loop-­‐jij-­‐voortaan-­‐elke-­‐winkelstraat-­‐door-­‐ zonder-­‐troep-­‐te-­‐kopen/       Einde  van  de  les  

5  m  

10  m  

  -­‐-­‐    einde  klassikaal  deel      

 

 

41  

 

Economische  dimensie  |  3.6  Uit  het  rood!   100  minuten  

  In  deze  les  verdiepen  de  leerlingen  zich  in  manieren  om  schulden  te  voorkomen  en  op  te  lossen.   Door  hulp  voor  anderen  te  organiseren,  leren  ze  ook  zelf  om  uit  de  schulden  te  blijven  of  te   komen.     Leerdoelen   • De  leerling  ziet  dat  schulden  voor  veel  jongeren  een  probleem  zijn.   • De  leerling  weet  wat  hij  kan  doen  om  schulden  te  voorkomen.   • De  leerling  weet  wat  hij  kan  doen  aan  ontstane  schulden  en  waar  hij  terecht  kan  voor   hulp.     Doorloop   De  les  begint  met  een  kort  filmpje  waarin  jongeren  vertellen  over  hun  geldproblemen.  Daarna   volgt  een  korte  uitleg  over  feiten  en  cijfers.  Het  grootste  deel  van  de  les  gaan  de  leerlingen  in   groepjes  aan  de  slag  met  een  opdracht  naar  keuze:  een  fictieve  jongere  helpen  uit  de  schuld  te   komen  of  een  voorlichtingspresentatie  maken  voor  jongeren  met  als  thema  ‘schulden   voorkomen’.     Globale  tijdsindeling   40  minuten   Klassikale  introductie  en  uitleg  opdracht   35  minuten   Zelfstandig  werken  aan  de  opdrachten   15  minuten   Korte  terugkoppeling  van  resultaten     Benodigdheden   Docent:  Digibord  met  geluid  ,  internet  /  WiFi,     Leerlingen:  Per  groep  van  4  een  computer  met  internet  en  het  werkboek.     Voorbereiding  en  organisatie   • Neem  de  les  van  tevoren  door;   • Maak  eventueel  vooraf  groepen  van  (circa)  4  leerlingen  voor  opdracht  18.       Opdrachten   Opdracht  16  –  Jouw  schulden  (bladzijde  104)  –  individueel   Opdracht  17  –  Kasboek  (bladzijde  105,106  en  107)  –  THUISOPDRACHT  (duur:  maand)   Opdracht  18  –  Help  Nadia  uit  de  schulden  (bladzijde  108,  109  en  110)    -­‐  groepsopdracht                                

42  

 

Lesplanning     Nr   1.a  

1.b  

Screen  

 

Inhoud  &  didactische  aanwijzingen   Vraag  de  leerlingen:   Wie  herkent  dit?    

Tijd   5  m  

Filmpje:  Jongeren  vertellen  over  schulden   https://www.youtube.com/watch?v=ji9zaYR-­‐5YQ     Bespreek:   -­‐  Leen  jij  wel  eens  geld?  Van  wie?  En  in  welke   situatie?     Een  kwart  van  de  MBO’ers  van  18  jaar  en  ouder   heeft  betalingsachterstanden.     Openstaande  rekeningen  op  school  of  bij  de   zorgverzekering  komen  het  meeste  voor.  

5  m  

    1.c  

1.d  

 

Laat  leerlingen  reageren  op  de  stelling.    “Geld  lenen  is  wat  anders  dan  een  schuld  hebben.”     Ja!  Dit  is  hetzelfde.  Jongeren  zien  dit  vaak  niet  als   eenzelfde  ding.  Want  3  euro  lenen  en  meteen   terugbetalen,  dan  is  er  toch  niets  aan  de  hand?  Het   gaat  juist  om  die  kleine  bedragen.     Zie  eventueel  ook:   https://www.youtube.com/watch?v=cPfk6VfXZLw     !  Een  schuld  hebben  hoeft  op  zich  geen  probleem  te   zijn.  Schulden  worden  pas  problematisch  wanneer   mensen  langdurig  niet  aan  hun     betalingsverplichtingen  kunnen  voldoen.       Dwz.  als  de  betalingsachterstand  meer  is  dan  2   maanden,  als  er  meerdere  betalingsachterstanden   zijn,  als  mensen  niet  weten  hoe  ze  zonder  hulp  aan   hun  betalingsverplichtingen  kunnen  voldoen  of  als   mensen  niet  weten  hoe  ze  leningen  kunnen   afbetalen  (Nibud,  2012).       Bespreek  kort  de  leerdoelen  van  deze  les.    

5  m  

5  m  

 

 

43  

 

1.e  

1.f  

2.a  

 

“Eén  op  de  zes  MBO’ers  leende  geld  op  het  moment   5  m   van  ondervraging,  met  een  gemiddelde  schuld  van  €   1256,-­‐  (Nibud,  2013,  studentenonderzoek  2011-­‐ 2012).”       Van  alle  MBO’ers  heeft  21%  geld  geleend  bij   anderen  (formeel  of  informeel)  of  bij  DUO.  In  2011   was  dat  nog  17%.  Niet  alleen  het  aantal  mbo-­‐ studenten  dat  leent  is  gestegen,  ook  het  bedrag  dat   zij  lenen  is  hoger  geworden.  In  2011  had  de  lenende   mbo-­‐student  gemiddeld  1.265  euro  schuld.  Nu  is  dat   bedrag  gestegen  naar  3.681  euro.  Worden   betalingsachterstanden,  roodstand  en  koop  op     afbetaling  hier  ook  in  meegenomen,  dan  is  de   schuldenlast  voor  lenende  MBO’ers  in  2015   gemiddeld  4.854  euro.  Voor  uitwonende  MBO’ers  is   dit  zelfs  6.445  euro,  voor  thuiswonende  studenten   ‘slechts’    3.841  euro.”     Vraag:  Wat  vinden  de  leerlingen  van  dit  bedrag?   Welke  oorzaken  kunnen  ze  bedenken  waardoor  een   schuld  ontstaat?     **  Leerlingen  schrijven  drie  oorzaken  van  de   mogelijke  schuld  (bladzijde  103).    **   Dit  wordt  hierna  klassikaal  besproken.     **  Leerlingen  maken  zelfstandig  opdracht  16   10  m   (bladzijde  104  en  105).  **   Dit  wordt  hierna  klassikaal  besproken.      

Bespreek  de  gevonden  mogelijke  oorzaken  van   5  m   schuld.   Het  ontstaan  van  schulden  door:   -­‐ uitgaven  aan  school  (lesgeld  en   studieboeken)   -­‐ lening  bij  DUO   -­‐ rood  staan  bij  de  bank   -­‐ geld  geleend  bij  ouders,  familie  of  vrienden   -­‐ creditcard  schuld   -­‐ onbetaalde  rekeningen,  bijvoorbeeld   zorgverzekering  of  telefoon   -­‐ huurachterstand   -­‐ onbetaalde  boetes   -­‐ betalingsachterstand  bij  de  Belastingdienst     -­‐ Iets  op  afbetaling  gekocht  online     Over  het  algemeen  ligt  de  oorzaak  in  het  gedrag  van   pubers.  “In  het  puberbrein  is  een  disbalans  tussen   ratio  en  emotie:  emotionele  systemen  zijn   overactief.  Jongeren  willen  nú  dat  filmpje  kijken  of   nú  die  ruzie  uitpraten.  Nadenken  over  de  gevolgen   (hoge  telefoonkosten)  is  daar  ondergeschikt  aan.”     –  Young  Works,  Onderzoek  jongeren  en   telefoonkosten,  2014  

44  

 

2.b  

 

  Is  de  ene  schuld  erger  dan  de  andere?   (Je  kunt  zeggen  dat  een  lening  voor  studie  of  huis   niet  zo’n  probleem  is,  vaak  wel  een  goede   ‘investering’.)     Bespreek  opdracht  16  na.   10  m   Formele  schulden  zijn  schulden  bij  instanties  zoals   banken,  DUO,  zorgverzekering  en  mobiele   providers.    Informele  schulden  zijn  schulden  bij   vrienden  en  familie.     Er  zijn  volgens  het  Nibud  verschillende   soorten  schulden:   1. Overlevingsschulden:  te  weinig  inkomsten   in  verhouding  tot  de  vaste  lasten.   2. Overbestedingschulden:  genoeg  inkomsten,   teveel  uitgaven   3. Aanpassingsschulden:  verandering  in  je   leven  dat  leidt  tot  minder  inkomsten     (ontslag,  op  jezelf  gaan  wonen)   4. Compensatieschulden:  teveel  uitgaven  door   bv.  emotionele  problemen     Kijkend  naar  de  uitspraak,  welke  soort  schuld  zou   ten  grondslag  liggen  aan  deze  gemiddelde  schuld?   Er  wordt  vooral  geleend  voor  uitgaven  aan  school   (lesgeld  en  studieboeken).  Daarnaast  wordt  er   geleend  voor  eten  en  drinken,  kleding,  de  mobiele   telefoon  of  uitgaan.       Het  Nibud  merkt  dat  de  overgang  van  thuiswonend   naar  zelfstandig  wonen  voor  veel  jongeren  lastig  is   (soort  3),  maar  ook  de  andere  soorten  worden   genoemd.  Voor  uitwonende  mbo’ers  is  dit  zelfs   6.445  euro,  voor  thuiswonende  studenten   ‘slechts’    3.841  euro.     Wat  Nibud  nog  meer  schrijft  op  hun  website  is  het   volgende:   “Schulden  leveren  stress  op.  Uit  ervaringen  van  mbo-­‐ docenten  blijkt  dat  studenten  met  schulden  vaker   afwezig  zijn,  moe  zijn  door  veel  werken,  weinig   aandacht  aan  school  besteden,  hun  studiekosten   moeilijk  kunnen  betalen  of  zelfs  stoppen  met  school.     Daarnaast  belemmeren  schulden  jongeren  een   toekomst  op  te  bouwen.  Je  bent  meer  bezig  met  het   aflossen  dan  met  de  toekomst.  Salaris  wordt  direct   gebruikt  voor  het  aflossen  van  schulden.  Het  is  voor   deze  jongeren  moeilijker  om  op  zichzelf  te  gaan   wonen  gezien  de  beperkte  financiële  middelen  die   overblijven.”   www.nibud.nl,  januari  2015    

45  

 

2.c  

2.d  

Welke  gevolgen  hebben  schulden?   Laat  leerlingen  gevolgen  opnoemen.     Je  kunt  je  geld  niet  gebruiken  voor  leuke  dingen…   …je  moet  je  schulden  afbetalen  en  dat  duurt  vaak   langer  dan  je  denkt.     Je  kunt  geen  bankrekening  meer  openen…   …de  bank  vertrouwt  je  niet  meer.     Je  geld  is  op  zodra  je  salaris  is  gestort…     …je  hebt  geen  geld  om  de  maand  door  te  komen.       Je  kunt  niet  op  vakantie…     …van  je  vakantiegeld  moet  je  je  schulden  afbetalen.     Je  kunt  niet  op  je  zelf  gaan  wonen…     …te  duur  met  al  die  afbetalingen.     Je  moet  veel  werken…     …als  je  minder  werkt  kun  je  niet  rondkomen.     Je  kunt  geen  huis  kopen…     …de  bank  vindt  dat  je  te  veel  leningen  hebt,  dus  krijg   je  geen  hypotheek.     Wat  doe  je  eraan?     Eigenlijk  klinkt  het  heel  simpel:   1. Zet  je  inkomsten  en  uitgaven  op  een  rijtje.   2. Houd  uitgaven  in  de  hand.  Spreek  met  je   bank  af  dat  je  niet  rood  mag  staan.   3. Probeer  inkomsten  te  verhogen.   4. Maak  een  plan  om  alles  zo  snel  mogelijk   terug  te  betalen.   5. Doe  zuinig  aan.  Probeer  elke  maand  een   bedrag  opzij  te  zetten.     Bedenk  ook:  niet  alleen  zijn  jongeren  soms  wat     nonchalant  met  geld  uitgeven,  het  blijkt  ook  dat  ze   vaak  ‘gratis  geld’  laten  liggen,  zoals  toeslagen,   belastingteruggave  e.d.  

5  m  

5  m  

 

 

46  

 

3.a  

THUISOPDRACHT   -­‐       Opdracht  17  (bladzijde  105-­‐107):  Leerlingen  gaan   zelfstandig  aan  de  slag    ‘Kasboek  maken  en   bijhouden’.  Dit  kunt  u  als  huiswerk  of  thuisopdracht   meegeven.     Geef  instructie  over  de  opdracht  (wanneer  af,  welke   vorm  van  kasboek).     Leerlingen  kunnen  dit  invullen  in  een  online   huishoudboekje,  kijk  voor  meer  informatie  op:   http://www.wijzeringeldzaken.nl/direct-­‐ hulp/handige-­‐hulpmiddelen/huishoudboekjes.aspx,     de  app  ‘eyeWally’,  in  Excel  of  op  het  formulier  in  het   werkboek.  

  3.b  

ZELFSTANDIG  AAN  DE  SLAG  IN  GROEPEN     Leg  uit:   Hoe  help  je  anderen  om  schulden  te  voorkomen  of   schulden  op  te  lossen?       In  opdracht  18  (vanaf  bladzijde  108)  ga  je  aan  de   slag  om  ‘Nadia’  –  geen  echt  bestaande  persoon  –  te   helpen  om  weer  financieel  gezond  te  worden.       Informatie  haal  je  uit:   http://eerstehulpbijschulden.nl/hoe-­‐kun-­‐je-­‐ helpen/    

30  m  

KLASSIKAAL  BESPREKING       Antwoorden:   Bereken  de  totale  schuld  van  Nadia.   €    1.078     Stap  1:  

10  m  

 

4.a  

Schuld  bij  

 

Ouders     Garage     Boete     Schade  eigen  risico   verzekering    

Bedr ag  

Aflos sing  p   mnd  

Hoe   belangrijk  ?    

€  400  

€  40  

1      –      2      –      3    

€  198  

€  -­‐    

1      –      2      –      3  

€  160  

€  -­‐    

1      –      2      –      3  

€  200  

€  -­‐  

1      –      2      –      3  

  Stap  2:     De  totale  schuld  van  Nadia:  €    1.078   Aantal  ‘schuldeisers’:    4    

 

47  

 

Maandelijkse  aflossing  op  dit  moment:  €    40   Hoeveel  zou  Nadia  nog  meer  kunnen  aflossen  per  maand?   €    9  euro,  tenzij  ze  nieuwe  afspraken  maakt  met  haar   ouders  (bv.  lager  termijn,  langere  aflossingsperiode)    

Bedenk  manieren  voor  Nadia  hoe  ze  de  schuld  kan   wegwerken.   Bv.  Regelingen  treffen  wat  betreft  aflossing  bij   verschillende  schuldeisers.  Vraag  haar  ouders   bijvoorbeeld  om  het  maandbedrag  te  verlagen  en  de   looptijd  te  verlengen,  zodat  andere  schuldeisers  ook   een  deel  van  hun  geld  kunnen  krijgen.     Ben  je  tevreden  over  het  resultaat?   Wat  heb  je  hier  zelf  van  geleerd?   Wat  kun  je  zelf  doen  om  financieel  gezond  te   blijven?   Administratie  bijhouden,  kasboekje  opmaken  en   invullen,  inkomsten  verhogen,  uitgaven  in  de  hand   houden,  bewust  zijn  van  wanneer  je  welke  uitgave   maakt,  bezuinigen.     Laat  leerlingen  opschrijven  wat  ze  geleerd  hebben   5  m   van  de  les  (onderaan  bladzijde  110).     Einde  van  de  les.  

4.b  

 

 

 

 

 

48  

 

Economische  dimensie  |  3.7  Grip  op  je  geld   2  x  55  minuten  

  In  deze  twee  afsluitende  lessen  gaan  de  leerlingen  aan  de  slag  om  grip  te  krijgen  op  hun  geld.   Hoe  breng  je  inkomsten  en  uitgaven  in  balans?  Welk  prijskaartje  hangt  er  aan  je   toekomstdromen  en  hoe  maak  je  ze  haalbaar?     Leerdoelen   • De  leerlingen  krijgen  inzicht  in  hun  inkomsten,  uitgaven  en  financiële  doelen.   • De  leerlingen  zien  de  valkuilen  die  kunnen  leiden  tot  schulden.   • De  leerlingen  weten  de  balans  te  vinden  tussen  inkomsten  en  uitgaven.   • De  leerlingen  hebben  een  financieel  toekomstplan  voor  zichzelf.     Doorloop   De  les  begint  met  een  quiz  waarbij  ze  hun  smartphones  gebruiken  (Kahoot).  Daarna  volgt  een     klassengesprek  over  de  toekomst:  hoe  gaat  je  leven  eruit  zien  als  jongvolwassene,  en  welke   financiële  verantwoordelijkheid  hoort  daarbij?  In  beide  lesuren  zijn  de  leerlingen  bezig  met   opdrachten  over  hun  financiële  toekomst.  De  les  en  het  thema  wordt  klassikaal  afgesloten  met   reflectie  op  de  opdracht  en  het  thema.     Globale  tijdsindeling  Les  7  –  deel  1   20  minuten   Online  kennisquiz  en  klassikaal  gesprek  over  geld   30  minuten   Zelfstandig  werken  aan  de  eindopdracht     Globale  tijdsindeling  Les  7  –  deel  2   5  minuten   Opstarten:  waar  sta  je  nu,  hoe  ver  ben  je,  wat  heb  je  al  ontdekt?   25  minuten   Zelfstandig  de  eindopdracht  afmaken   20  minuten   Napraten,  les,  opdracht  en  thema  afsluiten     Benodigdheden   Docent:  Digibord  met  geluid  (docent),  internet  /  WiFi,     Leerlingen:  de  leerlingen  hebben  hun  smartphone  nodig  om  met  een  online  quiz  mee  te  doen   (Kahoot.it),  per  groep  van  4  een  computer  met  internet,  werkboek     Quiz  met  Kahoot.it   Wij  hebben  de  quiz  voor  u  klaar  gezet!  https://play.kahoot.it/#/k/07c691aa-­‐a986-­‐49e9-­‐9669-­‐ 6f1d22f28039  (de  link  staat  ook  in  de  Workspace).    

Klik  op  ‘play’.  

 

 

  Klik  op  ‘Start  now’.  In  het  plaatje  ernaast  wordt  

49  

 

      Wat  u  als  docent  ziet:  

kort  zichtbaar  hoe  de  quiz  werkt.       Wat  de  leerlingen  zien  op  hun  smartphone:  

    Elke  keer  als  de  quiz  wordt  opgestart  wordt  er   automatisch  een  nieuwe  ‘game-­‐pin’  aangemaakt.      

        De  leerlingen  loggen  in  met  deze  game-­‐pin  op   kahoot.it.  Ze  gebruiken  een  ‘Nickname’  om  in  te   loggen  (bv  hun  voornaam).  

Voorbereiding  en  organisatie   • Neem  de  les  van  tevoren  door;   • Zorg  dat  de  leerlingen  opdracht  1  (bladzijde  79).       Lesplanning  –  deel  1   Nr   1.a  

Screen  

Inhoud  &  didactische  aanwijzingen   KLASSIKAAL  INSTAP       Begin  met  een  quiz.  Gebruik  hiervoor  de  Kahoot.it   quiz  .  In  onderstaande  doorloop  staat  beschreven   hoe  dit  werkt.  

Tijd   10  m  

  ‘Wat  weet  jij  van  geld  in  10  vragen’-­‐  quiz.    

  Doorloop  van  de  Kahoot  quiz  (10  vragen):   In  onderstaande  plaatjes  staat  links  het  scherm  wat  op  het  digibord  wordt  getoond.  Rechts  ziet  u  het  plaatje  wat  de   leerling  ziet  op  zijn  smartphone.  NB  de  quiz  kan  door  leerlingen    ook  gemaakt  worden  met  de  computer  of  tablet.  

https://play.kahoot.it/#/k/07c691aa-­‐a986-­‐49e9-­‐9669-­‐6f1d22f28039.    

Klik  op  ‘Play’  

 

 

Klik  op  ‘Start  now’  

 

Leerlingen  loggen  in  met  de   unieke  game-­‐pin.  Het  cijfer  vullen   zij  in  op  hun  smartphone  via   kahoot.it.    

 

50  

 

Leerlingen  geven  een  ‘nickname’   op  (hun  eigen  voornaam).    

 

 

De  eerste  vraag  wordt  geladen.     LET  OP:  de  teksten  van  de   antwoorden  verschijnen  op  het   digibord!  De  leerlingen  kiezen  het   bijpassende  symbool.  

 

 

De  namen  verschijnen  in  Kahoot.     Links  ziet  u  hoeveel  spelers  zijn   ingelogd.  Is  iedereen  ingelogd?   Klik  op  ‘Start  now’.    

De  vragen  worden  geladen.  

 

 

  Leerlingen  hebben  30  seconden  de   tijd  om  de  vraag  te  beantwoorden.   Nadat  iedereen  heeft  geantwoord   verschijnt  het  goede  antwoord  en   feedback  voor  de  leerling.     Vraag  1:   “Wat  is  de  hoogte  van  het  lesgeld   voor  een  voltijd  MBO  opleiding?”   Voor  schooljaar  2015-­‐2016  is  dit   gesteld  op  €  1.118.   (rijksoverheid.nl)    

  Het  tussentijdse  scoreboard  wordt   Vraag  2:   getoond.  Klik  op  ‘Next’  om  naar  de   “Hoeveel  procent  van  de   volgende  vraag  te  gaan.   jongeren  gaat  er  wel  eens  over   z'n  telefoonbundel?”   40%  (nibud.nl)        

 

 

 

Direct  wordt  getoond  wat  de   leerlingen  hebben  geantwoord.       Klik  op  ‘Next’  om  door  te  gaan.  

 

 

De  leerlingen  kiezen  het  symbool   van  het  antwoord.  

 

 

51  

 

De  score  wordt  getoond.  De   leerling  ziet  direct  of  zijn   antwoord  goed  of  fout  is.  

 

 

Vraag  5:   “Hoeveel  procent  van  de   jongeren  (18-­‐24  jaar)  heeft  meer   dan  2.500  euro  schuld?”   37%  (nibud.nl)    

 

 

 

 

 

 

Vraag  8:   “Van  wie  lenen  de  meesten   jongeren  geld?”   Van  hun  ouders  (nibud.nl)    

Vraag  3:   “Wat  zijn  de  gemiddelde   inkomsten  per  maand  van  een   MBO'er  (BOL)?”   €  478  (nibud.nl)    

 

Vraag  6:   “Hoeveel  is  de  gemiddelde   teruggave  van  de  Belastingdienst   aan  jongeren  die  een  (bij)baantje   hebben?”   Meer  dan  200  euro   (hoeveelkrijgjeterug.nl)      

Vraag  9:   “Hoeveel  is  het   minimumjeugdloon  voor  een  17e   jarige  bruto  per  maand?”   €  593  (rijksoverheid.nl)      

 

Vraag  4:   “Wat  geeft  de  gemiddelde   uitwonende  MBO'er  uit   aan  wonen,  eten,  internet  per   maand?”  (excl.  lesgeld!)   €  1052    (nibud.nl)      

 

  Vraag  7:   “Tot  hoeveel  jaar  kun  je  belasting   terugvragen?”   5  jaar  (belastingdienst.nl)    

 

 

Vraag  10:   “Hoeveel  procent  van  de   jongeren  staat  vaak  of  altijd   rood?”   10%  (nibud.nl)      

 

52  

 

De  winnaar  van  de  quiz  wordt   getoond.  

 

De  leerlingen  kunnen  de  quiz   beoordelen.  

 

Het  scoreboard  van  de  klas  wordt   getoond.  De  quiz  kan  hierna   worden  afgesloten.  

 

  -­‐-­‐  Vervolg  klassikale  deel  van  de  les   Nr   1.a  

1.b  

 

Screen    

Inhoud  &  didactische  aanwijzingen   Tijd   Terug  naar  het  digibord.   2  m     De  quiz  hebben  we  gedaan  om  meer  inzicht  te   krijgen  in  wat  alles  kost  als  je  straks  financieel   onafhankelijk  bent.     Maak  het  bruggetje:     15  m   Zodra  je  werkt  neem  je  deel  aan  de  economie.  Je   verdient  en  geeft  geld  ook  weer  uit.       Daarin  heb  je  je  eigen  wensen  en  behoeften.  De  een   wil  op  zichzelf  gaan  wonen,  de  ander    blijft  zo  lang   mogelijk  thuis  wonen  en  spaart.     Maar  hoe  zit  dat  straks,  in  de  toekomst?  Over  2  jaar?   Wat  moet  je  verdienen  om  jouw  onderhoud  te   kunnen  bekostigen?     Praat  met  de  leerlingen  over:   -­‐  Lukt  het  je  om  op  dit  moment  uit  te  komen  met  je     geld?   -­‐  Hoe  doe  je  dat?   -­‐  Wat  zijn  je  financiële  doelen?     Duidelijk  wordt  dat  niet  iedereen  hetzelfde  wil   bereiken.  Dat  betekent  dat  elke  leerling  de  weg  naar   de  toekomst  in  eigen  hand  moet  nemen.     Vraag  enkele  leerlingen  hun  doel  en  tussenstappen   te  vertellen.     -­‐ Wat  zijn  voorbeelden  van  doelen  die:  haalbaar,   uitdagend  of  realistisch  zijn?   -­‐ Welke  soort  doelen  werken  motiverend?   -­‐ Waarom  is  het  nodig  om  tussenstapjes  te   maken?  Maakt  het  iets  echt  overzichtelijker  of   houd  je  jezelf  voor  de  gek?     !  Doel  is  dat  elke  leerling  voor  zichzelf  conclusies   trekt  over  hoe  hij/zij  dingen  het  beste  kan   aanpakken.    

53  

 

1.c  

Bespreek  kort  de  leerdoelen  van  deze  les.    

 

2.a  

2.b  

 

 

 

Bespreek  met  de  leerlingen:   5  m   Wat  ga  je  straks  verdienen?  Heb  je  een  idee  van   salaris?   Minimum  inkomen:     http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/minim umloon/vraag-­‐en-­‐antwoord/hoe-­‐hoog-­‐is-­‐het-­‐ minimumloon.html     Startsalaris  beroepen:   http://www.mbostart.nl/     En:   Wat  heb  je  allemaal  nodig  als  je  straks  onafhankelijk   bent  en  voor  jezelf  moet  zorgen?     (inventarisatie  denk  aan)   - Woning   - Eten  /  boodschappen   - Vervoer   - Uitgaan   - Vrije  tijd   - Kleding   - Vakantie   - Telefoon  en  internet   - Verzekeringen   - Studie  /  verder  leren     Leg  de  eindopdracht  (vanaf  bladzijde  111)  uit.   5  m     De  leerlingen  gaan  in  5  stappen  werken  aan  een   financieel  plan  voor  de  toekomst.   1. Prioriteiten:  wat  vinden  ze  nou  leuk  of   belangrijk  om  geld  aan  uit  te  geven   2. Inkomsten:  welke  salarissen  zijn  realistisch   om  te  verwachten?   3. Kosten  van  zelfstandig  zijn:  met  welke   uitgaven  krijg  je  noodzakelijkerwijs  te   maken?     Volgende  les:   4. Dromen:  wat  zou  je  graag  willen  bereiken  –     dingen  die  geld  kosten?   5. Matchen:  hoe  zorg  je  dat  je  wensen  en  je   inkomsten  in  evenwicht  blijven/komen?     ZELFSTANDIG  DE  OPDRACHT  MAKEN   25  m     Leerlingen  gaan  aan  de  slag  met  stap  1  t/m  3  van  de   eindopdracht  (bladzijde  111  t/m  115).    

 

 

54  

 

Lesplanning  –  deel  2     Nr   2.b  

Screen  

-­‐  

 

3.a  

3.b  

 

Inhoud  &  didactische  aanwijzingen   KLASSIKAAL  START   Opstarten:  waar  sta  je  nu,  hoe  ver  ben  je,  wat  heb  je   al  ontdekt?     Antwoorden  blz.  112   Waar  beschermt  een  inboedelverzekering  je  tegen?     Brand  en  diefstal     Zoek  op:  wat  is  een  AVP  verzekering?     AansprakelijkheidsVerzekering  Particulieren  (als  je   per  ongeluk  iets  kapot  maakt  van  een  ander)    

Tijd   5  m  

 

ZELFSTANDIG  DE  EINDOPDRACHT  AFMAKEN   25  m   (bladzijde  116  en  117)     KLASSIKAAL  AFSLUITING/REFLECTIE   20  m     Bespreek  kort  de  bevindingen  van  de  leerlingen  van   de  eindopdracht.       Wat  is  voor  hen  haalbaar?     Welke  doelen  zetten  ze  voorop?     Hoe  gaan  ze  zorgen  dat  ze  financieel  gezond  blijven?     Kijk  met  de  leerlingen  terug  op  de  opdracht  en  het   thema.   -­‐  Wat  heb  je  geleerd?   -­‐  Welke  nieuwe  inzichten  heb  je  gekregen?   -­‐  Ga  je  andere  dingen  doen/dingen  anders  doen?       Einde  van  de  Economische  dimensie.     5  m    

 

                   

55  

 

                        Economische  dimensie   Overzicht  gastlessen  en  verrijkingslessen    

 

 

“

 

 

Belangrijk  bij  het  vak  Burgerschap  is  om  de  wereld  van  buiten   te  verbinden  met  de  aangeboden  theorie  en  de  besproken   ervaringen  van  de  jongeren  vanuit  de  methode.  Daardoor  wordt   de  betrokkenheid  bij  specifieke  thema's  sterk  vergroot.    

56  

 

Economische  dimensie  |  Gastlessen  en  verrijkingslessen      

Bij  3.2  Ik  heb  een  baan   FNV  Jong  

Gastlessen   Het  vaste  team  van  voorlichters  geeft  gratis  voorlichtingen  op  scholen  in  heel  Nederland,   bedoeld  om  jongeren  te  helpen  bij  de  eerste  stappen  op  de  arbeidsmarkt.  Er  wordt  uitleg   gegeven  over  uiteenlopende  onderwerpen  waar  je  als  jongere  voor  het  eerst  in  je  leven   mee  te  maken  gaat  krijgen.  Bijvoorbeeld  het  zoeken  naar  een  baan,  het  eerste   sollicitatiegesprek  of  moeilijkheden  op  het  werk.     Website:  http://www.fnvjong.nl/docent/gastlessen-­‐mbo   Kosten:    Gratis    

  Bij  3.3  Ik  onderneem   Gastindeklas.nl   Zelfstandig  ondernemen   In  deze  gastles  worden  alle  facetten  onder  de  aandacht  gebracht  aan  de  leerlingen.   Praktijkvoorbeelden  die  ze  ook  gelijk  tijdens  hun  opleiding  kunnen  toepassen.  In  de   gastles  krijgen  ze  ook  een  opdracht  om  uit  te  voeren  onder  tijdsdruk  en  te  pitchen  voor   de  klas.  Het  is  een  interactieve  les  waarbij  de  inbreng  van  de  leerlingen  net  zo  belangrijk   is  als  de  output  van  de  trainer.     Website:  http://www.gastindeklas.nl/gastlessen/item/652/   Kosten:    Op  aanvraag  

   

Bij  3.4  Ik  ben  kritisch  en  bewust   LEF   Gastlessen  door  financieel  adviseurs   LEF  staat  voor  Leven  En  Financiën  en  heeft  als  doel  om  het  financieel  bewustzijn  van   jongeren  te  vergroten.  LEF  wil  jongeren  helpen  begrijpen  wat  geld  kan  betekenen  en   meer  inzicht  geven  in  geld  en  persoonlijk  gedrag.     Uniek  aan  het  programma  is  dat  de  lessen  door  financieel  adviseurs  uit  de  praktijk  worden   ingevuld.  Het  lesprogramma  van  LEF  is  onderdeel  van  de  MBO  module  Loopbaan  &   Burgerschap.  LEF  lijkt  met  name  heel  goed  te  passen  in  "de  kritische  consument".     Website:  http://www.lefnet.nl   Kosten:    Op  aanvraag      

Bij  3.5  Kopen,  kopen…   Stichting  WWJB  

Slim  Shoppen   Met  de  workshop  Slim  Shoppen  leren  jongeren  in  de  bovenbouw  van  het  vmbo  en  de   onderbouw  van  het  mbo  op  een  uitdagende,  laagdrempelige  manier  over  bewust  

 

57  

 

inkopen  doen  en  budgetteren.  Zo  ontwikkelen  ze  handige  skills  om  als  ondernemer,   werknemer  en  als  individu  een  gezonde  financiële  situatie  te  verkrijgen  en  te  behouden.     Aan  de  hand  van  een  casus/uitdaging,  kunnen  jongeren  echt  aan  de  slag  om  verantwoord   aankopen  te  leren  doen  door  prijzen  en  producten  te  vergelijken  en  in  te  schatten  wat  een  redelijk   bedrag  is  voor  hun  aankoop.  Zo  zorgen  ze  dat  ze  niet  onnodig  veel  geld  uitgeven  en  weloverwogen   keuzes  maken.  Ook  wordt  er  in  het  lesprogramma  aandacht  besteed  aan  duurzaamheid,   maatschappelijk  verantwoord  ondernemen  (MVO)  en  het  herkennen  van  verschillende  keurmerken.     Website:  http://www.wwjb.org/   Kosten:    Op  aanvraag      

Bij  3.6  Uit  het  rood!   Stichting  WWJB  

Budget  Challenge  Workshop   De  Budget  Challenge  Workshop  wil  het  taboe  doorbreken  voor  jongeren  die  in  de   schulden  zitten  (you’re  not  alone)  en  hen  concrete  tips  aanreiken  om  goedkoper  te  leven   en  uit  de  problemen  te  komen.  Daarnaast  heet  het  een  preventieve  werking  voor   jongeren  die  (nog)  niet  in  de  schulden  zitten  en  biedt  het  hen  handvatten  om  goed  met   geld  om  te  gaan.     De  les  bestaat  uit  drie  delen  en  past  in  een  lesuur  maar  kan  ook  uitgebreid  worden  tot  een  les   van  75  minuten.  Om  mee  te  kunnen  doen  maken  de  studenten  een  individuele   huiswerkopdracht  en  een  test.  Vervolgens  tonen  we  een  aantal  filmpjes  over  jongeren  en   schulden.  Hierna  gaat  er  gediscussieerd  worden  over  de  vraag  of  het  jezelf  ook  kan  overkomen   en  wat  je  kunt  doen  op  het  moment  dat  je  in  de  schulden  (dreigt  te)  komen.       Website:  http://www.wwjb.org/   Kosten:    Op  aanvraag      

Bij  3.7  Grip  op  je  geld   Stichting  WWJB  

Money  Matters   De  online  game  MoneyMatters  laat  jongeren  alvast  een  kijkje  nemen  in  ‘het  echte  leven’   door  belangrijke  aspecten  voor  de  toekomst  naar  voren  te  laten  komen.     Simulatiegame  MoneyMatters,  een  online  spel,  laat  jongeren  een  kijkje  nemen  in  ‘het  echte  leven’en   laat  de  speler  in  een  versneld  tempo  van  15  naar  30  jaar  gaan.  Het  spel  draait  om  financiële   zelfredzaamheid:  ze  moeten  in  staat  zijn  volledig  rond  te  komen  met  een  realistisch  maandsalaris.     Website:  http://www.wwjb.org/   Kosten:    Op  aanvraag    

     

   

58