2008 musichallproductions.be EDUCATIEVE BIJLAGE

EDUCATIEVE BIJLAGE

© 2008 | musichallproductions.be

INHOUDSTAFEL Ι. Inleiding ΙΙ. De droom van de schrijfster ΙΙΙ. Opdrachten 1. Muziek 2. Stem 3. Teksten Ι∇. Bijlagen


INLEIDING

Deze lesmap is bedoeld voor leerkrachten muzische en beeldende vorming, en leerkrachten Nederlands om met het materiaal uit de muziektheaterproductie aan de slag te gaan. Leerkrachten kunnen suggesties uit deze lesmap hanteren, zowel voor voor- als naverwerking in de klas. Essentieel onderdeel in de beleving van de voorstelling door scholieren is een goede voorbereiding. Dit houdt in dat leerlingen een minimale kennis hebben over de voorstelling die ze zullen gaan bekijken: -

ze zijn vertrouwd met het personage van de schrijfster en kunnen haar tijdens de voorstelling herkennen;

-

ze kennen de ‘rode draad’ doorheen de voorstelling;

-

ze weten dat er een pianiste en een actrice op scène staan;

-

ze hebben enige notie van wat er allemaal met poëzie kan gedaan worden op een scène: uitdrukking in muziek, in stem, in beelden,…;


DE DROOM VAN DE SCHRIJFSTER Beeld: Aanblik van de scène als het publiek de zaal binnenkomt: een vrouw achter een schrijftafel… op de vloer rondom rond de tafel: papieren… aan de andere kant van de scène een vleugel… achteraan op scène: een spiegel. De vrouw is verwoed aan het schrijven en kijkt slechts af en toe op vanachter haar schrijftafel. Zaallicht gaat uit. Spot op de vrouw. Stilte. Een vrouw komt op en neemt plaats achter de piano. Zij begint te spelen. Eerst gebeurt er niets. Dan reageert de vrouw van achter haar schrijftafel. De pianomuziek werkt als een ‘trigger’. Ze wordt plots uit haar droomwereld gehaald. Ze komt van achter haar schrijftafel en doet haar jas uit.

Op scène: een muzikant en een actrice. De actrice speelt een schrijfster die in een psychiatrische instelling opgesloten zit. De diagnose luidt schizofrenie 1 . De dagdagelijkse realiteit van de instelling staat haaks op haar realiteit, namelijk die van de literatuur en de poëzie. Ze leeft volledig in haar eigen droomwereld. Enkel muziek slaagt erin haar uit haar wereld te halen en haar te confronteren met datgene wat erbuiten is. Doorheen de voorstelling is er een voortdurende cirkelbeweging van de poëtische naar de muzikale wereld en weer terug, om uiteindelijk naar het einde van de voorstelling samen te smelten. 1

Dit is in werkelijkheid de Nieuw-Zeelandse schrijfster Janet Frame overkomen. Zij heeft haar levensverhaal neergeschreven in een autobiografisch drieluik. Deze drie boeken zijn verfilmd door de cineaste Jane Campion, ook een Nieuw-Zeelandse, onder de titel ‘An angel at my table’. Naar het Is-land is het eerste deel van Janet Frames autobiografie. Hierin beschrijft ze hoe ze opgroeit in de jaren dertig. Ondanks de bittere armoede en de schokkende gebeurtenissen in de familie (dood van haar moeder en van een van haar zussen), ontwikkelt ze haar literaire talent en begint ze aan een universitaire studie. In ‘Een engel aan mijn tafel’ , het tweede deel beschrijft ze haar vereenzaming als studente, haar verblijf in psychiatrische inrichtingen, als gevolg van een verkeerde diagnose en haar uiteindelijke triomf: Ze wordt geestelijk gezond verklaard en haar schrijverschap vindt erkenning. Over haar ervaringen in psychiatrische inrichtingen heeft nog een apart boek geschreven, getiteld ‘Gezichten in het water’. De wederwaardigheden en gevoelens van hoofdfiguur Istina Mavet geven grotendeels die van de schrijfster weer: de verwarring, de voortdurende angst, de talloze elektroshock-behandelingen, de onmacht en vaak ook wreedheid van het verplegend personeel, de mensonterende leefomstandigheden en de steeds wordende dreiging van de hersenoperatie die alle problemen zou ‘oplossen’. Het derde deel van haar drieluik is getiteld ‘De gezant van Spiegelstad’. Enkele jaren na haar ontslag reist ze naar Londen. Ze gaat in een pension wonen waar een huisgenoot zich over haar ontfermt. Ze verkent de stad en vindt een baantje om geld bij te verdienen voor haar reis naar Ibiza. Op Ibiza vindt ze de inspiratie en rust om te schrijven en ontmoet ze Bernard met wie ze een kortstondige verhouding heeft. Als ze terugkeert in Londen laat ze zich onderzoeken in een gerenommeerd psychiatrisch ziekenhuis, waar wordt vastgesteld dat ze nooit schizofreen is geweest. Na de dood van haar vader keert Janet Frame terug naar Nieuw-Zeeland om zich volledig aan het schrijven te wijden.


Hoewel er duidelijk een rode draad in de voorstelling zit, is het voor de leerlingen toch nuttig om weten dat in het theater een verhaal niet altijd rechtlijnig hoeft te zijn of een eenvoudig plot dient te hebben. In het hoofdstuk met de opdrachten is dit gegeven ook uitgewerkt.

Het tekstmateriaal voor deze productie bestaat uit een selectie uit de poëzie en proza van Paul van Ostaijen. Met dit materiaal is de componist Nicolas De Cock aan de slag gegaan.

Tekst: Paul van Ostaijen Concept: Nicolas De Cock en Eline Van Puymbroeck Dramaturgie: Eline Van Puymbroeck Coaching: Catherine Delasalle Compositie voor piano: Nicolas De Cock Spel: Eline Van Puymbroeck Muzikale uitvoering: Ann Joly Kostuum en decor: Sylvia Hiel en Eline Van Puymbroeck Educatieve omkadering: Eline Van Puymbroeck Produktie: Nicolas De Cock en Eline Van Puymbroeck

Met deze productie willen de makers onderzoeken wat er gebeurt als je muziek en poëzie samenbrengt op scène: hoe gaan deze twee ‘talen’ met elkaar om? Elke ‘taal’ heeft zijn eigenheid en wat gebeurt er als je de beide met elkaar confronteert? Verandert bijvoorbeeld het metrum van een gedicht als je dit gedicht op muziek zet? Wat gebeurt er met een muziekstuk als je er tekst en stem bijbrengt? Wat gebeurt er met de stem als je praat op muziek: ga je in de hoogte, of eerder in de laagte, ga je roepen, fluisteren,… ? Een tweede drijfveer voor het maken van deze productie is jongeren laten kennismaken met poëzie in de ruimste zin van het woord: van geschreven gedichten tot klankpoëzie. Als jongeren na het zien van de voorstelling al enig besef hebben van de ontelbare mogelijke expressievormen van poëzie in het theater (in muziek, stem, beeld) zijn de makers al voor een groot deel in hun opzet geslaagd. Als ze bovendien ook nog tot de vaststelling komen dat poëzie iets is wat ze zelf ook kunnen schrijven, is dit zeker en vast een meerwaarde voor de makers maar in de eerste plaats ook voor de jongeren zelf.


Het overkoepelende thema voor deze lesmap is contrasten. Deze zijn zowel in de verhaallijn als in de muziek terug te vinden. Muziek en poëzie staan soms volledig los van elkaar, en op andere momenten komen ze dan weer gedeeltelijk samen (tijdens bepaalde versregels zwijgt de piano en vice versa), om op het einde van de voorstelling quasi synchroon te verlopen, zoals bijvoorbeeld in Huldegedicht aan singer. De opdrachten in deze lesmap zijn opgebouwd rond dit thema. Dit hoofdstuk bestaat uit drie delen: 1. Muziek: De opdrachten in dit deel spelen met de idee van overgang van muziek naar tekst. Wat gebeurt er met muziek (qua klankkleur, ritme) als je die confronteert met of omzet in poëzie? 2. Stem: In dit onderdeel wordt er gewerkt rond mogelijkheden van stemgebruik. Hierbij wordt er uitgegaan van de vraag: hoe kan ik poëzie en muziek op een scène overbrengen naar een publiek door middel van stem? 3. Teksten: De opdrachten in dit deel gaan uit van de vraag: Wat gebeurt er met ritme en sfeer van gedichten wanneer die op scène geconfronteerd worden met muziek?

Deze lesmap richt zich naar jongeren vanaf 14. Niet alle opdrachten zijn voor alle leeftijden en alle groepen geschikt. Het is aan de leerkracht om te selecteren.


OPDRACHTEN 1. MUZIEK Muziek speelt hier een uiterst belangrijke rol: het is één van de twee pijlers van de voorstelling. Bovendien ‘dirigeert’ de muziek het personage van de schrijfster zoals bij een pop; de muziek tijdens de voorstelling raakt de vrouw en haalt haar uit haar droomwereld. Op bepaalde momenten in de voorstelling wanneer de vrouw in zichzelf gekeerd is, wordt ze door de muziek weer tot het hier en nu gebracht. De muziek fungeert hier dus als ‘trigger’. De opdrachten in dit onderdeel van de lesmap hebben als thema: de overgang van de muzikale naar de poëtische wereld, of anders gezegd’ hoe beïnvloedt muziek poëzie?’ Deze invloed is tweeërlei: - invloed op de poëzie zelf (metrum, opbouw,…) - invloed op de manier waarop de poëzie op scène gebracht wordt

a) muziek beluisteren vanuit de sfeer van de voorstelling De leerlingen beluisteren 5 muziekfragmenten. De eerste drie komen uit de voorstelling en kan u downloaden van de website: namelijk Herfstlandschap, Rodica en dodica en Singer naaimasjien. Voor fragmenten 4 en 5 kan u muziek van andere componisten gebruiken, die qua stijl redelijk nauw aansluiten bij de muziek van Nicolas De Cock, namelijk Philip Glass en John Cage. Deze muziek is in elke goede bibliotheek terug te vinden. Muzieksuggestie Fragment 4: - Morning Passages uit The Hours (filmmuziek) - The Kiss uit The Hours (filmmuziek) Fragment 5: - Suite for Toy Piano van John Cage (In a Landscape, 1948) - Bacchanale van John Cage (In a Landscape, 1948)

Per fragment hebben de leerlingen de keuze uit drie teksten. Laat hen die tekst kiezen die volgens hen het best bij dat muziekfragment past en laat hen hun keuze verantwoorden. Laat hen muziek en teksten vergelijken op basis van ritme, sfeer,… Werkbladen voor de leerlingen zijn terug te vinden in de bijlage.


b) muziek beluisteren naar stemgebruik Poëzie naar een scène vertalen kan op verschillende manieren: je kan poëzie voorlezen, vertellen, maar ook zingen, fluisteren, schreeuwen,…. Kortom je kan op een scène experimenteren met stem om poëzie zo levendig mogelijk naar een publiek over te brengen. Vandaar de link met stemkunstenaars in dit onderdeel van de lesmap. Het is interessant om leerlingen met werk van een aantal stemkunstenaars te laten kennismaken, zodat ze een idee krijgen van wat er allemaal mogelijk is op het vlak van stemexpressie. Deze confrontatie kan aanvankelijk gekke reacties oproepen bij leerlingen, maar als ze naderhand de voorstelling zullen zien, zal er bij hen wel enige vorm van herkenning optreden. Bovendien opent het ook de weg naar hun eigen stemgebruik, waar in het hoofdstuk over stem verder wordt op ingegaan. Het kan voor hen inspirerend werken om te horen dat ze met hun eigen stem veel meer kunnen, dan enkel praten en zingen. Zo kunnen ze vrijer met hun eigen stem omgaan.

Muzieksuggesties Van een aantal van deze stemkunstenaars zijn in elke goede bibliotheek wel enige cd’s te vinden. Voor de minder bekende kan je terecht op: www.krikri.be en www.ubu.com (mp3 bestanden gratis te downloaden)

De namen: Lauri Anderson Meredith Monk Greetje Bijma David Moss Jaap Blonk


Lauri Anderson is een Amerikaanse performancekunstenares. Wat zij doet met haar stem is niet in een woord samen te vatten: ze zingt, praat, hijgt, fluistert,…. Een van de centrale thema’s in haar werk is de invloed van technologie op de menselijke stem en –communicatie. Meer info op: www.laurieanderson.com Meredith Monk (VSA) is een componiste, zangeres, choreografe, en producent van muziektheater, films en installaties. Ze is al 35 jaar als klankpoëet actief en wordt omschreven als een ‘magicien of the voice’ en ‘one of America’s coolest composers’. In haar werk tast ze de grenzen af zowel muzikaal als op het vlak van stem: ze exploreert ‘de stem als instrument’. Meer info op: www.meridithmonk.org Greetje Bijma (NL) Sinds 1970 is Greetje actief als zangeres bij verschillende jazzbands. Sinds 1990 concentreert ze zich op soloprojecten waarin ze de mogelijkheden van de stem exploreert en zang combineert met poëzie en literatuur. Meer info op: www.greetjebijma.nl David Moss (VSA) wordt beschouwd als een van de meest vernieuwende vocalisten en percussionisten in de hedendaagse muziek. Hij is medeoprichter (met Muziektheater Transparant uit Antwerpen) en artistiek directeur van ‘The Institute for Living Voice’ (IVL), een muziekcentrum waar masterclasses met zangers van over de gehele wereld worden georganiseerd. Meer info op: www.davidmossmusic.com Jaap Blonk (NL) is stemkunstenaar, klankdichter, musicus, autodidact. Hij begon saxofoon te spelen en na enige jaren ook te componeren. Maar bij de voordracht van poëzie en klankpoëzie ontdekte hij zijn vocale mogelijkheden. Blonk werd een volbloed stem-performer, met een krachtige uitstraling op het podium en een ongeremde vrijheid in het improviseren. Hij schrijft klankgedichten en andere teksten, zowel voor solouitvoering als met diverse muziekgroepen. Daarbij creëert hij vele nieuwe combinaties van vocale en instrumentale partijen. Zijn werk is ook voor kinderen aanstekelijk. Naast gastlessen in het basisonderwijs geeft hij ook workshops voor volwassenen. Meer info op: www.jaapblonk.com


STEM Vooraleer leerlingen aan het experimenteren gaan, is het nuttig eerst een paar eenvoudige ademhalingsoefeningen te doen en ook een aantal stemspelen. Vandaar uit kan er, vanuit teksten, gewerkt worden rond klank en ritme. (zie tekst in beweging in volgend hoofdstuk)

Vanuit adem naar klank -

Je ademt rustig in en uit. Leg je adem laag. Je moet je buik voelen dik worden.Laat je hand erop liggen. Geen opgetrokken schouders of gespannen lichamen. Je zit gewoon met rechte rug op de punt van je stoel (geen puddinghouding anders kan je niet fatsoenlijk inademen).

-

Je ademt in, en als je uitademt zet je er een klank op. Een soort ‘oeh’- klank is het gemakkelijkst. De bedoeling van deze oefening is te ervaren dat je wel gelijk kan beginnen met de inademing maar dat daarna ook de gelijktijdigheid verdwijnt. Ademhaling is een zeer persoonlijk gegeven. Verwacht bij de eerste oefeningen met klankvorming ook heel wat onwennigheid. Het is niet evident om je stem op deze manier te gebruiken. Het is een stadium dat onvermijdelijk is en waar je door moet. Eens je er voorbij bent, kunnen er heel knappe dingen gebeuren.

-

Je ademt in, je kiest de klank waarop je uitademt voorbeeld: eieieiei ooooooooooh oeoeoeoe aaaaaaaaaa enz. De klank duurt zolang als je uitademt. Forceer je niet, ga niet tot het einde. Als de lucht op is adem je gewoon weer in. Je kan elke keer een andere klank kiezen.

-

Je ademt in, je kiest een klank en je laat je uitademing op de klank gaan. Je speelt deze keer met de dynamiek. Het spel van luid en zacht.

-

Je ademt in. Kiest een toon en een klank. Die toon kan hoog, laag, of in het midden van jou stembereik liggen. Op de uitademing laat je die klank op die toon horen. Variatie: telkens je opnieuw uitademt kies je een andere klank of toon. Opmerking: op dit moment beginnen we met clusters te zingen. Een techniek die dikwijls in de hedendaagse muziek gebruikt wordt. Een groepering van klanken die volgens een bepaalde afspraak bij elkaar klinken.


-

Je ademt in. Kiest een toon en een klank. Je brengt er ritme in. Voorbeeld: daa-a-aa-aaa-aa Variatie: telkens een andere toon, een andere klank.

-

Je ademt in. Kiest een toon en een klank. Bij de uitademing speel je met die toon. Je laat je toon glijden van hoog naar laag. Je blijft hangen om dan ineens uit te glijden naar het andere uiterste.

Het besluit van deze introductie kan een improvisatie zijn, waarin alle elementen, zoals toon, dynamiek, tempo, ritme, klank en rust aan bod komen. Interessant wordt het als de improvisatie wordt opgenomen. Zodra de microfoon en het hele gebeuren daarrond aanwezig is, stijgt de concentratie en krijgt de improvisatie het karakter van een uitvoering. Ze is niet meer zo vrijblijvend, want ze wordt vastgelegd. En zelfs als ze niet verder geraakt dan de klasgroep, is de intentie om er iets unieks van te maken aanwezig en stijgt de kwaliteit zienderogen.

Stemspelen 1. Code -

per twee

-

a) je gaat achter elkaar staan. Je gebruikt een tekencode om je partner te laten bewegen. - tik achteraan het hoofd is vooruit - tik op het voorhoofd is achteruit - tik linker/ rechter schouder is respectievelijk links/ rechts - tik op het hoofd is stop

Degene die de codes geeft, zorgt ervoor dat er geen ongelukken gebeuren. Wisselen van rol. Variatie: de partner die geleid wordt, sluit de ogen. b) als de spelregels duidelijk zijn, zoeken de partners een nieuwe code voor de verschillende richtingen. - dit kan met klanken: aa, hoi, hie,… - dit kan met nonsenswoorden Dit wordt geoefend tot iedereen goed weet waarvoor de woorden/ klanken dienen. c) Aan de ene kant van de zaal telkens één iemand van de koppels, de andere staat aan de overkant.


- in het midden een hindernis met heel wat openingen (tafels/ stoelen). De ene groep sluit zijn ogen en probeert onder aanwijzingen in code aan de overkant te geraken. - werk met niet teveel koppels tegelijkertijd anders kunnen ze elkaar niet meer verstaan. Dit spel is ideaal om de stemmen los te krijgen en de spreekangst weg te werken. Leerlingen die je anders nooit hoort, gaan hier op in het spel en gebruiken hun stem.

2. Van fluisteren tot volop spreken

De groep staat verspreid in de speelruimte. Ze stappen rustig kris kras door elkaar. Ondertussen zoeken ze voor zichzelf een zin van een achttal woorden. Ze beginnen de zin te fluisteren. Ze blijven hem steeds herhalen. Langzamerhand laten ze hun stem luider en luider klinken. Als dit te snel gaat, begin je opnieuw. Het moet geleidelijk aan gebeuren tot op de grens van het schreeuwen, kapotte stemmen hoeven echt niet. Gebruik daarom een trom of cimbaal als controlemiddel. Nu ga je variëren. Je gebruikt daarvoor dezelfde zin. - je gaat roddelen met de personen die je tegenkomt - idem voor vleien, schelden, spannende gebeurtenis, grap,… - loop mopperend rond - protesterend, bevelend, verkondigend,…

3. Klanken doorgeven -

iedereen staat in de kring

-

de eerste zegt een klank en die gaat ongewijzigd de kring rond. Daarna doet zijn buurman hetzelfde.

-

de klank begint zacht en wordt telkens luider herhaald

-

de klank wordt steeds op een andere manier herhaald

-

zelfde werkwijze met een woord en een korte zin

opmerking: zo’n kring mag nooit te groot worden (ongeveer 8 personen). Werk je met grotere groepen dan maak je een aantal kringen die tegelijkertijd werken.


TEKSTEN

In dit onderdeel van de lesmap wordt er gewerkt vanuit drie verschillende invalshoeken: de poëzie en proza van Paul van Ostaijen heeft een sterk ‘muzikaal karakter’ en biedt bijgevolg heel wat mogelijkheden tot experimenteren met klank en ritme. De opdrachten in tekst in beweging gaan op dit aspect uitvoerig in. Een heel andere manier om met teksten te werken wordt belicht in tekst in beeld. Vele gedichten van Paul van Ostaijen zijn ook grafisch heel interessant. De dichter heeft er zijn handelsmerk van gemaakt om te experimenteren met typografie en bladschikking. Zo is er zelfs een gedicht dat er uitziet als een ontwerp voor een affiche, namelijk ‘Grote Zirkus van de H. Geest’. Tot slot is er personage in beeld. Of: ‘Hoe breng je het gegeven van het schrijven op scène?’ In tekst in beweging, tekst in beeld en personage in beeld, wordt er op drie totaal verschillende manieren met het tekstmateriaal uit de voorstelling gewerkt. Het is niet noodzakelijk om bij elke invalshoek telkens alle opdrachten met de leerlingen uit te voeren, wel is het voor hen interessant om weten dat er met eenzelfde tekst op scène heel uiteenlopende dingen kunnen gedaan worden.


Tekst in beweging Enkele opmerkingen vooraf: -

Begin niet met teksten te werken zonder stemspelen te hebben gedaan. Als de eerste stap niet gezet is en leerlingen niet vlot met hun eigen stem durven om te gaan, verloopt het werken met teksten erg stroef.

-

Groepen verschillen sterk van elkaar (afhankelijk van leeftijd en voorgeschiedenis). Zo zijn er klassen die snel doorhebben waar het om draait en zelf heel opbouwend werken, terwijl bij anderen alles moet voorgezegd worden. In het eerste geval kan je hen snel loslaten en zelf laten werken, terwijl de andere groep veel voorbeelden nodig heeft om uit te putten voor eigen werk.

-

Het werken met teksten uit de voorstelling is niet noodzakelijk, maar heeft het voordeel dat leerlingen tijdens de voorstelling meer gefocust zijn op teksten waarmee ze vooraf gewerkt hebben. Ze beleven de voorstelling bijgevolg intenser.

Berceuse presque Nègre De sjimpansee doet niet mee Waarom doet de sjimpansee niet mee De sjimpansee is ziek van de zee Er gaat zoveel water in de zee Meent de sjimpansee

Deze korte tekst kan snel gememoriseerd worden en kan al snel meer gespeeld dan gelezen worden. Dit is een ideale beginsituatie. Suggesties -

voorzeggen/nazeggen

-

eenzelfde zin steeds met een andere intonatie/dynamiek. Voorzeggen/nazeggen.

-

Met behulp van een trom, klap in de handen, stamp met de voet een cadans aanbrengen. Binnen die cadans voorzeggen en nazeggen met en zonder intonatieveranderingen.

-

Binnen deze cadans spelen met herhalingen van woorden, voorbeeld: waarom waarom waarom doet de sjimpansee niet mee


-

cfr. klanken doorgeven. Zin per zin het gedicht doorgeven, telkens op een andere manier

-

de leerlingen krijgen de tekst voor zich en duiden met diverse kleuren aan: - dynamiek - lettergrepen die ze lang aanhouden Elke nieuwe reeks aanduidingen wordt afzonderlijk ingeoefend, om uiteindelijk met elkaar gecombineerd te worden, voorbeeld: zie tekst

-

voor elke zin wordt met de hele groep bepaald hoe die zin uitgevoerd wordt. Suggesties worden uitgeprobeerd en vastgezet. Stukje bij beetje wordt alles ingeoefend tot het hele gedicht vaststaat en gekend is. Voorzie een uitvoeringsfase. Dit hoeft niet voor publiek maar de groep moet weten dat het nu goed moet zijn. Een hulpmiddel hierbij is het opnemen van een stukje. Het beluisteren ervan is alweer een andere ervaring en komt dikwijls het verdere werk ten goede.

Elementen waarmee gespeeld kan worden: -

intonatie

-

dynamiek

-

herhaling

-

zingen/clusters

-

canon

-

voor- en nazeggen

-

aantal leerlingen die de zin meezeggen: één/ een klein groepje/ heel de groep

-

vrij ritme/ cadans

Door deze elementen steeds weer te combineren, kom je met elke groep tot andere oplossingen. Het is soms nodig om zelf een aantal dingen voor te stellen om de leerlingen op weg te helpen. Doe dat in het begin met dezelfde zin en doe daar verschillende dingen mee. Laat de leerlingen zelf kiezen wat het uiteindelijk wordt. En bouw op deze manier het gedicht op.

Vers 4 Tekst: zie bijlage Vers 4 is een echt klankgedicht met een sterk opzwepende cadans en bovendien uitermate muzikaal. Het is dankbaar materiaal om mee rond klank en ritme te werken. -

lees het gedicht helemaal door. Zo valt de fragmentering en de herhaling sterk op.

-

Werk in groepjes (ongeveer 5 leerlingen)


-

Elk groepje kiest een fragment dat hen goed ligt en begint eraan te werken (werkwijze: zie Berceuse presque Nègre)

-

Er kan gewerkt worden rond beweging en instrumentale begeleiding

-

Werken rond beweging kan op verschillende manieren: - de beweging is mimisch: wat de tekst zegt wordt nagedaan (voorbeeld: vuisten ballen, springen) - beweging volgt het ritme van de tekst - beweging staat los van het ritme van de tekst - de beweging is mimisch, maar doet iets heel anders dan in de tekst wordt gesuggereerd Vanzelfsprekend lopen deze zaken door elkaar. De begeleider moet er vooral op toezien dat de leerlingen niet teveel tegelijkertijd doen en dan door het bos de bomen niet meer zien. Tijdens het werkproces zal uiteraard het accent verschuiven van beweging naar tekst en omgekeerd. Maar het uiteindelijke resultaat moet een uitgebalanceerd geheel zijn. Leerlingen zullen tijdens het werkproces merken dat bepaalde bewegingen fysiek niet haalbaar zijn in combinatie met tekst en dus zullen ze naar oplossingen moeten zoeken.

-

instrumentale begeleiding: het instrumentaal begeleiden sluipt net als de beweging binnen bij de tekst. Eerst is het enkel getik en geklap,… maar de begeleider kan dit uitbreiden door een ruimer instrumentarium aan te bieden. Nog meer dan bij beweging bestaat hier het gevaar dat de muziek gaat overheersen. De vuistregel hier is dat soberheid telt. Kies enkele zeer juiste geluiden/instrumenten en werk daarmee verder. De geluiden moeten de sfeer, het ritme en het spel van de tekst verhelderen, niet verdringen. Maar ook hier zal tijdens het werkproces de juiste balans moeten gezocht worden.

Bij uitbreiding kan deze oefening ook gedaan worden met: -

Nachtelike optocht

-

Huldegedicht aan Singer

-

Oude bekenden

-

Boere-charleston

Alle teksten zijn terug te vinden in de bijlage.


Tekst in beeld Vanuit deze invalshoek wordt het ruimtelijke karakter van de poëzie van Paul van Ostaijen belicht. Bedoeling bij onderstaande opdracht is dat leerlingen een ‘tekst’ omzetten in een ‘beeld’, al dan niet individueel of in groep. De ‘vormgeving’ die leerlingen hierbij hanteren is vrij te kiezen: figuratief, non-figuratief, in zwart-wit, in kleur,…, net als de technieken: affiche, tekening, schilderij, foto,…

De teksten die leerlingen als inspiratiebron kunnen gebruiken zijn: -

Bedreigde stad

-

Metafiziese jazz

-

Maskers

-

Dodezondag

Deze teksten zijn terug te vinden in de bijlage.

Personage in beeld Onderstaande opdracht gaat over het vormgeven van een personage op scène. Opdracht: Leerlingen stellen zich voor dat ze regisseur zijn. Hoe gaan zij het personage van de schrijfster op scène gestalte geven? Vragen aan de leerlingen: - Welk kostuum past volgens jou bij haar? -

Welke decorstukken zijn er volgens jou nodig op scène om aan een publiek duidelijk te maken dat de voorstelling over een schrijfster gaat?


BIJLAGEN


Fragment 1 Beluister het eerste fragment. Welke tekst past volgens jou bij dit fragment? Verantwoord ook je keuze! Tekst a: Amarillis Hier is In een zeepbel Iris hang de bel aan een ring en de ring aan je neus Amarillis Tekst b: In de mist is trage een os met een ossewagen stappend naast de mist nooit mist zijn maat de os van de ossewagen Uit de mist in de mist met de hortende wagen dut de wagenvoerder zich niet vast in een spoorloze slaap

Achter aan de wagen drijft lantaarnlicht een geringe wig van klaarte in de donkerdiepstraat Tekst c: Wanneer de zandman nog eens komt - maar hij komt niet meerzullen wij slapen gaan en dromen van een droom die niet gedroomd werd

Ach alle mensen slapen goed die de deur op de grendel weten


Fragment 2 Beluister het tweede fragment. Welke tekst past volgens jou bij dit fragment? Verantwoord ook je keuze!

Tekst a: Hip

Hip

Hoe

Hoe Hoe

Sienjaal

Knallende voeten Paarswitte lijnen en roodzwarte Herauten Tekst b: Visé marsj Luik

mortieren

Marsj mortieren Puppchen Du bist mein Augenstirn Puppchen mein liebes Puppchen défilé van een dag en een nacht door Brussel Tekst c: Nu rinkelt schel De elektrieke bel En scheurt de vrede van den avond Tot één rinkelende wond Van bange blijheid


Fragment 3 Beluister het derde fragment. Welke tekst past volgens jou bij dit fragment? Verantwoord ook je keuze!

Tekst a: Ik zag Cecilia komen op een zomernacht twee oren om te horen twee ogen om te zien twee handen om te grijpen verre vingers tien

Tekst b: Rodica en Dodica waren aan elkaar gebonden zo heeft de vroedvrouw ze gevonden Rodica en Dodica de ooievaar speelt trekharmonica

Tekst c: De linksbuiten kreeg de bal te pakken, liep er mee op en schoot direct naar doel. De doelman was evenwel op zijn plaats. Hij ving het keiharde schot van de linksbuiten op, maar was niet gelukkig bij het wegwerken. De linksbinnen kon op zijn beurt de bal opnemen en ermee tot dicht bij het doel lopen; dan, op zijn beurt schoot hij naar het doel. Toen was het dat het afschuwwekkende gebeurde, zo afgrijselijk dat niemand, aanvankelijk, het begreep Het schot van de linksbinnen, nog keiharder gegeven dan dat van de linksbuiten, had de bal tegen het hoofd van de doelman gezonden. Zonder dubio, zonder aarzelen, zonder pijn ook mag men haast denken, gleed het hoofd van de doelman van de hals en bleef, dicht bij het staande lichaam, liggen op de witte lijn van het doel. Monden gingen open en dan weer toe, hartstochtelijk; men merkte: ‘Nog was het doelpunt niet gemaakt.’


Fragment 4 Beluister het vierde fragment. Welke tekst past volgens jou bij dit fragment? Verantwoord je keuze!

Beluister het muziekfragment. Welke tekst past er volgens jou het beste bij? (enkel indien de nummers niet op de cd staan!)

tekst a: Slaap als een reus slaap als een roos slaap als een reus van een roos reuzeke rozeke zoetekoeksdozeke doe de deur dicht van de doos Ik slaap tekst b: Leg uw hoofd zo in mijn arm dat van uw voorhoofd naar uw mond mijn blik schuive over de kam van uw neus Leg uw hoofd zo ik leg op uw mond mijn hand wees rust tekst c: Ik kan geen postzegels verzamelen ik kan geen vrouwefoto’s verzamelen ik kan geen amourettes kollektioneren en geen wijsheid ik kan niets meer ik kan niets meer


Fragment 5 Beluister het vijfde fragment. Welke tekst past volgens jou bij dit fragment? Verantwoord je keuze!

Beluister het muziekfragment. Welke tekst past er volgens jou het beste bij? (enkel indien de nummers niet op de cd staan!)

tekst a: Slinger singer naaimasjien Hoort Hoort Floris Jespers heeft een Singernaaimasjien gekocht Wat Wat jawel Jespers Singernaaimasjien hoe zo jawel ik zeg het u Floris Jespers heeft een Singernaaimasjien gekocht Waarom waardoor wat wil hij Jawel hij zal hoe zo Circulez want SINGERS NAAIMASJIEN IS DE BESTE


tekst b: Is vorst breken stenen scherp slaan laarzen klaar schellen de schellen schel helder helder helder duizelruimte luidt

tekst c: The Lord is my Life immer dat met banjo’s The Lord is my Life autosirenen trommels


Vers 4 _________ ( Lalla ( lallen ( Lalla ( lallen ( lillen ( lil (

n e l i u h

vuist vechten vuisten vechten vuisten bal ballen vuisten ballen vrouw van vroeger komt postzegels gaf ik de jongen van vier hoog vier hoog ? valt een

mens van vier hoog spanning kuiten spannen springen

sprong val vallen vuisten leiden lijden buiten vuisten vatten lijden


wringen vuisten lijden wringen vuisten vod rijten snijden snit snik sikkelbeen een twee jij een twee jij sikkelbeen een man een lawine storten storten storten stort in mij de jongen van vier hoog lacht n e h c a l lillen vuist vod


in de man zijn in de jongen zijn door been

dwarst

sikkel

mij het

t \ d \ j \ i \ n \ s \ snij - den ik gil gillen gulpen lallen vallen val spannen ik word gespannen Jij Jij Jij Wie is jij een man een lawine storten storten storten storten Willen Wat


ik wil ademen S i v n e e l i w k i


zijn

NACHTELIKE OPTOCHT

Taptoe oe oe taptoe stapt al maar toe zwart van de nacht dat dik drukt de stijve straat breekt licht logge lucht en muziekgeschetter Licht van de laaiende lansen laaiende stap van de lichtende lansen lansen van laaiende licht dansende licht van de laaiende lansen dansend laaien van de lichtende lansen laaiende lansedans Lansgekletter muziekgeschetter lichtende kadans laaiende lansen laaiende kadans van lichtende lansen lichtend lucht kadans en dans van laaiende lansen kadans van laaiende lansedans kadans van dans Lichtende lampen laaiende lampen licht van laaiende lampen dans van laaiende lampen kadans van lichtende lampen kadans van laaiende lampen dans van de lucht in waaiende lampen waaiende dans van de lucht in laaiende lampen laaiende kadans in de waaiende lampedans kadans van lampedans licht van lampen Lansgekletter muziekgeschetter geschetter van klare klarinetten helder gekletter van klare klarinetten helder gekletter klarinettegeschetter Stappen op straat stappen breken de straat stramme stappen breken de straat


horizontaal vertikaal vooral diagonaal lampen lichten kadans klare klarinetten dansen in de lansedans klarinetten lampen en lansedans transparant Taptoe oe oe taptoe Uit "Nagelaten Gedichten"


HULDEGEDICHT AAN SINGER

Slinger Singer naaimasjien Hoort Hoort Floris Jespers heeft een Singernaaimasjien gekocht Wat Wat jawel Jespers Singer naaimasjien hoe zo jawel ik zeg het u Floris Jespers heeft een Singernaaimasjien gekocht Waarom waardoor wat wil hij Jawel hij zal hoe zo Circulez want SINGERS NAAIMASJIEN IS DE BESTE de beste waarom hoe kan dat wie weet alles is schijn Singer en Sint Augustinus Genoveva van Brabant bezit ook een Singer die Jungfrau von Orleans Een Singer? jawel jawel jawel jawel ik zeg het u een Singer versta-je geen nederlands mijnheer Circulez Bitte auf Garderobe selbst zu achten ik wil een naaimasjien


iedereen heeft recht op een naaimasjien ik wil een Singer iedereen een Singer Singer zanger meesterzangers Hans Sachs heeft Hans Sachs geen Singermasjien waarom heeft Hans Sachs geen Singer Hans Sachs heeft recht op een Singer Hans Sachs moet een Singer hebben Jawel dat is zijn recht Recht door zee Leve Hans Sachs Hans Sachs heeft gelijk hij heeft recht op SINGERS NAAIMASJIEN IS DE BESTE alle mensen zijn gelijk voor Singer Circulez een Singer Panem et Singerem Panem et Singerem Panem et Singerem Panem et Singerem et Singerem et Singerem Ik wil een Singer wij willen een Singer wij eisen een Singer wat wij willen is ons recht ein fester Burg ist unser Gott Panem et Singerem Panem et Singerem Panem et Singerem et Singerem et Singerem Waarom hoe zo wat wil hij wat zal hij Salvation army Bananas atque Panama


de man heeft gelijk hij heeft gelijk gelijk heeft hij jawel jawel jawel waarom wie zegt dat waar is het bewijs jawel hij heeft gelijk Panem et Singerem Panem et Singerem Panem et Singerem Singerem Singerem SINGERS NAAIMASJIEN IS DE BESTE Uit "Nagelaten gedichten"


OUDE BEKENDEN

Rommelen rommelen in de pot waar is Klaas en waar is Zot Zot is in het stalleke in het stalleke van Bethlehem bij het Kerstekind Rommelen rommelen in de pot waar is Klaas en waar is Zot Klaas zoekt naar het stalleke naar het stalleke van Bethleëm naar het Kerstekind Rommelen rommelen in de pot wat doet Klaas en wat doet Zot op een zucht zet Zot de deur van het stalleke zo vindt Klaas zijn weg naar het stalleke naar het Kerstekind Dank zij Zot zijn Klaas en Zot beiden in het stalleke bij het Kerstekind rommelen rommelen in de pot Uit "Nagelaten gedichten"


BOERE-CHARLESTON

Tulpebollen bolle tulpen tulpetuilen rozetuilen boererozen boerewangen boerelongen boerelongen ballen wangen wangen ballen bekkens ballen bolle bekkens bugel en basson - o hop! wie heeft er de kleine bugel gezien wie heeft er de grote bugel gezien en wie Gaston met zijnen basson Marie-Katelijne Marie-Katerien want dit is geen pavane of geen sarabande meer dat is geen gigue of geen allemande meer en geen wals dat is 'nen charleston 'nen boerecharleston van Gaston op zijnen basson En wie heeft er de kleine bugel gezien en wie heeft er de grote bugel gezien en wie Gaston met zijnen basson De kleine bugel zit in 'nen rozetuil bij Rozalie de grote bugel zit in de sjees bij Melanie Marie-Katelijne Marie-Katerien En Gaston die zit «In de Ton» ik vraag u pardon Bolle wangen ballen bekkens bugel en basson Uit "Nagelaten gedichten"


B E D R E I G D E

S T A D

______________________________________________________________

Visé marsj Luik mortieren marsj mortieren Puppchen Du bist mein

Augenstirn

Puppchen, mein liebes Puppchen

Heil Dir im

Siegerkranz Armee von Kluck jef jef jef 'ne zeppelin kruipt al gauw de kelder in

eins zwei eins zwei eins zwei eins zwei Pruisies Pruisies marsj mortieren Wij staan mijn broer en ik

les hommes au balcon

het flakkerend land de verre toren en


de laaiende

brand de saKKaden van het vertraPte leger de Masochistiese marsj

het

d

e

b

a

c

l

e

het stof van de zomer

het slijk van de herfst de ganse landweg 200 R - K automobielen geklo van nacht door 200 auto's 200 Sirenen_____________!


en duizend PLatsen van

schrapnell's

om de laaiende toren die verging in de

Vlam

en de vluchtenden de eindeloze stoet der vluchtenden en de koeien die 't verdomd vervelend vinden en de meeverhuisde luizen en

dat

alles

en

dat

alles

tot het morgen werd Puppchen DU bist mein Augenstirn

Het staPPen van de stad de forten zullen houen zullen vallen © 2008 | musichallproductions.be

zullen houen zullen vallen het staPPen van de stad in angst wassende begeren de militairhoeren trekken zich terug op de versterkte stad

Alle hoeren uit het gehele land en dat marsjeert dat doet de truk langs de boulevards de bonte boulevards de wemelende boulevards in de avond PRUISIES BLAUW


licht van

witte renards valeurs in de rode renards angst en begeerte

wat brengt morgen

dagbladventers houen

de forten zullen

De zwaar bedreigde tot het laatst te verdedigen stad ligt sidderend lichaam

een VALE POEL in de © 2008 | musichallproductions.be

bleek avond

PRUISIE S BLAUW en het gevaar staat de tijd staat hij tijd staat de ruimte

stil

tot

het

knalt


gend de

knal knal kneppert klettert knepperen klettert knallen luchtverplaatsing in Zut majeur en

contrapunt

Vlucht n verplaatsing in Zut mineur bommen knallen

huis (rekord spoedbestelling)

e e n i h c i z © 2008 | musichallproductions.be

t

gaat

huis in vlam s n van vlam vóór maan u maan voor de Vlam b s u b o e d n e

flakkere

vlam

maan


VLAM

De STad

STaat

STil

zo is de stad door gesneden werden de koorden

en staan alle dansers paf in hun dolle rondedans

zijn wij of spelen wij een makaber spel het salonpubliek van

de 18e voor

enkel de OBUS is positief

stad schouwburg harlekijns

Komeet van Halley belegerde stad spoedt U Mijnheren nog 15 minuten juist genoeg la pépette de generaals de souteneurs de patriotten

de demimonde

het kippevlees van de demimonde da's geen reklaam da's geen satijn geen zijde geen moiré


dat is kippevlees vallen de obussen spijts je pépetteliefdadigheid

DE OBUSSEN vallen vallen vallen

druppel

kanoncoïtus


ça va

ça viens

ça viens

ça va

keldervlucht van een bordel balloterende borsten

voetbalbuiken

tul goud zilver voile Mimi Manon pailjetten en tanden de patronne en grande soirée

men heeft niet de tijd zich om te kleden de obus valt zonder un client mesdames voyons

in de kelder bibbert het vlees kiloachtig © 2008 | musichallproductions.be

bibberen borsten rillen dijen

beven buiken

schminkbeken op vetsmoelen vol vrees en de potsierlijke oosterse pracht tul pailjetten vooruitgang van de wetenschap klappertanden ditmaal goud en plomb Gaby - Récamier heeft geen poen te vluchten tailleur te ouderwets trimmen uitgesloten Ah c'est la merde pour les Boches merde pour tout le monde © 2008 | musichallproductions.be

de lange Irène heeft het bizonder koud zilveren slangemazen

pas op voor de ratten ! t l bordel i kippen drukken zich thope G huis nevenaan een verlaten piano profitez des beaux oh

jours oh si vous voulez l'amour


c'est le MOMENT qui

NU autorennen - vliedende - vlucht groeien d door de priemen S T pijlen A D gloeiend

wrakken auto's rijten donkere lappen van de nacht wrakke wriemelen © 2008 | musichallproductions.be

onregelmatige SAKKADEN vertrapte mensen verdrekte soldaten beesten

verrekte

verdrekt verrekt vert rappeld m a s o c h i © 2008 | musichallproductions.be

s t i e s e m a r s j stappen drinken de straat dorsthete stappen drinken dorheid stappen steppen steppen

oeste

stappen

KADAVERRaMMelen kanonnen

MAKABERe RiBBen © 2008 | musichallproductions.be

verr

DANS ijzeren

e d n

n e r

e r e p P E L K

e n

T e T b e b L i K r e b KASSEIDEN

v a l l e n en © 2008 | musichallproductions.be

vallen maradeurs in huizen lichter dan obus fi lantropie redden alle stukken van waarde

Rammelen vluchten

wriemelen

vertrapte leger stromen auto's gillend geel licht striemt autobus OLD TOM GIN starre straat wagens caissons


wagons

machinegeweren KNarsen KNoken Rammelen Ribben

kanonnen

v l u c h t e n wrie me l e n ! o g t i u l © 2008 | musichallproductions.be

a f a t s ´ e d n e l l

lichte s t r e


l e n d e ` s i r e n e i G

e k i n g-o-r-d-el

stropige n a c h t k o a m l v


d

e n e k j i

s t a d l n e g g i l

N E M R A e armen d


BE nen

n e k n e w

be

stap NEN

pende niet

vooruitkomen

vergat men niets bij de verdedigingslinie niet de koning de eerste soldaat in de eerste loopgraaf toujours là of zijn staalhelm God

God misschien vergat men de koning


of zijn staalhelm en morgen wordt hij gekiekt met staalhelm voor nieuwe postzegels zeeziekte de ministerpresident

Grauw grauwt grijs dag

grijs

groeien van eksode

Salut bedreigde stad het heil langs het noorden jaarmarkt carrousel mensen en dingen kinderwagen hoedendoos lampenglas


uren dezelfde dingen is dit volk van God verlaten

de hoeren vergeten te trimmen zij vluchten enkel alsof men niet beide kan vluchten en trimmen maar de voorzitter van de

ESTAMINETBOND

zijn hoge hoed en zijn driekleursjerp

EENDRACHT MAAKT MACHT DIEU PROTÈGE LES ESTAMINETS zilveren letters


redt de eer

de stoet ziet uit e s

l e

l

n a

te V

je kan op de koppen lopen kon men dat ook niet simbolies stappen kilometer-tellen kilogram kiloliter (wordt weinig gebruikt) kilowatt © 2008 | musichallproductions.be

kilokwat t kilo kwatta ROEM VAN NEDERLAND

Kwatta = de Ruyter + 2 Tromp + 2 de Wit van mij werd gestolen B. S. A.

Birmingham Small Arms 3 fusils een prachtstuk Altijd © 2008 | musichallproductions.be

de trots van mijn familie

kinderwagen

hoedendoos

lampenglas

zuigeling

EKS

schoonste foor

OD E Altijd mensen zonderling marionettenspel van God de Vader of van Siderius (voor astrologen) V l u c h t e v

n l

d u

e c

m h

u t

r e

m n

e d

l e


s

m e n s e n V l u c h t e n d l e g e r d e 3 l e e f t i j d e


n v l u c h t e n naanahC à rebours

verslagen leger zegevierend leger van alle zijden mensen om de stad lege stad


lange mensenwegen noem mij liedjes en ik zal je zeggen of je de stad verliet of

won marsj mortieren Puppchen mein liebes

Puppchen privaatdocenten Darwinbewijskoppen heel de provincie Pommern lummels Oberleutnant Zum Befehl Puppchen immer Puppchen eins zwei eins zwei eins zwei eins zwei

DREI


waas wer hat Donnerwetter wer hat das gewagt eins zwei eins zwei eins zwei

KAISER

(niet de

motorrenner)

Gott mit uns Gott mit uns

aan de overzijde van de stroom ligt

PARIJS

Kultur Tradition du Volnay 69 es lebe der Kaiser

der jute jott vertrapt


marsj

! S I E G ! E K S O D E Uit: "Bezette Stad"


METAFIZIESE JAZZ Brak de violen dans muziek van latten ge broken violen wij steppers incognito The Lord is my Life immer dat met banjo's The Lord is my Life autosirenen trommels paardenklingelen Bois de Boulogne Tiergarten Made in Germany Gettogeluid The Lord is my Life galliciese jood jazzband © 2008 | musichallproductions.be

opdat de poorten van Zion vallen de roos van Jericho The Lord is my Life

banjo's

whisky

Uit "De feesten van angst en pijn"


Jazz

MASKERS Aan Paul Joostens Blijft nauweliks kracht de witte o de witte november Arme huizen te baren wit is de vloed sneeuw van het barensbloed Bleekblauw zijn de kinderen en rood hun hoofd in gesnikte sneeuw doffe tranen van de nacht werden pasgeborenen gewassen Licht gaf de maan die nog dom daarom lacht In de novembermiddag sterven kinderen worden gelegd in zwakke zerk van wit gratis geeft de zon het arme mensenlicht dat zijn moet bij zulke dwaze dode stoet worden begraven de arme huizen zonder spoed een na een Als alle begraven zijn dan is het om vijf


5 reeds duisternis

In de novembernacht is het Sabbat Sabbat van al deze witte kindertjes Geraamten knarsen en breken het krijt hebben hun schamele schaduw op huizen neergeleid Geraamten van witte o zo'n witte kindekes dragen grote RODE MASKERS knikken en lachen knikken en lachen door de zieke schachten van zwakke maneschijn Geruisloze bevruchting viel op de witte sneeuw kindertjes geboren dragen masker een oude eeuw zonder geluid was hun geboorte en zo is hun dans gedragen op de golven van de lichtende stad fosforessente kadans hun stappen zijn witte voeten op wittende sneeuw daartussen het blauwe licht zijn allen bedronken en tuimelen allen van dak tot dak op hun hoofd als er een bloedt is het wit net als er een weent maar allen dansen voort Een die moeder werd heeft haar even schreiende leven in sneeuw gesmoord de volgende stak zijn vader een gloeiend mes in het oog © 2008 | musichallproductions.be

dat voort sprong op het waanzinwitte dak maar de vader lacht getroost om zulke burleske moord De laatste van de bende sleept Kristus bij de voeten die naakt op de sneeuw zal boeten moeten dan lachen de kindertjes nemen morfium en spelen baccarat tot hun sneeuwwitte WITHEID in de kinderblanke sneeuw vergaat Uit "De Feesten van Angst en Pijn"


Dodezondag ________________ Zondag p a t e r n o s t e r t de

TREM staat

steeds

minuten niet vol of niet te vullen holheid zondag lege ruimte

mensen staan vereenzaamd verloren ge v a l l e n paternosterkralen

trem detoneert alledaags in zondagwijding geklepel motbollen en burgersvrouw die scherpte


van het stompe zondag

Doelloos enkel

koor

DD

ansers

__________ |

| Dom

Dansen

de trems

m____ijn__gespan_________________nen_____________ner_______________v en uitgerekte nerven dans op de muziek van droge dorre p a t e r n o s t e r k r


a l e n

minuten Uit "Bezette Stad"


2008 musichallproductions.be EDUCATIEVE BIJLAGE

Recommend Documents