2004

Jaarverslag

2003 / 2004

Inhoud Vooraf

2

3

H1 - Algemeen 1.1 Bestuur 1.2 Missie en Doelen 1.3 Secties en afdelingen

4 4 4 4

H2 - Wetenschappelijk Onderzoek 2.1 Beleidsvormend onderzoek 2.2 Gastonderzoeken 2.3 Adviezen en consulten 2.4 Publicaties

5 5 9 9 14

H3 - Natuurbeheer 3.1 Beheer 3.1.1 Christoffelpark 3.1.2 Shete Boka 3.1.3 Onderwaterpark 3.1.4 Jan Kok 3.1.5 Jan Thiel 3.1.6 Daaibooi 3.1.7 Beach Patrol 3.2 Verwerving

15 15 15 16 17 17 18 18 18

H4 - Natuur- en Milieueducatie 4.1 Programma’s 4.1.1 Kleuterklas 4.1.2 Vierde klassen 4.1.3 Vijfde klassen 4.1.4 Zesde klassen 4.1.5 Voortgezet Onderwijs 4.2 Overige activiteiten

20 20 20 21 21 21 21 22

H5 - Public Relations 5.1 Persberichten 5.2 Communicatie en imago 5.3 Overige activiteiten

25 25 25 27

H6 - Diversen

28

H7- Commissies en werkrelaties

32

H8 - Toekomstverwachtingen 8.1 Wetenschappelijk onderzoek 8.2 Natuurbeheer 8.3 Natuur- en Milieueducatie 8.4 Voorlichting en Public Relations

33 33 34 34

Bijlagen Publicaties 2003 / 2004 Overzicht Gastonderzoekers 2003 / 2004 Personele bezetting

35 39 40

Vooraf

3

H1- Algemeen 1.1 Bestuur Het bestuur van CARMABI bestaat uit: Dhr. N.J. Chaclin, voorzitter Dhr. J.M. Eustatia, secretaris Dhr. P.N. Virginia, penningmeester Dhr. E. Koense, bestuurslid Dhr. J.P. Curiel Yard, bestuurslid Mw. M. Russel Capriles, bestuurslid De directie van CARMABI bestaat uit: Dr. W.L. Bakhuis, directeur Dr. A.O. Debrot, onderdirecteur / Hoofd Sectie Wetenschappelijk Onderzoek Voorts bestaat de staf uit: Drs. J.A. de Freitas, Senior Researcher Drs. L.P.J.J. Pors, Hoofd Sectie Natuur- en Milieu Educatie / Beheerder Kabouterbos Lcs. B.T. Leysner, Manager Onderwaterpark / Hoofd Technische Dienst Dhr. C.J.M Schmitz, Hoofd Sectie Natuurbeheer Drs. S. Criens Een overzicht van de personele bezetting treft u in het laatste hoofdstuk aan. 1.2 Missie en doelen Onze missie is het werken aan een duurzame samenleving, waarbinnen een duurzame ontwikkeling van de natuur leidt tot voordelen waar ook ons nageslacht van kan genieten. Binnen dit proces spelen alle sectoren binnen de maatschappij een rol. Voortvloeiend uit de missie, om te komen tot een duurzame ontwikkeling, zijn onze primaire doelen: • het verrichten of doen verrichten van wetenschappelijk onderzoek ten behoeve van natuurbeheer, natuurbehoud, natuurherstel en natuurontwikkeling; • de verwerving, het behoud, de bescherming, het beheer, het herstel en de ontwikkeling van natuurgebieden in de ruimste zin des woords en de daarin voorkomende terreinen en objecten die waardevol zijn uit het oogpunt van geologie, oudheidkunde of geschiedenis; • het bewustmaken van de bevolking in het algemeen en de schoolgaande jeugd in het bijzonder van de bijdragen die zij kunnen leveren aan de bevordering van een duurzame ontwikkeling. 1.3 Secties en afdelingen Door middel van verschillende activiteiten, op verschillende werkterreinen trachten we bovenstaande doelen te bereiken. Aansluitend aan de doelen, bestaat onze organisatie uit de volgende secties: • Wetenschappelijk onderzoek • Natuurbeheer • Natuur- en milieueducatie Verder zijn er binnen de organisatie tevens de volgende drie afdelingen: • Administratie • Technische Dienst en Onderhoud • Public Relations

4

H2 - Wetenschappelijk Onderzoek Het wetenschappelijk onderzoek is het hart van onze organisatie. Op basis van resultaten uit wetenschappelijk onderzoek is het mogelijk te bepalen welke onderdelen van de natuur gerichte bescherming nodig hebben en op welke manier. Daarnaast is het zaak het educatief lesmateriaal te onderbouwen op basis van feiten. Het adviseren van de overheid, semi-overheidinstanties en milieuorganisaties met betrekking tot natuurbeheer, ruimtelijke ordening en internationale, landelijke en eilandelijke wetgeving is tevens een belangrijk aandachtspunt van de Sectie Wetenschappelijk Onderzoek. 2.1 Beleidsvormend onderzoek Het beleidsvormend onderzoek in 2003 bevatte onder meer:

Terrestrisch • Deelproject vegetatie kartering van Bonaire Twee externe, lokale biologen hebben in opdracht van CARMABI de vegetatie van saliñas van Bonaire geïnventariseerd. • Onderzoek naar de medicinale werking van inheemse planten In 2003 is de eerste zending van lokale medische planten verstuurd naar Dr. H. Woerdenbag van het Groningen Research Institute of Pharmacy van de Rijksuniversiteit Groningen. In een eerder onderzoek van CARMABI is gebleken dat er een aantal planten actief is tegen micro-organismen. Dr. Woerdenbag gaat ze verder onderzoeken naar de aanwezigheid van vluchtige oliën die ze mogelijk bevatten. • Ezelproblematiek Bonaire Ezels vormen een grote overlast voor Bonaire en ze veroorzaken veel verkeersongelukken en daarnaast berokkenen ze grote schade aan de natuurlijke vegetatie van het eiland. In samenwerking met Dienst Ruimtelijke Ordening Bonaire (DROB) heeft CARMABI twee studenten van de Vrije Universiteit Amsterdam begeleid en ondersteund in een studie naar de verspreiding, aantallen en sociaal gedrag van deze ezels. • Inventarisatie van roofvogels (Curaçao en Bonaire) Inventarisatie en ecologie van inheemse roofvogelsoorten op Bonaire, in samenwerking met Dr. Vincent Nijman van het ‘Institute for Biodiversity and Ecosystem Dynamics’ van de Universiteit van Amsterdam. Op grond van de bevindingen op Bonaire zal de inventarisatie op Curaçao in de toekomst plaatsvinden. • Inventarisatie vlakte van Hato en San Pedro Inventarisatie van conserveringswaarden en bibliografie van de vlakte van Hato en de vlakte van San Pedro. • Neurologische ziekte onder populatie Curaçaosche witstaarthert Er zijn later in het jaar twee hersenen van het Curaçaose witstaarthert verstuurd naar het Moredun Research Institute – Neuropathology Surveillance Unit (Schotland) op initiatief van staflid J. de Freitas, voor onderzoek van een neurologische ziekte onder de Curaçaose herten. Dierenarts Dolf van der Giessen verdient grote dank voor zijn input aan dit project.

5

Wetenschappelijk onderzoek • Inventarisatie endemische soorten ABC-eilanden Voor het eerst is een aanvang gemaakt om de endemische soorten van de ABC-eilanden te inventariseren. Aan het einde van het jaar bestond de lijst reeds uit meer dan 200 soorten en/of rassen van planten en dieren. Dit werk, dat in 2003 nog niet compleet is afgerond, toont aan hoe rijk de lokale fauna en flora is aan unieke soorten. • Vlinderboek Aruba, Bonaire en Curaçao Het laatste werk werd gedaan aan een vlinderboek voor de ABC-eilanden. Het boek is begin 2003 opgestuurd naar Nederland voor layout en drukken en zal in het derde kwartaal van 2004 lokaal op de markt worden gebracht. Het zal prachtige foto’s van 78 vlinders en motten van de eilanden bevatten. Het Vlinderboek is gebaseerd op studies uit de jaren 1996-2000 waarvan reeds twee wetenschappelijke publicaties zijn verschenen. • Zoetwaterbronnen en natuurlijke kalksteenputten Begin van het jaar heeft er een uitgebreide inventarisatie plaatsgevonden van de zoetwaterbronnen en natuurlijke kalksteenputten op Curaçao. • Herbebossing Dit jaar zijn er in het kader van herbebossing een paar honderd bomen en planten aangeplant in diverse conserveringsgebieden zoals Klein Curaçao, Kabouterbos en Rooi Santu. Het gaat om de aanplant van inheemse bomen die niet in de desbetreffende gebieden voorkomen. Het werk is in alle drie gebieden zeer succesvol geweest en betekent dat vegetatieherstel aanzienlijk versneld zal worden. Op Klein Curaçao is het voornaamste doel om droogte- en zoutresistente planten zoals tabaku di piskadó, mangel blanku en palu santu op gang te krijgen zodat het ecosysteem weer kan beginnen te functioneren. In het Kabouterbos, waar er daarentegen geen tekort aan vegetatie bestaat, wordt gewerkt met zeldzame planten ter verrijking van de flora zoals fuma, Vitex compressa, Sorocea sprucei en sia kora. Op Rooi Santu worden vooral klimax plantensoorten geherintroduceerd om dit droog en verpauperd natuurgebied te helpen herstellen. Veel kibrahacha’s, kalbas, watakeli’s, brasia’s, sia’s, dreifi shimarons en huña gatu grandi zijn aangeplant. Aantal dagen verspreid over het jaar heeft er monitoring plaatsgevonden in verband met het herbeplantingsproject in het conserveringsgebied Jan Thiel. Hier zijn 15 exemplaren van zeldzame inheemse boomsoorten geplant. Dit project vindt plaats in samenwerking met de bewonersvereniging Bottelier, die de bewatering van de planten verzorgt. Het is voor het eerst dat er in een conserveringsgebied herbeplanting heeft plaatsgevonden met zeldzame plantensoorten.

Marien • Purunchi en Koralen Het eerste project onder deze samenwerking was een studie naar hoe de koralen en purunchi stand veranderd is over de laatste 30 jaar. Het verslag is geschreven door Kim Vermonden van de Universiteit van Amsterdam en zal in de loop van 2004 tot een wetenschappelijk artikel worden verwerkt. Hieronder volgt een overzicht van het beleidsvormend onderzoek in 2004:

Terrestrisch • Onderzoek naar de medicinale werking van inheemse planten In het kader van een samenwerkingsverband met de Rijksuniversiteit Groningen is in maart, september en oktober gedroogd materiaal van in totaal 40 inheemse soorten opgestuurd naar de Groningen Research Institute of Pharmacy. Drs. John de Freitas houdt zich met dit onderzoek bezig.

6

Wetenschappelijk onderzoek • Roofvogelproject Bonaire Dit onderzoek vindt plaats op basis van een samenwerkingsverband met de Universiteit van Amsterdam (UvA). M. Flikweert, student van de UvA is met dit onderzoek in de droge tijd (Januari-Mei) begonnen in 2003. Uit het onderzoek aan de Curaçaose kerkuil is gebleken dat roofvogels in de regentijd broeden en dat hun dieet in de regentijd significant kan verschillen. Hierdoor is besloten tevens onderzoek te doen naar de roest- en nestplaatsen van de kerkuil op Bonaire. In een eerdere publicatie is al melding gemaakt van het feit dat de Bonaireaanse kerkuil een heel andere ondersoort is dan de Curaçaose ondersoort. In de toekomst zal onderzoek met DNA materiaal uitwijzen of de ondersoort op Bonaire endemisch is of niet. De Nederlandse kerkuilexpert Drs. Johan de Jong van het Nederlandse Van Hall Instituut (Hogeschool voor Voeding, Milieu en Dier) heeft een tweetal studenten naar Bonaire gestuurd voor onderzoek onder begeleiding van staflid John de Freitas. Beide deelonderzoeken zijn mogelijk gemaakt door financiële ondersteuning van het project door het Prins Bernhard Fonds. • Onderzoek Melocactus op Curaçao In de periode 1-8 april was de Schotse Melocactusexpert Dr. George Thomson op Curaçao op uitnodiging van CARMABI/Drs. J. de Freitas. Het doel van zijn onderzoek is te bepalen hoeveel en welke Melocactus soorten onderscheiden kunnen worden op Curaçao. Als achtergrondinformatie kan worden verteld dat aan het begin van de vorige eeuw botanici ruim 80 Melocactus soorten onderscheiden voor de Benedenwindse eilanden, terwijl ruim 10 jaar Foto: G. Thomson terug de Oostenrijkse Prof. Antesberger deze had gereduceerd tot een vijftal soorten. Recenter zijn de onderzoekers eerder geneigd om van één soort uit te gaan. In april ontvingen we het rapport naar aanleiding van de studie die hij op Curaçao verrichte. De titel van het rapport is: ‘A taxonomic study of the genus Melocactus (Cactaceae) in Curaçao, Netherlands Antilles’. • Onderzoeksproject ecologie Curaçaose witstaarthert Dit belangrijke project is nog niet van de grond gekomen daar de financiering ervan nog niet rond is. De kosten zijn relatief hoog en het streven is een gedeelte te financieren door middel van sponsoring. Helaas heeft dit tot nu toe niet het gewenste resultaat opgeleverd. De aangeschreven sponsors die tot op heden hebben bijgedragen zijn: Percy Henriquez Fonds (Nederland), Ontwikkelingsbank van de Nederlandse Antillen (OBNA), Banco di Caribe, Refineria Kòrsou en de Refineria Isla (S.A.). Mochten er gegadigden zijn die graag een steentje willen bijdragen, dan vernemen we dat graag. Contactpersonen: drs. John de Freitas of mw. Raggedy Vis. Kweekmonsters Regelmatig worden zieke herten aangetroffen in het Christoffelpark. In van de symptomen van de nog onbekende neurologische ziekte is de instabiele loop. Materiaal van de organen worden dan naar een specialistisch Schots instituut (het Moredun Research Institute-Neuropathology Surveillance Unit) opgestuurd. Het is gebleken dat de hersenen van de zieke herten bepaalde vervorming vertonen. Nu is duidelijk geworden van welke delen van de hersenen in de toekomst kweekmonsters genomen moeten worden om de mogelijke veroorzaker van de ziekte te kunnen vaststellen.

7

Wetenschappelijk onderzoek Hertenluisvlieg Tijdens een lichamelijk onderzoek aan een van de zieke dieren werd een ware plaag van op mijten lijkende insecten gezien in de oren. Exemplaren van deze insecten werden verzameld en naar de Texas A&M University gestuurd. Dr. Barry Oconnor van de University of Michigan determineerde de soort als Lipoptena mazamae, een hertenluisvlieg die vaak in de oren van herten voorkomt en een niet-ziekte overdragende ectoparasiet is. • Nestende Sterns Dit jaar heeft Dr. Debrot een belangrijke nestplaats voor sterns herontdekt. Het gaat om een klein eilandje in het Schottegat waar er zo’n 40 paar common tern, Sterna hirundo, nestelen. Deze nestlocatie werd in de studie van 2002 gemist maar was net op tijd om vermeld te kunnen worden in het artikel dat over dit onderwerp is aangenomen ter publicatie bij University of Florida Press. Het eilandje bleek ook bijzonder waardevol te zijn als archeologische vindplaats. Het is tot nu toe het enige vindplaats uit het archaïsche tijdperk nabij het Schottegat. Op 11 september begeleidde Dr. Debrot een groep archeologen naar de plek ter verkenning. • Vondst historische put ‘Pos di Rei’ te Steenrijk Deze natuurlijke karstput werd door historici (Hartog en van Meeteren) gewaand verloren te zijn gegaan maar blijkt nog te bestaan op het terrein tussen Villa Elisabeth en Hotel Breezes. Het is echter op het moment gevuld met aarde en daardoor moeilijk als put te herkennen. De put ‘Pos di Rei’ is van bijzonder historische betekenis. Bij de verovering van Curaçao werd vrij gauw na het verzekeren van de landfront op het eiland, gestart met de bouw van een fort in Punda (Fort Amsterdam) om invasie van buitenaf tegen te gaan. Water was cruciaal. In geheel Punda en Pietermaai was er in die tijd geen zoetwater te vinden. Daarom moesten de soldaten over land naar Pos di rei lopen om met emmers water te halen. De omgeving van deze put was in de preColombiaanse tijd een van de belangrijke plekken van bewoning bekend onder de naam Careotavo of “Cariotabo”. Op basis van een oude tekst van Teenstra (1836) besloot Dr. A. Debrot, lid van het werkgroep Behoud Archeologisch Erfgoed van NAAM het lot van deze put uit te zoeken en heeft de put op 4 oktober 2004 gevonden. Er is door NAAM contact opgenomen met de eigenaren om mogelijkheden tot verder onderzoek en bescherming te bespreken. • Herontdekking zoetwaterbron te Christoffelpark Ook in het Christoffelpark is door Dr. Debrot en Drs. Stanley Criens op 11 augustus een oude bron herontdekt op basis van oude kaarten, waarop de bron wordt aangeduid als de ‘Bron van Rooi Sanchi’. De bron wordt o.a. bezocht door herten en de zeldzame blauwduif en heeft een populatie surun di mondi, een zeldzame vruchtboom op Curaçao. Zoetwater is een schaars tegoed op een droog eiland als Curaçao en is vooral van belang voor de fauna, in dit geval vooral binnen het park. Daarom is het belangrijk deze en ook andere zoetwater bronnen van het park, zoals ook Pos Shimaron en Pos Kayuda goed in stand te houden. Onderzoek voedselaanbod Flamingo Joost Vogel en Mike Cuppens hebben het voedselaanbod voor de flamingo en fysische parameters gemonitored in de saliñas van Jan Kok, St. Michiel en Jan Thiel. Met aanvullende data verzameld door Dr. Debrot zullen de gegevens de basis zijn voor een studie naar voedselvoorraad van de flamingo. Onder begeleiding van Dr. I. Nagelkerken werd tevens door Maaike Smelter materiaal verzameld voor een isotopenstudie naar de voedselketen in de diverse lagunes. Herbebossing Ook dit jaar weer zijn er in het kader van herbebossing een paar honderd bomen en planten aangeplant in diverse conserveringsgebieden.

8

Wetenschappelijk onderzoek Herbeplantingproject met zeldzame inheemse planten in conserveringsgebied rondom saliña Jan Thiel Zoals vorig jaar al vermeld, behelst dit project een kleinschalige herbeplanting met een 15-tal zeldzame planten (voornamelijk bomen) in het conserveringsgebied rondom Saliña Jan Thiel. Gedurende het jaar zijn er weer diverse activiteiten ondernomen.

Marien Verspreiding roofvissen op de riffen van Curaçao en Bonaire Onder begeleiding van Dr. Debrot en Dr. Ivan Nagelkerken van Radboud Universiteit hebben Jeroen Bos en Guido Atsma duiken verricht rondom de eilanden van Curaçao en Bonaire om de roofvispopulaties in kaart te brengen. Er blijken grote verschillen te zijn tussen de noord en zuidkusten van de eilanden voor wat betreft de roofvisstand. De resultaten worden vergeleken met resultaten uit de vroege jaren 80. Monitoring vangsten koraalrifvisserij Onder begeleiding van Dr. I. Nagelkerken en Dr. Debrot werd gedurende 6 maanden de visvangsten in de koraalrifvisserij op Curaçao in kaart gebracht door studente Natascha Leenstra. Deze visvangsten zijn nooit eerder grondig in kaart gebracht. De nieuwe gegevens zullen inzicht geven in soortensamenstelling en groottesamenstelling van de vangsten in verschillende visserijen. Op basis daarvan en in vergelijking met andere biologische gegevens zullen de resultaten inzicht geven in de mate van overbevissing. Bedreigde schildpadden Nederlandse Antillen In samenwerking met de marine park managers van St. Eustatius en St. Maarten werd gewerkt aan een studie om diverse nieuwe neststranden voor zeeschildpadden te melden. Uit de resultaten blijkt dat Klein Curaçao een bijzonder belangrijk nestgebied voor minstens twee soorten is voor het eilandgebied Curaçao. Het is bijzonder goed gesteld met de zeeschildpaddenstand rondom Curaçao. Ook blijken diverse stranden van St. Maarten en St. Eustatius bijzonder belangrijk te zijn als neststranden voor zeeschildpadden. Bescherming van diverse stranden wordt aanbevolen. 2.2 Gastonderzoeken Gedurende 2003 hebben 51 gastonderzoekers wetenschappelijk onderzoek gedaan vanuit ons instituut en in 2004 maar liefst..... Hieronder vallen ook stages en promotie-onderzoeken. Een aantal projecten is gezamenlijk met stafonderzoekers van CARMABI volbracht zoals bijvoorbeeld in 2003 het vleermuisonderzoek van drs. Leon Pors en dr. Sophie Petit (University of South Australia). De gastonderzoekers komen van verschillende universiteiten en instituten uit Europa, de Verenigde Staten, Zuid-Amerika en Australie. In 2003 hield 50% van de gastonderzoekers zich bezig met marineonderzoeken, voornamelijk voor wat betreft de koralen en heersende koraalziektes. U treft een overzicht van de gastonderzoekers in de bijlagen aan.

9

Wetenschappelijk onderzoek 2.3

Adviezen en consulten

Een overzicht van de adviezen en consulten die zijn gegeven de afgelopen twee jaar treft u hieronder. Instantie / persoon Februari 2003 University of French West Indies,Martinique

Maart 2003 DROV

Mondelinge informatie verschaft aan PhD student Jean-Valéry Marc in verband met de PhD studie ‘Urban ethnobotany in the Lesser Antilles’.

Bezoek aan een huis en schriftelijk advies aan bewoner Sunset Heights op verzoek van DROV i.v.m. een overtreding binnen het kader van het EOP.

Stinapa Bonaire

Deskresearch

Nature Foundation St. Maarten

Literatuur over marine zoogdieren opgezocht en verstuurd.

Sta. Barbara Mining Company

Bezoek aan Tafelberg Sta. Barbara op verzoek van Directeur Sta. Barbara Mining Company (Ir. H. de Voogd). Mondelinge info gegeven over natuurwaarden conserveringsgebied van Sta. Barbara. Dit is opgevolgd op 24 Maart met een schriftelijk advies aan Ir. de Voogd betreffende de bijzondere conserveringswaarden en noodzakelijke maatregelen voor de bescherming ervan.

Mijnmaatschappij Curaçao

Bezoek en schriftelijk advies.

Vishon Kòrsou / Selikor

Vergaderingen, veldwerk en veldbezoeken in verband met bomenplant langs openbare wegen.

Uniek Curaçao

Veldwerk en advies aan stichting Uniek Curaçao i.v.m. aanleg wandelpaden en recreatieve infrastructuur in het natuurgebied Roi Rincon.

April 2003 Curaçao Ports Authority DROB

Mei 2003 Dientst LVV

10

Type advies

Deskresearch - tributyltin vervuiling DROB op de hoogte gebracht van vindplaats op Bonaire van de (ook op Curaçao) zeer zeldzame boom Amyris simplicifolia. Mondeling advies t.a.v. strandbeheer.

Wetenschappelijk onderzoek Juni 2003 Conservation International Voorlopige lijst endemische soorten voor Conservation International, USA. DROV

Mondeling advies aan DROV m.b.t. rotstekeningen op terrein Kadushi Cliffs.

DROB

Schriftelijke adviezen m.b.t. Natuurbeheersverordening Bonaire.

Juli 2003 DROV

Mondeling advies t.a.v. aanleg van een weg langs/ door het mangrovegebied te Otrabanda.

DROB

Schriftelijk commentaar geleverd op wetsvoorstel Natuurbeheerverordening Bonaire.

EcoVision

Mondeling advies aan EcoVision m.b.t. herbeplanting voor aanlegvergunning watertankproject van Aqualectra te Sta. Barbara.

Augustus 2003 Natuur en Milieu Centrum Oktober 2003 DROV

Informatie / materiaal voor de opzet van een expositie. Schriftelijk advies naar aanleiding van verzoek voor het aanleggen van een kampeercentrum te Lagun.

Aqualectra

Mondeling advies t.a.v 'R.O. plant' te Fuik

UTS

Schriftelijke info aan UTS i.v.m. aanlegvergunning voor het plaatsen van communicatie-infrastructuur in het conserveringsgebied San Hironimo (de tafelberg).

Bewonersvereniging Bottelier

Bespreking natuurwaarden conserveringsgebied Jan Thiel i.v.m. negatieve menselijke invloeden op dit conserveringsgebied, gezamenlijk met Amigu di Tera.

DROV

Schriftelijk advies t.a.v. geplande aanleg van een 'sea water cooling' installatie te Piscaderabaai door Aqualectra.

November 2003 Bestuurscollege

LVV

Bezwaarschrift ingediend bij het B.C. Curaçao aangaande het Concept vrijstellingsbesluit voor de bouw van een antenne, zender- en transformatorhuisje op de St. Hironymus Tafelberg. Hierin wordt een opsomming gegeven van de belangrijkste natuurwaarden van dit belangrijke gebied. Info verstuurd over natuur Sta. Cruz.

11

Wetenschappelijk onderzoek EcoVision

De tafelberg te Sta. Barbara bezocht waarin Aqualectra twee watertanks wil plaatsen.

DROV

Schriftelijk advies aan de DROV i.v.m. aanvraag aanlegvergunning door Aqualectra in het conserveringsgebied te Tafelberg Sta. Barbara.

December 2003 LVV

Schriftelijk advies m.b.t. Sta. Marthabaai.

Bestuurscollege

Schriftelijk advies m.b.t. rechtzaak Rif-St.Marie.

DROV

Schriftelijk advies en bezoek met DROV aan Rif St. Marie.

Januari 2004 DROV

DROV

Veldwerk en schriftelijk advies over Zuurzak

VOMIL

Advies “biodiversity hotspot” ABC eilanden

Februari 2004 Stinapa Bonaire

Review en Management Plan voor Lac Bay

Selikor N.V.

Dia presentatie straatbeplanting

Luis Marin

Veldbezoek en advisering omtrent een boomaanplant project

Maart 2004 DROV

Advisering en (veldwerk)assistentie m.b.t. Aqualectra project te Sta. Barbara.

DROV

CGTC Project te Lagun (mondeling advies).

LVV Aruba

Literatuur diversen.

April 2004 CAP Mei 2004 P. van den Venne Hofi Sta. Cruz Selikor N.V.

12

Surséance te Rif St. Marie met rechter Bob Wit eigenaar terreinen en DROV i.v.m. rechtszaak van eigenaar tegen Eilandgebied Curaçao.

Mondelinge en schriftelijke informatie betreffende rapport natuur(waarden) vlakte van Hato en omgeving. Schriftelijk advies aan bewoonster Coral Estate die artikel in projectkrant wil schrijven over invasieve planten en gebruik inheemse planten wil propageren. Mondelinge informatie aan eigenaar Hofi Sta. Cruz over te gebruiken boomsoorten voor herbeplanting daar. Twee diapresentaties over straatbeplanting.

Wetenschappelijk onderzoek Juni 2004 Cubaanse bioloog

Milieuraad Juli 2004 Vivian’s Nursery Bestuurscollege Bonaire Augustus 2004 New Mexico State Univ. DROB Bonaire September 2004 Learnforfun

Mondelinge informatie aan op het eiland verblijvende bioloog over inheemse medicinale planten. Radiopresentatie i.v.m. Wereldmilieudag en Speech op Wereldmilieudag Determinatie aantal inheemse plantensoorten. Advisering zandwinning. Schriftelijke informatie over inheemse medicinale planten. Informatie verstrekt over goat eradication Informatie over lokale plantensoorten voor quizvraag op website ‘Learnforfun’.

NAAM

Veldbezoek Buskabaai

Kustwacht N.A. en Aruba

Advies bommem Klein Curacao

NAAM

Vergadering archeologisch erfgoed

DROV

Vergadering waterplant Sta. Barbara

DROV

Veldexcursie waterplant St. Barbara

DROV

Veldexcursie bandabou, Wereld Erfgoed Nominatie UNESCO

EcoVision

Vergadering R/O plant Sta. Barbara

Oktober 2004 Aqualectra

Bezoek aan project op Seru Kintjan met projectleider van Aqualectra en schriftelijk advies.

Selikor

Diapresentatie straatbeplanting

NAAM

Veldexcursie De Savaan

Uniek Curaçao

Veldexcursie Rooi Rincon Rifwater,

November 2004 IUCN

Commentaar op en informatie voor artikel van K. de Meyer dat in IUCN newsletter moet verschijnen.

DEZ

Vergadering economische ontwikkeling

UNA

Klassenpresentatie visserij

13

Wetenschappelijk onderzoek Saba Conservation Found.

Advies bestrijding katten

DEZ

Vergadering en schriftelijk advies aquacultuur

December 2004 EcoVision

MIL

2.3

Advisering over herbeplantingsmogelijkheden in het kader van bestemmingsvergunning watertanks project te Sta. Barbara. Klassenpresentatie zoetwater.

Publicaties

De afgelopen twee jaar is er een aanzienlijk aantal rapporten en publicaties verschenen vanuit het CARMABI. Zo was 2003 een recordjaar met 41 publicaties. In 2004 is dit minder met een totaal van 19. Een overzicht van de publicaties en rapporten vindt u in de bijlagen.

14

H3 - Natuurbeheer

In 2003 en 2004 beheerde CARMABI acht natuurgebieden, en wel: • • • • • • • •

Grot van Hato, Kueba di Raton en Kueba di Yèt Kabouterbos Heuvelgebied Jeremi (Seru Bientu) Shete Boka Park Daaibooi baai en omringend natuurgebied Flamingopark Jan Kok en gedeelte plantage Hermanus Christoffelpark Curaçao Onderwaterpark

Het doel is deze gebieden te beschermen en te behouden. Eveneens is het belangrijk een balans te vinden tussen bescherming en recreatie waarbij het publiek, op verantwoorde wijze, kan genieten van het natuurschoon van het eiland. 3.1 3.1.1

Beheer CHRISTOFFELPARK

• Renovatie wegennet - 2003 In het kader van het meerjarig economisch plan van het Eilandgebied Curaçao, waarin het toeristisch product een grote rol speelt, hebben CARMABI en Dienst Economische Zaken het Wegennet project samengesteld. Hiermee zijn alle zandwegen in het park, zowel aan de Savonetzijde als de bergkant, geasfalteerd. Nu kunnen alle personenauto’s de wegen zonder problemen betreden. Het project is door het Ministerie van Buitenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties in Nederland goedgekeurd. Curaçaosche Wegenbouw Maatschappij heeft in samenwerking met Koop Tjuchem, het werk verricht onder supervisie van ingenieursbureau TECHCON N.V. De Afdeling Interne Deskundige van Directie Financiën heeft de financiële aspecten in de gaten gehouden. Reda Sosial heeft een groot deel van het project voor haar rekening genomen.

• Noodherstel dak Landhuis Savonet - 2003 AJON Bouwbedrijf heeft, naar aanleiding van een artikel dat in de Amigoe was geplaatst over de situatie van Landhuis Savonet, gratis noodherstel uitgevoerd. De directeur van het bouwbedrijf voelt zich zeer betrokken bij de historische monumenten op het eiland en wilde niets liever het landhuis graag weer in optimale terug zien. Om te voorkomen dat de situatie van het landhuis zou verergeren heeft AJON het middendeel van het dak weggehaald en het resterende dak en de zolder

15

H3 - Natuurbeheer gestut. Puin en spanten zijn verwijderd en de muren zijn gerepareerd en afgestreken om waterschade te voorkomen. In 2004 begint de werkelijke restauratie van het dak. • Heropening ‘terras’ - 2003 Het gezellige terras, gelegen nabij de hoofdingang van het park, is weer geopend. Het terras is uitbesteed. Bezoekers kunnen hier eten of drinken kopen. • Christoffelpark Improvement Program - 2004 Goedkeuring Christoffelpark Improvement Program door BC (meerjarenplanning ontwikkeling Christoffelpark als toeristisch product). In dit plan worden een aantal projecten geïdentificeerd die in de komende vijf jaren dienen te worden uitgevoerd. Renovatie van het wegennet en opzet van het Openluchtmuseum Savonet zijn in dit programma de belangrijkste projecten. Renovatie wegennet is reeds voltooid; definitieve oplevering zal na reparatiewerkzaamheden medio 2005 plaatsvinden. Tengevolge van de betere toegankelijkheid van het park hebben drie touroperators het park in hun programma opgenomen. Met de Dienst Landbouw, Veeteelt en Visserij zijn afspraken gemaakt en uitgevoerd t.a.v. het machinaal uitvoeren van snoeiwerkzaamheden langs de autoroutes. Met aanvang van de restauratie van het landhuis is een begin gemaakt. Het Projectdossier Openluchtmuseum Savonet is door DEZ en BC goedgekeurd. Momenteel wordt hieraan de laatste hand gelegd om financiering te verkrijgen via USONA. Voorstel van het BC om het plantagecomplex op de World Heritage List van UNESCO te plaatsen verkeert in een vergevorderd stadium. • Plantagecomplex - 2004 CARMABI verzoek tot verkrijging van plantagecomplex in eigendom is bij overheid in behandeling. In dit verzoek is het slavendorp aan de zuidzijde van de weg niet meer opgenomen. • Onderhoud Seru Gracia - 2004 Besprekingen zijn opgestart met de gebruikers van Seru Gracia betreffende gezamenlijke verantwoordelijkheid ten aanzien van schoonmaak, onderhoud, snoeiwerkzaamheden en de daarmee gepaard gaande kosten. Om misbruik en illegaliteit te voorkomen is registratie van gebruikers en sleutelbeheer van de toegangspoort uitbesteed aan een security company. • Mountainbike trails - 2004 In samenwerking met CTB en Dutch Dream is het Christoffelpark opgenomen in het pakket van mountainbike trails. Twee van deze trails hebben het Christoffelpark als startpunt. Routes zijn uitgezet en gemarkeerd. • Restauratie dak Landhuis Savonet - 2004 Dit jaar is gestart met de werkelijke restauratie van het dak van het prachtige Savonet. Getracht is zoveel mogelijk van de originele materialen te hergebruiken. Daar de dakpannen al vrij beschadigd waren en niet geschikt waren voor hergebruik, zijn dezelfde type oudhollandse dakpannen uit Nederland gehaald. Gebruik wordt gemaakt van de traditionele Curaçaosche werkwijze waarbij aloë en kalk worden gemixt en aan de binnenkant van het dak aangebracht. Naar verwachting is het dak in 2005 helemaal klaar en hopelijk is het dan mogelijk door te gaan met de verdere restauratie van het landhuis. 3.1.2

SHETE BOKA PARK

• Start bouw snack/restaurant - 2003

16

H3 - Natuurbeheer Er is gestart met de bouw van een restaurant bij Shete Boka Park zodat bezoekers ook hier in de toekomst kunnen genieten van een hapje en een drankje. In 2004 zal dit restaurant naar verwachting haar deuren openen. • Mountainbike trails - 2004 In samenwerking met CTB en Dutch Dream is het Shete Bokapark in aansluiting op het Christoffelpark opgenomen in het pakket van mountainbiketrails. Routes zijn uitgezet en gemarkeerd. • Problemen i.v.m. opening snack/restaurant - 2004 Hoge aansluitingskosten op het electriciteitsnet (Naf. 75.000) staan de opening en exploitatie van het snack/restaurantgebouwtje en verdere economische ontwikkelingen van het Boka Tabla gebied in de weg. Onderhandelingen in deze met Aqualectra ten aanzien van mogelijke medewerking in deze hebben tot op heden geen positieve resultaten opgeleverd. • Gedeelte park afgesloten - 2004 Ten gevolge van de langdurige regenperiode is het oostelijk deel van het Shete Boka Park niet meer begaanbaar voor gemotoriseerd verkeer. 3.1.3

ONDERWATERPARK

Sinds januari 2003 valt het beheer van het Onderwaterpark Curaçao onder de verantwoordelijkheid van de heer Brian Leysner. De vorige manager Leon Pors houdt zich nu bezig met de Sectie Natuur- en Milieu Educatie. Het Onderwaterpark begint ter hoogte van Breezes Hotel en eindigt te Oostpunt.

3.1.4

JAN KOK

• Nieuwe beheersovereenkomst - 2004 Voor het beheer van een deel van de Plantage Hermanus en de daarbij behorende zoutpannen is een nieuwe beheersovereenkomst met de overheid afgesloten. Voor de noodzakelijke infrastructurele voorzieningen ter bescherming van de fourageergebieden en potentiële broedgebieden van de flamingo’s is in overleg met het Bureau Domeinbeheer en de Dienst Ruimtelijke Ordening en Volkshuisvesting een inventarisatie gemaakt van de eigendomssituatie en een inrichtingsplan opgesteld.

17

H3 - Natuurbeheer De overheid heeft de benodigde aanlegvergunning om tot uitvoering hiervan over te gaan goedgekeurd. Begin 2005 zal hiermee begonnen worden. 3.1.5

JAN THIEL

• Verantwoord beheer - 2004 CARMABI is door APNA benaderd met het verzoek de bij APNA in eigendom zijnde gebieden (oostelijk deel van de zoutpannen en omliggende natuurgebieden) te beheren. Hierop is door CARMABI positief gereageerd. Om tot een verantwoord beheer te komen is het echter noodzakelijk ook het westelijke deel van de zoutpannen en het achterliggende natuurgebied in beheer te verkrijgen. Een hiertoe gedaan verzoek aan de overheid is in behandeling. • Mountainbike trails - 2004 In samenwerking met CTB en Dutch Dream zijn de zoutpannen van Jan Thiel en omgeving opgenomen in het pakket van mountainbiketrails. Routes zijn zodanig gepland dat de verstoringsgevoelige gebieden direct rond de waterkant worden ontzien. Routes zijn uitgezet en gemarkeerd. Daar er echter nog geen daadwerkelijke beheersstructuur aanwezig is, vindt er veel ongecontroleerd gebruik plaats. Bovendien is er geen geld beschikbaar voor herstel van reeds bestaande schade aan de natuur (erosie) en onderhoud van de trails ter voorkoming ven verdere erosie. 3.1.6

DAAIBOOI

• Nieuwe beheersovereenkomst - 2004 Voor het beheer van Daaibooibaai en omliggende natuurgebieden is een nieuwe beheersovereenkomst met de overheid afgesloten. • Reparatie en onderhoud snack - 2004 Ten gevolge van de slechte kwaliteit van het snackgebouw (bij oplevering), verkeren delen hiervan na slechts enkele jaren gebruik in slechte staat. Reparatie en groot onderhoud is noodzakelijk en zal begin 2005 worden uitgevoerd. CTB heeft medefinanciering van de hiermee gepaard gaande kosten toegezegd. 3.1.7

BEACH PATROL

• Patrouille en informatieverstrekking - 2003 / 2004 Baaien van Sta. Cruz tot Watamula werden dagelijks minimaal vijf maal gecontroleerd ter voorkoming van diefstal en inbraak in auto’s. Samenwerking met politie en exploitanten van strandfaciliteiten leidde in enkele gevallen tot arrestatie van recidivisten. Een groot deel van de werkzaamheden bestond uit informatieverstrekking en assistentie aan toeristen en andere baaibezoekers. Daarnaast werd opgetreden tegen speervisserij, vervuiling, open vuur en bbq’s op stranden, (verwilderde) huisdieren en muziekoverlast. 3.2 Verwerving • Patrick In 2004 is overleg opgestart met FMA/APNA over aankoop/ontwikkeling Patrick tot natuurgebied. Follow up is gegeven naar aanleiding van overlast door trike en crossmotergebruikers in het Patrickgebied. Geen concrete resultaten behaald.

18

H3 - Natuurbeheer • Hato vlakte Verzoek tot beheer Hato Vlakte en aanliggend terrassenlandschap is in behandeling bij de overheid. • Jan Thiel CARMABI is door APNA benaderd met het verzoek de bij APNA in eigendom zijnde gebieden (oostelijk deel van de zoutpannen en omliggende natuurgebieden) te beheren. Hierop is door CARMABI positief gereageerd. Om tot een verantwoord beheer te komen is het echter noodzakelijk ook het westelijke deel van de zoutpannen en het achterliggende natuurgebied in beheer te verkrijgen. Een hiertoe gedaan verzoek aan de overheid is in behandeling. • Beachmanagement Het Bestuurscollege heeft de beslissing genomen dat er geen nieuwe Beach Management stichting zal worden opgericht en dat het baaibeheer aan CARMABI als natuurbeheersorganisatie zal worden uitbesteed. Onderhandelingen in deze tussen gedeputeerde, Dienst Landbouw, Veeteelt en Visserij, de Curaçao Tourism Board en CARMABI zijn gaande.

19

H4 - Natuur- en Milieueducatie Met het educatief programma streeft CARMABI ernaar de scholieren kennis bij te brengen over de (lokale) natuur, hen bewust te maken van de waarde ervan en de noodzaak tot bescherming en beheer. Uiteindelijk dienen ze te leren hoe ze kunnen bijdragen aan het bevorderen van een duurzame ontwikkeling in relatie tot mens, natuur en milieu. Medio 2002 heeft drs. L. Pors de heer C. Schmitz opgevolgd als Hoofd van de sectie Natuur- en Milieueducatie (NME). Doelgroepen • Schoolgaande jeugd in de leeftijd van 4 tot 18 jaar • Docenten • Ouders • Volwassenen • Jeugd in het algemeen 4.1 4.1.1

Programma’s KLEUTERKLASSEN

Programma Kabouterbos - 2002/2003 Het kleuterklas programma, wat zich afspeelt in het Kabouterbos is helemaal opgebouwd rondom het boekje “Ni sikiera un welensali” van de schrijver Enrique Muller. Vanuit dit verhaal, wat door de docenten enthousiast wordt verteld op de dag voordat de kleuters zich gaan vermaken in het bos, komen ze erachter dat het eigenlijk toch helemaal niet zo’n slecht idee is om de bomen in je tuin te laten staan. Als die er zijn heb je namelijk zoveel lekkere schaduw dat je leven een stuk frisser wordt. In het schooljaar 2002-2003 zijn er dagelijks 2 kleuterklassen rondgeleid door het kabouterbos, in totaal 4046 kleuters. Programma ‘Nos ta palunan den mondi’ Kabouterbos - 2003/2004 In totaal hebben in dit schooljaar een aantal van 4000 kleuters meegedaan aan dit programma. Vanaf augustus doen er ook een aantal voormalige eerste klassen basisonderwijs (die nu samen met de kleuterklassen de 1ste cyclus funderend onderwijs vormen) mee. Pilot-project “Mondi misterioso” Kabouterbos - 2004 Zo’n 30 klassen hebben vanaf begin januari 2004 een extra spannend programma gehad in het Kabouterbos. Niet de gids leidde hen rond maar ze moesten zelf ontdekken wat er allemaal in de mondi van het Kabouterbos te vinden was en dit aan de gids laten zien. Na enthousiaste reacties vanuit het veld is dit programma vanaf augustus 2004 structureel ingebed in de vaste programmering voor de 1ste cyclus van het funderend onderwijs. Haar populariteit is nog steeds stijgende. Programma’s 1ste cyclus Funderend Onderwijs - Den Dunki - 2004 In oktober 2004 begon het pas goed te regenen op ons eiland. Dit had vervelende gevolgen voor het Kabouterbos. De ingeroosterde programma’s konden niet doorgaan en we moesten op zoek naar een alternatieve locatie. En dat werd het kleine gebiedje genaamd Den Dunki. Dit gebied dat wordt beheerd door Fundashon Parke Nashonal, Amigu di Tera en Curaçao Creations, is een ideaal stukje natuur waar we met de kleuters kunnen werken. In samenspraak met deze drie organisaties zijn we vanaf oktober begonnen. Vanuit het onderwijs is al aangegeven dat dit gebied wat hen betreft mag blijven in het programma.

20

H4 - Natuur- en Milieueducatie 4.1.2

VIERDE KLASSEN

Programma Savonet - 2002 / 2003 - 2003 / 2004 Een totaal van 105 verschillende 4e klassen wat neerkwam op 2761 leerlingen en hun begeleiders hebben geparticipeerd aan het programma wat werd aangeboden in het Christoffelpark en wel aan de Savonet kant. In het schooljaar 2003 / 2004 hadden 2400 leerlingen deelgenomen aan het programma. 4.1.3

VIJFDE KLASSEN

Programma Zorgvlied - 2002 / 2003 - 2003 / 2004 Naast het succesvolle 4e klas programma in het Savonet gedeelte van het Christoffelpark hadden we ook in het schooljaar 2002 / 2003 aan de Zorgvlied kant van het Christoffelpark een goed bezocht programma voor de 5e klassen van het basisonderwijs. In totaal hebben 105 verschillende 5e klassen met een totaal van 2717 leerlingen en begeleiders aan dit programma meegedaan. In het daarop volgende schooljaar betrof het 2300 leerlingen. 4.1.4

ZESDE KLASSEN

Programma Shete Boka - 2002 / 2003 - 2003 / 2004 Aan deze excursie, waarin de zeeschildpad centraal staat, hebben in 2002/2003 maar liefst 65 6e klassen meegedaan met 1735 leerlingen en begeleiders. Het daarop volgende jaar hadden 1300 leerlingen geparticipeerd. (Pilot-project ) Daaibooi - 2002 / 2003 - 2003 / 2004 Omdat we een klein eilandje zijn is de invloed van de zee enorm groot. Aan de kusten kun je zien wat een grote wisselwerking er is tussen land en zee en vice versa. Dit is de boodschap die is mee gegeven aan de participerende scholen in 2003. In totaal hebben 14 verschillende 6e klassen meegedaan aan dit project met een totaal van 365 leerlingen. In 2003 is dit programma gestart als een pilot project. In het schooljaar 2004 is het goed geëvalueerd en met aanpassingen (vanuit het werkveld o.a.) structureel in de vaste programmering gesetteld. De scholen reageerden heel enthousiast en het aantal leerlingen wat meedeed kwam op 1000. 4.1.5

VOORTGEZET ONDERWIJS

In het afgelopen jaar is gestart met een project voor het voortgezet onderwijs. Na regelmatig contact met verschillende docenten in de eerste helft van het jaar zijn we met een Havo 4 klas van het Peter Stuyvesant College begonnen aan het Sandwatch project. Dit is een project, opgezet en ontwerpen door UNESCO, dat op verschillende eilanden in het Caribische gebied en de Pacific wordt uitgevoerd door scholen uit het basisonderwijs en voortgezet onderwijs. De 2de helft van het jaar en dus de eerste maanden van het schooljaar 2004-2005 zijn de contacten uitgebreid met nog een andere havo/vwo school en verschillende VSBO scholen. De uitwerking en uitvoering van verschillende projecten met deze scholen zal in het jaarverslag 2005 verder worden aangevuld.

21

H4 - Natuur- en Milieueducatie 4.2

Overige activiteiten

Radioprogramma Redu di Mondi - 2003 Dit is het tweede schooljaar dat NME zich heeft beziggehouden met een educatief radioprogramma voor de klassen 4,5,6 van het basisonderwijs, voor het speciaal onderwijs en natuurlijk ook voor de gewone luisteraars. Een programma dat alle roddels, nieuwtjes en wetenswaardigheden van de mondi van ons eiland verhaalt. Elke week een specifiek onderwerp met een bijbehorend werkblad die een paar dagen voor de uitzending verschijnt in het lokale ochtendblad Extra. Dit schooljaar werd Redu di Mondi uitgezonden op de populaire radiozender Z-86, elke vrijdagochtend om 9.05 uur. Vanwege tal van interne veranderingen was het pas mogelijk om het programma eind maart 2003 te starten. In totaal zijn er 11 programma’s uitgezonden (met 10 bijbehorende werkbladen) met respectievelijk de volgende onderwerpen: • kiko ta un isla? (wat is een eiland?) • Selikor di mondi: Komehein (vuilnisrapers van de mondi: termieten) • Barbulètè, un mònster ku ta bira bunita (Vlinders: monsters die schoonheden worden) • Yuana, un dinosouro chikí (de groene leguaan, een kleine dinosaurus) • Na petishon di gran kantidat di hende e repitishon di: Kakalaka (op aanvraag van velen de herhaling van: kakkerlakken) • Laman misterioso I (de geheimzinnige zee I) • Entrevista: Makambi (interview met Makambi) • Laman misterioso II (de geheimzinnige zee II) • Desaster riba mundu (rampen op de wereld) • Repitishon konenchi (herhaling: het Curaçaos konijn) • Entrevista riba kaya, kiko naturalesa ta pa bo? (straatinterviews: wat is de natuur voor jou?) Serviceverlening • Uitleen/inkijk systeem Een nieuw efficiënter systeem is opgezet om zo te garanderen dat er ten alle tijden een groot aanbod is van informatiebladen, video’s en boeken • Persoonlijke assistentie verleent aan 35 scholieren en docenten in 2003 • Uitbreiding fotobestand Werkbezoeken • Bezoek aan het Wereld Natuur Fonds Nederland - 2003 Op uitnodiging van WNF zijn in Nederland verschillende organisaties bezocht zoals de stichting Ecomare op Texel, het WNF zelf in Zeist, Blijdorp Rotterdam, Naturalis, natuur- en milieueducatiecentrum De Vuurvlieg en natuur en milieueducatiecentrum het Groene Wiel. • Bezoek aan UNESCO – Caribbean Sea Project – Dominica - 2003 Aansluitend aan de rol van coördinator van het Caribbean Sea Project bezoek gebracht aan een bijeenkomst van verschillende eilanden die reeds begonnen zijn met dergelijke projecten om zo te discussieren over de resultaten en ervaringen. Excursies Naast het reguliere programma voor scholen is er in beide schooljaren ook veel gedaan aan speciale excursies. Naast extraculaire excursies voor diverse scholen in onder andere de grotten van het Christoffelpark en het Shete Boka gebied zijn er ook tal aan bijzondere wandelingen gehouden in de vorm van maanwandelingen en avondwandelingen en een grottentocht te San Pedro.

22

H4 - Natuur- en Milieueducatie Cursussen - 2002 / 2003 Om te voldoen aan de interne vraag naar bekwame leiders op het gebied van educatie en veldwerk zijn er vier verschillende interne cursussen georganiseerd. In september 2002 gingen we van start met een groep van zes nieuwe personen naast het al bestaande leiderbestand van drie personen. De eerste cursus had drie doelstellingen: het onderwijzen betreft algemene ecologie en biologie, het selecteren van drie personen die aan het leiderbestand zouden worden toegevoegd, en het voorbereiden van de leiders op het programma Savonet. Uit de selectie zijn Sonaly Rijnschot, Ruthlyn Bernadina en Erquiles Albertus naar voren gekomen die in de loop van het schooljaar verder zijn opgeleid om ook de programma’s Zorgvlied, Shete Boka en Daaibooi te kunnen begeleiden. Alle interne trainingen hadden een aantal vakgerichte basisprincipes gemeen en wel algemene ecologie, observatie, didaktiek, specifieke biologische onderwerpen en systemen. Cursussen - 2004 Om onze interne kennis en vaardigheden met betrekking tot de algemene didactiek, psychologie en pedagogiek alsmede de kennis over de organisatie van ons huidig onderwijssysteem te vergroten zijn twee van onze medewerkers afgelopen schooljaar gestart met de cursus Pedagogisch Getuigschrift aan de Universiteit van de Nederlandse Antillen. Deze cursus neemt twee jaar in beslag. Nieuwsbrief NME - 2004 In 2004 is de NME nieuwsbrief (die een start maakte in december 2003) ontwikkeld en uitgebreid tot een volwaardige verslaglegging van alle ontwikkelingen en activiteiten binnen de sectie. Met zijn tweemaandelijkse verschijning, via mail, website en hardcopy, worden niet alleen alle scholen op Curaçao maar ook verschillende natuur- en milieuorganisaties in het binnen- en buitenland op de hoogte gehouden. Beleids- en activiteitenplan - 2004 Omdat de ontwikkelingen van NME binnen onze organisatie enorm snel verlopen was het noodzakelijk een goede richtlijn te hebben waarlangs we kunnen werken. Vandaar dat we in de eerste maanden van 2004 een beleids- en activiteitenplan hebben opgesteld waarin de doelstellingen, doelgroepen en alle overige belangrijke zaken in zijn uitgestippeld. Website (updating) - 2004 De aanvulling en uitbreiding van de educatieve afdeling op onze website was onze prioriteit. Zo zijn in het afgelopen jaar de infobladen uitgebreid, is de site toegankelijker geworden voor docenten door uitbreiding van de lesmaterialen. Dit proces gaat nog steeds door. Stagiaires - 2004 In 2004 heeft de sectie 2 stagiaires op bezoek gehad die zich bezig hebben gehouden met o.a. een project voor het funderend onderwijs en het voortgezet onderwijs. NME-bieb/mediatheek De vraag naar materiaal en informatie uit het docentenveld en leerlingen wordt steeds groter. Om lessen voor te bereiden, spreekbeurten, werkstukken en profielwerkstukken te maken. Om op deze vraag in te spelen, is er een start gemaakt met een NME-bieb, waar verschillende boeken, tijdschriften, publicaties, folders, brochures, video’s, cd-roms, foto’s etc in zijn opgenomen. Met de hulp van vrijwilligster Diana da Costa Gomez zijn alle titels opgenomen in een uitgebreid bestand, waardoor het zoeken op onderwerp ook een stuk makkelijker is geworden.

23

H4 - Natuur- en Milieueducatie Deelname Samisail - 2004 In 2004 heeft onze sectie voor het eerst meegedaan met de activiteiten die georganiseerd werden rond de Samisail Regatta eind april. Tezamen met onze vrijwilligers hebben we een stand opgezet waarin geïnteresseerden informatie konden verkrijgen over allerlei aan de zee gerelateerde natuuronderwerpen. Daarnaast hadden we ook een afdeling boekverkoop, een tekenwedstrijd voor kinderen, videodemonstraties en boottochten. Vrijwilligers - 2004 We mogen onszelf gelukkig prijzen met 2 zeer trouwe jeugdige vrijwilligers die woonachtig zijn in de buurt van het Kabouterbos en ons bij allerlei activiteiten helpen. Zowel Victor van Buuren als Hugo la Moth zijn dan ook benoemd tot officiële assistenten van Cyrill Kooistra, de beheerder van Kabouterbos.

Het NME-team

24

H5 - Public Relations CARMABI bestaat uit verschillende secties en beheert diverse gebieden die allen stuk voor stuk belangrijke en interessante werkzaamheden verrichten. Het is dan ook van belang de stakeholders van deze werkzaamheden op de hoogte te houden. Nog belangrijker is het om hen van het belang en nut van de werkzaamheden van CARMABI en daarbij dus ook het belang van natuurbehoud te doordringen. Door middel van de afdeling Public Relations, uiteraard met de input van collega-afdelingen en secties, wordt getracht hieraan te werken. Naast het versturen van persberichten draagt de afdeling onder andere zorg voor het produceren van advertenties, folders en andere communicatiemiddelen, het onderhouden en updaten van de website, het onderhouden van contacten met de media en in sommige gevallen assistentie aan collega’s zoals bijvoorbeeld het aanschrijven van derden in verband met fondsenwerving of bij het organiseren van evenementen en dergelijke. Medio 2002 heeft Mw. R.A. Vis de voormalig PR-medewerker Jair Goncalves vervangen. 5.1

Persberichten

Zowel in 2003 als in 2004 is CARMABI duidelijk zichtbaar geweest in de lokale kranten door minimaal een keer per maand een persbericht te versturen over uiteenlopende onderwerpen. In geval van activiteiten zijn de persberichten ook naar de radiostations en K-pasa verstuurd. Onderstaande tabellen geven de cijfers weer per onderwerp, in zowel het Nederlands als het Papiamentu. In totaal zijn er in 2003 79 persberichten (Nederlands en Papiaments) naar de lokale dagbladen verstuurd die allemaal zijn gepubliceerd. 44% geeft informatie over de wetenschappelijke onderzoeken die hebben plaatsgevonden. In 2004 waren dit er 64 in totaal waarvan 20 wetenschappelijk / informatief waren. Voor geïnteresseerden is er een filemap aanwezig ter inzage. Persberichten (januari – december) 2003 Onderwerp Wetenschappelijk / informatief Activiteiten (wandelingen) Overig Totaal

Papiaments 14 12 14

Nederlands 15 12 12

Totaal 29 24 26 79

Persberichten (januari - december) 2004 Onderwerp Wetenschappelijk / informatie Activiteiten (wandelingen) Overig Totaal

5.2

Papiaments 10 9 13

Nederlands 10 9 13

Totaal 20 18 26 64

Communicatie & Imago

Eind 2002 is het ‘Actieplan Communicatie & Imago’ door de stafleden van CARMABI goedgekeurd. Daaruit voortvloeiend hebben de volgende activiteiten in 2003 plaatsgevonden:

25

H5 - Public Relations • Nieuwe huisstijl Om het imago te verfrissen en omdat het toenmalige logo de lading niet dekte, is gekozen voor een nieuw logo waarbij alle drie de elementen land, zee, lucht aan bod komen. Tevens bestaat het nieuwe logo slechts uit twee kleuren hetgeen drukwerk goedkoper maakt, in tegenstelling tot het vorige logo. Het nieuwe CARMABI-logo is bestemd voor de gehele organisatie, dus ook voor de natuurparken en afzonderlijke secties en afdelingen die tot nu toe elk een ander logo toepasten. Huisstijldragers zoals briefpapier, visitekaarten en personeelsuniformen zijn reeds van het nieuwe logo voorzien. Het is de bedoeling om in de loop der tijd alle mogelijke dragers te voorzien van dit logo. CARMABI moet uiteindelijk bekend zijn, zowel lokaal als internationaal en door middel van het logo duidelijk herkenbaar zijn.

Het oude logo, waarin de Marlin centraal staat, wekt vnl. associaties op met de zee waardoor men de indruk krijgt dat CARMABI slechts bezig is met zaken op marien-biologisch gebied.

Het nieuwe logo heeft een krachtige, moderne en frisse uitstraling.

• Website (www.carmabi.org) De website heeft een hoog informatief gehalte voor zowel toeristen, scholieren en docenten, natuurliefhebbers en wetenschappelijk onderzoekers. Daarnaast is het interactief en kunnen bezoekers middels een formulier informatie opvragen. Verder is er ook een gastenboek en zal in een later stadium voor scholieren een quiz worden toegevoegd. Alle medewerkers hebben per augustus 2003 een carmabi.org e-mail adres gekregen. De educatiepagina wordt grotendeels door sectiemedewerkers bijgewerkt. De website is in 2004 officieel gelanceerd. • Imagocampagne Tegelijkertijd met de lancering van de website is een imagocampagne van start gaan, waarbij de bevolking kennis heeft kunnen maken met het nieuwe logo van CARMABI en de nieuwe website. In mei en juni waren er in alle kranten en de K-pasa advertenties en teasers geplaatst.

• Wetenschappelijk onderzoek • Parkbeheer • Natuureducatie

www.carmabi.org

26

[email protected]

H5 - Public Relations 5.3

Overige activiteiten

Radio, TV en advertising Het afgelopen jaar is er contact onderhouden met de media en zijn de juiste collega’s aangewezen voor interviews e.d. Verder is in 2003 deelgenomen aan een aantal radio talkshows zoals Mundu di Animal (Curom) en Mens en dier (Radio Hoyer 2). Advertising Adverteren is duur en daarom is er telkens een nauwkeurige selectie gemaakt. Er is daarom ook zeer weinig geadverteerd. Een medium waarin voor zowel CARMABI zelf als voor Christoffelpark als Shete Boka Park is geadverteerd is de Eilandsgids, mede omdat dit boek onder alle huishoudens verspreid is. Ook voor de imagocampagne is van tevoren gepland en gebudgetteerd. Productie communicatiemiddelen In 2004 is er een aantal middelen geproduceerd zoals: • Corporate folder CARMABI in het papiamentu • Folder Onderwaterpark • Sticker • Banner (voor gebruik evenementen) • Folder Christoffelpark / Shete Boka Park (na een aantal veranderingen te hebben aangebracht is een oude folder in full-colour geherdrukt) • Autostickers (op twee CARMABI dienstauto’s laten plaatsen) • Naambord hoofdkantoor CARMABI •T-shirts voor de verkoop Nos Mundu di Naturalesa Van maart tot en met augustus heeft CARMABI wekelijks een radioprogramma op Radio Deltha gepresenteerd, een totaal van 25 programma’s. Elke week werd iemand geïnterviewd die op de een of andere manier met natuur te maken had. Een greep uit de uitgezonden programma’s en geïnterviewde personen: • • • • • • • • • •

Stand van zaken koraalrif - Dr. Rolf Bak, NIOZ Reef Care - Dhr. George Jonkhout Amigu di Tera - Dhr. Daal Insecten - LVV - Dhr. K. Heidweiller Tayer Social Groot Sta. Martha - Dhr. S. Ricardo Dierenbescherming - Mw. Cijntje Vleermuizen - Dr. S. Petit, University of South Australia Ko.Re - Mw. F. Cleofa, MCB Selikor - Mw. J. de Palm Schildpadden - Dhr. W. Samboe

Verdere werkzaamheden: • Logistiek en administratie verkoop Vlinderboeken • Organisatie deelname Ko.Re beurs • Aanpassingen CARMABI en parken in telefoonboek ter verduidelijking • Aanschrijven derden voor fondsenwerving • Voorlichting / informatie geven aan geinteresseerden

27

H6 - Diversen Associate Research Scientists In 2003 heeft CARMABI het idee opgevat om nauwe samenwerkingsverbanden aan te gaan met een aantal wetenschappers die een belangrijke bijdrage leveren aan het instituut. Het gaat om een zestal wetenschappers die formeel een verbintenis hebben aan het instituut als ‘Associate research Scientists’. Dit draagt bij aan een aanzienlijke versterking van het wetenschappelijke kader van het instituut. Het gaat om de onderzoekers Bruce Fouke, Bill Gerwick, Rolf Bak, Sophie Petit, Ivan Nagelkerken en Mark Vermeij. Koninklijke Onderscheidingen Directeur Wòti Bakhuis heeft een koninklijke onderscheiding ontvangen in 2003. 25 jaar in dienst Wòti Bakhuis en Ronald Finies (Christoffelpark) vierden elk hun 25 jarig jubileum dit jaar als CARMABI werknemers. Archeologisch Erfgoed Dolfi Debrot werd in 2003 lid van Werkgroep Bescherming Archeologisch Erfgoed van het Nationaal Archeologisch en Antropologisch Museum (NAAM). Dit houdt in diverse projecten ter inventarisering van de status en adviezen ter bescherming van verschillende archeologisch belangrijke vindplaatsen. Geregeld komen er onder NAAM adviezen en of berichten uit over de werkzaamheden van deze werkgroep. Video opnames Alg - 2003 Dr. Bill Gerwick bezocht CARMABI samen met een video team van de Univeristy of New Mexico om opnames te maken van zijn onderzoeksplek in het Spaanse water waar hij een kankerbestrijdende alg heeft ontdekt. Dolfi Debrot en Carlos Winterdaal komen in de film voor en bespreken de problematiek van vervuiling en destructie van de natuur in het Spaanse Water. De film zal medio 2003 af zijn en zal op Dicovery Channel worden vertoond. Dolfi verscheen in de loop van 2003 reeds een paar keer op Discovery Channel in verband met interviews afgegeven in 2002. Medicinale planten - 2003 De documentaire ‘Ancient Roots, Modern Medicine: How traditional plants are revolutionizing the future of science’ is medio oktober gefilmd door New Mexico State University. Het gaat over het gebruik van en onderzoek aan medicinale planten in aride gebieden. Door contacten met stafonderzoeker de Freitas met de regionale organisatie ENDA-Caribe hebben ze Curaçao uitgekozen als een van de drie locaties voor de verfilming omtrent het gebruik van en onderzoek aan medicinale planten in (semi)aride gebieden van de wereld. John de Freitas heeft geholpen bij de opnames en een interview afgelegd. Première film ‘Ancient roots, Modern medicine’ op Tele Curaçao. De film is nog niet op de Amerikaanse tv geweest vanwege omdat het daar moeilijk is zendtijd te verkrijgen. Bij andere vertoningen heeft het desondanks wel heel goede recensies ontvangen. Ook heeft het al verschillende prijzen gewonnen op festivals. Ook Tele Curaçao was onder de indruk van de film. Dit blijkt uit het feit dat ze de film niet alleen bij de première maar ook daarna gratis hebben gedraaid (en nog draaien). We willen de directie van TeleCuraçao hierbij hartelijk bedanken voor deze mooie geste! We zijn zeer blij met een donatie van het Prins Bernhard Cultuurfonds die we gaan gebruiken om de film van een ondertiteling in het Papiaments te

28

H6 - Diversen voorzien en de uitzending daarvan op onze lokale televisie zenders. Op deze manier willen we een breder publiek (waaronder ook de jeugd) bereiken met deze mooie en interessante film. Brand Vanwege een kortsluiting in de airco was er in 2003 brand ontstaan in de bibliotheek. De schade aan de boeken is enorm maar gelukkig zijn er weinig helemaal verbrand. Ook de schade aan het plafond was aanzienlijk. Getracht is de boeken schoon te maken met speciale doekjes om het roet weg te krijgen. Guillain-Barré Op Goede Vrijdag in april 2003 kreeg staflid Debrot een aanval van een zeldzame ziekte van het zenuwstelsel genaamd Guillain-Barré. Hij moest snel naar de VS voor behandeling en is ontzettend snel genezen van deze verlammende ziekte. Op Curaçao overleven 25% van de patienten deze ziekte niet. Revalidatie duurt in de meeste gevallen meer dan een jaar. Debrot kon echter na twee maanden alweer full-time werken en zelfs het veld in. Onderdak voor de kerkuil Twee nestkasten zijn geplaatst in Tamarinde bomen op het terrein van Landhuis Klein St. Michiel. De bewoners hadden aangegeven dat ze de bedreigde Curaçaosche Kerkuil (Tyto alba bargei) in de tuin hadden gezien. Op het eiland zijn er nog maar zo’n 40 paren. De nestkasten kunnen bijdragen aan populatie uitbreiding van deze roofvogel. Elders op het eiland is een nestkast reeds succesvol gebruikt. Nieuwe orchideesoort In het Christoffelpark is een nieuwe orchideesoort (Oeceoclades maculata) gesignaleerd door de heer Michiel Koomen. We zijn de heer C. Johans van de Orchideeen Club dankbaar voor de determinatie van de soort. De herkomst van deze soort is onduidelijk. Wetenschappers gaan ervan uit dat de soort mogelijk vanuit tropisch Afrika is overgewaaid naar Brazilië en zich van daaruit heeft verspreid over de rest van Zuid-Amerika en het Caribisch gebied. De soort is ook in Zuid-Florida gevonden. Lezingen en expo’s Kankerbestrijdende alg - 2003 Dr. Bill gerwick van Oregan State University heeft een lezing gehouden over zijn onderzoek rondom de blauwalg die voornamelijk in het Spaanse Water te vinden is. Uit zijn onderzoek is gebleken dat deze kankerbestrijdende middelen bevat. De lezing heeft plaatsgevonden in de Tula Conference Room van Kura Hulanda. Dank gaat uit naar Kura Hulanda voor hun waardevolle contributie. Stand van zaken koraalrif - 2003 Dr. Mark Vermeij (University of Miami) is tijdens zijn lezing in het Natuur- en Milieucentrum diep ingegaan op de (volgens zijn onderzoeken) stand van zaken omtrent ons koraalrif. Deze druk bezochte lezing vond plaats in het Natuur en Milieu Centrum (Parke Tropikal). We zijn Astrid Kusters dankbaar voor haar medewerking.

29

H6 - Diversen Vleermuizen van Curaçao - 2003 De vleermuizen die zich op ons eiland vertoeven zijn ecologisch gezien van groot belang omdat zij grotendeels zorgdragen voor de bestuiving van cactussen. Cactussen zorgen op hun plaats weer voor voedsel voor vogels en andere dieren in droge tijden. Hierover ging de lezing van dr. Sophie Petit van de University of South Australia. Ook deze lezing heeft in het Natuur en Milieu Centrum plaatsgevonden. Konsientisá pa Resiklá (KoRe) - 2003 CARMABI heeft deelgenomen aan de recycling-expo ‘KoRe’ van Maduro & Curiel’s Bank. Bezoekers konden informatie krijgen omtrent het gebruik van inheemse planten waardoor het mogelijk is water te besparen. Daarnaast hebben we laten zien dat inheemse planten ook heel mooi zijn. Dank gaat uit naar Vivian’s Nursery voor het lenen van enkele inheemse boomsoorten. Straatbeplanting met inheemse boomsoorten 2004 Dolfi Debrot heeft aan het personeel van Selikor en aan bewoners van Julianadorp lezingen gegeven omtrent het gebruiken van inheemse boomsoorten langs de straten. Een groot pluspunt is dat deze planten droogteresistent zijn. Bloemen van de Vitex

Project Bio-diversity Database Netherlands Antilles (NABioDatabase) Op verzoek van VOMIL is CARMABI in 2003 begonnen met de voorbereidingen voor het opzetten en beheren van de ‘NABioDatabase’. Dit is een database die via internet toegankelijk moet worden waarin relevante gegevens van alle soorten die zich op en rondom de eilanden van de Nederlandse Antillen te vinden zullen zijn. Het doel is op de eerste plaats om beleidsmakers, onderzoekers en het publiek in het algemeen te voorzien van informatie. Op de tweede plaats geeft het de mogelijkheid de status van alle soorten te monitoren. Ook geeft het meer inzicht in de kennis van de biodiversiteit op de Nederlandse Antillen. De NABioDatabase moet met andere databases in de regio gegevens kunnen overhevelen. In 2004 hebben nog vervolgvergaderingen plaatsgevonden. Donaties 2003 • Zaden van Vitex boomsoort gedoneerd aan Vivian’s Nursery • Shimarukubomen gedoneerd aan buurtbewoners van Zuid-Zapateer • Shimarukubomen gedoneerd aan buurtbewoners van Marie Pampoen Donaties 2004 • Zaden van Ruprechtia coriacëa (inheemse boom met mooie bloemen) aan Vivian’s Nursery gedoneerd. • Twee oleifi (Bontia daphnoides) bomen aan Stichting Dierenbescherming gedoneerd ter verfraaiing van hun terrein. Persbezoeken • Wereld Natuur Fonds

30

H6 - Diversen In verband met het project ‘Geef het Koraal weer kleur’ hebben enkele vertegenwoordigers van het WNF samen met een aantal Nederlandse journalisten ons eiland bezocht. CARMABI heeft deze groep begeleid. • de Volkskrant Twee journalisten van deze gerenomeerde krant hebben een hele dag het Christoffelpark bezocht en er een prachtig sfeerverslag over geschreven. Geboorten Het is voor het eerst in de geschiedenis van CARMABI dat een vrouwelijke medewerker zwanger is geraakt. En zeker voor het eerst dat er twee medewerkers zo vlak achter elkaar het leven hebben geschonken aan een prachtige zoon en dochter. Op 25 juni 2004 is geboren Naitisha Colina (dochter van Administratrice C. Roosje) en op 9 juli 2004 is geboren Noah Tjon Sien Kie (zoon van PR-medewerker R. Vis). Bezoek adviseur Percy Henriquez Fonds aan CARMABI Op 5 juli 2004 kregen we bezoek van de adviseur van deze in Nederland gevestigde stichting die zich ten doel stelt (kleine) medische en dieren- en natuurbeschermingsprojecten zowel in Nederland als op de Antillen te financieren. Dit fonds is in 2001 ingesteld door vrienden van wijlen Ir. Percy Henriquez bij diens overlijden. Dit fonds heeft al een aantal lokale projecten helpen realiseren door hun financiële ondersteuning.

Archeologisch Erfgoed in Napa In het kader van het lidmaatschap van Dr. Debrot in het Werkgroep Bescherming Archeologisch Erfgoed van NAAM, verschenen er in de loop van het jaar 2004, 5 stukken in de krant Amigoe gebaseerd op veldwerk in het afgelopen jaar. Onderwerpen betroffen 1) natuurlijke bronnen en putten, 2) pos di pia, 3) tanki, 4) openbaar toegang tot de kuststrook, 5) patruli en 6) rancho. Geautomatiseerde Bibliotheek De bibliotheek van CARMABI is sinds 1999 geautomatiseerd hetgeen inhoudt dat titelbeschrijvingen van de aanwezige boeken en tijdschriften in de VUBIS Database van de UNA zijn opgenomen. Deze is ook op het internet: http:// library.una.an/library/library.htm Sinds 2004 houdt Drs. Stanley Criens, tevens Staflid, zich bezig met het reorganiseren van de bibliotheek. Drs. Criens is officieel in dienst van de UNA.

31

H7 - Commissies en werkrelaties Commissie Diabaaswinning CARMABI maakt deel uit van deze commissie die werkt aan beleid t.a.v. diabaaswinning op het eiland. Commissie Eilandsverordening Mariennatuurbeheer en –bescherming Binnen deze commissie is onze stichting belast met de eindredactie van de voornoemde eilandsverordening, die de vervanging moet gaan worden van de huidige, verouderde rifbeheersverordening. Commissie Beach Management Deze commissie, waarvan CARMABI deel uitmaakt, heeft eerste aanzet gegeven tot een algemeen strandbeheerbeleid voor de overheidsstranden. Eindadvies aangeboden aan het Bestuurscollege op 21 januari 2003. Commissie UNESCO Werelderfgoednominatie Middels deze commissie wordt gewerkt aan een nominatie van West-Curacao als mixed world heritage site (natuur en cultuur gemengd). Samenwerkingsovereenkomst met Katholieke Universiteit Nijmegen (KUN) In 2003 werd een samenwerkingsovereenkomst aangegaan met de KUN. Tot nu toe had CARMABI alleen met de Universiteit van Amsterdam een dergelijke overeenkomst. Het gaat om samenwerking op gebied van onderzoek op gezamelijke projecten. Het eerste project onder deze samenwerking was een studie naar hoe de koralen en purunchi stand veranderd zijn over de laatste 30 jaar. National Biodiversity Database: Samenwerking VOMIL en Conservation International Dankzij uitgebreide informatie beschikbaar over de natuur van de Antillen over de jaren heen door CARMABI verzameld, de hoge mate van lokale endemisme in de flora en fauna en de aanwezige expertise, heeft Conservation International de Antillen gekozen als een van de drie landen voor structurele samenwerking in het Caribisch gebied (de anderen zijn Dominica en Santo Domingo). Het houdt in dat uiteindelijk CARMABI fondsen zal krijgen om alle informatie over de lokale biodiversiteit in een groot databestand in te voeren die op het instituut beheerd zal worden. Werkrelatie met Wereld Natuur Fonds (Nederland) Zie blz. 22 UNESCO Sandwatch project Zie blz. 22

32

H8 - Toekomstverwachtingen In onderstaande paragrafen staat omschreven waar de betreffende secties aan verwachten te gaan werken in 2005. 8.1

Wetenschappelijk onderzoek

Studie aanwas zwarte zee-egel In 2005 wordt verwacht een studie aan te gaan over de aanwas van de zwarte zee-egel Diadema antillarum op Curaçao. Deze soort stierf begin jaren 80 massaal af in het Caribisch gebied en is een belangrijke herbivoor op het rif. Door algen te eten houdt het onderwater de rotsen schoon voor de vestiging van jonge koralen. Voor de gezondheid van het rif is de aanwezigheid van deze zee-egel dan ook zeer gewenst. Het herstel van de zee-egel lijkt op gang te zijn gekomen en wordt dan onderwerp van een 6 maanden lange studie. Monitoren koraalrif - visvangsten Verwacht wordt in 2005 dat er een studente van het Van Hall instituut de data verzameling naar visvangsten zal voortzetten. Dit project, in samenwerking met de Dienst LVV en Radboud Universiteit is bedoeld om inzicht te geven in de visstand van het eiland. Koraalonderzoek In januari 2005 wordt een groep van 20 studenten en begeleiders verwacht vanuit de University of North Carolina (Delaware). Deze groep onder begeleiding van Dr. Alina Schmantz zal gedurende twee en een halve maand gebruik maken van onze laboratoria. Ecologisch onderzoek Witstaarthert In 2005 willen wij starten met het ecologisch onderzoek aan het Curaçaose witstaarthert in samenwerking met Texas A&M University (TAMU). Voor het eerst zal er dan op Curaçao een uitgebreid onderzoek worden gedaan naar de ecologie van dit voor de Antillen grootste en bedreigde zoogdier. Onderzoek Stropi di kalbas Toxicologisch onderzoek aan de ‘Stropi di kalbas’ welke op het eiland ingenomen wordt bij verkoudheid. Het is bekend dat het vruchtvlees (de zaden) blauwzuur bevatten. Onderzocht moet worden of door de bereiding van het vruchtvlees tot medicijn bijv. de blauwzuur wordt afgebroken. Eventueel in samenwerking met Enda-Caribe, een Caribische organisatie die zich bezighoudt met de coördinatie van onderzoeken en voorlichting over gebruik van medicinale planten in de regio.

Ecologie roofvogels Er is weinig bekend over de ecologie van roofvogels in het Caribisch gebied. Daarom streven wij ernaar te starten met een promotie-onderzoek. Het belang van het onderzoek heeft hoofdzakelijk te maken met het feit dat de roofvogels op Curaçao bedreigd zijn en gerichte bescherming nodig hebben.

Langlopende projecten en onderzoeken: • Onderzoek naar de medicinale werking van inheemse planten • Inventarisatie en bibliografie van de vlakte van Hato en San Pedro

33

H8 - Toekomstverwachtingen • Endemische soorten ABC-eilanden • Beschrijving nieuwe grotten Curaçao

8.2 Natuurbeheer • Zoveel mogelijk uitvoeren Christoffelpark Improvement Program • Verdere restauratie Landhuis Savonet • Verdere besprekingen voeren omtrent het plantagecomplex te Christoffelpark, Jan Thiel, Hato vlakte, Patrick en Beach Management 8.3 Natuur- en Milieueducatie · · · · · · · ·

34

Herstart radioprogramma Redu di Mondi Uitwerking en eerste uitvoer educatieve projecten voor en met scholen Havo/ VWO en VSBO Uitbreiding NME-bieb Pilot-project 3de leerjaar eerste cyclus Funderend Onderwijs Wandelingen en activiteiten in het kader van 50-jaar bestaan CARMABI Uitbreiding website NME Algemeen educatieve projecten Algemeen onderhoud Kabouterbos

Bijlagen Publicaties 2004 - Aizenberg J., V.C.Sundar, A.D. Yablon, J.C. Weaver and Gang Chen. 2004. Biological glass fibers: Correlation between optical and structured properties. Proc. Nat. Acad. Sci. 101: 3358-3363. - Bries, J. M., A.O. Debrot and D. L. Meyer. 2004. Damage to the leeward reefs of Curacao and Bonaire, Netherlands Antilles from a rare storm event: Hurricane Lenny, November, - J. 1999. Coral Reefs 23: 297-307. - Cocheret de la Morinière, I. Nagelkerken, H. van der Meij and G. van der Velde. 2004. What attracts juvenile coral reef fish to mangroves: habitat complexity or shade? Mar. Biol. 144: 139-145. - Daly, M. and J. C. den Hartog. 2004. Taxonomy, circumscription and usage in Anthopleura (Cnidaria: Anthozoa: Actinaria) from the Gulf of Mexico and Caribbean. Bull. Mar. Sci. 74(2): 401-421. - Debrot, A. O., C. Boogerd and D. van den Broeck. Seabird nesting on Curacao and Bonaire, 2002. Univ. Florida Press (in press) - Debrot, A. O., N. Esteban, R. Le Scao, A. Caballero, and P. C. Hoetjes. New sea turtle nesting records for the Netherlands Antilles provide impetus to conservation action. Car. J. Sci. (in press) - Debrot, A. O. and J. Y. Miller. 2004. Butterflies and Moths of Curaçao, Aruba and Bonaire/ Barbulètènan di Kòrsou, Aruba i Boneiru. Carmabi, Curaçao. 100 pp. - Dorenbosch, M., M. C. van Riel, I. Nagelkerken and G. van der Velde. 2004. The relationship of reef fish densities to the proximity of mangrove and seagrass nurseries. Est. Coastal and Shelf Sci. 60: 37-48. - Engelen, A. H. 2004. Flexibility without compromise: Population biology of the brown seaweed Sargassum polyceratium. Ph. D. Dissertation, University of Groningen, The Netherlands. 180 pp. - Gill, R, Z. Garmers-Rojer and S. Haddocks 2004. Nominatie van een mixed site / een serie van mixed sites op Curacao voor de Werelderfgoedlijst van UNESCO. Workshpverslag, 23 September 2004, Villa Maria, Willemstad. pag var. - Nagelkerken, I., K. Vermonden, O. C. C. Moraes, A. O. Debrot and W. P. Nagelkerken. Changes in coral reef communities and associated reef fish species, Cephalopholis cruentatus (Lacepede), after 30 years on Curacao. (Netherlands Antilles) Hydrobiologia (in press) - Nagelkerken, I. and W. P. Nagelkerken. 2004. Loss of coral cover and biodiversity on shallow Acropora and Millepora reefs after 31 years on Curaçao, Netherlands Antilles. Bull. Mar. Sci. 74: 213-223. - Nagelkerken, I. and G. van der Velde. 2004. Are Caribbean mangroves important feeding grounds for juvenile reef fish from adjacent seagrass beds? Mar. Ecol. Progr. Ser. 274: 143-151. - Nagelkerken, I. and G. van der Velde. 2004. Relative importance of interlinked mangroves and seagrass beds as feeding habitats for juvenile reef fish on a Caribbean island. Mar. Ecol. Progr. Ser. 274: 153-159. - Nugues, M. M., L. Delvoye and R. P. M. Bak. 2004. Coral defence against macroalgae: differential effects of mesenterial filaments on the green alga Halimeda opuntia. Mar. Ecol. Progr. Ser. 278: 103-114. - Nugues, M. M., G. W. Smith, R. J. van Hooidonk, M. I. Seabra and R. P. M. Bak. 2004. Algal contact as a trigger for coral disease. Ecol. Lett. 7: 919-923. - Schellmann, G., U. Radtke, A. Scheffers, F. Whelan and D. Kelletat. 2004. ESR dating of coral reef terraces on Curacao (Netherlands Antilles) with estimates of younger Pleistocene sea level elevations. J. Coastal Research. 20(4): 947-957.

35

Bijlagen - Scheffers, S. R., G. Nieuwland, R. P. M. Bak and F. C. van Duyl. 2004. Removal of bacteria and nutrient dynamics within the coral reef framework of Curaçao (Netherlands Antilles). Coral Reefs 23: 413-422. - Thompson, G. 2004. A taxonomic study of the genus Melocactus (Cactaceae) in Curaçao, Netherlands Antilles, April 2004. 19 pp + 16 app. 2003 - Bruckner, A. W. and R. J. Bruckner. 2003. Condition of coral reefs off less developed coastlines of Curacao (Part 1: reef fishes) Atoll Res. Bull. 496: 370-393. - Bruckner, A. W. and R. J. Bruckner. 2003. Condition of coral reefs off less developed coastlines of Curacao (Part 2: stony corals and algae) Atoll Res. Bull. 496: 394-403. - Cocheret de la Morinière, E., B. J. A. Pollux, I. Nagelkerken, M. A. Hemminga, A. H. L. Huiskes and G. van der Velde. 2003. Ontogenetic dietary changes of coral reef fishes in the mangrove-seagrass-reef continuum: stable isotopes and gut-content analysis. Mar. Ecol. Progr. Ser. 246: 279-289. - Cocheret de la Morinière, B. J. A. Pollux, I. Nagelkerken and G. van der Velde. 2003. Diet shifts of Caribbean grunts (Haemulidae) and snappers (Lutjanidae) and the relation with nursery-to-coral reef migrations. Est. Coastal and Shelf Sci. 57: 1079-1089.

-

Debrot, A. O. 2003. The freshwater shrimps of Curaçao, West Indies (Decapoda, Caridea). Crustaceana 76: 65-76.

-

Debrot, A. O. 2003. A review of the freshwater fishes of Curaçao, with comments on those of Aruba and Bonaire. Car. J. Sci. 39: 100-108.

-

Debrot, A. O., R. van Halewyn, and J. Wattel. 2003. Karel Hendrik Voous, 1920-2002. Orith. Neotrop.14: 133-139.

- Debrot, A. O. 2003. Terrassenlandschap van Hato en San Pedro: inventarisatie van conserveringswaarden en bibliografie. Carmabi report. 33 pp + app. - Diekmann, O. E. 2003. The coral genus Madracis. Speciation in corals and their symbionts. Ph.D. Dissertation, University of Amsterdam. 132 pp. -

Diekmann, O. E., Olsen J. L., Bak, R. P. M. Morphospecies boundaries in the coral genus Madracis on Curacao, Netherlands Antilles. (subm., Coral Reefs)

-

Diekmann, O. E., Olsen J. L., Stam, W.T., Bak, R. P. M. Genetic variation within Symbiodinium clade B from the coral genus Madracis in the Caribbean (Netherlands Antilles). (in press, Coral Reefs)

- Frias-Lopez, J., G. T. Bonheyo, Q. Jin and B. W. Fouke. 2003. Cyanobacteria associated with coral black band disease in Caribbean and Indo-Pacific reefs. Appl. Env. Microbiol. Apr 2003: 2409-2413. - Harms, K. E. and J. R. Eberhard. 2003. Roosting behavoir of the brown-throated parakeet (Aratinga pertinax) and roost locations on four southern Caribbean islands. Ornithol. Neotrop. 14: 79-89. - Klosowska, B. 2003. Late Holocene embayment and salina record of Curacao (Dutch Antilles): criteria to monitor environmental change and biodiversity. Ph.D. dissertation, Free University of Amsterdam. 147 pp. - Kluijver, M. J., G. Gijswijt, I. Da Cunda and R. De Leon. –ETI. 2003. Interactive guide to Caribbean diving : with locality information on Bonaire and Curaçao - CD (Windows), 1000 col. photos - Kötter, I. 2003. Feeding ecology of coral reef sponges. PhD. Dissertation University of Bremen. 77p.

36

Bijlagen - Land, J. van der. 2003. In memoriam Jacobus Cornelis (Koos) den Hartog (19422000), marine naturalist. Zool. Verhand. 345: 9-17. - Leysner, B. T. 2003. Refineria ISLA effluent water sampling survey 2002. Refineria ISLA, Curaçao, 66 pp + app. (confidential report). - Maier, C. J. Patzold and R. P. M. Bak. 2003. The skeletal isotopic composition as an indicator of ecological and physiological plasticity in the coral genus Madracis. Coral Reefs 22: 370-380. - Meyer, D. L., J. M. Bries, B. J. Greenstein and A. O. Debrot. 2003. Preservation of in situ reef framework in regions of low hurricane frequency: Pleistocene of Curacao and Bonaire, southern Caribbean. Lethaia 36: 273-285. -

Miller, J. Y., A. 0. Debrot and L. D. Miller. 2003. A survey of butterflies from Aruba and Bonaire and new records for Curaçao. Car. J. Sci. 39: 170-175.

- Molodtsova, T. N. 2003. On Isarachnanthus from Central Atlantic and Caribbean region with notes on Isarachnactis lobiancoi (Carlgren, 1912). Zool. Verhand. 345: 249-255. - Nagelkerken I. and G. van der Velde. 2003. Connectivity between coastal habitats of two oceanic Caribbean islands as inferred from ontogenetic shifts by coral reef fishes. Gulf. Caribb. Res. 14(2): 43-59. - Nagelkerken I., Pors L.P.J.J. & Hoetjes P. 2003. Swimming behaviour and dispersal patterns of headstarted loggerhead turtles Caretta caretta. Aquat. Ecol. 37: 183-190. - Prins T.G., Freitas de J.A., Roselaar C.S. 2003. On the taxonomic status of Barn Owl Tyto alba (Scopoli, 1769) from Bonaire, Netherlands Antilles. Car. J. Sci. 39: 144-147 - Scheffers, S.R., de Goeij J.M., Van Duyl F.C., Bak R.P.M. 2003. The cave-profiler: A simple tool to describe the 3D structure of inaccessible coral reef cavities. Coral Reefs 22: 49-53 - Scheffers, S.R., Van Duyl F.C., Bak R.P.M. (MS) An indirect approach to assess differences in quality of reef crevice and ambient reef water: Bioassays and bacterial production. Aquatic Microbial Ecology: in press - Slierings, C. 2003. Memories of Koos den Hartog. Zool. Verhand. 345: 5-7. - Sumerel, J. L. and D.E. Morse. 2003. Biotechnological advances in biosilicification. In: “Silicon biomineralization: Biology – Biochemistry – Molecular Biology – Biotechnology” (W.E. Müller, ed.), John Wiley and Sons, New York (in press). - Van Duyl, F.C., Scheffers S.R., Thomas F.I.M., Driscoll M. (MS) The effect of water exchange on bacterioplankton depletion and inorganic nutrient fluxes in coral reef cavities. - Vermeij, M. J. A. and R.P.M. Bak. 2003. Species specific population structures of five closely related Madracis morphospecies along a depth gradiënt (5-60m) at a Caribbean fringing reef. Bull. Mar. Sci. 73: 725-744. - Vermeij, M. J. A., Sampayo, E.M., Bröker K.C.A. and R.P.M. Bak Patterns in reproductive biology of closely related coral species: gametogenesis in Madracis (subm. Coral Reefs) - Vermeij, M.J. A., E. Sampayo, K. Bröker and R.P.M. Bak. 2003. Variation in planulae release of closely related coral species. Mar. Ecol. Prog. Ser. 247: 75-84. - Vermeij, M.J.A., Diekmann, O.E. and R.P.M. Bak. 2003. A new species of Scleractinian coral (Cnidaria, Anthozoa), Madracis carmabi n.sp. from the Southern Caribbean. Bull. Mar. Sci. 73: 679-684. - Vermeij, M.J.A. and R.P.M. Bak Coral settlement revisited: A 100-fold decrease on a Caribbean reef over the last 20 years (subm. Nature) - Vermeij, M.J.A., A. H. Engelen and R. P. M. Bak. 2003. Deep formations (50-80 m) of the solitary coral Phacelocyanthus flos on southern Caribbean reefs. Coral Reefs 22: 107108.

37

Bijlagen - Vonk, R. 2003. Explorations of the systematics and deep history of stygobiont amphipods. Doctoral Dissertation, University of Amsterdam. 189 pp. - Vonk, R. and F. R. Schramm. 2003. Ingolfiellidea (Crustacea, Malacostraca, Amphipoda): a phylogenetic and biogeographic analysis. Contrib. Zool. (subm.) - Weaver, J. C. and D.E. Morse. 2003. Molecular biology of demosponge axial filaments and their roles in biosilicification. Micro. Res. Tech. 62; 356-367. - Weaver, J.C., L.I. Pietrasanta, N. Hedin, B.F. Chmelka, G.D. Stucky, D.E. Morse and P.K. Hansma. 2003. Nanostructural features of demosponge biosilica. J. Structural Biol. 144: 271-281. - Zea, S. and E. Weil. 2003. Taxonomy of the Caribbean excavating sponge species complex Cliona caribbaea - C. aprica – C. langae (Porifera, Hadromerida, Clionaidae). Car. J. Sci. 39: 348-370.

38

Bijlagen

Person Maarten Flikweert Mark Erdmann Paul Barber Dieter van den Broeck Fernando Parra Mateo Lopes Hugo Mesquita Costa Martiniano Pieter Ketner Mark Kerr Frank Wojack Bruce Fouke Lee Ann Munk Patricia Heiser Heather Hentschel Daniel Nuques Douglas Zobrist Amanda Tribble James Klaus George Bonheyo Lisa Boerstra Rene Severens Sophie Petit Maggy Nuques Ruben van Hooidonk Maria Seabra Jasper de Goeij Ivan Nagelkerken Marian Wiltjer David Harper Roger Portue Stephen Donovan Kim Vermonden Octavio cafundo de Moraes Fernando Simal Rolf Bak Bill Gerwick Patric Holian

Overzicht Gastonderzoekers

Institute University of Amsterdam University of California, Berkley University of Boston Hogeschool Delft Universidad National de Colombia Universidad National de Colombia University of Lisboa University of Wageningen National Save the Turtle Foundation National Save the Turtle Foundation University of Illinois University of Alaska University of Alaska University of Illinois NIOZ University of Illinois University of Illinois University of Illinois University of Illinois Film Academy Amsterdam Club Floralis Curacaoensis University of South Australia NIOZ University of Amsterdam University of Amsterdam/University of Lisboa University of Amsterdam Katholieke Universiteit Nijmegen Katholieke Universiteit Nijmegen University of Copenhagen University of Florida Natinal Natuur Historisch Museum Leiden Katholieke Universiteit Nijmegen Katholieke Universiteit Nijmegen Stinapa Bonaire University of Amsterdam Oregon State University New Mexico State University

Subject Barn Owl Ornitology Ornitology Ornitology

Coral/Algea Botany Turtles Turtles Geology Geology Geology Coral Disease Coral Coral disease Coral disease Coral disease Coral disease Media Botany Bats Coral Coral/Algea Coral/Algea Cryptic fauna nutrients/physiology Fish Fish Geology Geology Geology Fish Fish Park Management Coral Pharmacology Media/Botany

39

Bijlagen Personeel In totaal zijn er bij CARMABI 25 personen in dienst. Een deel is werkzaam op het kantoor te Piscaderabaai en een ander deel in het veld. Sommige personen hebben dubbele functies en kunnen dus meerdere malen voorkomen in de lijst. Directie Dr. W.L. Bakhuis, Directeur Dr. A.O. Debrot, Onderdirecteur Technische Dienst Dhr. Lcs. Brian Leysner, Hoofd Technische Dienst Dhr. C. Winterdaal, medewerker Administratie Mw. C. Roosje Public Relations Mw. R. A. Tjon Sien Kie - Vis Interieurverzorging Mw. S. Rosalia

Sectie Wetenschappelijk Onderzoek Dr. A.O. Debrot, Sectiehoofd Drs. J. de Freitas, Senior Researcher

Sectie Natuurbeheer Dhr. C.W.M. Schmitz, Sectiehoofd Christoffelpark Dhr. C.W.M. Schmitz, Beheerder Dhr. R. Finies, assistent Beheerder Mw. A. Cijntje, baliemedewerker Dhr. J. Bartholomeus, medewerker Dhr. W. Ricardo, medewerker Shete Boka Park Dhr. C.W.M. Schmitz, Beheerder Dhr. W. Samboe, assistent Beheerder Beach Patrol Dhr. V. Rodriguez, medewerker Onderwaterpark Dhr. Lcs. B. Leysner, Manager Dhr. C. Winterdaal, medewerker

Sectie Natuur- en Milieueducatie (NME) Drs. L.P.J.J. Pors, Hoofd Ing. M. da Costa Gomez, NME-functionaris Dhr. C. Kooistra, NME-medewerker Kabouterbos Drs. L.P.J.J. Pors, Beheerder Dhr. C. Kooistra, Boswachter

40

Bijlagen

(Semi) Vrijwilligers Mw. C. Schoop Dhr. P. Ricardo Mw. R. Bernadina Dhr. Erquiles Mw. S. Rijnschot Dhr. H. Cijntje Mw. M. Alberto

41

CARMABI Foundation Piscaderabaai z/n P.O. Box 2090 Curaçao Nederlandse Antillen Tel: +5999 462.4242 Fax: +5999 462.7680 [email protected] www.carmabi.org