Machtig mooi Macedonië
Land van uitersten
2
s e p t e m b e r | o k t o b e r 2 013
Reizen Wie een vakantie boekt naar Macedonië zal zijn tijd in een constante staat van verwarring doorbrengen. Kunst, cultuur, een eeuwenoude historie, maar ook moderne gebouwen en een overdaad aan nieuwe bronzen standbeelden; een vreemde mix van heden en ver verleden. Tekst: Jan Vredenburg Foto’s: Joost Leijen, shutterstock en Macedonië Timeless
s e p t e m b e r | o k t o b e r 2 013
3
T
ijdens ons bezoek aan Macedonië vanwege het Ohrid Summer Festival trokken we een aantal dagen kriskras door dit bijzondere land en vielen van de ene verbazing in de andere. Om goed te kunnen genieten van al het moois dat Macedonië te bieden heeft, en enige helderheid te krijgen in de historie van dit land, is het handig als we het redelijk ingewikkelde verleden van deze nog jonge natie voor u schetsen. Macedonië ligt in het midden van de Balkan in Zuidoost-Europa. Na de Tweede Wereldoorlog werd Joegoslavië formeel een federale staat, waarbij voor het eerst ook het Macedonische volk een eigen territorium kreeg: de Socialistische Republiek Macedonië. Op 8 september 1991 werd het land na een referendum onafhankelijk, waarna Replica van de Arc de Triomphe in hoofdstad Skopje het in 1993 toetrad tot de Verenigde Naties. Het werd echter na protest van Griekenland over de naam alleen Twee gezichten toegelaten onder de voorlopige verwijzing ‘Voormalige Het eerste dat ons opvalt, zijn de enorme tegenstellingen in Joegoslavische Republiek Macedonië’. Macedonië wordt Skopje. De in 1963 door een enorme aardbeving getroffen stad begrensd door Kosovo in het noordwesten, Servië in het werd hersteld in de bekende oostblokstijl, hetgeen op sommige noorden, Bulgarije in het oosten, Griekenland in het zuiden plaatsen nog steeds zichtbaar is. Als we teruggaan in de geschieen Albanië in het westen. De hoofdstad is Skopje, met een denis zien we dat het gebied rond Skopje reeds bewoond was kleine 670.000 inwoners. vanaf 3500 voor Christus. Er zijn overblijfselen van neolithische nederzettingen gevonden en delen van de oude vesting, die nu uitkijkt over het stadscentrum. Een vreemd gegeven is dat de oude historische stadsdelen, in tegenstelling tot de recentere bebouwing, de beving keurig doorstaan hebben en nog steeds de oude kern van Skopje vormen. De kleine straatjes en pleintjes met de vele winkeltjes en restaurants zijn tot laat in de avond druk bevolkt en doen gezellig oosters aan. Hier wonen en leven de verschillende bevolkingsgroepen en religies in hun eigen kleine wereldje gebroederlijk naast elkaar. Een paar honderd meter verderop ligt de prachtige oude Stone Bridge over de rivier de Vardar. Deze brug werd in opdracht van Sultan Murat ll gebouwd in de eerste helft van de vijftiende eeuw (14211455) en slaat letterlijk en figuurlijk een brug tussen meerdere eeuwen. Straatbeeld van Skopje In het nieuwe Skopje, aan de andere zijde van
4
s e p t e m b e r | o k t o b e r 2 013
de Vardar, komen we oog in oog te staan met een in wit marmer uitgevoerde kopie van de Arc de Triomphe. Het spierwitte gebouw, aan weerszijden geflankeerd door twee splinternieuwe bronzen beelden van een ons onbekende Macedonische literaire grootheid, doet ons verbaasd met de ogen knipperen. Totaal overdonderd door dit onbeschaamde stukje plagiaat laten we ons door onze gids meevoeren in een lift naar het dak van het bouwwerk. Daar is een enorme vergaderzaal ingericht ten behoeve van de vergaderingen die zullen moeten leiden tot toetreding van Macedonië tot de EU.
‘
Metamorfose
ondergaan. Volgens velen wordt deze smakeloze uiting van nationalisme en geldverspilling, in een land dat het hoofd maar amper boven water kan houden, dan ook als een regelrechte catastrofe gezien. Onafhankelijkheid was noodzaak, als land serieus genomen worden en als volwaardige natie meedoen in Europa is van levensbelang, daar is niets lolligs aan. Maar of zoiets afgedwongen moet worden met twintig nieuwe overheidsgebouwen, ontelbare bronzen standbeelden van historische figuren, een nieuw museum en zelfs een replica van de Arc de Triomphe vragen we ons af. Sara, onze lieftallige gids, besluit wijselijk van gespreksonderwerp te veranderen en ons te vertellen over de aardbeving van 1963: het moment dat voor Skopje de wereld verging. Op 26 juli van dat jaar werd de stad vroeg in de morgen getroffen door een aardbeving van 6,1 op de schaal van Richter. Hierbij kwamen duizend mensen om het leven en raakten nog eens 120.000 mensen dakloos. Ook het oude treinstation van Skopje werd verwoest. De klok op het station is door de aardbeving stil komen te staan en wijst nog steeds 5:17 uur aan, het tijdstip van de beving. De overblijfselen van het gebouw zijn nu een herdenkingsplek voor de slachtoffers. Kijkend naar de klok realiseren we ons dat dit volk veel te verduren heeft gehad.
Deze uiting van nationalisme en geldverspilling wordt gezien als een catastrofe
Eenmaal weer met beide benen op de grond wandelen we over de Macedonische ‘Champs-Élysées’ richting een plein. In het midden staat een dertig meter hoog standbeeld van Alexander de Grote vergezeld door vier bloeddorstige bronzen leeuwen, alsmede een fontein die regelmatig van kleur veranderend water spuit op de maat van bombastische klassieke muziek. Het is allemaal zo overweldigend en overdadig uitgevoerd dat we er een beetje melig van worden, wat ons overigens niet in dank wordt afgenomen door onze begeleiders. Voor veel Macedoniërs is dit een zeer serieuze zaak. In latere gesprekken met inwoners is echter een heel ander geluid te horen. In een paar jaar tijd heeft hun stad, onder de naam ‘Skopje 2014’, een peperdure esthetische metamorfose
’
Kapel op de geboortegrond van Moeder Teresa
s e p t e m b e r | o k t o b e r 2 013
5
Sara geeft ons, vanwege ons melig gedrag, een kans op boetedoening middels het laatste bezoek van die dag: het geboortehuis van Moeder Teresa. Op de plek waar ooit het oorspronkelijke huis stond, staat nu een prachtige kapel waar men de geschiedenis van de beroemde zuster kan zien en lezen.
Verborgen schatten Dag twee begint zoals gebruikelijk in verwarring. Op het programma staat een bezoek aan één van de oudste kerken van Skopje. Door onze chauffeur afgezet op een ietwat morsige parkeerplaats, te midden van mensen die allerhande goederen uit de kofferbak van hun auto verkopen, kunnen we echter met de beste wil van de wereld geen kerk ontwaren. Gids Sara vertelt, als we haar hierop aanspreken, dat we weer erg naïef zijn, want niet alle kerken in de wereld lijken op het Hollandse huis van God met zo’n hoge spitse klokkentoren. Sinds de overheersing van het Ottomaanse Rijk dienen de gebedshuizen van het orthodox-katholieke geloof altijd lager te zijn dan de moskeeën. Om haar woorden kracht bij te zetten, opent Sara één van de twee zware houten deuren. Eenmaal binnen staan we op een groot open plein, aan de straatzijde afgeschermd door een houten schutting en aan de
6
s e p t e m b e r | o k t o b e r 2 013
andere zijden door galerijen met kleine kamers. In het midden van het plein staat een waterput, links achterin zien we een trapje van drie treden naar beneden. Na het openen van een eenvoudige houten deur ontwaren we, op ruim een halve meter onder straatniveau, een kleine maar zeer indrukwekkende kerk. Volgens de geleerden werd dit kerkje gebouwd in de veertiende eeuw, maar door de aardbeving barstte de bepleistering van de muren, waardoor fresco’s uit de twaalfde eeuw zichtbaar werden. Dat zette de eerdere bouwtheorie op losse schroeven. In het midden van de kerk staat een kleine kansel, langs de kant staan simpele banken voor de beter gesitueerden uit die tijd. Tegen de achterwand van het altaar staan twaalf volledig opengewerkte panelen van elk een meter breed en zeven meter hoog, met daarin elf prachtige iconen. Onze gids vertelt dat deze ‘iconostasis’ (wand van beelden die in kerken van de Byzantijnse ritus de altaarruimte scheidt van het schip van de kerk) werd opgebouwd uit twaalf identieke walnootbomen, die door houtsnijder Johny Filipovski Garkata en zijn broer van onder tot boven met de hand zijn uitgesneden met Bijbelse voorstellingen. Midden in het hypermoderne deel van Skopje staat op een anonieme parkeerplaats dus een helemaal authentiek, duizenden jaren oud kerkje met de grootste en meest bijzondere iconostasis die we ooit hebben gezien. Ieder museum in Europa zou er een vermogen voor over hebben om dit relikwie aan de collectie toe te voegen, maar intussen staat het hier, onder toezicht van een ongeïnteresseerde conciërge. Bizar.
Natuur en religie Om te voorkomen dat we de indruk zouden krijgen dat Macedonië enkel uit kerken bestaat, staat vervolgens een bezoek aan het National Park Mavrovo gepland. Macedonië heeft vier grote nationale parken met daarin alles wat een natuurliefhebber zich kan wensen. Dat daar ook beren en wolven voorkomen, maakt dat wildkamperen wordt afgeraden. Na een kort intermezzo met een boot - we bekijken de overweldigende natuur vanaf een snel stromende rivier - trekken we alweer snel de bergen in naar onze volgende stop: een bezoek aan het klooster van St. Jovan Bigorski. Deze orthodoxe kloosterkerk is aan Johannes de Doper gewijd. Het klooster, volgens de kloosterkronieken door Ivan Debranin gebouwd in het jaar 1020, werd in de zestiende eeuw door de Ottomanen vernietigd, maar in
1743 door de orde, onder leiding van de monnik Ilarion, gerestaureerd en deels herbouwd. Eén van de meest waardevolle schatten van het klooster is een iconostasis gecreëerd door Garkata, die ook het houtsnijwerk in Skopje voor zijn rekening nam. Deze iconostasis wordt als één van de mooiste en meest waardevolle in de wereld beschouwd. Een andere bijzondere kloosterschat is een icoon uit 1020, waar een wonderbaarlijke geneeskracht aan toegedicht wordt, maar die we helaas niet mochten fotograferen. In 2009 werd het grootste deel van het oude kloostercomplex door brand verwoest, maar konden de nieuwe gedeelten gered worden. Inmiddels is de wederopbouw voltooid en kunnen wij het klooster in al zijn glorie aanschouwen. Hoewel het klooster zeker niet bedoeld is als toeristische trekpleister worden we hartelijk ontvangen en rondgeleid. Een kloosterleven hoog in de bergen, ver weg van de bewoonde wereld, lijkt ons echt iets voor oudere en meer bezadigde kloosterlingen, maar opvallend genoeg blijken veel jonge mensen bewust voor dit leven gekozen te hebben, waarin ze, naast hun dagelijkse taak om ervoor te waken dat het klooster volledig selfsupporting is, hun overige tijd in gebed doorbrengen.
s e p t e m b e r | o k t o b e r 2 013
7
Géén haast Het wegennet van Macedonië kent twee snelwegen: De E65 en E75 (met EU-geld aangelegde vierbaanstolwegen), daarnaast een handjevol M-wegen (tweebaanssnelwegen) en kleine bergwegen. Onze volgende stop is de stad Ohrid, waar we een afspraak hebben met de directeur van het Summer Festival. Echter, de snelste weg om vanaf het klooster in Ohrid te komen, is dwars door de besneeuwde bergen. Om ons geestelijk op deze monsterrit voor te bereiden, nemen we onze intrek in het Alpina Hotel, dat midden in het skigebied van het National Park Mavrovo ligt. Nu sneeuw van de skihellingen verdwenen is en de laatste wintersportgasten vertrokken zijn, heeft de hoteleigenaar alle tijd en aandacht voor ons. We worden een avond lang schandalig verwend en dus val ik, met op de achtergrond het bergstroompje dat klaterend een weg naar het dal zoekt, als een blok in slaap. Gelukkig heeft onze chauffeur ook een goede nachtrust genoten, want de volgende morgen eist de rit door de bergen al zijn aandacht en stuurmanskunst op. Strak langs de rotswand, dan weer angstig dicht langs een duizelingwekkende afgrond, slingeren we langzaam door de bergen
‘
tot we uitkomen bij een garage in een klein gehucht. Over deze bergwegen rijden ‘vreet’-banden, zo kan het dus gebeuren dat je in the middle of nowhere een heuse garage met het overbekende bandenmannetje tegenkomt. Twee van onze banden blijken niet bestand tegen zoveel berggeweld en dienen verwisseld te worden. Dat geeft de chauffeur een welkome break en ons de tijd voor koffie en een sanitaire stop in de garage. Aan het eind van een lange, warme en vermoeiende rit doemt een buitenwijk van Ohrid op. Niet lang daarna staan we in de receptie van het zeer gerieflijke Hotel Millenium, aan de oever van het schitterende Meer van Ohrid. ’s Avonds op het terras heffen we nog maar eens het glas op de voortreffelijke stuurmanskunst van onze chauffeur, strepen we één voor één de vervulde wensen van onze must-seelijst en komen we tot de conclusie dat we enkel nog het prehistorische paaldorp in de ‘Bay of Bones’ en het klooster St. Naum dienen te bezoeken.
Goede gelovigen kunnen het hart van St. Naum horen kloppen
Het overbekende ‘Michelinmannetje’
8
s e p t e m b e r | o k t o b e r 2 013
’
Beenderenbaai Men heeft in 2008, aan de hand van in het water gevonden overblijfselen, een aantal woningen van het prehistorische paaldorp gereconstrueerd. Je kunt nu dus zien hoe de mensen hier destijds leefden en werkten in hun huizen boven het water. De naam ‘Bay of Bones’ is gekozen vanwege de grote hoeveelheid botten van dieren die er gevonden zijn in het water waar dit dorp heeft gestaan. De natuurgetrouwe hutten zijn met leem afgesmeerd, waarin hele bijenkolonies nestelen. Hoewel dit het voor bezoekers van dit museumdorp minder aantrekkelijk maakt om uitgebreid rond te kijken, is het een wonderschoon geheel en geeft het goed weer hoe de mensen in de prehistorie leefden. Onze volgende en laatste stop is het orthodoxe klooster St. Naum. Aan de zuidoostkant van het Meer van Ohrid, dichtbij de Albanese grens in het nationale park Galicia, ligt het klooster op een rotsachtige heuvel boven het kristalheldere meer. Om dit klooster te bezoeken, zijn er verschillende vervoersmogelijkheden: via de weg of per boot, die je in anderhalf uur vanuit de haven van Ohrid naar het kloos-
Prehistorisch paaldorp in de ‘Bay of Bones’
ter brengt. De boottocht gaat langs de mooie kustlijn van het meer, waarbij je een goed beeld krijgt van het overweldigende natuurschoon en een aantal bijzondere bouwwerken ziet, waaronder het zeer riante zomerhuis van voormalig president Tito van Joegoslavië. Je kunt St. Naum echter ook bereiken met de bus, taxi of - zoals wij - met eigen auto. De weg erheen is prachtig, ondanks de ware kermis van allerhande souvenirkraampjes met zeer opdringerige verkopers. Het oude orthodoxe klooster is in 905 opgericht door St. Naum, aan wie diverse wonderen zijn toegeschreven. De heilige ligt begraven in een klein kerkje naast het klooster. Volgens de legende kun je, wanneer je een goede gelovige bent, het hart van St. Naum nog horen kloppen. In het kerkje is een aantal zeer authentieke iconen en fresco’s te bewonderen. Het klooster is deels nog in gebruik als klooster en deels doet het dienst als hotel. Overnachten in dit ‘kloosterhotel’ is zeer geliefd. De kamers zijn spartaans ingericht en het eten is sober. Maar misschien is die serene rust juíst wel wat men zoekt in deze overspannen tijden, waarin alles te koop lijkt. Terug in het hotel, de koffers gepakt voor een vroege terugvlucht en nog even gepast afscheid nemend van Ohrid, de mooiste stad van Macedonië, is het moment aangebroken de balans op te maken van een roerige week, waarin we van de ene in de andere verbazing vielen en soms zelfs dachten dat we droomden.
Tijd tekort Wie komt voor een vakantie vol kunst en cultuur kan zich in dit land laven aan onuitputtelijke bronnen, die echter wel in de meest vreemde hoeken en gaten gezocht moeten worden. Wie
echter in staat is door de façade van nieuwe gebouwen, standbeelden en opgeklopt positivisme heen te breken, komt in wellicht de grootste schatkamer van Europa terecht. Daarnaast heeft Macedonië vier nationale natuurparken, die zó ongerept zijn dat het echt niet verstandig is om buiten de paden te treden. Een reis naar Macedonië is één groot fantastisch avontuur en hoe lang u ook gaat, het zal altijd te kort zijn. Heeft u speciale wensen, dan kunt u contact opnemen met Hannick Reizen waar men, in samenwerking met het Macedonisch Verkeersbureau, een voor u op maat gemaakte reis kan verzorgen. L
Onze reis werd mogelijk gemaakt door: Macedonië Timeless - website: www.macedonia-timeless.com Hannick Reizen (Hanni Gerretsen) - website: www.hannick.nl, tel.: 070-3191929
s e p t e m b e r | o k t o b e r 2 013
9
