21e eeuwse vaardigheden in het onderwijs stand van zaken en toekomstige mogelijkheden
SLO ● nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling
Petra Fisser VELON-studiedag Breda, 13 november 2015
SLO, nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling • Onafhankelijke, niet-commerciële positie als landelijke kennisinstelling • Curriculumontwikkeling: – ontwikkelen en onderhouden van landelijke leerplankaders (kerndoelen, eindtermen, examenprogramma’s, referentieniveaus) – ondersteunen en adviseren van OCW m.b.t. leerplanontwikkeling – uitvoering van onderzoek ter ondersteuning van deze twee hoofdtaken – primair en voortgezet onderwijs (incl. speciaal onderwijs) – Ketenpartners, incl. lerarenopleidingen
Leerplankaders • Visie op, en doelen en inhouden van het leren vormen kerncomponenten van het leerplankader
http://www.slo.nl/organisatie/overmissie/kerntaken/
Welk onderwijs nu voor straks?
21e eeuwse vaardigheden • 2014: Wat wilden we weten? – Wat zijn de vaardigheden van de toekomst? – Hoeveel aandacht is er voor deze vaardigheden in het primair onderwijs en in de onderbouw van het voortgezet onderwijs?
• 2014: Wat hebben we gedaan? – Debat gevolgd en literatuuronderzoek gedaan om te bepalen om welke vaardigheden het zou moeten gaan – Kerndoelen en leermiddelen onderzocht – Vragenlijst en case studies van scholen – Discussiebijeenkomsten met leraren en andere experts http://www.slo.nl/toekomstgerichtonderwijs
Analyse kerndoelen & referentieniveaus • 21e eeuwse vaardigheden komen de orde, maar in geringe mate • Meeste aandacht voor: – Communiceren – Zelfregulering – Sociale en culturele vaardigheden
• Weinig aandacht voor: – Probleemoplosvaardigheden – Samenwerken – Digitale geletterdheid (po) – Creativiteit
Analyse van leermiddelen • Weinig doelgericht, substantieel en systematisch aandacht voor de vaardigheden in leermiddelen • Weinig aandacht voor probleemoplosvaardigheden, creatief denken en sociale en culturele vaardigheden • Meer aandacht voor de vaardigheden in geïntegreerde methodes
Analyse van de onderwijspraktijk • Vragenlijst – 822 leraren po – 867 leraren vo onderbouw – Extra respons: 1139 leraren Tweede Fase
• Case studies – 10 po-scholen, 9 vo-scholen – Mix van traditioneel/traditioneel vernieuwend/veelbelovend
Wat gebeurt er in de lespraktijk? • Vaardigheden worden belangrijk gevonden • Soms tot regelmatig aandacht voor de vaardigheden in de les • Meer aandacht voor vaardigheden in po (bovenbouw) dan vo-onderbouw!
Digitale geletterdheid • Mate van aandacht voor mediawijsheid
(gemiddelde score leraren po/onderbouw vo) (score 1=bijna nooit; score 5=bijna altijd)
• Leraren uit de bovenbouw po besteden significant meer aandacht aan mediawijsheid dan leraren in andere leerjaren po. Zij scoren ook significant hoger dan leraren vo onderbouw.
Probleemoplossend denken en handelen • Mate van aandacht voor probleemoplossend denken en handelen
(gemiddelde score leraren po/onderbouw vo) (score 1=bijna nooit; score 5=bijna altijd)
• Er zijn geen significante verschillen tussen leraren po en onderbouw vo, en ook niet tussen leraren in verschillende leerjaren po.
Creativiteit • Mate van aandacht voor creatief denken
(gemiddelde score leraren po/onderbouw vo) (score 1=bijna nooit; score 5=bijna altijd)
• Er zijn geen significante verschillen tussen leraren po en onderbouw vo, en ook niet tussen leraren in verschillende leerjaren po. meer resultaten m.b.t. de andere vaardigheden, zie http://curriculumvandetoekomst.slo.nl/21e-eeuwse
Lespraktijk: uitkomst case studies • Scholen die (meer) aandacht besteden aan doen dit vanuit: – pedagogische visie of schoolprofiel (bijv. technasium, cultuurprofielscholen) – projectonderwijs, weinig (structureel) in leergebieden
• Leraren vinden innovatieve toepassing vaardigheden vaak lastig vorm te geven – Kritisch denken, probleemoplosvaardigheden, digitale geletterdheid worden complex gevonden
• Meerderheid van de leraren (67%) voelt zich niet voldoende toegerust en heeft behoefte aan lesmateriaal en professionalisering
Conclusie 2014 • 21e eeuwse vaardigheden komen weinig structureel en doelgericht aan de orde • Leraren hebben meer houvast nodig • Gegeven het belang van de vaardigheden is meer aandacht wenselijk • Inbedden in bestaande leergebieden meest kansrijke optie
Project 21EV in 2015 • QuickScans 21e eeuwse vaardigheden • Inventarisatie huidige onderwijspraktijk & internationale studie • Leerplankaders – In 2015 probleemoplosvaardigheden, creatief denken en digitale geletterdheid omdat uit het onderzoek van 2014 bleek dat deze vaardigheden op dit moment het moeilijkst uit te voeren, onduidelijk of nog weinig bekend zijn
• Ontwerpen, ontwikkelen en evalueren van voorbeeldmatige uitwerkingen – geschikt voor in ieder geval po en onderbouw vo – probleemoplossen, creatief denken en digitale geletterdheid – Nederlands, kunst en cultuur, rekenen/wiskunde en mens en maatschappij
• Inzicht in de manier waarop kaders en instrumenten voor het volgen en beoordelen van leerlingen ontworpen en ontwikkeld kunnen worden
Leerplankaders • Creativiteit • Probleemoplossen • Digitale geletterdheid (ICT-(basis)vaardigheden, mediawijsheid, informatievaardigheden en computational thinking)
• Opbouw van de leerplankaders – Inleiding met definitie – Waarom aandacht aan besteden in het onderwijs? – Uitwerking in inhouden en (tussen)doelen – Voorbeeld(les)uitwerkingen
Doelen, inhouden en voorbeelden • Inhouden en doelen geformuleerd als einddoelen • Per vaardigheid, subvaardigheid en doel nagaan op welke manier dit in het basis- en voortgezet onderwijs aan de orde kan komen • Dus niet: computational thinking is alleen voor VWO, creatief denken is alleen voor onderbouw PO, etc. • Wel: op welke manier kunnen we in de verschillende leerjaren van PO en VO de verschillende vaardigheden aan bod laten komen?
Beschikbare voorbeeldmaterialen PO • Probleemoplossen – Kunst & Cultuur, onder-, midden-, bovenbouw – Nederlands, bovenbouw – Rekenen, onder-, midden-, bovenbouw
• Creativiteit – Kunst & Cultuur, onder-, midden-, bovenbouw – Aardrijkskunde, onder-, middenbouw – Natuurkunde, bovenbouw – Rekenen, onder-, midden-, bovenbouw
• Digitale geletterdheid – Kunst & Cultuur, onder-, midden-, bovenbouw – Nederlands, bb
Beschikbare voorbeeldmaterialen VO • Probleemoplossen – Kunst & Cultuur, vmbo-tl, klas 2 – Nederlands, vmbo b/k, klas 2 – Natuurkunde, onderbouw – Aardrijkskunde, onderbouw – Wiskunde, onderbouw
• Creativiteit – Kunst & Cultuur, vmbo-tl, klas 2 – Aardrijkskunde, onderbouw
• Digitale geletterdheid – Wiskunde, onderbouw – Nederlands, onderbouw
SLO-project in 2016 • Afronden van een deel van de lesvoorbeelden van 2015 • Verder met digitale geletterdheid • Nieuwe vaardigheden, een keuze uit: – kritisch denken – sociale en culturele vaardigheden – zelfregulering – communiceren – samenwerken
SLO-project in 2016 • Nadrukkelijke wens om samen te werken met de verschillende lerarenopleidingen! – Wat doen jullie al? – Wat hebben jullie nog nodig? – Sluiten onze producten daar bij aan? – Hoe kunnen we eventueel onze producten zo inhoudelijk vormgeven dat het in de lerarenopleiding te gebruiken is?
Vragen, opmerkingen, etc. • Petra Fisser
[email protected]
