25 jaargang nr 1 H. Consciencelaan 3 januari DEERLIJK

Belgie - Belgique P.B. 9000 GENT X BC 10744 Erkenningsnummer P 608029

1

Driemaandelijks blad 25° jaargang nr 1 januari 2009

V.U. Toon Callewaert H. Consciencelaan 3 8540 DEERLIJK

2

Colofon FOVIG FEDERATIE VAN OUDERVERENIGINGEN EN GEBRUIKERSRADEN IN INSTELLINGEN VOOR PERSONEN MET EEN HANDICAP Onafhankelijk Pluralistisch

Maatschappelijke zetel: De heer Toon Callewaert H. Consciencelaan 8540 Deerlijk 056/327712 [email protected] rek. nr FOVIG : 068 – 2030899 – 37 www.fovig.be

Redactieraad Fovig-blad Toon Callewaert Luc De Vos Simonne Janssens- Vanoppen Armand Pauwels Hugo Verhoeven

3

Inhoud Intro ................................................................................................ .................................... 4 VGPH................................................................................................ ................................. 5 Uit de provincies ......................................................................................................... 6 Oost-Vlaanderen ..............................................................................................6 Een kijkje in West-Vlaanderen .............................................................. 8 Open deur op Limburg

.............................................................................10

Verslag van de provinciale afdeling Antwerpen.........................13

MIDDENBLADZIJDEN: Evaluatie werking FOVIG

Nieuws nationaal ..................................................................................................... 17 Gedicht ‘Spiegels van de ziel’ ..........................................................................19 Sofie, kind van de zon ...........................................................................................20 Gelukwensen aan de nieuwe directeur van PPG ................................... 24 Reacties op onze stellingname ‘Recht op Zorg’ .................................... 25 Acties rond tekort personeelsleden in voorzieningen ......................... 28

4

Intro Beste lezer, Het wordt winter, de natuur trekt haar boetekleed aan na de schittering van herfstkleuren. Met FOVIG kennen wij geen winterslaap, maar gaan door over de grenzen van seizoenen en jaartallen heen. Toch doen zich af en toe veranderingen voor, zoals bij al wat leeft. Wij kregen de boodschap van Paul Janssens dat hij om persoonlijke redenen zijn engagement binnen FOVIG zal moeten beperken. Ik denk dat zowat iedereen binnen onze organisatie Paul kent: hij is echt wel een zwaargewicht die gedurende jaren zo wat de belangrijkste pijler geweest is waarop onze werking rustte: Paul was gedurende 8 jaar nationaal voorzitter, deelnemer aan tal van werkgroepen binnen VAPH en andere overlegkanalen (vaak als voorzitter), lag aan de basis van veel kritische teksten binnen het zorglandschap, is een begenadigd tekenaar en aquarelschilder, en zoveel meer. Eindredacteur en verantwoordelijke uitgever van dit Fovigblad zijn behoren tot dat ‘zoveel meer’. Paul ligt sinds jaren alleen aan de basis van ons tijdschrift, en had daar elke drie maanden een zware klus aan. Het is tekenend dat we thans de taken rond het Fovigblad verdeeld hebben over 5 personen, om een garantie van continuïteit te kunnen geven. In deze eerste editie die niet door hem samengesteld is, willen we dan ook vooral een gevoel van dankbaarheid laten overheersen. Dankbaarheid voor die vele jaren van volle toewijding, dankbaarheid voor het aanstekelijke enthousiasme waarmee hij een groep kon leiden, dankbaarheid om zijn vele talenten, dankbaarheid om de vriendschap. Toon Callewaert, voorzitter

5

VGPH Ons bestuurslid Hugo Verhoeven is voorzitter van het Vlaams Gebruikersoverleg voor Personen met handicap (VGPH). Hij informeert ons systematisch over al wat aan de orde is binnen de werking van het VGPH.  Men streeft naar zoveel mogelijk gebruikers (personen met een handicap of hun vertegenwoordigers) in de Raad van Bestuur; de Algemene Vergadering en de beleidsgroepen.  Aan de minister is gevraagd om de onafhankelijkheid van de trajectbegeleiding te waarborgen. Het antwoord van de minister was nogal onduidelijk en eerder vrijblijvend.  Er wordt verder gewerkt aan de missie of opdrachtverklaring en het beleidsplan. De documenten die in dit verband uitgewerkt werden worden in een eerste appreciatie positief gewaardeerd, en ze werden verder ook voorgelegd aan de Algemene Vergadering. Hieruit bleek dat er nog steeds verder moet overlegd worden met een aantal verenigingen, om nog bijsturingen te doen in de missie of opdrachtverklaring en de strategische doelstellingen. We nemen ons voor van dat in de eerste maanden van 2009 voort te zetten.  De actiedag van 24 oktober had als thema: ‘Ik beslis zelf’. Men wilde nagaan hoe men de actie i.v.m. ‘Recht op zorg’ kon integreren, maar er was geen echte vraag vanuit de initiatiefnemers.  De film ‘Zo zijn onze manieren’ krijgt ondertussen een behoorlijke verspreiding. Er zijn ook al kandidaten beschikbaar die als gespreksleiders willen fungeren voor

6

het inleiden en becommentariëren van de film. Opleiding van gespreksleiders wordt voorzien.  Men werkt aan een inventarisatie en omkaderende literatuurstudie om de gerealiseerde kwaliteit van leven (en zorg) in voorzieningen en het gevoerde kwaliteitsmanagement vanuit een externe kwaliteitsaudit te laten onderzoeken.

Uit de provincies Oost-Vlaanderen 1.

Opvolging verslag Het idee van ‘Recht op zorg’ kan niet genoeg benadrukt worden  Dit zou moeten zorg zijn voor iedereen, ongeacht de aard en de graad van de beperkingen.  Het is niet ernstig dat men het solidariteitsprincipe enkel laat spelen binnen de groep van personen met een handicap. De solidariteit zou veel breder moeten gelden en door de hele maatschappij gedragen worden zodat iedereen kan krijgen waar hij recht op heeft.  Nu hebben de meest zorgbehoevenden prioriteit op de minder zorgbehoevenden. Dit kan verdedigd worden maar is tegelijkertijd aanvechtbaar omwille van de te eng opgevatte solidariteit en het denken vanuit schaarste (verdelen van onvoldoende middelen).  Het feit dat er knelpuntdossiers bestaan en dat deze zo talrijk zijn is het zuiverste bewijs dat er iets schort aan het beleid  Recht op zorg staat haaks op het verdelen van een bepaald budget onder zoveel mogelijk personen, zoals men momenteel doet.  Hopelijk zal er voldoende steun komen vanwege de ouders om het gebrek aan zorg aan te klagen. In het verleden is reeds

7

gebleken dat de ouders niet zo solidair zijn als het er op aan komt actie te voeren.  Wanneer men pleit voor recht op zorg zou men in feite ook moeten definiëren wat men onder zorg verstaat. Voor welke zorg pleit men? Hebben wij het niet te uitsluitend over zorg door voorzieningen? Pleiten wij niet te uitsluitend voor plaatsen in voorzieningen en het wegwerken van wachtlijsten? 2.

Ouder wordende personen met een handicap  De voorzieningen hebben de wil om de zorg voor oudere personen te blijven opnemen.  Ze zijn zich hierop aan het instellen en aan het organiseren of reorganiseren.  Ook in de bejaardenzorg wordt men geconfronteerd met personen met handicaps en beperkingen.  De zorg voor personen met een handicap en de bejaardenzorg kunnen van elkaar leren. Het gebeurt meer en meer dat men bij elkaar te rade gaat.  Heeft men voldoende kijk op de leeftijd van de bewoners in de voorzieningen? Kan dit ergens opgevraagd worden? Indien deze gegevens niet beschikbaar zouden zijn, dan zou het zinvol zijn om dit te inventariseren. Heeft Fovig hier een opdracht?  Gebruikers dienen zich meer en meer ongerust te maken of de zorg binnen de voorzieningen zal kunnen gegarandeerd blijven. Er is een risico om personen met een handicap te zien overgaan naar bejaardenzorg. Er is echter ook een tendens om meer en meer beroep te doen op mantelzorg en reguliere diensten. Men kiest hiervoor omwille van het principe van inclusieve zorg maar ook om economische argumenten (redenen van besparing).  Naarmate personen ouder worden wordt de zorg zwaarder.  Zeker voor ouder wordende personen met een handicap is het van belang dat: o Wonen en slapen met elkaar geïntegreerd zijn en niet gebeuren op te ver van elkaar afgescheiden plaatsen.

8

o De medische omkadering en zorg voldoende uitgebouwd wordt. o Voldoende paramedische omkadering beschikbaar is. o Voldoende personeel voorzien is om de zwaardere verzorgingstaken op zich te nemen op die momenten waarop dit het meest nodig is. L.D.

Een kijkje in West-Vlaanderen Groot nieuws in West-Vlaanderen: we hadden onze startvergadering op 9 september 2008 in de Waaiberg te Gits. Niet minder dan 7 West-Vlaamse voorzieningen waren vertegenwoordigd, en twee andere hadden zich verontschuldigd, maar wensen verder mee te werken. We schetsten een aantal mogelijkheden voor invulling van een regelmatig provinciaal overleg, zoals het in de andere provincies inhoud geeft aan de FOVIG-vergaderingen. Mogelijke agendapunten: - uitwisseling rond werking oudervereniging en gebruikersraad: aangebrachte onderwerpen, knelpunten, waarnemer in raad van bestuur … - Nieuws FOVIG nationaal:  deelname aan werkgroepen en inbreng FOVIG-mensen  vernieuwing binnen de sector: burgerschapsmodel, inclusie, PAB en PGB, zorg op maat, persoonlijke toekomstplanning, integrale jeugdzorg, zorggradatie. Paul merkt op dat er een verklarend woordenboek zou moeten aangelegd worden om al die termen te verduidelijken: die bestaan reeds, o.m. op initiatief van FOVIG, en ze zullen later voorgesteld worden.  eigen initiatieven van FOVIG naar het kabinet, soms de koepels, of de syndicaten …  initiatieven genomen door koepelorganisatie VGPH vb. Film ‘zo zijn onze manieren’

9

 ……. - Eigen initiatieven genomen door FOVIG-mensen vanuit de basis, vb. ruim initiatief van Roger Van Dorpe naar pers, kabinet, koepels, Fovig en andere gebruikersorganisaties. - Deelname aan ROG in de eigen provincie, met vraag naar specifieke stellingnames. - Onderwerpen die door de provincie zelf aangebracht worden, vb. mentale handicap en ouder worden (Oost-Vlaanderen). - Thematische onderwerpen die verzorgd worden per provincie en daarna verspreid worden, vroeger via een map, thans via de website: rond palliatieve zorg en rouwverwerking in voorzieningen, rond seksualiteit en handicap, rond fixatie en beperkende maatregelen … - ……… De voorstellen vielen in goede aarde, en bij iedereen bleek de wens te bestaan om op regelmatige basis verder te vergaderen. Wij kozen ervoor om te vertrekken van de bestaande groep, en zo spoedig mogelijk te gaan naar uitbreiding. Alle aanwezigen hadden een heel goed gevoel ! Wij hopen allen dat het een voorspoedige herstart betekent van de provinciale werking West-Vlaanderen. Op 20 november hadden we een tweede vergadering in Gits , waar vooral uitwisseling gebeurde rond de concrete werking binnen de vertegenwoordigde gebruikers- en bewonersraden en waar een aantal concrete actiepunten uit de vergadering van Fovig nationaal werden behandeld. T.C.

10

OPEN DEUR OP LIMBURG FOVIG Limburg vergadert een viertal keren per kalenderjaar. Daarbuiten wordt tenminste nog één vormingsavond aangeboden voor de aangesloten leden. Naargelang de behoefte of de wens van de leden wordt een thema uitgekozen. Hiervoor wordt een deskundig persoon uitgenodigd die dit thema inleidt. Daarna kan er verder over uitgeweid worden. Er wordt in Limburg goed samengewerkt met de vormingsdienst van KVG Gezin en Handicap. De vormingsavonden van deze en andere instellingen worden mee bekend gemaakt. Reeds enkele jaren is het een vast onderdeel van de jaarwerking ervaringen uit te wisselen over de werking van de gebruikersraden in de verschillende voorzieningen. Deze avond in november wordt steevast tezamen met KVG Gezin en Handicap opgezet. KVG zorgt voor de gespreksleiding en nodigt àl de gebruikersraden uit. FOVIG zorgt voor een extra benadering van de eigen leden. Deze avond valt in de smaak van de deelnemers en blijft een vaste waarde in de samenwerking. Een kijkje op de laatste bestuursvergadering geeft misschien een interessant aandachtspunt voor de provinciale samenkomsten in de rest van Vlaanderen. Op 23 september waren we te gast in De Meander. De Meander is een voorziening voor minderjarige en volwassen personen met een verstandelijke handicap. De Meander bevindt zich te Dilsen-Stokkem aan de Maas. Gebruikelijk in de Limburgse werking is dat we telkens in een andere voorziening vergaderen. Zo komt het FOVIG bestuur overal eens op bezoek. Dat is een goede gewoonte en bevordert de samenhorigheid evengoed als dat het de bekendheid van de organisatie versterkt. We begonnen in september met een verjaardagslied voor de voorzitter die verjaarde en de wijnfles ontkurkte!

11

Maar er was evengoed vooraf een bezinningsmoment voor iemand van de gebruikersraad van Sint-Gerardus die jammerlijk overleden was. Wij maken er een aandachtspunt van om deze menselijke aspecten altijd te respecteren en in de kring te brengen. Vaste agendapunten zijn de goedkeuring van het vorig verslag en de opvolging daarvan. Zo wordt zeker niets vergeten en wordt de vinger aan de pols gehouden voor belangrijke zaken. Ook de bespreking van nieuws van het nationaal FOVIG comité staat vast op de agenda. In september werd ook het document “ Wat te doen bij overlijden?” definitief afgewerkt. U kent de FOVIG map? Daarin bevinden zich interessante thema’s die voor elke gebruikersraad nuttige en interessante aandachtspunten bevatten voor onze gasten binnen de voorzieningen. Over rouwverwerking stelde het provinciaal bestuur van Limburg enkele jaartjes geleden een eerste document samen. Dit tweede document is een aanvulling hierbij. U zult het binnenkort dan ook ontvangen om toe te voegen in de map. Het zal ook elektronisch te raadplegen zijn op de FOVIG website. Wij bevelen elke gebruikersraad aan omtrent dit thema de nodige aandacht te schenken. Vraagt u aan de directie van de voorziening om inzage van het draaiboek wat men doet bij een overlijden. Heel wat praktische dingen moeten geweten zijn. Maar ook de aandacht voor de psychologische begeleiding en menselijke emotie moet discreet maar toch concreet een invulling kunnen krijgen. De bijdrage in de FOVIG map kan daarbij een hulpmiddel zijn. Verder werd op de eerste vergadering van het nieuwe werkjaar de planning van de jaaractiviteiten opgemaakt en de eerste afspraken daaromtrent gemaakt. De binnengekomen briefwisseling werd doorgenomen en besloten werd met een rondvraag en de vaststelling van de volgende vergaderdatum en plaats voor december.

12

Daarmee was de agenda afgewerkt. De nachtportier kwam al kijken of er kon gesloten worden. Iedere aanwezige wuifde Juliette nog eens hartelijk uit. Zij kwam voor het laatst na acht jaar van intense medewerking. U mag het allemaal weten: we zullen Juliette missen, maar we wensen haar nog vele toffe jaren toe en haar jonge opvolgster Evi hopen we lang in ons midden te behouden! SJV ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++

De complexe wetenschappelijke uitleg over de handicap van je kind helpt meestal weinig om het meer lief te hebben. De blijheid die men voelt omdat men een plaats gevonden heeft in een gezinsvervangend tehuis wordt getemperd door het verdriet dat men bij zo’n keuze moet maken. Wie ijvert voor ‘recht op zorg’ moet meer doen dan woorden gebruiken, want deze botsen te veel op dovemansoren.

Wie pleit voor ‘ zorg op maat ‘ kent best ook vele maten. Een knuffel voor een kind met een handicap is als dauw voor de bloemen. Als er met een gehandicapt kind minder gesprek mogelijk is, moet men zijn aanvoelen verfijnen.

13

Verslag van de provinciale werking Antwerpen: Sinds september hebben we 3 keer vergaderd waarbij er één vergadering integraal aan de film ‘zo zijn onze manieren” gewijd was. Hierbij enkele bedenkingen uit de nabespreking in deze vergadering: binnen de maatschappij en de voorzieningen, is er reeds heel wat positieve evolutie naar meer naar buiten komen met zijn kind met een handicap (inclusie) , nochtans is er nog een groet weg af te leggen . In sommige gevallen durft men dit (nog) niet. Dit is dan wel heel erg voor het kind zelf. Idealiter zou de uitbouw van een netwerk moeten beginnen vanuit de gebruiker zelf. Dit is bij jonge kinderen vanuit de ouders. Want mensen die met mensen met een beperking in contact komen schrikken daar meestal van en durven de stap niet meer zetten naar verdere contactname. Dit is gen slechte wil maar gebrek aan durf. De film toont het belang aan van uit je cocon gehaald te worden, om contacten te leggen Meest opvallende uitspraak van de film: “Gewone mensen zijn soms meer gehandicapt dan personen met handicap” – NB er is een groot verschil tussen mensen met aangeboren handicap versus mensen met NAH problematiek – er zijn overigens ook mensen met “aangeleerde” problematiek… Bedenking: Er zijn grote verschillen tussen mensen met handicap: net zoals gewone mensen zijn er ook verschillen in karakter, je hebt mensen van allerlei slag Film wordt ervaren als zijnde negatieve ingesteldheid tegen over mensen die er voor kiezen hun kind in een instelling te laten opvangen, zou misschien beter vertoond worden binnen gebruikersverenigingen zoals

14

-

-

KVG of VFG waar gebruikers zelf met meer mogelijkheden samenkomen… Reflectie naar eigen kind toe: wat in de film getoond wordt is ook wat eigen kind wel zou willen, maar haar doelen zijn veel groter dan haar eigen mogelijkheden Commentaar van moeder van Rosalie wordt erg storend ervaren: alsof er mensen zijn die graag van hun kind vanaf zijn, maar wat als moeder zelf 65 jaar wordt en niet meer zo goed uit de voeten kan?? Door deze mevrouw haar standpunt in de film te laten verwoorden, wordt de stelling op zich gegeneraliseerd! Participeren in de film – bedenking: noodzakelijke voorwaarde is hier dat de WIL om te participeren aanwezig is bij de gebruiker. Bij Bart is dit zeer sterk aanwezig. Er zijn echter gebruikers die die drang niet zo sterk voelen, sommige personen met een ernstige beperking waarvan de intrinsieke capaciteiten zeer beperkt zijn, kunnen slechts zeer gedeeltelijk participeren.

- Besluit, aanbevelingen: Deze film zou niet zozeer getoond moeten worden binnen gebruikersverenigingen, of verenigingen van ouders van kinderen met handicap: zij zijn al gesensibiliseerd om kinderen uit isolatie te halen – film zou vooral breder getoond moeten worden, bvb in scholen, zodat kinderen van jongs af aan gewoon worden aan mensen met handicap in hun midden, zodat ze ervoor open staan. - Deze film vertonen binnen instelling met diep mentaal gehandicapten roept tegenstrijdige gevoelens op! Sommigen hebben geen competenties, kunnen alleen lachen => kunnen zeer moeilijk aangeven hoe ze het graag willen/waar ze naartoe willen met hun leven. Dit is dan ook de grote uitdaging, die kwaliteit te vinden en te verwezenlijken.

15

- Film misschien goed bruikbaar in scholen? Om kinderen vertrouwd te maken met beeld van personen met handicap. In de andere vergaderingen hadden wij het vooral over: - de verdere evoluties op het veld van de Regionale overlegstructuren van de provincie en de aanverwante vergaderingen die daar verband mee houden . - De goedgekeurde VIPA advisering - het nieuwe inschalinginstrument waarmee geëxperimenteerd wordt in het PGB-experiment in de provincie. - de 12 urenregeling waarvoor we verwijzen naar de nationale verslaggeving alsook voor de actie “recht op zorg”, die we vanuit de verschillende gebruikersraden en ouderverenigingen ondersteunen. - De organisatie van de trajectbegeleiding binnen onze provincie . - Hoe we onze vertegenwoordiging binnen de Zorgregie moeten evalueren en bijsturen . - het goedgekeurde uitbreidingsbeleid van de provincie (het voorstel van de provinciale stuurgroep “uitbreidingsbeleid 2008” wordt in bijlage mee verstuurd. - in een voorziening wil met dit jaar een nieuwe vakantieformule uitproberen: Het is de bedoeling dat men een hele week werkt rond het thema “Circus”werkt. Ook zullen de cliënten op andere locaties (binnen het domein) op verlof gaan (slapen). Gasten die speciale sanitaire voorzieningen nodig hebben, slapen in het ‘hotel’. En de meer mobiele gasten in tenten. Werkgroep en Stuurgroep zorgvernieuwing Een nieuwe stuurgroep Zorgvernieuwing werd door de minister in het leven geroepen, eigenlijk is het een

16

samenvoeging van drie verschillende werkgroepen (PGB experiment, nieuwe woonvormen, zorggradatie), alhoewel een en ander door het VAPH nog moet uitgeklaard worden… Van gebruikerskant zullen hier mensen van FOVIG, KVG, Gezin en Handicap, Inclusie en VFG meewerken. Een werkgroep die dit opvolgt wordt door het VGPH ondersteund en deze werkgroep wordt ook uitgebreid naar alle andere veringingen van VGPH . De werkgroep zal maandelijks samenkomen. Het is de bedoeling dat men voor het vrijgemaakte budget voor PGB een regelgeving zal uitwerken en hoe deze budgetten moeten beheerd worden. Meer nog dan een ander kind heeft een kind met een handicap nood aan begripvolle ouders met een opgewekt hart. Waar de zorg van de moeder voor het gehandicapte kind te veel klemtoon krijgt, lijden de andere kinderen door nood aan affectie. In de voorziening schitteren de ogen van de bewoners het meest op de bezoekdag. Een juiste verantwoordelijkheid van de directie wordt zeker niet geschaad door de zorg om inspraak te optimaliseren. Liefhebbende ouders moeten niet meer over hebben voor het gehandicapte kind dan voor de andere kinderen maar moeten voor de andere kinderen evenveel over hebben als voor het gehandicapte kind.

17

Nieuws nationaal

1.

VGPH De actiedag (het congres) van 24 oktober 2008 was geslaagd. Men heeft niet zoveel belangstelling gekregen in de pers. Men is wel tot bij de administrateur-generaal van het VAPH geraakt en heeft daar zijn verlanglijst kunnen kenbaar maken.

2.

PN-PR problematiek  De twee koepels van de werkgevers hebben een geslaagde actie gevoerd.  FOVIG heeft deze actie gesteund  De minister heeft het stappenplan opgesteld door de werkgeversorganisaties aanvaard. Er is een formele toezegging om dit in de komende jaren progressief uit te voeren

3.

Twaalf uur regel  Fovig erkent het probleem  Fovig dringt er bij de overheid en bij de administratie op aan te streven naar een soepeler regeling die meer aangepast is aan de moderne realiteit en vriendelijker is naar de gebruikers toe  Dagen van 12 uur zijn wel heel lange dagen o Ze zijn moeilijk inpasbaar in de werking van de voorziening: s’ morgens niet afhalen voor… , ’s avonds terug binnenbrengen voor… o Ook op de gezinscontext is dit niet zo gemakkelijk inpasbaar  Vooral ouders die met een behoorlijke regelmaat en voor een groot aantal uren hun kinderen naar huis halen, zonder deze 12 uur te halen, kunnen vragende partij zijn  In sommige voorzieningen worden als compensatie door beide

18

partijen maaltijden vergoed naargelang de plaats waar deze genomen worden. Dit brengt overdreven en zinloze administratie met zich mee die uiteindelijk leidt tot een nuloperatie  Van een overheid die inclusie, burgerschap, gezinsondersteuning … openlijk propageert mag men een andere regelgeving verwachten  Het pleit ervoor dat geen van de hierbij betrokken partijen(noch de voorzieningen, noch de gebruikers) schade lijden  Als bijkomende hint zouden we kunnen aangeven dat best rekening gehouden wordt met frequent en cumulatief gebruik door de ouders of wettelijke vertegenwoordigers  De voorzitter maakt een brief om het probleem te stellen en aan te kaarten en een richting van oplossing aan te geven  We bevragen ook nog eens via de provinciale werking in welke mate en hoe dikwijls de gebruikers dit als probleem ervaren. 4.

Algemene vergadering  De algemene vergadering gaat door op 21.03.2009  We hebben gevraagd om te gast te mogen zijn in Monnikenheide  Er wordt voorgesteld om het thema van Ouder wordende personen met een handicap op de agenda te plaatsen  Carine Hostyn van De Lovie uit Proven zou dit thema goed inleiden.

5.

Verzoekschrift recht op zorg  De actie loopt goed. Er zijn momenteel reeds meer dan 6000 handtekeningen  Alle leden en abonnees van FOVIG zijn aangeschreven en gemaild  Op de website zal ook het aantal met de hand geschreven handtekeningen vermeld worden  Verschillende keren is reeds de vraag gesteld waarom FOVIG niet achter deze actie staat. Het enig mogelijke antwoord hierop is dat de actie niet uitgaat van een vereniging, dus ook niet van FOVIG, maar wel van een aantal ouders. FOVIG steunt deze actie wel voluit.

L.D.

19

Spiegels van de ziel

Mijn jongen, je kijkt me weer aan, dringt diep binnen in mijn bestaan. Je warme ogen, zo bruin en zo diep, twee heldere meren, vol eenvoud en rust. Je hebt sprekende ogen, zei je moeder, en maar al te te vaak denken moeders heel erg raak. Je kijkt me aan, in-dringend, zonder schroom, jouw blik vloeit zwijgzaam in die van mij, en ik voel iets van jouw on-wetend al-weten. Wat je geest niet vatten kan, wat je mond niet zeggen kan, flitst door je ogen in één wetende blik. Een wirwar van emoties raakt mij : intense blijheid, immense rust, blind vertrouwen, geloof in vader-zijn, gevoel van samen-zijn Die trotse blik waarmee je bezit neemt van je broer, is typisch voor jou, hij is je ene grote vriend Als het waar is wat ze zeggen, dat ogen de spiegels zijn van de ziel, dan is jouw geest misschien arm, maar je ziel heel rijk. Toon Callewaert

20

SOFIE, kind van de zon In de eerstvolgende nummers publiceren we regelmatig een uitreksel uit het getuigenis van Anne Raman over het leven met haar dochter Sofie. Dit getuigenis is inmiddels gepubliceerd onder de titel: ‘Sofie een morgenkind, mijn zorgenkind’. Het verscheen in 2008 bij Sig, Kerkham 1 te 9070 Destelbergen. Tel.: 09/2383125. E-mail: [email protected]. ISBN: 978-90-5873-075-6. Het boekje telt 212 bladzijden. De kostprijs bedraagt € 15. Het is een boek dat zeer vlot leest, voor ouders heel herkenbaar is en dat wij dus aan onze lezers warm aanbevelen. De eerste zeven jaren in een notendop…(1) Woensdag, 8 Juli 1992...16.45 u ...een duidelijke kreet : hier ben ik !! Een schat van een meisje wordt op mijn borst gelegd, Sofietje is geboren ! Eindelijk een meisje in de familie ! Ze zullen wat doen !! Buiten schijnt een prachtige zon. Tijdens de zwangerschap echter had ik steeds het gevoel dat er iets fout was, ondanks de steeds positieve onderzoeken. Vriendinnen lachten mijn twijfels weg. Elke moeder maakt zich toch zorgen omtrent de gezondheid van haar kindje ? Na een voorspoedige bevalling (Stefan deed er 12 uren over, Sofie maar 3) werd onze kleine meid geboren, een wolk van een baby. Sofie wordt even meegenomen in een ander kamertje voor de verzorging. Ik lig nog wat te praten met de gynaecologe. Het is pas zo’n 20 minuten later dat onze droom toch niet was wat we dachten. De kinderarts komt met een zorgwekkend gezicht binnen, de vroedvrouw met Sofietje in haar armen en papa met de kleertjes nog in zijn handen… ‘We zullen haar wat beademen want ze heeft een blauwe kleur en misschien een genetisch onderzoek doen’ hoorde ik de arts zeggen. Mijn hemel ! dat ‘iets’ werd waarheid. Wat een akelige gedachte. Ik kreeg het plots heel erg koud en sprak de komende uren weinig, ik wist gewoonweg niet wat te denken. Onze kleine meid bleek een gaatje in haar hartje te hebben (atrium septum defect) en tevens is zij een mongooltje. Ik zie de verplegers van het UZ nog de kamer

21

binnenkomen. Sofie lag in een grote glazen kist, omgeven met metertjes en slangetjes, klaar om vervoerd te worden naar de dienst neonatologie. Ik raakte haar even aan en probeerde me haar gezichtje goed in het geheugen te prenten...misschien zag ik haar nooit meer levend terug. Ik keek even naar het kruisbeeld op mijn kamer en dacht 'dat heb Je weer eens goed geregeld, ik ben mijn moeder kwijt en nu geef Je me Sofie, is dat om de leegte op te vullen of lap Je me dit zomaar ? Later zou ik deze gedachte herzien en begrijpen dat zelfs 'Jij' er niets kan aandoen. '

TRISOMIE21

Zie me hier nu liggen, alleen in mijn kamer, Sofie in een ander ziekenhuis. Ik hoor een baby huilen, hij is ontroostbaar, net als ik. Verdriet overmant me, niet zozeer vanwege haar handicap maar meer uit angst voor haar leventje dat in gevaar was. Ik zag mezelf al zitten op de eerste rij in de kerk, met naast me een kleine witte kist en een massa witte bloemen. Allerlei gedachten spookten rond in mijn hoofd. De volgende morgen bleek haar toestand echter gestabiliseerd. Ik mocht haar elke dag bezoeken, een voorstel waar ik gretig op inging. En dan stap je voor de eerste keer de intensieve zorgen voor baby's binnen. In de gang word je geconfronteerd met fotocollages van baby's die het uiteindelijk haalden. Ontelbare kleine glazen boxen met te vroeg geboren kindjes, zo teer en breekbaar, vaak al enkele malen geopereerd, hun armpjes graaien naar iets wat er niet is. Zouden zij het beseffen dat hun mama's niet in de buurt zijn ? En dan zie ik ons Sofie liggen, rustig slapend, rozig, alsof ze weet 'mijn mama komt zeker, zie je wel !' Stelselmatig werd het toedienen van zuurstof verminderd en haar eerste flesje smaakte naar meer. Na enkele dagen ging mama naar huis zonder dochter. Het wiegje stond nog hoopvol te wachten. Ondertussen was het 'nieuws' razendsnel rondgegaan in de buurt. Sommige mensen durfden me niet meer aan te spreken ondanks het

22

feit dat ze anders echte babbelaars zijn. Op zo'n momenten is mijn open karakter een zegen, met positieve gevolgen. Als mensen aanvoelen dat je er kan over praten, dan gaan ze ook heel gewoon doen. Mijn buurvrouwtje (94 jaar) steunt me en zegt : 'Het zal wel overgaan met ouder worden.' Och, de schat, het zal nooit overgaan. Na 9 dagen te hebben doorgebracht op de neonatologie mochten we ons Sofietje meenemen naar huis. Het regende, het was alsof het weer zich aanpaste aan onze gevoelens. Het bezoek in het ziekenhuis was beperkt. Mijn schoonmoeder kwam elke dag langs. Jaren terug verloor zij een pasgeboren zoontje... Zonder veel woorden begrepen we elkaar. Eenmaal thuisgekomen werden we overrompeld met bezoekjes en cadeautjes, hartverwarmend was dat ! Bij één van onze bezoekjes aan Sofie, werden we even naar de sociale dienst geroepen. Zo leerden we onze weg een beetje kennen in die administratieve 'molen'. Welke formaliteiten er nodig zijn voor het verkrijgen van financiële toelagen. Ook de dienst voor thuisbegeleiding, De Tandem, werd ons voorgesteld. Achteraf kwamen we te weten dat er vele ouders zijn die deze informatie niet of te weinig kregen... in het UZ verliep dit dus prima ! Na een drietal maanden bleek bij een onderzoek dat het gaatje in haar hartje vanzelf was dichtgegroeid. Vreugde alom, we zijn met ons 'drieën' gaan eten in de GB. De drie eerste jaren waren zeker geen zorgeloze jaren. Gelukkig kon mama thuisblijven, wij moesten zelf Sofietje opvangen want op hulp van de familie konden we niet rekenen. En dat liet zich vooral voelen in ons sociaal leven, in de loop der jaren zakten we weg in een isolement. Terwijl we andere jonge ouders zagen evolueren, bleven wij in ons eigen wereldje met onze typische zorgen. Maar we werden goed bijgestaan door de Tandem. Want we moesten niet alleen wennen aan een tweede kind in huis maar vooral aan de belangstelling. Vaak positief en bemoedigend maar evenzeer beangstigend. Ik herinner mij een bezoekje aan een restaurant. Gedraagt je kind zich goed dan word je beloond met een glimlach en een goedkeurende blik, heeft Sofie een kwade dag dan zie je ze denken : 'Moeten zij nu met

23

dat kind buitenkomen ?' Nou, toen ons Sofie nogal luidruchtig bleek te zijn, ging ik zowaar door de grond. Ik wou zo vlug mogelijk buiten, iedereen staarde me aan. Maar je leert het wel, niets van aantrekken, zij hebben een probleem niet wij. Gehandicapten mogen niet weggestopt worden, ze moeten naar buiten komen, dan leren ze wel om hen te aanvaarden, niet alles kan perfect zijn in deze veeleisende maatschappij. Reeds na enkele maanden stelden we vast dat Sofie zeer geïnteresseerd was in haar omgeving. Ze was 1 maand oud toen ze het geluid van een rammelaar aandachtig meevolgde. Ze bleek heel alert wat geluid betrof. Mama zong vaak liedjes voor jou en we dansten in het rond. Nu nog ben je bezeten van dans en muziek. Haar nachten waren vaak zeer onrustig waardoor mama tijdens de dag vaak enkele uren sliep. De dagen en maanden vlogen voorbij voor ik het goed en wel besefte. We hebben samen heel wat 'fasen' moeten doorlopen, elk met zijn specifieke aanpak. Mijn God ! wat zouden wij gedaan hebben zonder A. (de Tandem). Sofie leerde pas met het lepeltje eten toen ze 1 jaar was. Tot die dag, 'dronk' ze haar fruitpap en middagmaal uit een fles. Kruipen lukte niet, maar des te vlugger 'sloop' ze door het huis (net zoals de Indiaantjes). Lopen deed ze pas op tweejarige leeftijd. Je moest haar voortdurend in de gaten houden want ze zette het steeds op een lopen (die buitenwereld was veel te interessant !) Ze ging zo graag naar buiten dat als we terugkwamen ze het op een brullen zette. We lieten haar dan achter in de gang waar ze uitraasde en dan met betraande ogen binnenkwam. Eigenlijk deed het ons hartenpijn want Sofie zag er toen al uit als een kleine pop. Ze bleek ook doodsbang te zijn voor onweer en als ze dan in de auto zat, werd ze gewoon hysterisch. Vreemde mensen moesten haar maar aankijken of ze was alweer de hysterie nabij. De zindelijkheidstraining duurde zowaar bijna 2 jaar. En de mama... zij werd alsmaar vermoeider. Sommige mensen zeiden tegen ons : 'Het gaat toch goed, onze kinderen hebben die fasen ook moeten doormaken !' Wat moet je dan antwoorden ? Die 'fasen' bij ons duren zo lang ! ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++

24

Gelukwensen aan de nieuwe directeur van PPG Het Pluralistisch Platform gehandicaptenzorg heeft een nieuwe directeur. Jo De Niel is zeer vertrouwd met de sector, en zal deze koepel van voorzieningen beslist op een deskundige manier leiden. Wij wensten hem dan ook geluk met zijn benoeming. Van: Luc De Vos [mailto:[email protected]] Verzonden: woensdag 19 november 2008 21:36 Aan: PPG Onderwerp: Gelukwensen Ter attentie van de heer Jo De Niel Gent, 19.11.2008 Mijnheer de Niel, Namens FOVIG van harte gelukgewenst met uw benoeming als directeur. We hopen op een verdere positieve samenwerking zoals dit in het verleden steeds het geval is geweest. Met vriendelijke groeten, Secretaris Fovig De Vos Luc Geachte heer De Vos, Dank voor de vriendelijke gelukwensen namens de leden van FOVIG. Ik sluit me aan bij uw wens om ook in de toekomst, in wederzijds respect, op een positieve manier te kunnen samenwerken. Ik zal me daar graag voor inzetten. Met vriendelijke groet, Jo De Niel

25

Reacties op onze nota ‘recht op zorg’ Wij ontvingen tal van positieve reacties op onze stellingname rond een kwaliteitsvolle zorg. Hieronder een greep uit deze reacties, met vooraan de respons namens de Heer eerste minister: From: Ghysels Evelien To: Luc De Vos Sent: Thursday, November 27, 2008 12:08 PM Subject: RE: Stellingname FOVIG Geachte heer De Eerste Minister heeft met veel aandacht de stellingname van FOVIG rond zorg en ondersteuning doorgenomen en heeft me gevraagd u te contacteren. U weet waarschijnlijk ook dat het gehandicaptenbeleid grotendeels toebehoort aan de bevoegdheden van de gemeenschappen. Niettemin behoren bepaalde domeinen die direct of indirect de personen met een handicap aanbelangen tot de bevoegdheid van andere instellingen. Zo behoort de toekenning van tegemoetkomingen voor personen met een handicap tot de bevoegdheid van de federale overheid. De aanvragen hieromtrent worden onderzocht door het Directie-Generaal personen met een handicap, die eveneens instaat voor de medische onderzoeken in het kader van de fiscale en sociale voordelen die worden toegekend aan personen met een handicap, en in het kader van de bijkomende kinderbijslag. De sociale zekerheid alsook de juridische bescherming van personen met een handicap behoren eveneens tot de bevoegdheid van de federale overheid. Er dient wel opgemerkt te worden dat elke federale, communautaire of gewestelijke instantie voordelen kan toekennen aan personen met een handicap in die domeinen waarvoor zij bevoegd zijn. Zo kent de federale overheid bijvoorbeeld verminderingen in zake belastingen toe aan personen met een handicap, …

26

Wellicht weet u wel dat de federale regering heel wat aandacht wenst te besteden aan personen met een handicap. Volgende initiatieven rond personen met een handicap werden expliciet in het regeerakkoord opgenomen: Verbeteren van de tewerkstellingsgraad voor personen met een handicap. Hiervoor zullen de mogelijkheden voor cumul van enerzijds de uitkeringen aan personen met een handicap en de invaliditeitsuitkeringen en anderzijds de beroepsinkomsten uitgebreid moeten worden. Uitwerken van een fiscaal en sociaal statuut voor de mantelzorger die tijd besteedt aan de verzorging van een zorgbehoevend familielid (in samenwerking met de gemeenschappen en de gewesten). Een persoon die immers tijd besteedt aan een zorgbehoevend familielid mag geen directe of indirecte nadelen in het kader van zijn loopbaan ondervinden. Steunen van gezinnen die met de handicap van een kind geconfronteerd worden. Hiervoor zal ze de fiscale abattementen voor gehandicapte kinderen ten laste versterken en het nieuwe stelsel van verhoogde kinderbijslag tot alle kinderen met een handicap uitbreiden. Bovendien zal het ouderschapsverlof uitgebreid worden ten gunste van ouders van een kind met een handicap. Uitwerken van een plan, in overleg met de gemeenschappen en de gewesten, om een handicap met zware zorgbehoevendheid beter ten laste te nemen. Dankzij dit plan zullen meer plaatsen aan personen met een handicap voorbehouden worden in dag- en opvangcentra en respijtverblijven, meer bepaald via een specifieke tegemoetkoming van het RIZIV. Alle concrete initiatieven rond personen met een handicap die dit jaar nog op til staan, worden uitgebreid omschreven in de beleidsnota van Staatssecretaris Fernandez. U kan deze beleidsnota terugvinden op de website van de Kamer. Namens de Eerste Minister, EVELIEN GHYSELS

27

Geachte heer, Wij hebben kennis genomen van de FOVIG-stellingname rond gebruikersrechten (i.v.m. beroepsprocedure), zorgcontinuïteit, specifieke doelgroepen, tekorten, zorgregie en experimenten in de zorg. Uw heldere stellingname zal volgende week het voorwerp uitmaken van een bespreking onder de CD&V-parlementairen van de commissie welzijn, volksgezondheid en gezin in het Vlaams Parlement. U krijgt nog feedback. Met vriendelijke groeten, Gianni Loosveldt, Wetenschappelijk medewerker Welzijn, volksgezondheid, gezin, inburgering en gelijke kansen CD&V-fractie Vlaams Parlement Geachte Heer De Vos, Bedankt voor de mail die ik ook aan Minister Vanacker en aan de collega’s van het Vlaams Parlement zal doorsturen. Met vriendelijke groeten, Luc GOUTRY Volksvertegenwoordiger - Quaestor Geachte, Zeer sterke tekst, waarvoor onze appreciatie. U heeft alvast onze steun! Vriendelijke groeten De Schrijver Frans Schoonderhage vzw Dag Luc We doen het nodige om jullie standpunten bekend te maken bij onze leden. Uiteraard zijn jullie vertegenwoordigers o.i. de beste spreekbuizen naar de verantwoordelijke directies ter plekke. Met vriendelijke groeten Frank Cuyt Algemeen directeur [email protected] www.vlaamswelzijnsverbond.be

28

Actie rond tekorten personeelskader in voorzieningen Op 6 november 2008 werd door de ganse sector (voorzieningen, syndicaten, gebruikers) actie gevoerd rond de personeelsbezitting in onze centra. Paul Janssens en Monique Dumon maakten deel uit van de gebruikersdelegatie. De minister beloofde voor het meerjarenplan 2010-2014 de kloof tussen de reële personeelsbezetting en de personeelsnorm te dichten. Volgende tekst diende als basis voor de actie. 25 jaar personeelsstop weegt op sector Begin de jaren 70 van vorige eeuw werden personeelsnormen opgesteld voor (semi)-residentiële voorzieningen waar mensen met een handicap worden ondersteund. Deze personeelsnormen bepalen per opvangvorm het aantal en de functies van de medewerkers die in aanmerking komen voor subsidiëring. Het vastleggen van personeelsnormen in de regelgeving gebeurde onder andere voor de sectoren gehandicaptenzorg en bijzondere jeugdbijstand. De voorzieningen vulden deze personeelsnorm in op een verschillend tempo. Sommigen hadden vrij vlug een personeelsbezetting die dicht bij de norm lag, bij anderen was in werkelijkheid het verschil met de norm groot. In het kader van besparingsmaatregelen werd op 28 juli 1983 een personeelsstop ingevoerd in de sector gehandicaptenzorg. Hierdoor werd het personeelskader geblokkeerd op het aantal personeelsleden dat op dat moment effectief in dienst was. Dergelijke personeelsstop werd niet in andere sectoren ingevoerd. Vandaag werken in de sector 15.667 mensen. Het zouden er 17.884 moeten zijn indien de personeelsstop niet was ingevoerd. Over alle voorzieningen heen is gemiddeld slechts 87,61% van de personeelsnorm ingevuld. Om de personeelsbezetting in alle voorzieningen in overeenstemming te brengen met het personeelskader, dat de overheid zelf uittekende om een goede opvang voor personen met een handicap te realiseren, zijn er 2.200 jobs nodig. Om dit te realiseren is 103 miljoen euro nodig.

29

Na 25 jaar lijkt het ons niet meer dan redelijk dat de overheid het personeelskader toekent aan de voorzieningen dat ze zelf heeft bepaald en goedgekeurd. Sinds de jaren 70 is er bovendien heel wat gewijzigd in de sector. Zo is de opvatting over ondersteuning van personen met een handicap sterk gewijzigd naar een meer individuele ondersteuning. Het cliëntprofiel van personen die beroep doen op (semi)-residentiële voorzieningen is zwaarder geworden, de populatie in voorzieningen voor volwassenen is ouder geworden. Jongeren en volwassenen die minder ondersteuning nodig hebben, zijn doorgestroomd naar meer ambulante werkvormen. Sedert de invoer van de personeelsstop moeten voorzieningen voldoen aan bijkomende hedendaagse eisen (zoals kwaliteitsdecreet, informatica, …) die de overheid oplegt. Wij vinden de ongelijkheid die ontstaan is tussen voorzieningen door de personeelsstop niet aanvaardbaar. Zowel personen met een handicap, als het personeel, als het management van de voorziening hebben zwaar onder de personeelsstop te lijden. Iedereen is het erover eens dat alle personen met een handicap recht hebben op een even kwaliteitsvolle ondersteuning. Medewerkers komen door deze personeelsstop onder een nog hogere werkdruk te staan. Zo staat het personeel dikwijls alleen voor een groep van 8 tot zelfs 12 mensen met een handicap. Alle voorzieningen willen graag een even kwaliteitsvolle dienstverlening organiseren. Zelfs met een volledige personeelsbezetting is dit moeilijk. Elke voorziening kiest er voor om zoveel mogelijk personeel voor de directe ondersteuning van personen met een handicap in te zetten. Weinig personeel blijft er over om in te zetten op andere functies (onderhoud, administratie, …). Dit kost voorzieningen veel moeite en geld.

30

Wij eisen dat de overheid de kloof dicht tussen de personeelsnorm en de personeelsbezetting. Hiervoor is een groeipad nodig: 1. de personeelsomkadering van die voorzieningen die onder het gemiddelde van de sector liggen moet opgetrokken worden tot het sectorgemiddelde. Hiervoor zijn 500 jobs nodig. Dit kost 23,5 miljoen euro. 2. alle voorzieningen moeten een volledig ingevulde personeelsnorm bekomen. 3. alle voorzieningen moeten voor eenzelfde opdracht beschikken over evenveel personeel. 4. de ongelijkheid mag niet verder toenemen. Het volgende uitbreidingsbeleid moet gebeuren aan 100% van de personeelsnorm. Ondanks wachtlijsten geen nieuwe middelen voor uitbreiding in 2009 Het meerjarenplan 2003-2007 dat voorzag in de jaarlijkse uitbreiding van het aantal opvangplaatsen voor personen met een handicap is afgelopen. Voor de komende jaren is nog geen nieuw plan opgesteld. Dit meerjarenplan is noodzakelijk omdat er nog steeds personen met een handicap wachten op ondersteuning. Op 31 december 2007 waren er 7.908 dringende vragen met urgentiecode 1 of 2 geregistreerd op de centrale registratie zorgvragen. Wij ondersteunen de minister in zijn voornemen om een nieuw meerjarenplan door het Vlaamse parlement te laten bekrachtigen. Wij stellen echter vast dat er een breuk komt in de realisatie van het uitbreidingsbeleid. Voor een nieuw uitbreidingsbeleid vanaf 1 september 2009 zijn geen nieuwe middelen voorzien. Wij verwachten dat de continuïteit in het uitbreidingsbeleid gegarandeerd wordt via een nieuw meerjarenplan en dat er nieuwe middelen voorzien worden om in september 2009 bijkomende plaatsen te creëren.

31

Federatie van Ouderverenigingen en gebuikersraden In Instellingen voor Personen met een Handicap v.z.w. Maatschappelijke zetel:

H. Consciencelaan 3 Bestuursleden Provincie Antwerpen De heer Snyers Frans Van Cuyckstraat 27 2320 Hoogstraten Tel.: 03/3146652 E-mail: [email protected] Provincie Brabant Mevrouw Dumon Monique Bavegemstraat 61, 9860 Oosterzele. Tel.: 09/3627303. E-mail: [email protected] Provincie Limburg Mevrouw Janssens-Vanoppen Simonne M. Scheperslaan 171, 3550 Heusden-Zolder. Tel.: 011/536823. E-mail: [email protected]

8540 Deerlijk

056/32.77.12

De heer Schreuders Pierre Kleinrees 60, 2640 Kasterlee. Tel.: 014/850230. E-mail: [email protected] ondervoorzitter

www.fovig.be

De heer Verhoeven Hugo Zijpstraat 66, 2570 Duffel. Tel.: 015/317678. E-mail: [email protected]

De heer Festraets Roger Den Bremt 18, 3020 Herent. Tel.: 016/200775.

De heer Pauwels Armand Oude Lummenseweg 32 3580 Beringen Tel.: 011/425471

De heer Van Gestel Marc Kloosterstraat 60 3900 Overpelt Tel.: 011/649861 E-mail: [email protected]

Provincie Oost-Vlaanderen Oost-Vlaanderen De heer Andries Julien Bredadreef 12 9100 Sint-Niklaas 03/7769535 E-mail: [email protected]

De heer Callewaert Toon H. Consciencelaan 3 8540 Deerlijk Tel.: 056/327712 E-mail: [email protected] voorzitter

De heer De Keyser Willy Steltloperstraat 19, 9000 Gent. Tel.: 09/2229430. penningmeester

Provincie West-Vlaanderen De heer Devos Eric Marie Joséelaan 121 1200 Brussel 02/7341857 E-mail: [email protected]

De heer Kinnet Alex Pieter De Conincklaan 8 8000 Brugge Tel.: 050/315741 E-mail: [email protected]

FOVIG-secretariaat Luc De Vos Tweebekenstraat 4 9052 Zwijnaarde Tel. En fax: 09 – 221.15.89 [email protected]

32

www.grouperibel .be

uw partner voor deuren industrieterrein de kluis industrieweg 32 B-2320 hoogstraten tel.: +32(0)3/314.70.23 fax: +32(0)3/314.56.81 [email protected]