Centrum Voortplantingsgeneeskunde
Cyclus stoornissen U heeft een stoornis in uw menstruatiecyclus. Dit betekent dat uw cyclus te lang of te kort is, of dat u geen goede eisprong heeft. Wanneer er geen goede eisprong is, kan er ook geen zwangerschap ontstaan. Om de eicel beter te laten rijpen, krijgt u medicijnen. Dit kunnen tabletten of injecties zijn. We noemen dit ovulatie-inductie. We beginnen deze folder met informatie over ovulatie-inductie met tabletten. Daarna volgt informatie over de injecties. Als laatste leest u informatie over het verloop, de controles en de risico’s. Die informatie geldt voor zowel de tabletten als de injecties. Let op: Het kan zijn dat alleen het eerste (A) of tweede (B) gedeelte voor u van toepassing is. 1. Tabletten 2. Injecties 3. Hoe verloopt het in de praktijk? 4. Hoe verlopen de echocontroles? 5. Bent u zwanger? 6. Risico’s
A. Tabletten Clomid® (Clomifeen-tabletten) Clomid® is vaak het eerste medicijn dat we gebruiken om de eisprong te verbeteren. Clomid® prikkelt de hersenen om meer follikel stimulerend hormoon (FSH) te produceren. Hierdoor gaan de eierstokken krachtiger werken. Clomid® schrijven we ook om andere redenen voor: • bij een te hoog mannelijk hormoongehalte (testosteron); • bij een te korte tweede cyclushelft; • bij een te laag progesteron in de tweede cyclushelft; • bij een cyclus langer dan 35 dagen. Hoe gebruikt u Clomid®? Clomid® neemt u slechts vijf dagen in. Van de 3e cyclusdag tot en met de 7e cyclusdag. U kunt het tablet op elk moment van de dag innemen. Kies hiervoor
Deze informatie voor patienten is met de grootste zorg samengesteld. Het betreft algemene informatie. Aan deze informatie kunnen geen rechten worden ontleend. © Jeroen Bosch Ziekenhuis 2011 www.jeroenboschziekenhuis.nl
(GYN-158, uitgave januari 2014)
een vast tijdstip uit, hierdoor vergeet u het minder snel. U begint in principe met één tablet van 50 mg per dag. Door regelmatige echocontroles volgen we de groei van de eiblaasjes. Krijgt u met Clomid® een goede eisprong en is het baarmoederslijm ook goed? Dan kunt u de medicijnen een langere tijd gebruiken. Treedt er geen eisprong op? Dan verhoogt de arts de dosering Clomid® met één tablet per dag. In één cyclus gebruikt u dus steeds dezelfde dagelijkse hoeveelheid. Dit kan tot maximaal drie tabletten per dag. Wat zijn de bijwerkingen? Clomid® kan de volgende bijwerkingen hebben: • stemmingswisselingen; • hoofdpijn; • opvliegers; • vermoeidheid; • maag- en buikklachten Als u oogklachten krijgt (wazig zien, lichtflitsen) tijdens het gebruik dan moet u onmiddelijk stoppen met de medicatie. Neemt u dan contact op met de polikliniek Voortplantingsgeneeskunde. Heeft u onvoldoende resultaat met Clomid®? Treedt er wel een eisprong op, maar heeft u last van bijwerkingen? Is er onvoldoende opbouw van baarmoederslijmvlies? Dan kan de arts kiezen voor andere tabletten. Nolvadex®-tabletten (Tamoxifen) Nolvadex® gebruiken we als de opbouw van het baarmoederhalsslijmvlies bij Clomidgebruik niet goed is. Ook kunt u dit krijgen als er bij het gebruik van Clomid® bijwerkingen optreden. Nolvadex® neemt u net als Clomid® op de 3e cyclusdag tot en met de 7e cyclusdag in. Het werkt op dezelfde manier als Clomid®. De normale dosering is één tablet van 20 mg per dag. Bij onvoldoende resultaat kan de arts de dosering verhogen tot twee tabletten (40 mg) per dag. In de bijsluiter leest u dat Nolvadex ook gegeven wordt bij borstkanker. Dit is natuurlijk niet voor u van toepassing. De meest voorkomende bijwerking van Nolvadex-tabletten zijn maag- en darmklachten. Glucophage® (Metformine) Treedt er bij de hoogste dosering Clomid® toch geen eisprong of zwangerschap op? Dan wordt soms naast de Clomid®, het medicijn Glucophage® gegeven. Deze combinatie kan de eisprong verbeteren.
Patientenvoorlichting jeroen bosch ziekenhuis 2 van 5
B. Injecties Wanneer krijgt u hormooninjecties? Deze behandeling is een andere vorm van ovulatie-inductie. U spuit dan dagelijks zelf de injecties. Het kan zijn dat u in de volgende gevallen begint met hormooninjecties: • Als er bij u geen eisprong optreedt na een maximale dosering van Clomid®. • Wanneer u veel bijwerkingen van Clomid® heeft. • Wanneer u na een aantal behandelingen met Clomid® niet zwanger bent. • Als de dikte van het baarmoederslijmvlies onvoldoende is op het moment van de eisprong. • Wanneer uit bloedonderzoek blijkt dat de hersenen te weinig hormonen maken die nodig zijn voor een eisprong. • In combinatie met intra uteriene inseminatie. FSH injecties In een normale cyclus zorgt het hormoon FSH voor de groei van eiblaasjes in de eierstokken. De hersenen maken FSH en geven het af aan het bloed. Het hormoon FSH wordt via injecties gegeven. Hoe gebruikt u de injecties? U begint vanaf de 3e cyclusdag met de injecties. Uw arts geeft aan welke dosering u gaat gebruiken en wanneer u mag stoppen. Kies voor het dagelijks spuiten een vast tijdstip uit, tussen 16.00 uur en 20.00 uur ‘s avonds! HCG (Pregnyl®) injecties Het hormoon Humaan Choriongonadotrofine (HCG) is een hormoon dat tijdens de zwangerschap door het lichaam wordt gemaakt. De arts kan een Pregnyl injectie voorschrijven zodat het eitje zelf uit de eierstok vrijkomt. Het zorgt dus voor de laatste rijping en eisprong. De injectie krijgt u één keer in een cyclus. De arts geeft dat moment aan. Hoe leert u zelf spuiten? Beide injecties kunt u zelf onder de huid inspuiten. De verpleegkundige Voortplantingsgeneeskunde geeft u hier uitleg over. Ook uw partner kan het leren. U zult zien dat er weinig verkeerd kan gaan. U kunt een afspraak maken voor een spuitinstructie. Wat zijn de bijwerkingen? Er zijn weinig bijwerkingen van FSH en HCG bekend. Bijwerkingen die soms voorkomen zijn gezwollen borsten en een veranderd humeur. De injecties kunnen gevoelig zijn en er kan huiduitslag voorkomen op de plaats van de injectie.
C. Hoe verloopt het in de praktijk? De behandeling start bij het begin van uw menstruatie. Verwacht u geen spontane menstruatie? Dan kunnen we deze opwekken met medicijnen. Hiervoor krijgt u een aparte handleiding mee. Tijdens de voorbereiding krijgt u een recept en een behandelschema mee. Hierop wordt precies ingevuld op welke dagen u gaat starten met de tabletten of de injecties. Ook vullen we in wanneer u een afspraak moet maken voor de 1e echocontrole. Het schema gaat uit van cyclusdagen. De eerste dag van de menstruatie noemen we cyclusdag 1 (CD 1). U vult deze datum (boven ‘1’) op het schema in. Als u de rest van de data invult, ziet u op welke datum u terug moet komen voor uw eerste controle.
Patientenvoorlichting jeroen bosch ziekenhuis 3 van 5
Aan het begin van uw cyclus belt u met de secretaresse om een afspraak te maken voor deze echocontrole. Meestal begint u vanaf CD 3 met de afgesproken dosering medicijnen. Bij de eerste echocontrole hoort u wanneer u weer terug moet komen. Zodra een eiblaasje voldoende groot (rijp) is, hoort u wanneer u het beste gemeenschap kunt hebben. Als het nodig is, spreken we af wanneer u de Pregnyl injectie moet spuiten.
D. Echocontroles
De eerste cyclus dat u tabletten of injecties gebruikt, maken we regelmatig een vaginale echo. Door de echo’s controleren we de groei van eiblaasjes. Het is belangrijk om te controleren óf er een eisprong optreedt. Maar het is ook belangrijk om te voorkomen dat er teveel eitjes tegelijk rijpen. Een eicel zelf is niet zichtbaar op de echo, maar wel het blaasje waarin hij groeit. We meten regelmatig het eiblaasje op. Zo kunnen we de groei en het moment van de eisprong vaststellen. Krijgt u FSH injecties? Dan hoort u bij de echocontrole met welke dosering u verder moet spuiten. Meestal komt u na twee à drie dagen terug. Door deze controles kunnen we ook het juiste moment van de Pregnyl injectie bepalen.
E. Afwachten
Als u een eisprong heeft, betekent dat niet dat u meteen zwanger bent. Na de eisprong of Pregnyl injectie moet u ongeveer twee weken wachten of u opnieuw een menstruatie krijgt. Dit zijn meestal spannende weken. Uw eigen kansen hangen met meerdere factoren samen. Houdt u er rekening mee dat bij ovulatie-inductie de gemiddelde zwangerschapskans per cyclus ongeveer 15-20% is. De kans is dus groot dat we u meerdere cycli moeten behandelen. • Wordt u ongesteld, dan is deze poging helaas niet gelukt. Op deze dag begint u, als u dat wenst, weer een nieuwe cyclus. U belt naar de polikliniek om een afspraak voor een uitgangsecho te maken. De uitgangsecho moet uiterlijk op cyclusdag vijf plaatsvinden. Krijgt u de echo op cyclusdag vier of vijf, dan begint u wel gewoon op cyclusdag drie met de tabletten of injecties. • Heeft u geen menstruatie gekregen? Dan kunt u thuis een zwangerschapstest doen. Is deze positief? Dan is dat goed nieuws! U belt naar de polikliniek om een echo af te spreken. Deze echo maken we wanneer u ongeveer zeven weken zwanger bent. Is alles goed? Dan zien we vanaf dat moment een klein vruchtje met een kloppend hartje. Soms is er op dat moment nog geen vruchtje of kloppend hartje te zien. Dan maken we deze echo een week later nog een keer. In dat geval kan een volgende echo pas een antwoord geven of uw prille zwangerschap levensvatbaar is. • Is de zwangerschapstest negatief, maar krijgt u toch geen menstruatie? Dan wacht u nog een paar dagen en doet u nogmaals de zwangerschaptest. Is deze ook negatief? Dan belt u naar de polikliniek.
F. Wat zijn de Risico’s? Meerlingzwangerschap Er bestaat bij ovulatie-inductie een grotere kans op een meerlingzwangerschap dan wanneer u een spontane cyclus heeft. Wanneer er meer rijpe eitjes zijn, bespreekt de arts met u wat er gaat gebeuren. Als u nu gemeenschap heeft, dan kan het zijn dat u een meerling krijgt. De arts bekijkt uw persoonlijke situatie en de zaadkwaliteit. Als het risico te groot is, dan wordt deze cyclus mogelijk afgebroken. U krijgt dan het advies om beschermd gemeenschap te hebben.
Patientenvoorlichting jeroen bosch ziekenhuis 4 van 5
Bij gebruik van Clomid® bestaat (meestal in de eerste cyclus) een kans van 7% op een tweeling en een kans van 1% op drie- of meerlingen. Bij gebruik van FSH injecties in combinatie met HCG is de kans op meerlingzwangerschap groter dan bij tabletten. Door een goede controle probeert de arts dit risico zo klein mogelijk te houden. Overstimulatie Door de medicijnen kunnen de eierstokken te heftig reageren. Er ontstaan dan teveel ‘rijpe’ eicellen. Dit noemen we overstimulatie. Wanneer de overstimulatie serieuze problemen gaat geven noemen we het ‘ovarieel hyperstimulatiesyndroom’(OHSS). De gevolgen van OHSS kunnen ernstig zijn. Doordat er vocht in de buikholte komt kunnen de volgende klachten optreden: opgezette buik, buikpijn, misselijkheid, braken, sterke gewichtstoename (>1 kg/dag), kortademigheid en verminderde urineproductie. In ernstige gevallen kan het bloed worden “ingedikt”. Hierdoor kunnen doorbloedingproblemen ontstaan. Het risico op OHSS is bij ovulatie-inductie klein. Krijgt u bovenstaande klachten? Neemt u dan direct contact op met de polikliniek of met de dienstdoende arts. Afwachten, rust houden en veel drinken is vaak voldoende. Een enkele keer is een ziekenhuisopname nodig. Doordat u regelmatig de echocontrole heeft, proberen we de overstimulatie te voorkomen. OHSS is zeldzaam bij het gebruik van Clomid® en Nolvadex® tabletten. Aangeboren afwijkingen Voor zover bekend bestaat er géén verhoogd risico op aangeboren afwijkingen na gebruik van de tabletten en de injecties. Ook de geboorte en de eventuele borstvoeding worden niet beïnvloed. De kans op een miskraam is bij vruchtbaarheidbehandelingen wel iets vergroot. Kanker aan de eierstok In de media hoort u dat er mogelijk verband is tussen vruchtbaarheidsbevorderende medicijnen en kanker van de eierstokken. Tot nu toe is er geen bewijs voor een relatie tussen eierstokkanker en vruchtbaarheidsbevorderende medicijnen. Uit onderzoek is bekend dat vrouwen een iets verhoogde kans op eierstokkanker hebben, die: • geen kinderen hebben; • altijd problemen hebben gehad met de cyclus; • daarnaast vruchtbaarheidsbevorderende medicijnen hebben gebruikt. Een verklaring hiervoor kan zijn dat niet de medicijnen, maar de stoornis aan de eierstokken zelf het verhoogde risico veroorzaakt. Een relatie tussen onvruchtbaarheid en een licht verhoogde kans op kanker van de eierstokken was namelijk al bekend voordat de betrokken geneesmiddelen werden gebruikt. Op dit moment wordt hier in Nederland onderzoek naar gedaan.
Heeft u vragen? Dan kunt u via de digitale kinderwenspoli uw vraag stellen aan de verpleegkundige. Ook kunt u telefonisch contact opnemen tijdens het verpleegkundig spreekuur van: 11.00 uur tot 12.00 uur en van 13.30 uur tot 14.00 uur. Telefoonnummer: (073) 553 27 29. Voor een afspraak op de polikliniek, belt u telefoonnummer: (073) 553 86 60. Wij zijn bereikbaar op werkdagen van 08.30 uur tot 16.30 uur. Voor meer informatie kijkt u op: www.jbz.nl/voortplantingsgeneeskunde.
Patientenvoorlichting jeroen bosch ziekenhuis 5 van 5
