LEERPLAN PAV
3DE
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
2
Inhoud 1
Algemene inleiding . . . . . . . 1.1 Het decreet . . . . . . . 1.2 Het besluit van de Vlaamse 1991 . . . . . . . . . . . . 1.3 De omzendbrief . . . . . . 1.4 Concrete studiebewijzen in
. . . . . . . . . . . . . . . . . . Executieve van 13 . . . . . . . . . . . . . . . . . . de 3de graad BSO
. . 03 . . .
4 4 4 5 5
2
Beginsituatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1 Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.2 Specifiek . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7 7 8
3
Algemene vakoverschrijdende doelstellingen . . . . . 3.1 Ontwikkelen van persoonlijkheid . . . . . . . 3.2 Ontwikkelen van vaardigheden die bijdragen tot probleemoplossend handelen . . . . . . . . . . . 3.3 Ontwikkelen van een bewuste rationele houding 3.4 Ontwikkelen van een maatschappelijk engagement
9 9 9 10 10
Algemene methodologische wenken . . . . . . . . . . .
11
4
PROJECT ALGEMENE VAKKEN A Nederlands - geschiedenis Frans - geschiedenis
JANUARI
. . . . . . . . . . . . . . . . . .
5
Algemene vakdoelstellingen 5.1 Nederlands . . . . . 5.2 Frans . . . . . . . 5.3 Geschiedenis . . . .
. . . .
15 15 16 16
6
Leerinhouden (voorbeelden van thema's) . . . . . . . 6.1 Nederlands - geschiedenis . . . . . . . . . . 6.2 Frans - geschiedenis . . . . . . . . . . . . .
17 17 22
7
Specifieke vakdoelstellingen 7.1 Nederlands . . . . . . 7.2 Frans . . . . . . . . 7.3 Geschiedenis . . . . .
. . . .
25 25 28 38
8
Specifieke methodologische wenken . . . . . . . . . .
40
9
Algemene bibliografie en nuttige adressen 9.1 Nederlands . . . . . . . . . . . . 9.2 Frans . . . . . . . . . . . . . . 9.3 Geschiedenis . . . . . . . . . . . 9.4 Raamplannen voor de integratie van vakken . . . . . . . . . . . . . . . 9.5 Nuttige adressen . . . . . . . . .
43 43 44 44
1995
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
14
. . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . de algemene . . . . . . . . . . . .
45 45
LEERPLAN PAV
3DE
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
3
PROJECT ALGEMENE VAKKEN B Wiskunde - wetenschappen - aardrijkskunde . . . . . . . .
47
10 Algemene vakdoelstellingen 10.1 Wiskunde . . . . . . 10.2 Biologie . . . . . . 10.3 Chemie . . . . . . . 10.4 Fysica . . . . . . . 10.5 Aardrijkskunde . . .
. . . . . .
. . . . . .
. . . . . .
. . . . . .
. . . . . .
. . . . . .
. . . . . .
. . . . . .
. . . . . .
. . . . . .
. . . . . .
. . . . . .
. . . . . .
48 48 48 48 49 49
11 Leerinhouden . . . . 11.1 Wiskunde . . . 11.2 Biologie . . . 11.3 Chemie . . . . 11.4 Fysica . . . . 11.5 Aardrijkskunde
. . . . . .
. . . . . .
. . . . . .
. . . . . .
. . . . . .
. . . . . .
. . . . . .
. . . . . .
. . . . . .
. . . . . .
. . . . . .
. . . . . .
. . . . . .
50 50 51 51 52 53
specifieke vakdoelstellingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
54 54 55 56 57 58
. . . . . .
12 Leerplandoelstellingen: 12.1 Wiskunde . . . . 12.2 Biologie . . . . 12.3 Chemie . . . . . 12.4 Fysica . . . . . 12.5 Aardrijkskunde .
. . . . . .
. . . . . .
13 Voorbeeldthema's met specifieke 13.1 HET LEVEN . . . . . . . 13.2 DE SAMENLEVING . . . . 13.3 DE GEZONDHEID . . . . . 13.4 HET HUISHOUDEN . . . . 13.5 DE AUTO . . . . . . . .
methodologische . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
wenken 59 . . . 60 . . . 67 . . . 79 . . . 92 . . . 106
14 Evaluatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115 14.1 Kwantitatief . . . . . . . . . . . . . . . . . 115 14.2 Kwalitatief . . . . . . . . . . . . . . . . . 115 15 Algemene bibliografie . . . . . . . . . . . . . . . . 116
JANUARI
1995
LEERPLAN PAV
3DE
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
1
Algemene inleiding
1.1
Het decreet
PAGINA
4
Het "Decreet betreffende het onderwijs-II" van 31 juli 1990 voorziet inzake de structuur en de organisatie van Voltijds Secundair Onderwijs: in art. 49: *
een derde graad die twee leerjaren omvat, eventueel aangevuld met een 3de leerjaar
in art. 50 *
§ 5:
een derde leerjaar in de 3de graad van het BSO, met het oog op het behalen van een getuigschrift van het secundair onderwijs. Dergelijk leerjaar kan eveneens worden georganiseerd onder de vorm van een specialisatiejaar.
in art. 55 § 7: *
* *
1.2
In bedoeld leerjaar worden ten minste twaalf wekelijkse lesuren besteed aan de basisvorming, die bestaat uit algemene vakken, waaronder alleszins - godsdienstleer of niet-confessionele zedenleer; - Nederlands; - maatschappelijke vorming of geschiedenis en aardrijkskunde; - lichamelijke opvoeding Twee of meer van deze vakken kunnen worden geïntegreerd als "project algemene vakken". Indien dit leerjaar wordt ingericht onder de vorm van een specialisatiejaar worden ten minste veertien wekelijkse lesuren besteed aan het onderricht in technische en/of praktische vakken.
Het besluit van de Vlaamse Executieve van 13 03 1991 Bovendien bepaalt het BVE van 13 maart 1991 betreffende de organisatie van het Voltijds Secundair Onderwijs in hoofdstuk IV bekrachtiging van de studies art 35 9° en 10°: Een leerling beëindigt met vrucht: *
het derde leerjaar van de derde graad van het BSO, ingericht als specialisatiejaar, indien hij voldaan heeft voor het geheel van de vorming van het betreffende leerjaar en desgevallend bekwaam wordt geacht zijn studies voort te zetten in ten minste één vorm van hoger onderwijs met volledig leerplan ;
*
het derde leerjaar specialisatiejaar, de vorming van het voort te zetten in leerplan.
van de derde graad van het BSO, niet ingericht als indien hij, na voldaan te hebben voor het geheel van betreffend jaar, bekwaam wordt geacht zijn studies ten minste één vorm van hoger onderwijs met volledig
Het moet de bedoeling zijn van dit vernieuwde leerplanpakket om binnen het domein van de algemene vakken, leerinhouden (kennis - inzicht - vaardigheden en attitudes) aan te brengen JANUARI
1995
LEERPLAN PAV
3DE
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
5
die de invulling van een diploma secundair onderwijs perfect kunnen verantwoorden en die meteen gericht zijn op het verhogen van reële succeskansen in het hoger onderwijs. Het concept van dit leerplanpakket is gestoeld op deze dubbele fundamentele doelstelling.
1.3
De omzendbrief De normatieve omzendbrief ARGO/510/N-94-01 regelt de structuur van het Voltijds Secundair Onderwijs ingericht door de ARGO. Voor het 3de leerjaar 3de graad BSO, zowel ingericht als "specialisatiejaar" dan wel als "algemeen jaar", bestaat de wekelijkse lessentabel voor wat de basisvorming betreft uit : -
godsdienstleer of niet-confessionele zedenleer Frans (of Nederlands) lichamelijke opvoeding project algemene vakken * Nederlands (of Frans) - geschiedenis (geïntegreerd) * wiskunde - wetenschappen - aardrijkskunde (geïntegreerd)
2 2 2 6
u. u. u. u. 3 u. 3 u.
In beide gevallen wordt minstens 12 u algemene vakken onderwezen waardoor in beide gevallen de decretale mogelijkheid tot diplomering bestaat. De organisatie van een 3de leerjaar 3de graad BSO vindt dan ook naast zijn bestaansrecht in verband met verhoogde kansen op tewerkstelling (specialisatie) zijn diepste verdediging in deze diplomeringsmogelijkheid.
1.4
Concrete studiebewijzen in de 3de graad BSO Uit SOZ 91-7 van 03 05 91, zoals gewijzigd (Deze omzendbrief is gebaseerd op art 84 van hoofdstuk IIIbis van titel IV van het "Decreet betreffende het onderwijs II" van 31 juli 1990. Het bedoelde hoofdstuk werd toegevoegd aan dat decreet op basis van art. 198 van het "Decreet betreffende de universiteiten in de Vlaamse Gemeenschap" van 12 juni 1991.)
1.4.1
Derde leerjaar van de derde graad BSO, ingericht onder de vorm van een specialisatiejaar De volgende studiebewijzen worden afgeleverd: -
JANUARI
1995
het diploma van secundair onderwijs:
mits de leerling houder is van het getuigschrift van de tweede graad van het secundair onderwijs én het eerste leerjaar van de derde graad, het tweede leerjaar van de derde graad van het beroepssecundair onderwijs en het derde leerjaar van de derde graad van het beroepssecundair onderwijs, ingericht onder de vorm van een specialisatiejaar, met vrucht heeft beëindigd. Aandacht: onder "derde leerjaar van de derde graad" wordt niet (in tegenstelling tot de
LEERPLAN PAV
3DE
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
vroegere regeling) het eerste leerjaar van het aanvullend secundair beroepsonderwijs met volledig leerplan verstaan!
-
het studiegetuigschrift van het derde leerjaar van de derde graad van het secundair onderwijs, ingericht onder de vorm van een specialisatiejaar: mits de leerling het leerjaar met vrucht heeft beëindigd, doch niet in aanmerking komt voor het diploma van secundair onderwijs;
-
JANUARI
1995
het oriënteringsattest C:
mits de leerling hetzij het leerjaar heeft beëindigd doch niet met vrucht, hetzij het leerjaar, de onderwijsvorm en de studierichting slechts gedurende een gedeelte van het schooljaar in de betrokken onderwijsinstelling heeft gevolgd.
6
LEERPLAN PAV
1.4.2
3DE
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
7
Derde leerjaar van de derde graad BSO, niet ingericht onder de vorm van een specialisatiejaar De volgende studiebewijzen worden afgeleverd:
JANUARI
-
het diploma van secundair onderwijs:
-
het oriënteringsattest C:
1995
mits de leerling houder is van het getuigschrift van de tweede graad van het secundair onderwijs én het eerste leerjaar van de derde graad, het tweede leerjaar van de derde graad van het beroepssecundair onderwijs en het derde leerjaar van de derde graad van het beroepssecundair onderwijs, niet ingericht onder de vorm van een specialisatiejaar, met vrucht heeft beëindigd; mits de leerling hetzij het leerjaar heeft beëindigd doch niet met vrucht, hetzij het leerjaar en de onderwijsvorm slechts gedurende een gedeelte van het schooljaar in de betrokken onderwijsinstelling heeft gevolgd.
LEERPLAN PAV
3DE
LEERJAAR
3DE
GRAAD
2
Beginsituatie
2.1
Algemeen
BSO
PAGINA
(art. 25, 26 en 28 van het BVE van 13 03 1991 - toelatingsvoorwaarden)
Leerlingen kunnen slechts als regelmatige leerlingen tot het 3de leerjaar van de 3de graad van het BSO ingericht als specialisatiejaar toegelaten worden indien zij: *
houders zijn van het getuigschrift van secundair onderwijs, uitgereikt in het algemeen, het technisch of het kunstsecundair onderwijs;
*
houders zijn van het studiegetuigschrift van het tweede leerjaar van de derde graad van het secundair onderwijs. Deze voorwaarde is onderworpen aan de "overeenstemmende onderverdelingen" ; de overeenstemming moet gelden met de met vrucht beëindigde studierichting van het tweede leerjaar van de derde graad.
Leerlingen kunnen slechts als regelmatige leerlingen tot het 3de leerjaar van de 3de graad van het BSO, niet ingericht onder de vorm van een specialisatiejaar, toegelaten worden indien zij: *
houders zijn van het studiegetuigschrift van het tweede leerjaar van de 3de graad van het secundair onderwijs.
Gelet op de fundamentele doelstellingen van dit leerplanpakket; met name het bereiken van een verantwoord niveau voor het behalen van een diploma secundair onderwijs en tevens het verwerven van een voldoende basiskennis en vaardigheden gericht op een verhoogde succeskans in ten minste één vorm van hoger onderwijs, werden voor het 3de leerjaar van de 3de graad BSO vooral accenten gelegd op: * *
JANUARI
1995
de remediëring van de in de beginsituatie vastgestelde tekorten het verder ontwikkelen van kennis, inzichten, vaardigheden en attitudes én het verder bevorderen van de persoonlijkheid.
8
LEERPLAN PAV
2.2
3DE
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
9
Specifiek
2.2.1
PAV A In het vakoverschrijdend leerplanpakket worden de verschillende leerinhouden (Nederlands/Frans, geschiedenis) niet langer afzonderlijk aangeboden. Ze steunen op de behoeften van de BSO-leerling en sluiten aan op de leerinhouden Nederlands, Frans en geschiedenis (PAV A) van het 2de jaar van de 3de graad BSO.
2.2.2
PAV B Aansluitend bij de wettelijke voorwaarden en rekening houdend met het feit dat in de lessentabellen van de 3de graad van het BSO, in de basisvorming, geen wiskunde of natuurwetenschappen opgenomen is, is het aangewezen dat de leerlingen minimaal de basisleerinhouden, kennis en vaardigheden, zoals voorzien in de leerplannen wiskunde, natuurwetenschappen en aardrijkskunde (of project algemene vakken B) van de 2de graad BSO; en van het leerplan aardrijkskunde van de 3de graad BSO zouden beheersen. Het is meteen aan te bevelen dat de leemte inzake het ontbreken van wiskunde en natuurwetenschappen in de basisvorming van het 1ste en 2de leerjaar van de 3de graad BSO zou worden opgevangen door het volgen van lessen wiskunde en/of wetenschappen naar rato van 1 of 2 uur per week als complementaire activiteit in dit 1ste en 2de leerjaar BSO. Deze mogelijkheid is voorzien in de goedgekeurde lessentabellen. Dit zou het zeker mogelijk maken om de vooropgestelde doelstellingen vlotter te bereiken en wellicht een ruimer spectrum aan uitbreidingsleerinhouden en -doelstellingen te realiseren.
JANUARI
1995
LEERPLAN PAV
3DE
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
3
Algemene vakoverschrijdende doelstellingen
3.1
Ontwikkelen van persoonlijkheid
PAGINA
10
In staat zijn D31 D32 D33 D34 D35 D36 D37 D38 D39 D40 D41 D42
3.2
te werken aan de uitbouw van een positief zelfbeeld kritisch te reageren zelfstandig en produktief te handelen net, ordelijk en nauwkeurig te werken zich in alle omstandigheden aan te passen situaties objectief in te schatten concentratie-, doorzettings-, beslissingsvermogen en zelfvertrouwen te ontwikkelen verantwoordelijkheid te dragen zelfkritiek op te brengen met de bereidheid eigen fouten te verbeteren de bereidheid op te brengen tot permanente navorming zich in een behoorlijke taal uit te drukken courante teksten te begrijpen en te interpreteren
Ontwikkelen van vaardigheden die bijdragen tot probleemoplossend handelen In staat zijn D14 D15 D16 D17 D18 D19 D20 D21 D22 D23 D24
JANUARI
1995
problemen precies te definiëren adequate oplossingsmodellen te kiezen technische hulpmiddelen adequaat en correct te hanteren een werkplan op te stellen (informatie ordenen en verwerken, hypothesen opstellen, oplossingsmodellen uitwerken) omvangrijk werk oordeelkundig in componenten op te splitsen nauwkeurig waar te nemen gegevens of onderzoeksresultaten onder de vorm van een tabel, schema of grafiek te visualiseren tabellen, schema's, grafieken en diagrammen te analyseren en te interpreteren een functionele samenhang aan te tonen fouten te detecteren besluiten te trekken, te formuleren en te veralgemenen
LEERPLAN PAV
3.3
3DE
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
11
Ontwikkelen van een bewuste rationele houding In staat zijn D25 D26 D27 D28 D29 D30
3.4
zelfstandig problemen aan te pakken een geordend denkpatroon te gebruiken doelgericht te handelen van een rationele werkmethode gebruik te maken objectief te rapporteren inzicht te verwerven in relaties zoals oorzaak gevolg en structuur- functie
Ontwikkelen van een maatschappelijk engagement In staat zijn D1 ordeningsmiddelen (feiten, begrippen, relaties, structuren) en oplossingsmethoden aan te wenden en adequate attitudes te vertonen voor actieve deelname aan het leven als individu en als lid van de maatschappij D2 binnen de maatschappij eigen problemen zelfstandig aan te pakken en adequaat op te lossen D3 een zelfstandige en kritische houding t.o.v. de huidige maatschappij te ontwikkelen D4 zich in de maatschappij te integreren D5 verantwoordelijkheid t.o.v. zichzelf en t.o.v. anderen op te nemen D6 zich open, verdraagzaam, democratisch, rechtvaardig en solidair op te stellen D7 in te zien, dat milieuzorg dikwijls belangentegenstellingen impliceert en overwegingen van sociale, economische en ecologische motieven vereist D8 waardering voor de rijkdom en de verscheidenheid van de cultuur van individuen en van groepen op te brengen D9 praktische, maatschappelijke, relationele en esthetische vaardigheden te verwerven en aan te wenden D10 bereidheid tot communicatie en samenwerking te vertonen D11 afspraken na te leven D12 in te zien, dat verantwoord handelen van individu en maatschappij noodzakelijk is voor milieuzorg D13 zich verantwoord te gedragen in alle omstandigheden
JANUARI
1995
LEERPLAN PAV
4
3DE
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
12
Algemene methodologische wenken
In dit leerplanpakket zijn naast de algemene doelstellingen die richting moeten geven aan de totaliteit van het onderwijsgebeuren PAV ook een aantal vakgerichte doelstellingen (zowel fundamentele als specifieke basis- en uitbreidingsdoelstellingen) met de bijgaande leerinhouden opgenomen. Het is de bedoeling dat de basisleerinhouden in elk geval behandeld worden en dat de basisdoelstellingen door het overgrote gedeelte van de leerlingen behaald worden. Dit veronderstelt dat naast de cognitieve doelstellingen er ook bijzondere aandacht moet worden besteed aan de verdere ontwikkeling van vaardigheden en attitudes. De verwerking gebeurt in de vorm van projectonderwijs, met name het geïntegreerd behandelen van leerinhouden uit de diverse disciplines rond een thema of een onderwerp met directe of indirecte aansluitingsmogelijkheden op de actualiteit. Het kan in geen geval de bedoeling zijn om dit BSO leerjaar theoretisch of vakgebonden les te geven. De dwingende principes "concreet" en "bruikbaar" vormen steeds een rode draad in elke les. Een optimale benadering via de specifieke interessevlakken van deze leerlingengroep is uiteraard aangewezen. De leraar zal speciaal aandacht besteden aan het gevarieerd gebruik van een aantal werkvormen, technieken en media. Actieve ervaringsgerichte werkvormen zijn optimale instrumenten om naast het bijbrengen van kennis ook attitude- en gedragsveranderingen op gang te brengen. Werkvormen kunnen zijn: begeleid groepswerk, zelfstandig werken, rollenspel, simulatie-oefeningen, cursorische momenten, bord-associaties, brainstorming, carrouselgesprek, cartoon-en stripanalyse, enquêterondvraag, interview, debat, kaarten-discussie, terreinobservatie, maken van een muurkrant, een zelfportret, een stellingenspel, een soapserie, een video-opname, werken met gastsprekers. Als media (didactische leermiddelen) kunnen worden aangewend: schooltelevisie, video, overheadprojector, kranten, CDI, kaartenmateriaal, ... . Binnen de grenzen van het voorgaande is de leraar totaal vrij in de keuze van de thema's of onderwerpen. Er zijn in dit pakket een aantal "voorbeeldthema's" opgenomen. JANUARI
1995
LEERPLAN PAV
3DE
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
13
Ze vermelden leerinhouden en te realiseren doelstellingen, gevolgd door specifieke methodologische wenken met het oog op een echt concreet en geactualiseerd realiteitsonderwijs. Deze voorbeeldthema's houden geen verplichting in. Ze willen vooral een hulp zijn voor leerkrachten die geconfronteerd worden met een opdracht PAV in het BSO, met het oog op het realiseren van de doelstellingen die in dit leerplan zijn opgenomen.
JANUARI
1995
LEERPLAN PAV
3DE
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
14
Het spreekt bijna vanzelf dat bij dergelijk concept een degelijke planning onontbeerlijk is. Daarom is het noodzakelijk dat een goed gestructureerd jaarplan wordt opgemaakt. Dit document moet zeker aangeven: 1. een verwijzing naar het leerplanpakket (nummer leerplan) 2. via welk thema, sub-thema of via welke onderwerpen de verschillende basisleerinhouden zullen worden behandeld 3. de voorziene timing 4. de effectieve behandelingsperiode (vervangt het document "behandelde leerstof") 5. relevante op- of aanmerkingen i.v.m. de realisatie Onnodig te vermelden dat de leraar zich bij de opmaak van dit jaarplan reeds grondig bezint over een zinvolle combinatie en een verantwoorde opeenvolging van leerinhouden met het oog op een logische opbouw van het leerproces. Het spreekt vanzelf dat de pakketten PAV A (Nederlands geschiedenis of Frans -geschiedenis) en PAV B (wiskunde wetenschappen - aardrijkskunde) respectievelijk toegekend worden aan één en dezelfde leerkracht.
JANUARI
1995
LEERPLAN PAV
JANUARI
1995
3DE
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
15
LEERPLAN PAV A 3DE
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
PROJECT ALGEMENE VAKKEN A Nederlands - geschiedenis Frans - geschiedenis
JANUARI
1995
16
LEERPLAN PAV A 3DE
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
5
Algemene vakdoelstellingen
5.1
Nederlands
PAGINA
17
Op het einde van zijn studiën zal de leerling van het 3de leerjaar van de 3de graad een afdoende taalvaardigheid en taalbeheersing bezitten m.b.t.: 5.1.1
de beluisterde en mondelinge communicatie: De leerling kan: DN01 DN02 DN03 DN04
DN05 DN06 DN07 DN08
DN09 DN10
5.1.2
een eenvoudige tekst beluisteren en er de hoofdzaken van weer geven informatie inwinnen en verstrekken (ook via thuisbankieren, telefonisch winkelen, phonebanken, ...) zich vlot uitdrukken als gesprekspartner, als steller van vragen, als gespreksleider, als moderator deelnemen aan gesprekken, interviews, discussies met hoofdzakelijk leeftijdsgenoten de adequate basisterminologie hanteren de verworven boodschappen in gesprekssituaties gebruiken mondeling verslag uitbrengen hoofd- en bijzaken onderscheiden in: een mondeling bericht (radio-, televisie-, telefoonbericht, toespraak, ...); een discussie, gedachtenwisseling, gesprek gericht luisteren naar film- en opnamefragmenten genietend luisteren (en kijken) naar toneelopvoeringen, cabaret, filmfragment, ... in het kader van de lessen of thema*s
de geschreven en schriftelijke communicatie: De leerling kan: DN11 DN12 DN13 DN14 DN15 DN16 DN17 DN18 DN19 DN20
JANUARI
1995
in een eenvoudige tekst de hoofd- en bijzaken onderscheiden informatie uit vakliteratuur inwinnen prospectussen, gebruiksaanwijzingen, advertenties, reclame, briefwisseling, ... begrijpend lezen formulieren invullen korte brieven schrijven de basisregels van de spelling en de grammatica correct toepassen de passende woordenschat gebruiken de gepaste stijl en het adequaat register gebruiken courante tekstsoorten (zowel fictionele als nietfictionele) zelfstandig lezen en juist begrijpen literaire teksten beleven
LEERPLAN PAV A 3DE
DN21
DN22 DN23 DN24
5.2
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
18
over een hem toevertrouwd onderwerp zijn mening (gestructureerd en duidelijk) weergeven in een zo keurig mogelijk taalgebruik (stijl, verwoording,taalschat) aantekeningen maken naar aanleiding van gelezen teksten of beluisterde fragmenten aan de hand van aantekeningen schriftelijk verslag over iets uitbrengen gebruik maken van de schriftelijke instructies i.v.m. de moderne technologie (computer, thuisbankieren, telefonisch winkelen, phonebanken, ...)
Frans Op het einde van zijn studiën zal de leerling van het 3de leerjaar van de 3de graad: DF01 DF02 DF03 DF04 DF05 DF06 DF07 DF08
5.3
eenvoudige gesprekken kunnen voeren in alledaagse, levensechte situaties elementaire spraakkunstregels en taalstructuren kunnen beheersen en deze correct kunnen toepassen voldoende zelfvertrouwen hebben om spontaan (authentieke) luister- en leesteksten te begrijpen hoofdzaken kunnen onderscheiden van bijzaken een geschreven of gesproken document kunnen samenvatten een brief (b.v. het schriftelijk aanvragen van gewenst documentatie-materiaal) correct kunnen schrijven / beantwoorden referentiewerken (b.v. : woordenboeken, basisgrammatica) adequaat kunnen gebruiken bereid zijn d.m.v. televisie- en radioprogramma*s zijn woordenschat en taalgebruik optimaal bij te schaven en te vervolmaken
Geschiedenis Op het einde van zijn studiën zal de leerling van het 3de leerjaar van de 3de graad: DG01 DG02 DG03 DG04 DG05 DG06 DG07
JANUARI
1995
weten dat de betrouwbaarheid van een bron moet worden onderzocht inzien dat feiten op verschillende wijzen kunnen worden voorgesteld inzien hoe de mens probleemoplossend de mogelijkheden van zijn leefmilieu trachtte te benutten zelfstandig relaties kunnen ontdekken tussen bepaalde feiten en toestanden zich betrokken voelen bij de politieke besluitvorming binnen de eigen gemeente, regio, staat en Europese Unie een historische atlas kunnen gebruiken en spontaan referentiewerken over een actuele of historische onderwerpen raadplegen belangstelling koesteren voor de belangrijkste componenten van het cultureel en historisch erfgoed
LEERPLAN PAV A 3DE
6
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
19
Leerinhouden (voorbeelden van thema's) Er dient vooraf op gewezen dat bij de behandeling van aansluitende thema*s en/of leerinhouden door de leerkracht PAV A en de leerkracht PAV B een afzonderlijke coördinatie noodzakelijk is, om overlapping en herhaling te beletten. Alle opgesomde leerinhouden bieden immers voldoende ruimte om er binnen het PAV A en PAV B een specifieke inhoud aan te geven. Daar waar mogelijk dient bij de behandeling van de thema*s rekening gehouden te worden met de historische dimensie ervan.
6.1
Nederlands - geschiedenis 6.1.1
VERVOER
6.1.1.1
De auto -
6.1.1.2 6.1.1.3
6.1.1.4
trein (soorten, toerisme, HST); bus en tram; voor- en nadelen van het openbaar vervoer; de toekomst van het openbaar vervoer; ... Alternatieven
6.1.1.5
de fiets (van draisine tot aërodynamische racefiets, nieuwe fietscultuur, heeft de fiets een toekomst ?); kostendelend rijden (taxistop, carpooling); het vliegtuig; ... Reizen
1995
verkeersellende (file, parking); weekendongevallen; defensief rijden; vluchtmisdrijf; ... Openbaar vervoer
-
JANUARI
het rijbewijs (verkeersreglement, scholing, overtredingen); aanschaffen van auto / motorfiets (onderdelen auto, onderdelen motorfiets); het Europees aanrijdingsformulier; verzekeringen; ... Auto : (a)sociaal
nu;
LEERPLAN PAV A 3DE
LEERJAAR
6.1.2
BSO
PAGINA
20
vroeger; in de toekomst; ...
Arm en rijk -
6.1.2.2
ongelijkheid vroeger: voorbeelden uit de sociale of culturele of maatschappelijke of juridische of politieke sfeer (standen en klassen in de maatschappij); ongelijkheid rondom ons (emancipatie, rolpatronen, migranten, adoptie, agressieveiligheid, agressieracisme, daklozen); ... België : van unitaire tot federale staat
6.1.2.3
de de de de
gemeente; provincie; gewesten, de gemeenschappen; federatie;
Europa -
6.1.2.4
geschiedenis van de Europese eenwording; financieel-economische aspecten; Europa : één cultuur ?; de Euro-consument; het Euro-milieu; belangrijke instellingen van de Europese Unie en hun werking; leven en werken in Europa; de Westeuropese Unie (WEU). De internationale instellingen
6.1.2.5
de Verenigde Naties en de met de UNO geassocieerde organisaties, de Navo. Consumptie
6.1.2.6
reclame (beïnvloeding consument, lifestyle, reclame en veranderend maatschappijbeeld); natuur (de mens “consument”, de natuur, milieubewustzijn); vrijetijdsbesteding; ... Cultuur
1995
GRAAD
SAMENLEVING
6.1.2.1
JANUARI
3DE
muziek (techniek, groepsvorming, belang van muziek door de tijd); beeldcultuur; cultuurstromingen en -uitingen; ...
LEERPLAN PAV A 3DE
JANUARI
1995
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
21
LEERPLAN PAV A 3DE
6.1.3
LEERJAAR
PAGINA
22
-
van ruileconomie tot plastic geld; soorten rekeningen; bankfaciliteiten; lenen : soorten leningen, voor- en nadelen; ...
-
Nutsvoorzieningen (elektriciteit, gas, water, telefoon, radioen televisiedistributie en andere informatiekanalen, ... ) ...
6.1.3.3
Maatschappelijke diensten -
6.1.3.4
van godshuis tot OCMW; gemeentelijke, provinciale, gewestelijke en federale dienstverlening (o.a. i.v.m. subsidiëring); OCMW; Dienst Grote en Jonge Gezinnen; VDAB en RVA; ziekenfondsen; hulpdiensten (teleonthaal, teledienst, hulp aan verslaafden : A.A. drugs Aids, N.W. Kinderwelzijn, Rode Kruis, ...); teledienst; juridische hulp; ... Contracten
6.1.3.5
arbeidsovereenkomsten (studenten, arbeiders,bedienden, interimarbeid); huurcontracten; koopcontracten (o.a. standaardcontracten aangeboden door Testaankoop); huwelijkscontract; ... Gehandicapten en langdurig zieken
6.1.3.6
lichamelijk en mentaal gehandicapten; revalidatie en integratie; begeleiding en zorgen (o.a.: palliatieve zorgen); ... Derde leeftijd
-
1995
BSO
Geld
6.1.3.2
JANUARI
GRAAD
HET HUISHOUDEN
6.1.3.1
6.1.3.7
3DE
vergrijzing van de bevolking; pensionering; wonen als bejaarde (thuiswonen, bejaardentehuis); ... Kansarmoede
LEERPLAN PAV A 3DE
6.1.4
LEERJAAR
6.1.4.2
PAGINA
23
de eerste levensjaren; het kind 6 - 12 jaar; de puberteit en adolescentie; problemen rond en met kinderen; ... Geestelijke gezondheidszorg
6.1.4.3
relationeel welzijn (liefhebben is een werkwoord, positie van man en vrouw in een veranderende maatschappij, therapie, echtscheiding); sexualiteit (diverse vormen); ... Algemene hygiëne
6.1.4.4
lichamelijke hygiëne (nu en vroeger); ... Voeding
6.1.4.5
geschiedenis van de eetgewoonten; basisprincipes; anorexie en boulemie; diëten; alternatieve eetgewoonten; ... Sport
6.1.4.6
belang voor het menselijk evenwicht; sporthygiëne; sport als recreatie, als beroep; sportevenementen vroeger en nu; ... EHBO
6.1.4.7
voorkomen van ongevallen (thuis, brandwonden, elektrocutie, vergiftiging, verstikking); EHBO (benadering van het slachtoffer, verwittiging van hulpdienst, bloedingen, hart en ademhaling, ... ); huisapotheek; ... Hygiëne van de woning
-
1995
BSO
Het kind -
JANUARI
GRAAD
GEZONDHEID
6.1.4.1
6.1.4.8
3DE
woon- en leefgewoonten vroeger en nu (verlichting, verluchting, onderhoud, ...); ... Besmetting en algemene gezondheidszorg
LEERPLAN PAV A 3DE
LEERJAAR
6.1.4.9
6.1.4.10 6.1.4.11 6.1.4.12 6.1.4.13 -
-
1995
GRAAD
BSO
PAGINA
gast - gastheer; rechtstreekse - onrechtstreekse besmetting; geslachtsziekten (soorten, preventie behandeling); ...
24
en
Aids -
JANUARI
3DE
objectieve info over de ziekte (ontstaan, oorzaken en gevolgen); aidspreventie; ... Verslaving:
genees- en genotmiddelen
kenmerken; lichamelijke, psychologische probleemstelling; behandeling en nazorg; ...
en
sociale
Kanker objectieve informatie; alarmsymptomen en preventie; behandeling en nazorg; ... Hart-en vaatziekten objectieve informatie; preventie; ... Toekomst solliciteren (zelfkennis, joben functieprofielen, interimbureau, profiel sollicitant, onbetrouwbare werkaanbiedingen); werkloosheidsproblematiek (vormingsmogelijkheden, recreatie en creativiteit, arbeidsduurvermindering en alternatieve werkvormen, doorbreken rolpatronen); studeren (mogelijkheden, informatie inwinnen, permanente scholing, ...); ...
LEERPLAN PAV A 3DE
6.2
LEERJAAR
GRAAD
BSO
PAGINA
25
Frans - geschiedenis 6.2.1
LE TRANSPORT
6.2.1.1 6.2.1.2
La voiture: lire une annonce publicitaire; les différentes parties d*une voiture; une panne de voiture; au garage; à la station-service.
-
Fait divers: un accident de la route; comment remplir un constat à l*amiable ? rédiger un fait divers.
6.2.1.4
-
Voyager: écrire une lettre à un Syndicat d*Initiative; réserver / confirmer / annuler une chambre d*hôtel; écrire une carte postale; les pays de l*Union Européenne.
-
Pratique de la langue: comment demander / expliquer le chemin ? comment décrire une voiture ? comment faire une déclaration de vol de voiture ?
-
Civilisation française: le TGV; l*Eurotunnel; quelques villes / régions touristiques en France.
-
6.2.1.5
6.2.1.6
6.2.2
LA VIE EN SOCIÉTÉ
6.2.2.1
-
La famille: les différents membres de famille (arbre généalogique simplifié); se marier ou cohabiter ? lire un faire-part de naissance / de mariage / de décès; compréhension auditive d*une chanson / d*un poème.
-
Le ménage: les travaux ménagers; comment gérer le budget familial ? à la banque; à la poste;
-
6.2.2.2
1995
Les moyens de locomotion: les transports en commun; comment prendre un taxi / le bus / le métro / le train / l*avion / le bateau ?
6.2.1.3
JANUARI
3DE
LEERPLAN PAV A 3DE
LEERJAAR
6.2.2.3
BSO
-
Vivre en ville ou à la campagne: les (dés)avantages; la nature; les animaux;
-
Les loisirs: le bricolage (les outils); les différents sports; dire ce qu*on aime faire pendant ses loisirs.
Les différents types de maisons
6.2.3.2
Les différentes pièces dans une maison
6.2.3.3
Acheter ou louer une maison ?
6.2.3.4
Comment aménager sa maison ?
6.2.3.5
Les appareils électroménagers
6.2.3.6. -
Fait divers un incendie; un cambriolage.
UNE NOURRITURE SAINE ET ÉQUILIBRÉE
6.2.4.1 6.2.4.2 6.2.4.3
Comment faire des achats ? s*adresser à un vendeur / une vendeuse; les fruits et légumes; comparer des produits alimentaires; comment exprimer la quantité ? comment exprimer sa satisfaction mécontentement ? Au restaurant comment faire une réservation ? comment choisir un menu ? Lire et comprendre une recette
6.2.4.4 -
1995
26
LA MAISON
6.2.3.1
6.2.4
PAGINA
Le travail et le chômage: quelques professions; raconter sa journée de travail; comment écrire une lettre de sollicitation ?
6.2.2.5
JANUARI
GRAAD
6.2.2.4
6.2.3
3DE
Civilisation française quelques plats régionaux; l*art de servir le vin sur la table.
/
son
LEERPLAN PAV A 3DE
6.2.5
LEERJAAR
GRAAD
BSO
Le corps humain
6.2.5.2 -
Avoir mal / être malade chez le médecin; chez le pharmacien; à l*hôpital.
6.2.5.3
Fumer : pour ou contre ?
6.2.5.4
La drogue / le problème des toxicomanes
6.2.5.5 -
Civilisation française la Croix Rouge; Médeçins Sans Frontières.
-
Dans un magasin d*habillement les vêtements; comment décrire les vêtements de quelqu*un ?
-
Civilisation française les grands couturiers français; comment passer une commande par le téléphone ?
6.2.5.6
6.2.5.7
1995
PAGINA
L*HYGIÈNE ET LA SANTÉ
6.2.5.1
JANUARI
3DE
27
LEERPLAN PAV A 3DE
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
7
Specifieke vakdoelstellingen
7.1
Nederlands 7.1.1
PAGINA
28
LUISTEREN Zich oefenen in het luisteren en het auditief begrijpen. Aan de hand van zorgvuldig gekozen vragen nagaan of de inhoud (hoofdzaken) begrepen, en de logische ordening ontdekt werden.
7.1.2 7.1.2.1
SPREKEN Tweegesprek: zaakgericht:
- informatie; - advies; - beoordeling; - evaluatie; - interview; - ... en/of mensgericht: - begroeting; - conversatie; - discussie; - roddel; - ruzie; - 'biecht*; - ... 7.1.2.2 Groepsgesprek: - ongestructureerd en/of toevallig gesprek: - visite; - feest / receptie; - ... - en / of gestructureerd gesprek: - brainstorming; - gespreksgroep; - leergesprek; - vergadering; - ... 7.1.2.3 Toespraak 7.1.2.4
JANUARI
1995
Vertellen
LEERPLAN PAV A 3DE
7.1.3
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
29
LEZEN
Expressief lezen: - ritme; - klank; - melodie; - ... 7.1.3.2 Diagonaal lezen (‘skimming*): - algemeen beeld van de inhoud verwerven; - sleutelwoorden en -zinnen opsporen; - ... 7.1.3.3 Doelgericht lezen (‘scanning*): tekst wordt vlug doorgenomen met het oog op specifieke informatie : - hoofdzaken; - verband tussen de hoofdzaken. 7.1.3.4
Intensief lezen: - zorgvuldig ontcijferen van de tekst om een duidelijk beeld te verwerven : - letterlijke betekenis, - diepere bedoeling; - doelgericht peilen naar de diepere inhoud; - geloofwaardigheid van de informatie verifiëren; - feitenmateriaal scheiden van de eigen mening van de auteur; - standpunt en argumenten van de schrijver analyseren; - standpunt en argumenten van de schrijver kritisch beoordelen; - ...
7.1.3.5
Extensief lezen: - tekst lezen voor het plezier (huislectuur, ...); - tekst lezen voor de informatie; - ...
7.1.4
SCHRIJVEN
7.1.4.1 7.1.4.2
7.1.4.3
JANUARI
1995
Informatief: de werking van een toestel uitleggen; een eenvoudige mededeling verstrekken; een verslag opstellen; een zakelijke tekst samenvatten; ...
Persuasief (= directief): - mededelingen uitvaardigen; - richtlijnen, taakverdelingen opstellen; - een (kritisch) standpunt formuleren; - een sollicitatiebrief schrijven (met vitae); - een reclametekst samenstellen; - ... Creatief: - reclameslogans opstellen; - verhaal, cursiefje, liedjestekst, tekst bij foto*s en tekeningen schrijven;
curriculum
stripverhaal,
LEERPLAN PAV A 3DE
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
30
- gevoelens uiten; 7.1.5
SPELLING De leerinhouden spelling kunnen geïntegreerd worden aangeboden bij de behandeling van de thema*s. Specifieke tekortkomingen over volgende leerinhouden kunnen worden weggewerkt tijdens cursorische momenten: -
gebruik van woordenboek; het werkwoord; verdeling in lettergrepen; spelling : klinkers, medeklinkers, tweeklanken, homoniemen; aaneenschrijven van woorden; hoofdletters; directe rede; woordtekens: k o p p e l t e k e n , d e e l t e k e n , weglatingsteken, afkortingsteken, nadrukteken; - leestekens: de punt, het vraagteken, het uitroepteken, de puntkomma, de dubbele punt, de gedachtenstreep, het beletselteken, de haakjes, de aanhalingstekens, de komma; - tussenklanken (-e-; -en-; -s-). 7.1.6 7.1.6.1
WOORDENSCHAT- EN SPRAAKKUNSTONDERRICHT Woordenschat De remediëring, de aanbreng en het verwerven van (nieuwe) woordenschat gebeuren functioneel. Vanuit de werkelijke behoeften dienen - in de vorm van een moeilijkheidsclimax - gevarieerde opgaven betreffende: - woordkeuze (synoniemen); - dialectismen; - voorzetsels; - barbarismen; - contaminatie; - zegswijzen aangeboden te worden. In samenspraak met de praktijkleerkrachten kunnen thematisch technische steekkaarten opgemaakt worden, die in het latere beroepsleven van de leerlingen hun nut kunnen bewijzen.
7.1.6.2
JANUARI
1995
De spraakkunst dient eveneens functioneel te worden verworven. Gezien de diversifiëring binnen het aanbod van studierichtingen, dient erover te worden gewaakt dat, naargelang de studierichting en de behandelde thema*s, de al dan niet elementaire spraakkunstonderdelen, vereenvoudigd en overzichtelijk worden aangeboden: - zinsleer: de persoonsvorm in alle geledingen; - het onderwerp; - de bepalingen;
LEERPLAN PAV A 3DE
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
31
- woordleer: - het werkwoord; - het zelfstandig naamwoord; - het bijvoeglijk naamwoord en bijwoord; - de voornaamwoorden; - de telwoorden; - voegwoorden; Deze worden vergezeld van relevante en praktische oefeningen.
7.2
Frans Inleiding: Naargelang de studierichting, de voorkennis en de interessesfeer bij de leerlingen, stelt de leraar een jaarplanning op, rekening houdend met wat praktisch bruikbaar en haalbaar is voor de doelgroep. De thema*s en de leerinhouden met hun concrete doelstellingenformulering, die hieronder aangereikt worden, zijn noch limitatief, noch exhaustief. Dit betekent o.a. dat leerkrachten ook andere thema*s aan hun leerlingen kunnen presenteren, die rechtstreeks of onrechtstreeks aansluiten bij de voorgestelde items uit het pakket geïntegreerde vakken Nederlands/geschiedenis. Uiteraard dienen de thema*s met leerinhouden steeds geïntegreerd aangeboden te worden met een geschiedkundig onderdeel. De vier basistaalvaardigheden :
JANUARI
-
Spreekvaardigheid: In de meeste studierichtingen dient vooral de mondelinge taalvaardigheid vlotte sociale taalhandelingen te helpen realiseren. Een gedoseerde woordenschat en een gepaste spraakkundige ondersteuning, gecombineerd met non-verbale expressiemiddelen zijn hierbij van primordiaal belang.
-
Luistervaardigheid: Aangezien de leerlingen in uiteenlopende situaties (b.v. het openbaar vervoer nemen) in eerste instantie geconfronteerd zullen worden met gesproken mededelingen, dient vanzelfsprekend aandacht besteed te worden aan de luistervaardigheidstraining.
-
Leesvaardigheid: De leerlingen moeten in staat zijn (eenvoudige) geschreven mededelingen (b.v. opschriften, instructies bij automaten, verpakkingen, machines en gereedschap, prijslijsten, enz.) te begrijpen, eventueel met behulp van een vertalend woordenboek.
-
Schrijfvaardigheid: In functie van de latere beroepspraktijk zullen de leerlingen eenvoudige briefmodellen, mededelingen en/of andere zakelijke documenten leren opstellen, waarbij ze oordeelkundig gebruik maken van diverse technische hulpmiddelen (briefmodellen, woordenboeken, basisspraakkunsten, steekkaarten, enz.). Uiteraard dient
1995
LEERPLAN PAV A 3DE
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
32
de schrijfvaardigheid gediversifieerd te worden volgens de doelgroep.
JANUARI
1995
LEERPLAN PAV A 3DE
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
33
Woordenschat- en spraakkunstonderricht : Het aanbrengen en het verwerven van (nieuwe) woordenschat gebeuren functioneel. Het is aan te bevelen om - in de mate van het mogelijke - de leerlingen ook een meer specifiek en gespecialiseerd vaktechnisch vocabularium aan te bieden (zonder hierin evenwel te overdrijven). De leerkracht kan, na overleg met de praktijkleerkrachten, thematisch technische steekkaarten opmaken, die in de latere beroepspraktijk van de leerlingen ongetwijfeld hun nut kunnen bewijzen. Ook de spraakkunst dient functioneel verworven te worden. Een grammaticaal basiscompendium voorschrijven, waarmee de leerkracht zijn lesstrategie kan bepalen, teneinde de leerplandoelstellingen te realiseren, lijkt ons ongeschikt, gezien de diversifiëring binnen het aanbod van studierichtingen in een 3de leerjaar van de 3de graad BSO. Naargelang de studierichting en de behandelde thema*s dient de leerkracht erover te waken, dat de al dan niet elementaire spraakkunstitems, binnen een vereenvoudigd en overzichtelijk gestructureerd kader worden aangeboden, eventueel vergezeld van een reeks (relevante) driloefeningen van praktische aard.
JANUARI
1995
LEERPLAN PAV A 3DE
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
THEMA*S EN LEERINHOUDEN
PAGINA
DOELSTELLINGEN
1. LE TRANSPORT: - Les moyens de locomotion: . .
les transports en commun comment prendre un taxi / le bus / le métro / le train / l*avion / le bateau ?
-
diverse transportmiddelen benoemen vragen / zeggen hoe laat het is een uurregelingstabel lezen en begrijpen een ticket / biljet bestellen of reserveren (datum, uur, aantal plaatsen, ...) hulp vragen om zich te oriënteren (wachtzaal, toiletten, inschrijving bagage, toegang tot de perrons, uitgang, ...) praktische mededelingen aan de reizigers begrijpen vragen of en waar men moet overstappen vragen of er een aansluiting is met de plaats van bestemming zelf, bij wijze van controle, de informatie herhalen ...
- La voiture: .
lire une annonce publicitaire
-
. .
les différentes parties d*une voiture une panne de voiture
-
.
au garage
-
JANUARI
1995
een publicitair document begrijpend lezen enkele modellen vergelijken (prijs, accessoires, opties, ...) de belangrijkste onderdelen kennen de meest voorkomende defecten kennen kunnen uitleggen waar men zich bevindt vragen om het (klein of groot) onderhoud / herstellingswerken uit te voeren vragen wanneer u de wagen kunt afhalen vragen hoeveel de onderhoudsof herstellingskosten zullen bedragen ... brandstof tanken
34
LEERPLAN PAV A 3DE
-
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
vragen naar onderhoudsprodukten
PAGINA
(allerhande)
-
praktische inlichtingen inwinnen betrekking tot de reisroute, ... ... - Fait divers:
.
à la station-service
met
.
un accident de la route
-
een kranteartikel begrijpend lezen optreden bij een ongeval (hulpdiensten telefonisch oproepen)
. .
comment remplir un constat à l*amiable ? rédiger un fait divers
-
een ongevallenformulier invullen (naar analogie met het Nederlands) kunnen vertellen hoe een ongeval gebeurd is ...
- Voyager: . .
écrire une d*Initiative
lettre
à
un
Syndicat
réserver / confirmer / annuler une chambre d*hôtel
-
. .
écrire une carte postale les pays de l*Union Européenne
-
- Pratique de la langue: JANUARI
1995
.
een (korte) brief kunnen schrijven (eventueel aan de hand van een modelbrief) folders, brochures en/of andere praktische informatie aanvragen schriftelijk en telefonisch een hotelkamer bespreken / annuleren vragen naar accommodaties (badkamer, douche, toilet, televisie, telefoon, ...) praktische informatie inwinnen aan de receptie van een hotel een klacht formuleren (verwarming, verlichting, ...) afrekenen (wijzen op fouten in de rekening) enkele (korte) formules kennen de namen van de lidstaten, hun inwoners en de talen kennen kunnen vertellen welk land men zal bezoeken de belangrijkste feestdagen in Frankrijk kennen ... comment demander / expliquer le chemin ?
35
LEERPLAN PAV A 3DE
. .
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
zich verontschuldigen de weg kunnen vragen / uitleggen (met de nodige herkenningspunten) de verstrekte uitleg - ter controle - even herhalen bedanken en afscheid nemen ... comment décrire une voiture ? comment faire une déclaration de vol ?
PAGINA
-
JANUARI
1995
een wagen kunnen beschrijven (model, kleur, interieur, ...) aangifte doen van een diefstal ...
36
LEERPLAN PAV A 3DE
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
- Civilisation française: . . .
le TGV l*Eurotunnel quelques villes / régions touristiques en France
2. LA VIE EN SOCIÉTÉ: -
beknopte historiek praktische informatie beschrijving, bezienswaardigheden, ... documentatie (prenten, foto*s, dia*s, videomontages, ...) verzamelen, bekijken en in klasverband bespreken ... - La famille: .
les différents membres généalogique simplifié)
.
se marier ou cohabiter
.
lire un faire-part de naissance / de mariage / de décès compréhension auditieve d*une chanson / d*un poème
. -
JANUARI
kennismaken zich voorstellen zijn familie, vrienden en/of kennissen aan anderen voorstellen zijn voorkeur kunnen uitdrukken (niet) akkoord zijn met een bepaalde idee, stellingname, ... 1995
-
de
famille
(arbre
uiteenlopende aankondigingen begrijpen de inhoud van een chanson / gedicht begrijpen ...
37
LEERPLAN PAV A 3DE
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
- Le ménage: .
les travaux ménagers
-
. .
comment gérer le budget familial ? à la banque
-
.
à la poste
-
JANUARI
1995
een aantal huishoudelijke bezigheden opnoemen informeren naar wensen (eten en drinken, boodschappen, ...) kunnen omgaan met getallen (van 0 tot 100), hoeveelheden en gewichten geld overschrijven / storten op een bankof postrekening een cheque innen vragen naar een postkantoor, postzegels kopen, vragen naar de gangbare tarieven, een (aangetekende) brief versturen, ... ...
38
LEERPLAN PAV A 3DE
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
- Le travail et le chômage: . .
-
quelques professions raconter sa journée de travail
.
comment écrire une lettre de sollicitation ?
-
de meest frekwente (mannelijke / vrouwelijke) beroepen kennen tijdsaanduidingen kunnen vragen / geven de duur van een handeling kunnen uitdrukken een opeenvolging van handelingen kunnen weergeven zeggen wat men (niet) graag doet een sollicitatiebrief (met curriculum vitae) kunnen schrijven zich voorstellen voor een werkaanbieding ...
- Les loisirs: .
le bricolage
-
.
les différents sports
-
.
dire ce loisirs
qu*on
aime
faire
pendant
ses
-
frequent gebruikt gereedschap kunnen benoemen een aantal karweien kunnen opsommen een (eenvoudige) technische steekkaart begrijpend lezen vragen / zeggen welke sport(en) men beoefent sportuitslagen begrijpend lezen een aantal ontspanningsmogelijkheden kunnen opsommen vragen / zeggen wat men (niet) graag doet een ticket vragen in een museum, theater, bioscoop, ... een afspraak maken met vrienden ...
- Vivre en ville ou à la campagne: . .
les (dés)avantages la nature
.
les animaux
-
JANUARI
1995
een aantal voor- en nadelen kunnen geven van het stads- en plattelandsleven een aantal "natuurgebonden" hobby*s (wandelen, fietsen, vissen,...) kunnen opnoemen
39
LEERPLAN PAV A 3DE
-
JANUARI
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
een aantal (huis)dieren kunnen benoemen ...
1995
PAGINA
40
LEERPLAN PAV A 3DE
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
3. LA MAISON: - Les différents types de maison - Les différentes pièces dans une maison
-
- Acheter ou louer une maison? - Comment aménager sa maison? - Les appareils électroménagers
-
een aantal woningtypes kunnen benoemen zijn (droom)woning kunnen beschrijven aan de hand van een schets de verschillende kamers in een woning kunnen benoemen kunnen aanduiden waar bepaalde kamers zich bevinden een aantal voor- en nadelen kunnen geven van het kopen/huren van een woning een affiche in verband met een te koop gestelde / te huren woning begrijpen een aantal meubelen kunnen benoemen de inrichting van zijn (droom)huis kunnen beschrijven een aantal huishoudtoestellen kunnen benoemen een (eenvoudige) gebruiksaanwijzing van een bepaald huishoudtoestel begrijpend lezen ...
- Faits divers: .
un incendie
-
.
un cambriolage
-
JANUARI
1995
een kranteartikel in verband met een woningbrand / een inbraak begrijpend lezen aangifte doen van een diefstal ...
41
LEERPLAN PAV A 3DE
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
4. UNE NOURRITURE SAINE ET ÉQUILIBRÉE - Comment faire des achats ? . . .
-
s* adresser à un vendeur / une vendeuse les fruits et légumes comparer des produits alimentaires
-
. .
comment exprimer la quantité? comment exprimer sa satisfaction mécontentement ?
/
son -
vragen waar een bepaalde afdeling zich bevindt de meest frequente fruit- en groentesoorten kunnen benoemen voedingswaren vergelijken (kwaliteit, versheid, prijs,...) vragen stellen in verband met de houdbaarheid / de bereidingswijze van een bepaald produkt een etiket / verpakking begrijpend lezen de meest frequente hoeveelheden, gewichten kennen kunnen zeggen dat men (niet helemaal) tevreden is over een produkt ...
- Au restaurant: . .
comment faire une réservation ? comment choisir un menu ?
-
-
(telefonisch) een tafel bespreken (datum en uur / aantal gasten afspreken) iets (bij)bestellen in een eet- en/of drankgelegenheid en uitleg vragen zijn voorkeur kunnen uitdrukken (saignant, à point, bien cuit) afrekenen (in speciën, met een cheque / bankkaart) ...
-
een (eenvoudig) recept begrijpen een (eenvoudige) bereiding kunnen uitvoeren ...
-
een aantal typische Franse streekgerechten kunnen opnoemen
-
- Lire et comprendre une recette - Civilisation française: . . JANUARI
quelques plats régionaux l* art de servir le vin sur la table 1995
42
LEERPLAN PAV A 3DE
-
JANUARI
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
weten hoe een fles wijn in de beste omstandigheden bewaard, ontkurkt en uitgeschonken wordt een wijnetiket begrijpend lezen de verschillende wijngebieden in Frankrijk kennen en op een kaart kunnen situeren ...
1995
PAGINA
43
LEERPLAN PAV A 3DE
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
5. L* HYGIÈNE ET LA SANTÉ: - Le corps humain
-
de lichaamsdelen kunnen benoemen
-
kunnen vragen / zeggen waar en hoe lang men ergens pijn heeft uitleg vragen omtrent het innemen van een geneesmiddel (frequentie, duur, ...) vragen of iemand contact wil opnemen met de naaste familieverwanten zich oriënteren in een ziekenhuis een attest vragen voor de huisarts / ziekenfonds / de ziekteverzekering iemand beterschap wensen ... zijn mening durven uiten vragen aan iemand om het rookverbod na te leven ...
- Avoir mal / être malade: . . .
chez le médecin chez le pharmacien à l* hôpital
-
- Fumer: pour ou contre ?
-
- La drogue / le problème des toxicomanes
-
een (eenvoudig) kranteartikel begrijpend lezen ...
-
beknopte historiek praktische informatie ...
- Civilisation française: . .
JANUARI
la Croix Rouge Médecins Sans Frontières
1995
44
LEERPLAN PAV A 3DE
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
- Dans un magasin d*habillement: -
. .
les vêtements comment exprimer ses préférences?
.
comment décrire les vêtements de quelqu*un?
-
de meest gebruikte kledingstukken kunnen benoemen vragen / zeggen welk model, welke maat, welke kleur, ... men wil opschriften en mededelingen ter attentie van de klant begrijpen etiketten en wasvoorschriften begrijpen iemands kledij gedetailleerd kunnen beschrijven ...
- Civilisation française: . .
les grands couturiers français comment passer une commande téléphone ?
par
le -
JANUARI
1995
enkele bekende Franse mode-ontwerpers kunnen noemen de verschillende basisgegevens (artikelnummer, maat, kleur, aantal, ...) telefonisch kunnen verstrekken zijn naam, voornaam en adres kunnen spellen ...
45
LEERPLAN PAV A 3DE
7.3
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
46
Geschiedenis De leerstofselectie voor het vakonderdeel geschiedenis in het PAV A strekt ertoe de behandelde thema*s een historische dimensie te verlenen. De gekozen leerstof moet het de leraar mogelijk maken aan te tonen dat veel- zoniet alle - maatschappelijke fenomenen wortelen in het verleden. Het is niet de bedoeling een gedetailleerd en volledig overzicht te schetsen van de historiek van de bestudeerde thema*s. Het encyclopedisch opstapelen van historische feiten, data en gebeurtenissen is bijgevolg uit den boze. Zoveel als mogelijk wordt de gekozen stof aangeboden onder de vorm van “problemen”. Het probleemstellend geschiedenisonderwijs stimuleert niet alleen de actieve deelneming van de leerlingen aan de lessen, maar verplicht hen bovendien tot het creatief zoeken naar mogelijke oplossingen. De historische stof wordt aangebracht via het gebruik van leermiddelen als : historische tekst / statistisch en grafisch materiaal / spotprenten / historisch beeldmateriaal (prenten / schilderijen), historische kaarten, enz. De leraar streeft uiteraard naar een afwisselend gebruik van werkvormen en leermiddelen. De zelfwerkzaamheid van de leerlingen dient verder gestimuleerd en uitgebouwd door het oplossen van concreet geformuleerde taken i.v.m. de historische leerinhouden: v.b. het verzamelen van historische informatie; de schriftelijke uitdieping van historische onderwerpen op grond van verzamelde informatie; ... De specifieke betreffen :
voor
het
vakonderdeel
-
het kennen: de belangrijke cognitieve elementen van de geselecteerde historische stof.
-
het kunnen: vaardigheden leermateriaal.
-
JANUARI
lesdoelstellingen
1995
i.v.m.
het
gebruikte
historische
attitudes: belangstelling voor de historische dimensie van actuele maatschappelijke toestanden; belangstelling opbrengen voor het culturele en historische erfgoed (o.a. didactische uitstappen).
LEERPLAN PAV A 3DE
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
47
Het zwaartepunt dient te liggen op het kunnen. De leraar zal derhalve zijn lesdoelen zorgvuldig kiezen en vooral vaardigheidsonderwijs verstrekken.
JANUARI
1995
LEERPLAN PAV A 3DE
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
48
Voorbeeld van een mogelijke invulling geschiedenis van het thema “Samenleving” De internationale instellingen Leerstofkeuze : - de Verenigde Naties en de met de UNO geassocieerde organisaties: Als thema wordt "vredeshandhaving" weerhouden: enkele voorbeelden van vredeshandhaving vóór 1945 (oprichting UNO): diplomatie; arbitrage (vb. uit Middeleeuwen, Moderne Tijden), 19de-20ste eeuw : Conferentie van Den Haag, Volkenbond. Vredesopdracht van de UNO (charter): middelen, Algemene Vergadering, Veiligheidsraad, gespecialiseerde organisaties. - de NAVO Als thema wordt “militair bondgenootschap” weerhouden: enkele voorbeelden van militaire bondgenootschappen vóór 1948 (oprichting NAVO) b.v.: 30-jarige Oorlog (17de eeuw) - Eerste Wereldoorlog; Oprichting van de NAVO (1949): relatie Tweede Wereldoorlog; Warschaupact; nieuwe taken voor de NAVO na de implosie van het communisme. Keuze van leermiddelen: Deze leerstof leent zich in een eerste orde tot het gebruik van historisch tekstmateriaal en statistisch materiaal. Specifieke lesdoelstelling:
JANUARI
- KENNEN
- universaliteit (TIJD/RUIMTE) van oorlog en vrede; - enkele voorbeelden van vredeshandhaving vóór de UNO; - vredesopdracht van de UNO + rol van de Veiligheidsraad en van enkele gespecialiseerde organisaties; - kennen van militaire allianties in het verleden (enkele voorbeelden); - van opdracht en hoofdorganen van de NAVO; - actuele problematiek van de NAVO i.v.m. nieuwe opdracht en uitbreiding van de organisatie).
- KUNNEN
- met eigen woorden teksten synthetiseren; - analyseren en combineren van tekstmateriaal; - onderscheid maken tussen feiten en opinies in teksten; - interpreteren van statistische gegevens; lezen en interpreteren van grafieken en diagrammen.
1995
LEERPLAN PAV A 3DE
LEERJAAR
- ATTITUDE
JANUARI
1995
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
49
spontane belangstelling tonen voor de historische dimensie van oorlog/vrede, vredeshandhaving/militaire bondgenootschappen.
LEERPLAN PAV A 3DE
8
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
50
Specifieke methodologische wenken Aan een leerplanconcept zoals hier voorgesteld voor het 3de leerjaar van de 3de graad BSO is een degelijke planning inherent. Daarom is het noodzakelijk dat een goed gestructureerd jaarplan wordt opgemaakt. De structurering binnen dit jaarplan veronderstelt enige flexibiliteit, waarbij kan worden ingespeeld op de actualiteit, onverwachte omstandigheden, de gewijzigde voorkeur van de leerlingen, enz. Dit document houdt rekening met de algemene richtlijnen terzake en het fungeert als basis voor de ontwikkeling van een jaarvorderingsplan. Bij het selecteren van de thema*s houdt de leraar rekening met een aantal criteria. In de eerste plaats is het van groot belang dat de leraar concreet inzicht verwerft in de beginsituatie van zijn klas als een geheel en van iedere leerling afzonderlijk : verworvenheden en tekorten inzake kennis en vaardigheden, attitudes, belangstellingssfeer, leeftijd, socio-culturele status, motivering, ... . Dit veronderstelt ook dat men bewust rekening houdt met de thema*s die in de vorige leerjaren werden behandeld. Uitdieping of actualisering ervan kan altijd. Het scheppen van een vertrouwensrelatie tussen leraar en leerlingen komt het welslagen van de opvoedingstaak ten goede. Het zelfvertrouwen van de leerlingen zal er ook baat bij vinden. Het motiveren van de leerlingen voor de leerstof en het aanbieden van gevarieerd lesmateriaal, goed gedoseerd met afwisselende leeractiviteiten, zullen de belangstelling wekken en optimaliseren. De leerling kan worden gemotiveerd door o.a.: in te spelen op een onderwerp dat aansluit bij zijn ervaringswereld en directe leefomgeving. De leerinhouden worden pas zinvol als er bindingen geduid worden en toepassingsmogelijkheden worden ervaren. Het heeft echter geen nut om een onderwerp eindeloos te herhalen zonder accenten te leggen; de leerlingen zoveel mogelijk te betrekken bij de selectie van de thema*s. Overleg hierbij voor welke punten de leerlingen inspraak kunnen krijgen en hun medewerking kan worden gevraagd. Bespreek met hen de structurele mogelijkheden van het thema qua leerinhouden, werkvormen, didactische leermiddelen, evaluatietechnieken, eindrapportering, ... Stimuleer de leerlingen om eigen initiatieven en opvattingen naar voren te brengen en om na te denken over wat ze zelf kunnen inbrengen. Dit kan zowel door rechtstreeks te bevragen als door suggestief te werken; het enthousiasme voor het thema;
JANUARI
1995
LEERPLAN PAV A 3DE
-
JANUARI
1995
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
de doelstellingen te verduidelijken ... .
PAGINA
51
LEERPLAN PAV A 3DE
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
52
Goed onderwijs veronderstelt de toepassing van activerende leervormen, waarbij de leerlingen onder leiding en met begeleiding van de leraar het thema opbouwen. Het is vanzelfsprekend dat het functioneel gebruik van didactische leermiddelen, o.m. kaart, tekst, cijfermateriaal, illustratie, audio-visuele middelen, software, ... de leerdoelen zullen helpen verwezenlijken. Voor scholen die beschikken over de nodige infrastructuur kunnen naast pedagogische technieken ook netwerken bijdragen tot het succes van projectwerk op school. Uit de initiële doelstelling, nl. het leveren van informatie via communicatie, blijkt dat het samenwerkingsverband in twee richtingen kan verlopen. Enerzijds kunnen contacten leiden tot een verstandhouding tussen verschillende schakels in het netwerk en anderzijds worden een aantal communicatieve en sociale vaardigheden ontwikkeld. Netwerken kunnen resulteren in fax-verkeer, in elektronische post, in voordrachten, uitwisselingen enz. Het aanwenden van diverse public relations-technieken zullen hierbij hun waarde in de praktijk bewijzen. De eigenlijke aanpak verschillende stadia: -
van
een
project
verloopt
in
de motiveringsfase met de keuze van het onderwerp en een eerste oriëntatie (bijvoorbeeld door brainstorming); de verwervingsfase met het inwinnen van informatie over het onderwerp d.m.v. diverse opdrachten; de verwerkingsfase met de eigenlijke verwerking van de informatie, het uitvoeren van opdrachten, het afleggen van bezoeken, het vergelijken van resultaten ... ; de besluitvorming met het bundelen van het geleverd werk en de voorstelling ervan.
Het is niet de bedoeling, dat ieder project mooi gestroomlijnd voorbij iedere fase loopt. Een systematische procesevolutie dient evenwel overwogen in ieder project ingebouwd te worden. Daarbij zal de leraar ervoor zorgen, hoofddoelstellingen telkens worden vooropgesteld:
dat
de
a) motivering in de werkwijzen (voorbereiding); b) problemen kunnen detecteren en formuleren (probleemstelling en hypothesevorming); c) leren verzamelen, ordenen en verwerken van informatie (analyse van de problemen); d) criteria leren bepalen, ordenen en hanteren (kritisch onderzoek van de analyse); e) oplossingmogelijkheden kunnen onderzoeken, geschikte oplossings- methoden kunnen vinden en gebruiken (oplossen van problemen); f) kennis maken met en hanteren van verschillende vormen van rapporteren (rapportering en evaluatie); g) de opgedane ervaringen leren toepassen (integratie). JANUARI
1995
LEERPLAN PAV A 3DE
JANUARI
1995
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
53
LEERPLAN PAV A 3DE
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
54
Een degelijke planning binnen het thema is uiteraard noodzakelijk, zowel voor de leraar als voor de leerlingen. Ook een algemeen rooster kan hierbij een echt hulpmiddel zijn. Met de planning op kalender van externe betrokkenen (campagne, tentoonstellingsdatum, bezoek aan een instelling, uitwisseling met andere scholen, interview met een extern persoon, ...) wordt binnen de groep ook rekening gehouden. Reeds bij het selecteren en voorbereiden van een thema denkt de leraar na over de wijze waarop de evaluatie en reflectie kan gebeuren. Na het afsluiten van een thema of zelfs na een bepaalde fase binnen het thema moet er gereflecteerd worden over het gerealiseerde. Zowel de leraar als de leerlingen zullen zich hierbij bezinnen over: a) het thema (thema-evaluatie): - beantwoordde het thema aan de verwachtingen ? (analyse van de positieve en negatieve aspecten); - hoe functioneel was de planning ? - beantwoordden de opdrachten aan de behoeften, het ontwikkelingsniveau en de beginsituatie van de leerlingen ? - was er voldoende differentiatie ? - werden de vooropgestelde doelstellingen bereikt ? - wat zijn de globale plus- en minpunten ? b) de eigen inbreng (zelfevaluatie) : - reflectie over de eigen inbreng (hoe groot was het eigen engagement ?); - reflectie over de groepsinbreng (hoe groot was het groepsengagement ?); - hoe werden de verschillende lesactiviteiten ervaren ? Deden er zich problemen voor ? - hoe optimaal creatief kon er gewerkt worden ? - hoe werd het thema ervaren ? Projectmatig werken levert niet dezelfde evaluatiecriteria op als vakgericht werken. Een aantal criteria kunnen zijn : - de betrokkenheid van de leerlingen bij de verschillende themafasen; - differentiatie in de opdrachten en taken door de leerlingen verricht; - zelfevaluatie door de leerlingen; - elementen uit een deelrapportering, bijvoorbeeld uit het logboek, via een synthese, een afgewerkte dia-, video- of geluidsopname, een ontworpen folder, ... . Het open karakter van het leerplan behelst dat de leraar totaal vrij is in de keuze van de thema*s of onderwerpen. In deze optiek is een nauwe samenwerking tussen de leraar van PAV / project A en PAV / project B noodzakelijk, ook wanneer men buiten de aangeboden thema*s treedt. Vooral bij de behandeling van aansluitende thema*s en/of leerinhouden door de leerkracht project A en de leerkracht JANUARI
1995
LEERPLAN PAV A 3DE
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
55
project B is een afzonderlijke coördinatie noodzakelijk om een herhaling of overlapping te voorkomen. Alle opgesomde leerinhouden bieden immers voldoende ruimte om binnen het PAV/A en PAV/B een specifieke inhoud eraan te geven. De “voorbeelden van thema*s” die in dit leerplan zijn opgenomen, zijn niet bindend (de doelstellingen echter wel !): ze willen alleen een leidraad zijn voor de leerkrachten die vragen hebben rond geïntegreerd werken.
JANUARI
1995
LEERPLAN PAV A 3DE
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
56
9
Algemene bibliografie en nuttige adressen
9.1
Nederlands BELGISCHE RODE KRUIS, Brochures over Brussel.
gezondheid
/
gezondheidsopvoeding,
COCKX, P., Taalwijzer, Davidsfonds, Leuven. ELSINGA, H., Struikelblokken, W. Versluys, Amsterdam. EVERAERT, E.A., Rondom ons, Die Keure. HEIDBUCHEL, Hoe zeg en schrijf ik het?, V.P. Heideland,
Hasselt.
JANSSENS, E.A., Van zelf sprekend, Plantyn. KLEIN, M., VISSCHER, M., Handboek Verzorgd Nederlands, Martinus Nijhoff. MAASSEN, P., Spelling in praktijk, Meulenhoff. N., Knack / Knack weekend. N., Kroniek -van de mensheid -jaaroverzichten, Standaard.
-van
de
20ste
N., Reeks: Integratie algemene vakken, Wolters. N., Reeks: Thematische werkmappen, De Sikkel. PIETERS, De enkelvoudige zin, De Sikkel. RENKEMA, J., Schrijfwijzer, SDU. REUMER, W., BATTUM, A, Taalexpressie, een vorm van expressie, Elsevier. STANFORD, G., Groepswerk in het onderwijs, Intro Nijkerk. JANUARI
1995
eeuw
LEERPLAN PAV A 3DE
LEERJAAR
3DE
BSO
GRAAD
PAGINA
57
UITENHOEVEN, Mavo, Standaard. VAN DALE, Groot Synoniemen Woordenboek. VAN DYCK, TURKRY, 125 dictees, DNB. VANDEWALLE, E, BRIELS, M., Reeks: Project Algemene Vakken, Novum. VANHALME, E.A., Levend Nederlands, DNB. VERENIGING VOOR KANKERBESTRIJDING, 100 vragen over opsporing: vaatziekten/kanker/diabetes, Brussel.
hart-
en
VERMEYLEN, Luisterteksten met m.c. 1-2, De Sikkel.
9.2
Frans CHAMBERLAIN, A., STEELE, R., Guide Pratique de la communication, Les Editions Didier, Paris, 1986. DECOO, W., Lexique Thématique, Van In, Lier, 1994. DECOO, W., Principes de grammaire, Van In, Lier, 1993. JANSSENS, A., Actes de parole et vocabulaire fonctionnel, De Sikkel, Malle, 1989. N., Beeld-Woordenboek Frans en Nederlands, Wolters Noordhoff, Groningen, 1986. VAN DALE, Woordenboeken Deurne.
9.3
Frans/Nederlands
Geschiedenis ABC van de Verkeersveiligheid een uitgave van de Kredietbank N.V. Arenbergstraat 7 B-1000 Brussel
JANUARI
1995
-
Nederlands/Frans,
LEERPLAN PAV A 3DE
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
58
Drugs - een informatie voor ouders en opvoeders Generale Staf van de Rijkswacht Fritz Toussaintstraat 47 B-1050 Brussel 12-delige reeks "De wording van Europa": De ontwikkeling van de stad / Wetenschap in opmars / Handel, ambacht en industrie / Sport, spel en ontspanning / De kracht van het geloof / Op zoek naar vernieuwing / De mens en het landschap / Zorg voor geest en lichaam / Zetels van macht / De mens in beweging / De Europese volkscultuur / Oorlog door de eeuwen heen M & P Uitgeverij B.V., Postbus 466 NL-6000 AL Weert, 1992 Gids voor het gezin (gratis verkrijgbaar bij:) Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap Departement Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur Administratie Gezin en Maatschappelijk Welzijn Bestuur Algemeen Welzijnsbeleid Markiesstraat 1 B-1000 Brussel Infowijze - 101 vragen en antwoorden over uw verzekeringen DVV-Verzekeringen Livingstonelaan 6 B-1060 Brussel
9.4
Raamplannen vakken D/1988/4244/11 D/1986/4244/11 D/1986/4244/10 D/1986/4244/09
9.5
voor
de
integratie
van
de
algemene
3de leerjaar 3de graad BSO 3de graad 2de graad 1ste graad: 1ste leerjaar beroepsvoorbereidend leerjaar
Nuttige adressen Tijdschriften Actualquarto, v.z.w. Internationaal Secretariaat Allée de Bouleaux 20 6280 Gerpinnes Tel.: 071/21 61 53
Fax.: 071/21 77 13
Belgisch Instituut voor de Verkeersveiligheid, v.z.w. Haachtsesteenweg 1405 1130 Brussel Federatie Jongeren Informatie en Adviescentra Diksmuidelaan 50 2600 Berchem Koninklijke Federatie van Belgische Notarissen Nederlandstalige Regionale Commissie Bergstraat 30-32 1000 Brussel
JANUARI
B
1995
+
LEERPLAN PAV A 3DE
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
59
Informatiecentrum van de Federale Voorlichtingsdienst INBEL Regentlaan 54 1000 Brussel Europese Unie Commissie van Wetstraat 200 1049 Brussel
- Voorlichting de Europese Unie Archimedesstraat 73 1040 Brussel
Nationaal Comité voor Studie en Preventie van het Alcoholisme en andere Toxicomanieën Papenvest 78 1000 Brussel tel.: 02/511 11 88 Nationaal Instituut voor de Statistiek Leuvensestraat 44 1000 Brussel NAVO - Ministerie van Landsverdediging Informatiedienst Everestraat 1 1140 Brussel tel.: 02/243 39 55 Het Belgische Rode Kruis Vleurgatsesteenweg 98 1050 Brussel Vlaamse Milieumaatschappij Bestuur Informatie A. Van De Maelestraat 96 9320 Erembodegem tel.: 053/72 64 00
fax: 053/71 10 78
Wetenschappelijke vereniging der Vlaamse Huisartsen Sint-Hubertusstraat 58 2600 Berchem (o.a. uitgave "Stoppen met roken")
JANUARI
1995
LEERPLAN PAV B 3DE
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
60
PROJECT ALGEMENE VAKKEN B Wiskunde - wetenschappen - aardrijkskunde
JANUARI
1995
LEERPLAN PAV B 3DE
10
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
61
Algemene vakdoelstellingen
10.1
Wiskunde Het beheersen van kennis, inzicht en vaardigheden als: DW01 DW02 DW03 DW04 DW05
10.2
het toelichten van hun eigen wiskundig denken het toetsen op juistheid van wiskundige oplossingen het beoordelen van wiskundige resultaten in functie van realistische normen het inzien dat wiskundige oplossingsmethoden concreet toepasbaar zijn in heel wat domeinen en levenssituaties het spontaan toepassen van wiskundige modellen bij praktische problemen
Biologie Het beheersen van kennis, inzicht en vaardigheden als: DB01 DB02 DB03 DB04 DB05
10.3
het bevorderen van een verantwoorde sexualiteit en een verantwoord ouderschap en van de voorwaarden voor een goed verlopende zwangerschap het verwerven van inzicht in de basismechanismen van erfelijke overerving en in de genetische diversiteit van de mensheid het verwerven van inzicht in de relaties voedinggezondheid; immuniteit-gezondheid; leefregels en leefomstandigheden-gezondheid het inzicht verwerven dat water-, bodem- en luchtvervuiling de natuurlijke kringlopen doorbreken het inzicht verwerven dat milieubewust handelen van de consument de milieuzorg in de maatschappij kan bevorderen
Chemie Het beheersen van kennis, inzicht en vaardigheden als: DC01 DC02 DC03 DC04 DC05 DC06 DC07
JANUARI
1995
het zinvol gebruiken van informatie op de etikettering het milieubewust handelen en reageren op grond van inzicht in de relaties chemische stof-water en chemische stof-milieu het inzicht verwerven in mogelijke gevaarssituaties bij het hanteren van chemische stoffen het passend reageren in geval van gevaarlijke situaties met chemische stoffen het vermijden van gevaarlijke situaties op basis van een minimum wetenschappelijke kennis het beheersen van veiligheidstoestanden het voorzichtig omgaan met onbekende stoffen
LEERPLAN PAV B 3DE
10.4
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
62
Fysica Het beheersen van kennis, inzicht en vaardigheden als: DF01 DF02 DF03 DF04 DF05 DF06 DF07 DF08 DF09
10.5
het verwerven van inzicht in - en het ontwikkelen van een verantwoorde houding t.o.v. de "wet van behoud van energie" het verwerven van inzicht in - en het ontwikkelen van een verantwoorde houding t.o.v. het begrip "rendement" het verwerven van inzicht in de relaties: - kracht - beweging - kracht - vervorming het verwerven van inzicht in het begrip - en het ontwikkelen van een wetenschappelijk verantwoorde houding t.o.v. "radioactieve straling" het verwerven van inzicht in de relatie "fysische wetmatigheden - (vooruitgeschoven) technologie" het verwerven van inzicht in - en het ontwikkelen van een verantwoorde houding t.o.v. de begrippen "geluid" en "geluidshinder" het spontaan gebruiken en toepassen van basiskennis fysica in concrete situaties het juist beoordelen van externe informatie op grond van een wetenschappelijke basiskennis het in staat zijn adequaat te reageren op bepaalde "gevaarlijke" situaties van fysische oorsprong
Aardrijkskunde Het beheersen van kennis, inzicht en vaardigheden als: Kaarten DA01 DA02 DA03 DA04 DA05 DA06
het spontaan en verantwoord werken met een atlas het vereenvoudigd voorstellen van gegevens op kaart het spontaan onderling vergelijken van geografische gegevens met kaartmateriaal het schetsen van kaarten het verwoorden en interpreteren van kaartgegevens het situeren van wereldgebeurtenissen in een ruimtelijk kader
Cijfers DA07 DA08 DA09
het grafisch voorstellen en interpreteren van ruimtegebonden cijfergegevens het synthetiseren van ruimtelijke gegevens het verwerken van diverse fasen in een enquêtering
Excursies DA10
JANUARI
1995
het situeren van beelden in een landschappelijke context
LEERPLAN PAV B 3DE
DA11 DA12
JANUARI
1995
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
het constructief meewerken aan het realiseren van terreinoefeningen situeren, interpreteren en verwerken van terreinwaarnemingen
63
LEERPLAN PAV B 3DE
11
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
Leerinhouden Basisleerinhouden - uitbreidingsleerinhouden*
11.1
Wiskunde LiW LiW LiW LiW LiW LiW LiW LiW LiW LiW LiW LiW LiW LiW LiW LiW LiW LiW LiW LiW LiW LiW LiW LiW LiW LiW LiW LiW
01 Regels voor schattend rekenen 02 Gebruik van de ZRM 03 Getalwaarde berekenen van een lettervorm 04 Omvormen van formules 05 Verhoudingen 06 Procent / pro mille 07 Schaal 08 Evenredigheden 09 Recht evenredige grootheden 10 Omgekeerd evenredige grootheden 11 Regel van drieën 12 Rekenkundig gemiddelde, mediaan en modus 13 Enkelvoudige intrest 14 Samengestelde intrest 15* Aflossingsplan 16 Metriek stelsel: herleidingen 17 Berekenen van een omtrek 18 Berekenen van een oppervlakte 19 Berekenen van een inhoud 20 Gebruik van tabellen 21 Grafieken 22 Staafdiagram 23 Strookdiagram 24 Cirkeldiagram 25 Begrip kans 26* Somregel uit de kansrekening 27* Produktregel uit de kansrekening 28* Sinus, cosinus en tangens van een scherpe hoek in een rechthoekige driehoek LiW 29* Stelling van Pythagoras LiW 30* Logaritmische schaal
JANUARI
1995
64
LEERPLAN PAV B 3DE
11.2
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
Biologie LiB LiB LiB LiB LiB LiB LiB LiB LiB LiB LiB LiB LiB LiB LiB LiB LiB LiB LiB LiB
11.3
01 Rol van de geslachtshormonen 02 Anticonceptiemethoden 03 Zwangerschap: verloop, gezondheid moeder en kind 04 Overerving via de gameten 05 Rol van aanleg en milieu 06* Menselijke diversiteit in tegenstelling tot 'rassen' 07 Werking van het immuniteitssysteem 08 Vaccinatie 09 Antibioticum: wat? gebruik? 10 Evenwichtige voeding 11* Eetgewoonten 12* Relatie ongezonde voeding en hart- en vaatziekten 13* Relatie industriële voedselproduktie en bereiding en gezondheid 14* Schema: bouw van de huid 15* Huidfuncties 16* Invloed van brandwonden en overmatig zonnen op de functie van de huid 17* Bouw van het oor 18 Relaties voeding-gezondheid 19 Risico's van overgewicht en diëten 20 S.O.A.
Chemie LiC LiC LiC LiC LiC LiC LiC LiC LiC LiC LiC
JANUARI
LEERJAAR
1995
01 Elementen 02 Stoffen 03 Chemische reactie 04 Zuurtegraad 05 Oplosbaarheid 06 Vluchtigheid 07 Brandstoffen 08* Samenstelling van tabaksrook 09* Lucht, ozon, CO-gas 10* Additieven in de voeding 11* Medicatie en aanleggen van een medicijnenkastje, voorzorgsmaatregelen, stockering, afval
65
LEERPLAN PAV B 3DE
LEERJAAR
11.4
Fysica
11.4.1
Energie
LiF LiF LiF LiF LiF 11.4.2 LiF LiF LiF LiF 11.4.3
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
66
01 Arbeid 02 Vermogen 03 Energie-omzettingen 04 Rendement 05* Kernenergie Krachten 06 Wrijvingskrachten 07 Adhesie- en cohesiekrachten 08 Centripetale kracht 09* Gewichtloosheid Bewegingen
LiF 10 E.R.B - E.V.B LiF 11 Eenparige cirkelvormige beweging LiF 12 Relatie kracht en beweging - traagheid 11.4.4 LiF LiF LiF LiF LiF LiF
Straling en toepassingen
Bouw van een atoom Soorten radioactieve straling en eigenschappen Gevaren van radio-actieve straling Bescherming tegen radio-actieve stralen Radio-actieve straling in de natuur Toepassingen van radio-actieve straling (positieve en negatieve) LiF 19* Transmutatiereeksen 11.4.5 LiF LiF LiF LiF LiF LiF LiF LiF LiF LiF LiF
JANUARI
1995
13 14 15 16 17 18
Golven en toepassingen 20 Fysische eigenschappen van het geluid 21 Geluidshinder 22 Gevaren van geluidshinder 23 Bescherming tegen geluidshinder 24* Samenstellen van twee of meerdere geluidsbronnen 25* Ultrasone geluidsgolven 26* Echografie 27* Aard van het licht 28* Bouw van de laser 29* Eigenschappen van het laserlicht 30* Toepassingen en gevaren van laserlicht
LEERPLAN PAV B 3DE
11.5
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
67
Aardrijkskunde LiA LiA LiA LiA LiA LiA LiA
LiA LiA LiA LiA LiA LiA LiA LiA LiA LiA LiA LiA LiA LiA
JANUARI
LEERJAAR
1995
01 De wereldbevolking: aantal, evolutie 02* De wereldbevolking: spreiding, prognose 03 De bevolkingsdichtheid 04* Bevolkingsproblemen 05 Componenten van de bevolkingsloop: geboorten- en sterftecijfer, immi- en emigratie 06 Leeftijdsopbouw, bevolkingshistogram, jonge en oude bevolking 07 Evolutie en indeling van de actieven: raadpleging en verwerking van de gegevensbank, grafische voorstelling Werkloosheid: differentiatie naar tijd en ruimte en types (b.v. jeugdwerkloosheid, vrouwenarbeid, scharreleconomie) 08* Prognoses en evolutie van de werkloosheid 09 Het belang van de groeiende dienstensector aantonen (lokalisatieverschuiving, tewerkstelling) 10 Voedselveiligheid in de wereld: overproduktie, hongersnood (absolute en relatieve honger), kaartbeeld 11* Verklarende factoren (bevolkingsdruk, politieke en natuurgebonden factoren) 12 Een exemplarische vergelijking van verschillende volkeren 13 Grenzen en territoria: dynamische evolutie (oorzaken en gevolgen van grensconflicten a.h.v. voorbeelden) 14 Blokken in de wereld: kritische analyse van VN. Formele en politieke blokken in de wereld (b.v.: NAVO, Greenpeace, Rode Kruis, ...) 15* Uitwerking van een mondiaal geopolitiek probleem. B.v: de exploitatie van de oceanen, Antarctica, vluchtelingenprobleem 16 Het belang van de natuur voor de mensheid: duurzame ontwikkeling (b.v.: de vernietiging van de longen der aarde, verdwijnen van de diersoorten) 17* De verwoestijning in de wereld: oorzaken en gevolgen 18* Stedelijkheid in de wereld: kaartbeeld van de grote steden, verstedelijkingsgraad en de processen, problemen van leefbaarheid 19* De verontreinigde stranden in de vakantieoorden: vakantiebevolking, milieurampen. 20* Tsjernobyl en andere rampen 21 Kaartanalyses en kaartvergelijkingen
LEERPLAN PAV B 3DE
12
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
68
Leerplandoelstellingen: specifieke vakdoelstellingen Basisdoelstellingen -
12.1
uitbreidingsdoelstellingen *
Wiskunde Het kunnen: dW 01
zinvol gebruiken van een ZRM (uitvoeren van de vier hoofdbewerkingen, alsook van machtsverheffingen en worteltrekkingen, inclusief bewerkingen met haken * gebruik van de geheugentoetsen * bewerkingen met een constante * interpretatie van de wetenschappelijke notatie voor getallen dW 02 werken met verhoudingen en evenredigheden dW 03 berekenen van een rekenkundig gemiddelde, mediaan en modus dW 04 nemen van een procent / pro mille van een getal dW 05 toepassen van de regel van drieën dW 06 uitdrukken van een verhouding d.m.v. een procent dW 07 verklaren van het begrip kans als een verhouding dW 08 uitvoeren van de meest gangbare herleidingen voor een lengte, een oppervlakte, een inhoud, een massa en een tijdsduur dW 09 berekenen van het maatgetal van een grootheid aan de hand van een gegeven formule dW 10 omvormen van formules dW 11 aflezen uit tabellen of in tabelvorm voorstellen van gegevens dW 12 opmaken en interpreteren van grafieken en diagrammen dW 13* gebruiken van de sinus, de cosinus of de tangens van een scherpe hoek in een rechthoekige driehoek om de grootte van een onbekende hoek of de lengte van een onbekende zijde te bepalen dW 14* toepassen van de stelling van Pythagoras dW 15* onderscheiden van een lineaire en een logaritmische schaal
JANUARI
1995
LEERPLAN PAV B 3DE
12.2
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
69
Biologie Het kunnen: dB 01 dB 02 dB 03 dB 04 dB 05
dB 06 dB 07 dB dB dB dB dB dB dB
08 09 10 11 12 13 14
dB 15 dB 16 dB dB dB dB
17 18 19 20*
dB 21* dB 22* dB 23* dB 24* dB 25* dB 26
JANUARI
1995
omschrijven dat de geslachtskenmerken in relatie staan tot de werking van de geslachtshormonen beheersen van het verloop van bevruchting, zwangerschap en geboorte bespreken van de verschillende anticonceptiemiddelen opnoemen van de voornaamste leefregels voor zwangeren uitleggen dat we van elke ouder via de gameten één stel chromosomen erven; dat het geslacht wordt bepaald door de vader; wat een karyogram is en wat chromosomen zijn; wat vruchtwateronderzoek is en waarom het wordt uitgevoerd. illustreren met voorbeelden wat de invloed van erfelijkheid en milieu is in het tot stand komen van een eigenschap illustreren van de menselijke diversiteit met voorbeelden uit bevolkingsonderzoek en met kaarten verklaren hoe het immuniteitssysteem bij de mens werkt onderscheiden van bacteriële en virale ziekten beperken en voorkomen van infectieziekten inzien van het belang van vaccinatie verantwoord gebruiken van antibiotica beheersen van het begrip "evenwichtige voeding" oordelen over de zin en onzin van het gebruik van additieven in de voeding afleiden van de betekenis van de E's uit een tabel uitleggen welke invloed de industriële voedselproduktie en - bereiding heeft op onze gezondheid omgaan met begrippen als energie en joule beheersen van de relatie tussen voeding en gezondheid omschrijven van fouten in het voedingspatroon aanduiden en benoemen van de delen van de huid op een schets opnoemen van de huidfuncties inzien dat er een verband bestaat tussen brandwonden/ overmatig zonnen en verstoring van de normale huidfuncties aanduiden en benoemen van de delen van het oor op een schets aanduiden op een schets welke delen van het oor door lawaai beschadigd kunnen worden inzien van het verband tussen de bouw van hart en bloedvaten, de voedingsgewoonten en hart- en vaatziekten bespreken van de risico's van overgewicht en diëten
LEERPLAN PAV B 3DE
12.3
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
70
Chemie Het kunnen dC 01 dC 02 dC 03 dC 04 dC 05 dC 06 dC 07 dC 08 dC 09 dC 10 dC 11 dC 12 dC 13 dC 14 dC 15* dC 16* dC 17* dC 18 dC 19 dC 20 dC 21* dC 22*
dC 23* dC 24* dC 25*
JANUARI
1995
inzien van een aantal specifieke begrippen, o.m. element, stof, reactie, produkt,... beheersen van de relatie symbool - naam gebruiken van informatiemateriaal, b.v.: R- en Szinnen, MAC-codes inzien dat de concentratie belangrijker is dan het volume milieubewust handelen door beheersen van de relaties: chemische stof - water chemische stof - milieu inschatten van gevaarsituaties bij het hanteren van chemische stoffen inzien dat stoffen met elkaar samengebracht, reacties geven verwoorden wat een chemische reactie is inzien dat sommige stoffen kunnen reageren met water begrijpen dat gevaarlijke stoffen kunnen meegesleurd worden met afvalwater beseffen van het gevaar van gelijktijdig gebruik van chemische stoffen verwerven van een voorzichtige houding als vaardigheid bij het in contact komen van onbekende stoffen lezen van etiketten inzien van de gevolgen van de verandering van de zuurtegraad van het water weten wat men moet aanvangen met stoffen die in water niet oplossen aanbrengen dat bepaalde produkten schadelijk zijn voor ogen, huid en ademhalingsorganen beheersen van veiligheidssituaties vermijden van gevaarlijke situaties op basis van een minimum aan wetenschappelijke kennis passend reageren in geval van gevaarlijke situaties beheersen van het verband brandstof - kostprijs energiebesparing beheersen van situaties als: - bewaren - afval en stockering - brand en brandvoorkoming veilig omgaan met brandstoffen (alcohol, gas, ...) passend reageren in geval van verwondingen inschatten van de relatie materiaalwaarde - prijs
LEERPLAN PAV B 3DE
12.4
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
71
Fysica Het kunnen dF 01 dF 02 dF 03 dF 04 dF 05 dF 06 dF 07 dF 08 dF 09 dF 10 dF 11 dF 12 dF 13 dF 14 dF 15 dF 16 dF 17* dF 18* dF 19* dF 20* dF 21* dF 22* dF 23 dF 24 dF 25 dF 26 dF 27 dF 28 dF 29 dF 30
JANUARI
1995
onderscheiden van de begrippen kracht, arbeid en vermogen aan de hand van concrete voorbeelden omschrijven van het begrip rendement opstellen van een schema van de bouw van een atoom correct verwoorden wat er gebeurt bij het uitzenden van radio-actieve straling correct reageren bij het vrijkomen van radioactieve straling bespreken aan de hand van een tekst wat de gevolgen van een ramp zoals Tsjernobyl en Hiroshima zijn op korte termijn en lange termijn op een kritische wijze beoordelen van berichten in verband met radioactiviteit verklaren waarom niet alle radio-actieve straling even gevaarlijk is inschatten wanneer straling gevaarlijk is beschrijven en verklaren hoe men zichzelf kan beschermen tegen straling in een reële situatie onderscheid maken tussen 'natuurlijke' en 'kunstmatige' straling; achtergrondstraling bespreken van een aantal toepassingen van straling aantonen dat straling ook positief kan aangewend worden van gedachten wisselen over onderwerpen i.v.m. straling steunend op wetenschappelijk verantwoorde argumenten opsommen van welke straling men gebruik maakt in de gezondheidszorg toepassen van het verschil tussen diagnostische en therapeutische behandeling bespreken van de fysische eigenschappen van het licht situeren van de plaats van licht binnen het elektromagnetische spectrum uitleggen van de werking van een laser aan de hand van een schema nagaan welke eigenschap van het laserlicht bij een toepassing gebruikt wordt beheersen van toepassingen van laserlicht aantonen en verklaren dat laserlicht steeds met de nodige omzichtigheid moet gebruikt worden bewust worden van de gevaren die ontstaan bij het langdurig ondergaan van 'lawaai' situeren van een geluid in de waardeschaal gebruik maken van grafieken voor het beoordelen van een geluid aantonen op een schema waar de gehoorschade optreedt aantonen wat de gevolgen zijn van gehoorschade aanbrengen van mogelijke oplossingen voor een concrete situatie bij de bestrijding van geluidshinder nagaan welke de risicogroepen zijn voor gehoorschade verklaren van de begrippen snelheid en versnelling en de meest gangbare eenheden voor deze grootheden gebruiken
LEERPLAN PAV B 3DE
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
72
dF 31* bespreken van de begrippen periode en frekwentie van een periodieke beweging. dF 32* afleiden van het verband tussen baansnelheid en hoeksnelheid dF 33 bespreken van de factoren die de lengte van een remafstand bepalen dF 34 opsommen van de bepalende factoren voor de grootte van de centripetale kracht dF 35 verklaren van het hellen van een baan in een bocht
JANUARI
1995
LEERPLAN PAV B 3DE
12.5
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
73
Aardrijkskunde Het kunnen dA 01 dA 02* dA 03* dA 04 dA 05* dA 06 dA 07 dA 08 dA 09* dA 10* dA 11 dA 12 dA 13* dA 14 dA 15 dA 16* dA 17 dA 18 dA 19* dA 20 dA 21* dA 22* dA 23* dA 24 dA 25*
JANUARI
1995
tekenen en interpreteren van bevolkingsgrafieken en statistieken berekenen van bevolkingsprognoses en zelf toepassen per land analyseren van de spreiding van de wereldbevolking berekenen van bevolkingsdichtheden opsporen van de oorzaken en de gevolgen van bevolkingsproblemen definiëren van de termen geboorten- en sterftecijfer, immi- en emigratie construeren, interpreteren en vergelijken van bevolkingshistogrammen raadplegen en verwerken van beroepsbevolkingsgegevens definiëren van de soorten werkloosheid trend herkennen in de evolutie van de tewerkstellingsgraad definiëren van de begrippen absolute en relatieve honger interpreteren van het kaartbeeld van de overproduktie en de honger in de wereld zoeken naar de oorzaken van de hongersnood en de overproduktie in bepaalde gebieden in de wereld exemplarisch vergelijken van het levenspatroon van verschillende volkeren actualiseren en localiseren van conflictsituaties in de wereld vergelijken van kaarten kritisch analyseren van de VN analyseren van de functie van de formele en politieke blokken weergeven van een eigen visie bij een geopolitiek probleem bewust worden van de oorzaken en gevolgen van de vernietiging der regenwouden weergeven van de problematiek van de verwoestijning nagaan van de leefbaarheid in de steden bij ons en in de derde wereld kwalitatief onderzoeken van de toeristische druk in de vakantieoorden omgaan met milieuproblemen vergelijken en analyseren van kaarten die verband houden met gezondheid in de wereld
LEERPLAN PAV B 3DE
13
3DE
LEERJAAR
GRAAD
BSO
Voorbeeldthema's met specifieke methodologische wenken 13.1 HET 13.1.1 13.1.2 13.1.3 13.1.4 13.1.5
LEVEN Sexualiteit en voortplanting Erfelijkheid Menselijke verscheidenheid* Specifieke methodologische wenken Bibliografie
13.2 DE SAMENLEVING 13.2.1 Een wereld met welzijn en welvaart voor iedereen 13.2.2 Levenspatroon en levensgewoonten4 13.2.3 Een wereld in beweging 13.2.4 De mens en zijn ingreep op de natuur 13.2.5 Specifieke methodologische wenken 13.2.6 Bibliografie 13.3 DE 13.3.1 13.3.2 13.3.3 13.3.4 13.3.5 13.3.6 13.3.7 13.4 HET 13.4.1 13.4.2 13.4.3 13.4.4
GEZONDHEID Gezondheid en ziekte De voeding Radioactieve straling Geluidshinder Licht en gezondheid Specifieke methodologische wenken Bibliografie
13.5 DE 13.5.1 13.5.2 13.5.3 13.5.4 13.5.5 13.5.6 13.5.7
JANUARI
1995
HUISHOUDEN Chemische produkten Het budget Specifieke methodologische wenken Bibliografie AUTO De kostprijs De technische fiche Het wiel Verkeersongevallen Op reis Specifieke methodologische wenken Bibliografie
PAGINA
74
LEERPLAN PAV B 3DE
13.1
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
HET LEVEN LEERINHOUDEN
numme rs
DOELSTELLINGEN Het kunnen
nummers
LiB 01
omschrijven dat de geslachtskenmerken in relatie staan tot de werking van de geslachtshormonen
2. Zwangerschap en gewenste kinderen (anticonceptie)
LiB 03 LiB 02
beheersen van het verloop van bevruchting, zwangerschap en geboorte bespreken van de voor- en nadelen van de verschillende anticonceptiemiddelen
dB 02
3. Zwangerschap en geboorte
LiB 03
uiteenzetten van de voornaamste leefregels voor zwangerschap
dB 04
13.1.1 Sexualiteit en voortplanting 1. Bouw en werking van de geslachtsorganen
dB 01
- de geslachtskenmerken van de man - de geslachtskenmerken van de vrouw - geslachtshormonen
JANUARI
1995
dB 03
75
LEERPLAN PAV B 3DE
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
4. SOA - bacteriële SOA - virale SOA - risico's van 'onveilig vrijen' - AIDS
13.1.2
13.1.3 Menselijke verscheidenheid*
1995
LiB 20
verklaren hoe het immuniteitssysteem bij de mens werkt onderscheiden van bacteriële en virale ziekten beperken en voorkomen van infectieziekten verantwoord gebruik van antibiotica
dB dB dB dB
08 09 10 12
LiB 04
uitleggen dat we van elke ouder via de gameten, één stel chromosomen erven; dat het geslacht bepaald wordt door de vader; wat een karyogram is en wat chromosomen zijn; wat vruchtwateronderzoek en de vlokkentest inhouden en waarom ze worden uitgevoerd
dB 05
LiB 06*
illustreren met voorbeelden wat de invloed van erfelijkheid en milieu is in het tot stand komen van een eigenschap illustreren van de menselijke diversiteit met voorbeelden uit bevolkingsonderzoek en met kaarten
dB 06
Erfelijkheid
1. Overerven 2. Overerving via de gameten 3. Overerving van het geslacht 4. Afwijkingen en karyogrammen 5* Mendelwetten: monohybride kruisingen
JANUARI
PAGINA
dB 07
76
LEERPLAN PAV B 3DE
13.1.4
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
Specifieke methodologische wenken
Er dient vooraf op gewezen dat bij de behandeling van aansluitende thema's en of leerinhouden door de leerkracht PAV A en de leerkracht PAV B een afzonderlijke coördinatie noodzakelijk is, om overlapping of herhaling te beletten. Alle opgesomde leerinhouden bieden immers voldoende ruimte om er binnen het PAV A en PAV B een specifieke inhoud aan te geven. Voor de leerlingen afkomstig uit de studierichtingen zoals gezins- en sanitaire helpster en kinderverzorging kunnen de onderwerpen 'sexualiteit en voortplanting, zwangerschap en gewenste kinderen, zwangerschap en geboorte' herleid worden tot een korte herhaling. Het thema 'Het leven' kan dan aangevuld worden met een zinvolle uitbreiding, bijvoorbeeld: zwanger op latere leeftijd en biotechnologie; dit door gedifferentieerd onderwijs. A. SEXUALITEIT EN VOORTPLANTING 1. Bouw en werking van de geslachtsorganen 1.1. De geslachtsorganen van de man: bouw van de geslachtsorganen: de leerlingen een schema van de mannelijke geslachtsorganen laten invullen * produktie van zaadcellen: de rol van testosteron, FSH en LH uitleggen testosteron en de mannelijke secundaire geslachtskenmerken: stembanden, beharing, spier- en skeletontwikkeling * fertiliteitsproblemen en hun behandeling bij de man * culturele mannelijke kenmerken (mannelijk rollenpatroon): het verschil tussen primaire, secundaire en tertiaire (culturele) geslachtskenmerken bespreken 1.2. De geslachtskenmerken van de vrouw: bouw van de geslachtsorganen: schema invullen cyclus van de vrouw: een schema van de vrouwelijke eierstok: follikel, eisprong, geel lichaam evolutie baarmoederwand: verdikking, doorbloeding, de rol van oestrogeen en progesteron in de cyclus: van de vrouw opsommen en in verband brengen met de hormonen JANUARI
1995
cyclus bespreken: evolutie in de menstruatie de secundaire geslachtskenmerken aanwezigheid van de vrouwelijke
77
LEERPLAN PAV B 3DE
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
-
78
de anticonceptiepil als ovulatieremmer: het correcte gebruik van de anticonceptiepil in praktijk brengen menopauze en enkele gevolgen: wegvallen oestrogenen, progesteron, osteoporose * de culturele vrouwelijke kenmerken (vrouwelijk rollenpatroon): het verschil tussen primaire, secundaire en tertiaire (culturele) geslachtskenmerken maken * coördinatie met PAV A 2. Zwangerschap en gewenste kinderen 2.1. Zwangerschap bevruchting -innesteling: uitleggen waar en wanneer bevruchting mogelijk is verloop zwangerschap: de voornaamste fasen van de embryonale ontwikkeling in een schema aanduiden geboorte: proces van de geboorte in grote lijnen beschrijven 2.2. Anticonceptie belang aantonen methodes (pil, spiraal, condoom, sterilisatie, morning-afterpil, zwangerschapsonderbreking): voor- en nadelen van de verschillende anticonceptiemethodes bespreken: inzien van het belang van bewust ouderschap gewenste kinderen 2.3* Vruchtbaarheidsproblemen en hun behandeling: hormonale therapie en risico's meerlingen kunstmatige inseminatie, in vitro fertilisatie: principes en toepassing van de therapieën uitleggen * coördinatie met PAV A, godsdienst / zedenleer 3. Zwangerschap en geboorte -
*
JANUARI
1995
zwangerschapstest: uitleggen leefregels tijdens de zwangerschap: - nadelen van roken - geneesmiddelengebruik - belang begeleiding door een arts - voordelen prenatale gymnastiek - rust en regelmaat - gezondheid op het werk sociale rechten van zwangeren, zwangerschapsverlof
LEERPLAN PAV B 3DE
-
*
JANUARI
1995
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
79
medische diagnose: echografie, vruchtwateronderzoek, vlokkenanalyse, genetische raadpleging: nut van vruchtwateronderzoek in de preventie van genetische afwijkingen aangeven, genetische raadpleging in samenspraak met begeleidende arts als belangrijke hulp ervaren perinatale problematiek: vroeggeboorte, miskraam, wiegedood, borstvoeding, vaccinatieregels: wat doen in probleemsituatie, raadplegingen in de centra voor kind en gezin, belang van vaccinatie inzien
LEERPLAN PAV B 3DE
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
80
4.SOA (Sexueel Overdraagbare Aandoeningen) -
term SOA uitleggen onderscheiden van bacteriële en virale infecties behandeling met antibiotica als effectieve therapie voor bacteriële infecties vaccinatie tegen hepatitis B behandeling van genitale herpes levensgevaar van een AIDS-infectie
B. ERFELIJKHEID 1. Wat is overerven? - voorbeelden geven van erfelijk bepaalde eigenschappen - voorbeelden geven van milieu-invloeden op een gegeven erfelijke aanleg - besluiten dat elk individu een uniek resultaat is van het samenspel tussen zijn erfelijke aanleg en zijn milieu 2. Wat -
wordt door de ouders aan hun nakomelingen doorgegeven? schema van de bevruchting tekenen onderscheid tussen zaadcel, eicel en bevruchte eicel geven aanduiden dat elke lichaamscel 46 en elke voortplantingscel 23 chromosomen bevat
3. Waardoor wordt het geslacht van het kind bepaald? de bevruchting met X en Y-chromosomen tekenen de kans op een jongen of meisje afleiden besluiten dat de vader het geslacht van het kind bepaalt 4. Afwijkingen en karyogrammen aantonen van afwijkingen aan de hand van karyogrammen, b.v. trisomie 21 (mongolisme); relatie leggen met de leeftijd van de moeder (aan de hand van een grafiek)
JANUARI
1995
LEERPLAN PAV B 3DE
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
81
5. Mendelwetten: monohybride kruisingen -
begrippen: gen, allel begrippen homozygoot, heterozygoot afleiden uit schema van de bevruchting onderscheid genotype en fenotype dominantie en recessiviteit Deze begrippen illustreren met voorbeelden van de mens: oogkleur, oorlel, rhesusfactor, bloedgroepen monohybride kruisingen uitwerken met raster van de gameten kansberekening als genotype ouders gegeven is stamboomoefeningen met monohybride kruisingen oplossen erfelijke kenmerken gelegen op het X-chromosoom, b.v. kleurenblindheid, hemofilie groter risico voor de man omdat het recessieve kenmerken zijn: combineren van kennis inzake karyogram, bevruchting, dominantie en recessiviteit
C. MENSELIJKE VERSCHEIDENHEID* Uit te werken in samenwerking met thema's aardrijkskunde, in coördinatie met PAV A rond racisme en godsdienst/ zedenleer kaartbeelden, foto's, statistieken tonen aan dat de verschillende erfelijke kenmerken telkens een ander verspreidingspatroon vertonen b.v. huidpigmentatie, ABO-bloedgroepen, HLA-genen, vingerafdrukken Onmogelijkheid om de mensheid in 'rassen' te verdelen: variaties in populaties zijn groter dan tussen populaties: beseffen dat verscheidenheid (ook biologisch) bestaat maar dat dit geen ongelijkheid inhoudt de geschiedenis van de mensheid is de geschiedenis van migraties en voortdurende vermenging van de verschillende groepen onzin van rassentheorieën: rassentheorieën als rechtvaardiging voor discriminatie en genocide aanklagen
JANUARI
1995
LEERPLAN PAV B 3DE
13.1.5
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
82
Bibliografie
BEKAERT, BRONDERS, VANAKEN, Leerwerkbladen Biologie 3, De Sikkel, Malle. CASTEELS, V., GEUNS, J, E.A., Macro/micro in de biologie 13, Hoe kunnen organismen zich als soort in stand houden?, Plantyn, 1985. COKELAERE, M., DE RIJCKE, L., Algemene en milieuhygiëne, Aurelia Books, 1988. DE CONINCK, W., VAN HAVEBEKE, L., De levende materie, DNB/Pelckmans, 1986. DE FACQ, F., DEGADT, D., SOFFERS, R., Biologie 3, De Sikkel, Malle. DE SCHUTTER, E.A., Bioskoop 6, DNB/Pelckmans. VAES, R., E.A., AIDS, Project Algemene Vakken, Uitkijk, Wolters, Leuven, 1993. LE WANTIN, R.C., Menselijke verscheidenheid, Het spel van erfelijkheid, bibliotheek nr 21, Natuur en techniek.
milieu en toeval, Wetenschappelijke
ROZENDAEL, S., AIDS, de jacht op een virus, Centrale Uitgeverij en Adviesbureau, (Natuur en Techniek), Maastricht/Brussel, 1990. SHAPIRO, R., De blauwdruk van de mens, Utrecht, 1992. VERMIJ, P., JANUARI
1995
de speurtocht naar de geheimen van onze genen, Het Spectrum,
LEERPLAN PAV B 3DE
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
Perfectie op bestelling, Bloemendaal.
JANUARI
1995
PAGINA
genetische manipulatie in het dagelijks leven, Aramith,
83
LEERPLAN PAV B 3DE
13.2
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
DE SAMENLEVING LEERINHOUDEN
numme rs
DOELSTELLINGEN Het kunnen
nummers
LiA 01
tekenen en interpreteren van bevolkingsgrafieken en statistieken berekenen van een rekenkundig gemiddelde aflezen uit tabellen of in tabelvorm voorstellen van gegevens opmaken en interpreteren van grafieken en diagrammen onderscheiden van een lineaire en een logaritmische schaal
dA dW dW dW dW
01 03 11 12 15*
1.1.1. Spreiding, prognose
LiA 02*
berekenen van bevolkingsprognoses en zelf toepassen per land analyseren van de spreiding van de wereldbevolking zinvol gebruiken van een ZRM omvormen van formules
dA dA dW dW
02* 03* 01 10
1.2.
LiA 03
berekenen van bevolkingsdichtheden zinvol gebruiken van een ZRM werken met verhoudingen en evenredigheden
dA 04 dW 01 dW 02
LiA 04*
opsporen van de oorzaken en de gevolgen
dA 05*
13.2.1 Een wereld met welzijn en welvaart voor iedereen 1.1.
De wereldbevolking: aantal, evolutie
De bevolkingsdichthe id
1.2.1. Bevolkingsproblemen
JANUARI
1995
84
LEERPLAN PAV B 3DE
1.3.
JANUARI
1995
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
Componenten van de bevolkingsloop: geboorten- en sterftecijfer, immi- en emigratie
PAGINA
LiA 05
definiëren van de termen geboorten- en sterftecijfer, immi- en emigratie nemen van een procent / pro mille van een getal toepassen van de regel van drieën
dA 06 dW 04 dW 05
85
LEERPLAN PAV B 3DE
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
1.4. Leeftijdsopbouw, bevolkingshistogram, jonge en oude bevolking
LiA 06
construeren, interpreteren en vergelijken van bevolkingshistogrammen opmaken en interpreteren van grafieken en diagrammen
dA 07 dW 12
1.5.
LiA 07
raadplegen en verwerken van beroepsbevolkingsgegevens aflezen of in tabelvorm voorstellen van gegevens uit tabellen opmaken en interpreteren van grafieken en diagrammen
dA 08 dW 11 dW 12
1.5.1. Evolutie en prognose i.v.m.
LiA 08*
definiëren van soorten werkloosheid trend herkennen in de evolutie van de tewerkstellingsgraad aflezen uit tabellen of in tabelvorm voorstellen van gegevens opmaken en interpreteren van grafieken en diagrammen
dA dA dW dW
Evolutie en indeling van de actieven: raadpleging en verwerking van de gegevensbank, grafische voorstelling. Werkloosheid: differentiatie naar tijd en ruimte en types (b.v: jeugdwerkloosheid, vrouwenarbeid, scharreleconomie)
w e r k l o o s h e i d
JANUARI
1995
09* 10* 11 12
86
LEERPLAN PAV B 3DE
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
13.2.2 Levenspatroon en levensgewoonten 2.1.
2.2.
Het levenspatroon van verschillende volkeren vergelijken aan de hand van getuigenissen bij ons en in de derde wereld: waaruit bestaat een dag? Voedselveiligheid in de wereld: overproduktie, hongersnood (absolute en relatieve honger), kaartbeeld
2.2.1. Verklarende factoren (bevolkingsdruk, politieke en natuurgebonden factoren) 13.2.3 Een wereld in beweging
JANUARI
1995
LiA 12
vergelijken van levenspatroon van verschillende volkeren illustreren van de menselijke diversiteit met voorbeelden uit bevolkingsonderzoek en met kaarten synthetiseren van een videofilm
dA 14 dB 07
LiA 10
definiëren van de begrippen absolute en relatieve honger interpreteren van het kaartbeeld van de overproduktie en de honger in de wereld beheersen van het begrip 'evenwichtige voeding' omgaan met begrippen als energie en joule verklaren van de relatie tussen voeding en gezondheid
dA 11 dA 12
zoeken naar de oorzaken van de hongersnood en de overproduktie in bepaalde gebieden in de wereld
dA 13*
LiA 11*
dB 13 dB 17 dB 18
87
LEERPLAN PAV B 3DE
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
3.1.
Grenzen en territoria: dynamische evolutie: oorzaken en gevolgen van grensconflicten aan de hand van voorbeelden.
LiA 13
actualiseren en evalueren van conflictsituaties in de wereld vergelijken van kaarten
dA 15 dA 16*
3.2.
Blokken in de wereld: kritische analyse van VN, formele en politieke blokken ( b.v.: NAVO, Greenpeace, Rode Kruis, ...)
LiA 14
kritisch analyseren, van de VN analyseren van de functie van de formele en politieke blokken
dA 17 dA 18
LiA 15*
weergeven van een eigen visie bij een geopolitiek probleem
dA 19*
3.2.1. Uitwerking van een mondiaal geopolitiek probleem: B.v.: de exploitatie van de oceanen, Antarctica, vluchtelingenproblee m
JANUARI
PAGINA
1995
88
LEERPLAN PAV B 3DE
13.2.4
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
De mens en zijn ingreep op de natuur
Verplicht 4.1.
Het belang van de natuur voor de mensheid: duurzame ontwikkeling (B.v. de vernietiging van de longen der aarde, het verdwijnen van diersoorten, ...) Verplichte keuze uit één van de volgende mondiale milieuproblemen 4.2.
4.3.
4.4.
JANUARI
1995
De verwoestijning in de wereld: oorzaken en gevolgen Stedelijkheid in de wereld: kaartbeeld van de grote steden, verstedelijkingsg raad en de processen, problemen van leefbaarheid De verontreinigde stranden in vakantieoorden: vakantiebevolking , milieurampen.
LiA 16
bewust worden van de oorzaken en gevolgen van de vernietiging der regenwouden actualiseren
dA 20
LiA 17*
weergeven van de problematiek van de verwoestijning
dA 21*
LiA 18*
nagaan van de leefbaarheid in de steden bij ons en in de derde wereld werken met kaarten
dA 22* dA 25*
LiA 19*
kwalitatief onderzoeken van de toeristische druk in de vakantieoorden omgaan met milieuproblemen
dA 23* dA 24*
89
LEERPLAN PAV B 3DE
4.5.
13.2.5
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
Tsjernobyl en andere rampen
PAGINA
LiA 20*
van gedachten wisselen over onderwerpen i.v.m. straling steunend op wetenschappelijk verantwoorde argumenten correct verwoorden wat er gebeurt bij het uitzenden van RA-straling correct reageren bij het vrijkomen van RAstraling bespreken aan de hand van een tekst wat de gevolgen van een ramp zoals Tjernobyl en Hiroshima zijn op een kritische wijze beoordelen van berichten in verband met radioactiviteit verklaren waarom niet alle RA-straling even gevaarlijk is inschatten wanneer straling gevaarlijk is
90
dF 14 dF 04 dF 05 dF 06 dF 07 dF 08 dF 09
Specifieke methodologische wenken
Er dient vooraf op gewezen dat bij de behandeling van aansluitende thema's en of leerinhouden door de leerkracht PAV A en de leerkracht PAV B een afzonderlijke coördinatie noodzakelijk is, om overlapping of herhaling te beletten. Alle opgesomde leerinhouden bieden immers voldoende ruimte om er binnen het PAV A en PAV B een specifieke inhoud aan te geven. De wereldbevolking Door ervaring leren grafieken tekenen en vergelijken met de evolutie van de wereldbevolking om tot de exponentiële explosie te komen aan de hand van statistieken van het Nationaal Instituut voor Statistiek. De spreiding, prognose, bevolkingsdichtheid en problemen Gebruik maken van kaarten en vergelijkingen laten uitwerken. Relaties met bevolkingsdichtheid en andere factoren (klimaat, reliëf, enz.). Hoe leven sommigen geconcentreerd? (B.v.: een grootstad vergelijken met een dorp.) JANUARI
1995
LEERPLAN PAV B 3DE
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
Objectieve elementen aangeven: landbouwareaal, verwoestijning ( overbegrazing, ...). De evolutie geven die wij inschatten voor de toekomst. Rekening houden met 'ongekende' factoren. De componenten van de bevolkingsloop Uitgaande van eigen gemeente (statistieken te verkrijgen op het gemeentehuis) berekeningen laten maken. Vergelijkingen maken met ontwikkelingslanden en geïndustrialiseerde landen (Statistieken bij N.I.S.). Het nut laten zoeken van een bevolkingshistogram. Evolutie en indeling van de actieven Starten uit het eigen leefmilieu (zie statistieken eigen gemeente), vergelijkingen doorvoeren met ontwikkelde en ontwikkelingslanden.
JANUARI
1995
91
LEERPLAN PAV B 3DE
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
92
Voedselveiligheid in de wereld Uitgaan van de actualiteit: - overvoeding bij ons - te weinig in de derde wereld Werken met Joule-tabellen. Wat staat er op het menu in de verschillende landen? Gebruik maken van videobanden (zie bijgevoegde lijst). Conclusie maken van de tegenstelling betreffende de ongelijke verdeling in de wereld ( Terra 6M). Het levenspatroon en de levensgewoonten in de wereld Gebruik maken van videobanden (absoluut trachten te beperken betreffende tijd). Grenzen en territoria Kaarten van vroeger en nu vergelijken aan de hand van een geschiedkundige atlas ( naamveranderingen van voetbalploegen). De verschillende blokken in de wereld aanhalen en gegevens laten verzamelen over een gans jaar. Het belang van de natuur voor de mensheid Aan de hand van de actualiteit het belang van de natuur aantonen voor de mens. B.v.: bezoek aan een wereldwinkel. De mensheid grijpt in in de natuur; welke zijn de oorzaken en gevolgen? B.v.: De bouw van Brasilia Tsjernobyl Het mestplan: het moet kunnen want de bodem verzuurt teveel. De mensen vergalopperen zich. De mens moet met respect ingrijpen om de menselijke mogelijkheden te behouden. De dwaasheid aantonen van sommige ingrepen.
JANUARI
1995
LEERPLAN PAV B 3DE
JANUARI
1995
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
93
LEERPLAN PAV B 3DE
13.2.6
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
94
Bibliografie
ANDRÉ, A., L'expression graphique: cartes et diagrammes, Collection Géographie, Masson, Paris, 1990. BEAUJEU, A., GARNIER, J., Mensen in Miljarden, Aula 382, Het Spectrum, Antwerpen/Utrecht. BECKERMAN, W., Leve de welvaartsmaatschappij, Aula 564, Het Spectrum, Antwerpen/Utrecht. BENOOT, J., E.A., Standaard Atlas,
Mens en aarde, Standaard.
BROWN, L., Hoe is de wereld eraan toe? 1992: een rapport van het Worldwatch Institute, Vooruitgang naar een duurzame samenleving toe, Pauli Publ., Berlaar, 1992, 314 p. BROWN, L., Hoe is de wereld eraan toe? 1993: een rapport van het Worldwatch Institute, Vooruitgang naar een duurzame samenleving toe, Pauli Publ., Berlaar, 1993, 347 p. CLARKE, J.I., Population Geographie, Pergamon, Oxford, 1972. COUDERÉ, H., Van project tot beleid, Evaluatiemethodes voor niet-gouvernementele ontwikkelingssamenwerking, NCOS, 1994. DALLOT, L., Les grandes migrations humaines, Collection Que sais-je?, Presse Universitaire de France, Paris.
JANUARI
1995
LEERPLAN PAV B 3DE
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
DE BRUYNE, G.A., HOEKVELD, G.A., E.A., Perspectief op de tweedeling in de wereld, Geografische verkenningen deel 2, Unieboek, Bussum, 1979. DE ROECK, M., E.A., Wereldbeeld: de leefruimte buiten Europa, Handboek 3, Van Inn, 1986. DE SMET, L., Documentatieblad voor de leraar aardrijkskunde, Universiteit Gent. DEBULPAEP, C., E.A., Takenaardrijkskunde 5, Verzameling Roland, Wesmael, Charlier, 1977. DEBULPAEP, C., E.A., Takenaardrijkskunde 6, Verzameling Roland, Wesmael, Charlier, 1978. DEFOST, P., La location touristique. Problèmes théorique et pratique, Edition Gurten, Bern, 1966. DJALILI, MR., L'océan indien, Collection Que sais-je?, Presse Universitaire de France, Paris. DOOM, R., Derde Wereld Handboek, Delen I en II, NCOS-NOVIB-METS, 1992. DOOM, R., Stabiliteit, Ontwikkeling & Demokratie, Conflictpreventie en beheersing in het Zuiden, VUBPress, 1994. EISCHER, G., Internationale Zusammenschlüsse und Konflictraüme, Westerman Verlag, Braunschweig, 1973. EISCHER, G., Staaten und Grenzen, Westerman Verlag, Braunschweig, 1973. GÉLÉRIER, P., Géopolitique et géostratégie, Collection Que sais-je?, Presse Universitaire de France, Paris. JANUARI
1995
95
LEERPLAN PAV B 3DE
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
96
GEORGE, P., Géographie de la population, Collection Que sais-je?, Presse Universitaire de France, Paris. GEORGE, P., Géographie économique, P.U.F., Paris, 1978. GEORGE, P., Population et peuplement, Collection Sup., P.U.F., Paris, 1979. GOOSSENS, M., E.A., Algemene aardrijkskunde,
delen 5 en 6, Pelckmans, 1994.
GUICHONNET, P., RAFFESTIN, C., Gèographie des frontières, Collection Sup., P.U.F., Paris, 1974. HALL, F., Zeven wereldsteden,
Problemen van groei en leefbaarheid, Romen-Unieboek, Haarlem, 1979.
HAWHES, N., GROFFRY, L., LEIGH, D., Tsjernobyl: het einde van een nucleaire droom, Het Spectrum, Antwerpen, 1986, 214 p. HORNBY, F., JONES, M., An Introduction tot Population Geography, Studies in Human geography 1, Cambridge University Press, 1980. JANSENS, H.C., De ontwikkelingslanden, Geografische Katernen, L.C.G.-Malmberg, 's-Hertogenbosch, 1970. KOECK, W., De nood van de overvloed, Aula 291, Het Spectrum, Antwerpen/Utrecht. LACOSTE, Y., Géografie du sous-développement, Coll. Quadrige, P.U.F., Paris, 1981. LANSK, E., Oceanen,
JANUARI
1995
levende aarde, Zuid-Hollandse Uitgeversmaatschappij, Weert, 1993.
LEERPLAN PAV B 3DE
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
MORRENS, P., De Golf en de zwemmer: bedenkingen bij de leefmilieuproblematiek, Standaard, Antwerpen, 1990, 136 p. NAS, P.J.M., De stad in de 3de wereld, Dirk Coutinko, Muidenberg, 1990, 224 p. NEYT, R., E.A., Aardrijkskunde 5, Standaard, 1993. PEETERS, A.F., SMETS, J., Het ABC van de Derde Wereld, (Delen I en II), Wereldwijd-BijEEN, Infodok, 1990. PRESSAT, R., Inleiding tot de demografie, Aula 550, Het Spectrum, Antwerpen/Utrecht. REDACTIE TIME-LIFE BOEKEN, De leefgemeenschap, Time-Life International, Nederland B.V., 176 p. ROSART, R., VANDERROSTIJNE, M., Helmen voor vrede, Belgische militaire hulpmissie van Korea en Kroatië, Lannoo, Tielt, 1993. SAUVY, A., Het probleem van de overbevolking, Aula 272, Het Spectrum, Antwerpen/Utrecht. SAUVY, A., La Polulation, Collection Que sais-je?, Presse Universitaire de France, Paris. TEUNE, P.J., TERLINGEN, M.J., Milieugeografie, een ecologische benaderingswijze, Malmberg, Den Bosch, 1978. VAN VAN
JANUARI
1995
KAA, A.J., Minder mensen,
DE
meer welzijn, Aula 615, Het Spectrum, Antwerpen/Utrecht.
BRANDEN, J., Atlas België en de wereld, De Sikkel.
DEN
97
LEERPLAN PAV B 3DE
VAN
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
BRANDEN, J., E.A., Terra 5M, Terra 6M,
PAGINA
98
DEN
Terra 5E, Terra-reeks, De Sikkel, Malle.
WERGROEP'OVERLEVEN', Wonen met de wereld, Aula 591, Het Spectrum, Antwerpen/Utrecht. WIELAND, C.I., Diagram en kaart als geografische hulpmiddel, Romen-Unieboek, Haarlem, 1980. ZELINSKI, W., Inleiding tot de bevolkingsgeografie, Aula 414, Het Spectrum, Antwerpen/Utrecht. ZHORES, A., MEDEVEV, Kernrampen in de Oeral, Meulenhoff, Brussel, 1980, 216 p. ZOLBERG, A., SUHRKE, A., AGUAYO, S., Vluchten voor geweld: analyse van het vluchtelingenvraagstuk, S.V.A., Amsterdam, 1992, 107 p. * 5 miljard mensen, allemaal anders, natuurwetenschappen, Brussel.
allemaal familie, Koninklijk Belgisch Instituut voor
* Atlas van de Mensheid, De volken van de aarde: hun toekomst, Vianen.
religie en beschaving, E.C.I.,
* Onze aarde morgen: Het rapport van de universele commissie voor milieu en ontwikkeling, Lannoo, Tielt, 1989.
JANUARI
1995
LEERPLAN PAV B 3DE
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
99
Voorbeelden van videofilms te verkrijgen in de Stedelijke Videotheek van Gent ( Jubileumlaan 215, 9000 Gent, tel. 09/225 76 41). China: het dagelijks leven in de Meikoen, leven in Dali, leven van de grond en de bergen, leven in de stad. (4 delen, 80 min) China: Dali een verre plaats, het dagelijks leven in China. (2 delen, 50 min) De bevolking: Indonesië als ontwikkelingsland. De demografische invalshoek staat centraal. De specifieke eigen kenmerken worden uitgewerkt; komen nog aan de orde: economische overbevolking van het platteland, de overmatige urbanisatie, ... (deel 1, 25 min) Amsterdam: Hoe werken en leven de mensen in Amsterdam? (deel 1, 25 min) Bivak bij de laatste Pygmeeën. (30 min) De wouden van de regen: Amazonië. (deel 7 en 8, 60 min) Verkenning van de woestijn Sahara. Waarom zijn er woestijnen aan beide zijden van de evenaar? (deel 11 en 12, 60 min) Nieuwe werelddelen: Sinds 4 miljoen jaren is er een aparte soort bijgekomen: de mens. Aandacht voor de grote stad. Problemen. (deel 3, 25 min) Ban Zai: Japan. Hoe zijn de Japanners? (25 min) Een vloedgolf van toeristen: alleen geen bron van inkomsten maar ook een bron van problemen. (deel 3, 25 min) De natuur laat niet met zich sollen (deel 1, 25 min). De redding is nabij. (deel 2 25 min) Sahara een verloren paradijs. (45 min) Baka, volk uit het regenwoud. (2 delen, 100 min) Ruimteschip aarde: de wereldbevolking. (deel 2, 25 min) West-Europa en Noord-Amerika vergeleken. (deel 1 tot en met deel 7, 200 min)
JANUARI
1995
LEERPLAN PAV B 3DE
13.3
JANUARI
1995
LEERJAAR
3DE
GRAAD
DE GEZONDHEID
BSO
PAGINA
100
LEERPLAN PAV B 3DE
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
LEERINHOUDEN
numme rs
DOELSTELLINGEN Het kunnen
nummers
Kaartbeelden in verband met de gezondheid in de wereld analyseren en vergelijken. Relaties: - klimaat gezondheid - milieu gezondheid - voeding gezondheid - hygiëne gezondheid - arbeid gezondheid
LiA 21
inzien dat de gezondheid door een veelheid van factoren beïnvloedt wordt vergelijken en analyseren van kaarten
dA 24 dA 25
Gebruik van tabellen, grafieken, strook- en staafdiagrammen, cirkeldiagrammen
LiW 06 LiW 20 t/m 24
opmaken en interpreteren van grafieken
dW 12
13.3.1
JANUARI
PAGINA
1995
Gezondheid en ziekte
101
LEERPLAN PAV B 3DE
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
Immuniteit Relatie immuniteit en gezondheid Principe van actieve en passieve immunisatie Belang van het vaccinatieschema bij kinderen Verschil tussen virale en bacteriële infecties Verantwoord gebruik van antibiotica
JANUARI
1995
PAGINA
LiB 07
verklaren hoe het immuniteitssysteem bij de mens werkt
LiB 08
dB 08
dB 11 inzien van het belang van vaccinatie onderscheiden van bacteriële en virale ziekten beperken en voorkomen van infectieziekten verantwoord gebruiken van antibiotica
LiB 09
dB 09 dB 10 dB 12
102
LEERPLAN PAV B 3DE
13.3.2
JANUARI
1995
LEERJAAR
3DE
De voeding
GRAAD
BSO
PAGINA
103
LEERPLAN PAV B 3DE
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
Relatie voeding en gezondheid Maaltijdschijf: wat heeft het lichaam nodig? Fouten in ons voedingspatroon
LiB 18 LiB 10 LiB 11*
Risico's van overgewicht en diëten Relatie gezondheid, gezonde voeding en regelmatige maaltijden Additieven in de voeding
LiB 19 LiB 13*
Werken met procenten, tabellen en cirkeldiagrammen
beheersen van het begrip 'evenwichtige voeding'
dB 13
aflezen uit tabellen of in tabelvorm voorstellen van gegevens beheersen van de relatie tussen voeding en gezondheid omschrijven van de fouten in het voedingspatroon gegevens uit tabellen aflezen of in tabelvorm voorstellen
dW 11 dB 18
LiC 10* LiW 06 LiW 20 LiW 24
nemen van een procent van een getal
dW 04
grafieken en diagrammen interpreteren/opmaken oordelen over de zin en onzin van additieven in de voeding afleiden van de betekenis van de E's uit een tabel inschatten van de risico's van overgewicht en diëten
dW dB dB dB
LiF 13 LiF 14
opstellen van de bouw van een atoom
dF 03
correct verwoorden wat er gebeurt bij het uitzenden van radioactieve straling
dF 04
correct reageren bij het vrijkomen van radioactieve straling
dF 05
dB 19 dW 11
12 14 15 26
13.3.3 Radioactieve straling Stralingsbronnen - bouw van het atoom - isotopen, alfa-, bêtaen gammastralen, radioactieve bronnen - halveringstijd
JANUARI
1995
104
LEERPLAN PAV B 3DE
JANUARI
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
Straling ontvangen: gevaarlijk of niet? - schade aan cellen - uitwendige bestraling - inwendige bestraling - eenheid van stralingsdosis, maximale hoeveelheid voor de mens - gevolgen op korte termijn - gevolgen op lange termijn Bescherming tegen uitwendige en inwendige straling
LiF 15
bespreken aan de hand van een tekst wat de gevolgen van een ramp zoals Tsjernobyl en Hiroshima kunnen zijn
dF 06 dF 07
berichten in verband met radioactiviteit op een kritische wijze beoordelen
kunnen verklaren dat niet alle radioactieve straling even gevaarlijk is werken met verhoudingen en evenredigheden
dF 08 dW 02
LiF 16
inschatten wanneer bestraling gevaarlijk is beschrijven en verklaren hoe men zichzelf kan beschermen tegen straling in een reële situatie
dF 09 dF 10
Straling in de natuur - straling uit de kosmos - straling uit de aardbodem (radonbodem in België)
LiF 17
onderscheid maken tussen 'natuurlijke' en 'kunstmatige' straling, achtergrondstraling
dF 11
Toepassing van straling:
LiF 18
bespreken van een aantal toepassingen
dF 12
1995
105
LEERPLAN PAV B 3DE
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
In de gezondheidszorg - röntgenstraling - onderzoek met radioactieve stoffen, behandeling met straling In de industrie - meten van een dikte - controleren van lasnaden In de voeding: verlengen van de houdbaarheid van voedsel door bestraling
JANUARI
1995
PAGINA
aantonen dat straling ook positief kan aangewend worden opsommen van welke straling men gebruik maakt in de gezondheidszorg op een kritische wijze beoordelen van berichten in verband met radioactieve straling van gedachten wisselen over onderwerpen i.v.m. straling steunend op wetenschappelijk verantwoorde argumenten toepassen van het verschil tussen diagnostische en therapeutische behandeling
dF 13 dF 15 dF 07 dF 15 dF 16
106
LEERPLAN PAV B 3DE
13.3.4
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
Geluidshinder
Gevaren en bescherming. Lawaai en geluidshinder - definitie van lawaai - geluidsbelasting - fysische eigenschappen van het geluid - definitie van de decibel - luidheid - isofoonkrommen - octaafbanden - waardeschaal van de geluiden
LiF 20 LiF 21 LiW 30*
situeren van een geluid in de waardeschaal werken met verhoudingen en evenredigheden gebruik maken van grafieken voor het beoordelen van een geluid opmaken en interpreteren van grafieken en diagrammen
dF dW dF dW
24 02 27 12
Mogelijke gehoorschade
LiB 17*
aanduiden op een schets welke delen van het oor door lawaai beschadigd kunnen worden
dB 24*
Hoe kunnen we ons beschermen tegen geluidshinder?
LiF 23
aanbrengen van mogelijke oplossingen voor een concrete situatie bij de bestrijding van geluidshinder
dF 28
LiF 22 LiF 23
nagaan welke de risicogroepen zijn voor gehoorschade
dF 29
Lawaaibestrijding in de vrije ruimte in een afgesloten ruimte Hoe gevaarlijk zijn discotheken, concerten, ... voor ons gehoor?
JANUARI
1995
107
LEERPLAN PAV B 3DE
13.3.5
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
Licht en gezondheid
Elementen van het licht. Kleur, spectrum, ooggevoeligheid, lichtrendement, verlichtingssterkte, elektromagnetisch spectrum Lasers - werkingsprincipe - eigenschappen van laserlicht Gebruik van lasers in - de industrie (metaal-,confectie) - de geneeskunde Gevaren van laserlicht
JANUARI
1995
PAGINA
LiF 27*
bespreken van de fysische eigenschappen van het licht
dF 17* dF 18*
situeren van de plaats van het licht binnen het elektromagnetische spectrum
LiF 28 LiF 29* LiF 30*
uitleggen van de werking van een laser aan de hand van een schema nagaan welke eigenschap van het laserlicht bij een toepassing gebruikt wordt beheersen van toepassingen laserlicht
dF 19* dF 20* dF 21* dF 22*
aantonen en verklaren dat laserlicht steeds met de nodige omzichtigheid moet gebruikt worden
108
LEERPLAN PAV B 3DE
13.3.6
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
109
Specifieke methodologische wenken
Er dient vooraf op gewezen dat bij de behandeling van aansluitende thema's en of leerinhouden door de leerkracht PAV A en de leerkracht PAV B een afzonderlijke coördinatie noodzakelijk is, om overlapping of herhaling te beletten. Alle opgesomde leerinhouden bieden immers voldoende ruimte om er binnen het PAV A en PAV B een specifieke inhoud aan te geven. A. GEZONDHEID EN ZIEKTE Inleiding Gesprek met de leerlingen over het begrip "gezondheid" : wat is "gezond zijn"? Aansluiten bij de leefwereld van de leerlingen (b.v. een zieke klasgenoot) of bij de actualiteit ( b.v. Levenslijn, Astmaweek, pollenberichten, epidemies, ...). Kaarten in verband met de gezondheid in de wereld Enkele kaarten die verband houden met de wereldgezondheid worden geanalyseerd: de nadruk wordt gelegd op het nauwkeurig verwoorden. De kaarten worden afzonderlijk besproken en bij leerlingen of klassen waar dit mogelijk is, worden kaarten met elkaar vergeleken en worden kaartrelaties gelegd (dA 25*). Bepaalde waarnemingen kunnen omgezet worden in grafische voorstellingen. In dit deelthema worden de leerlingen dus aan het werk gezet en wordt de nadruk gelegd op het nauwkeurig verwoorden en het grafisch voorstellen. Immuniteit en ziekte Als inleiding een gesprek over het vaccinatieschema voor kinderen of de inentingen tegen griep, tetanus of tropische ziekten, ... Zonder al te theoretisch te worden, moeten de leerlingen een idee hebben van de bouw, levensvoorwaarden en voortplanting van bacteriën en virussen, de werking van het immuniteitssysteem van de mens, de werking en het nut van antibiotica en vaccinaties.
JANUARI
1995
LEERPLAN PAV B 3DE
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
110
De nadruk leggen op de zelfwerkzaamheid van de leerlingen door het werken met primair of secundair (zelfstandige verwerking van leerinhouden, als toepassing, als probleemstelling, verwerken van informatie) te gebruiken werkbladen. N.B.: PAV A kan bij dit onderwerp aansluiten: geschiedenis van epidemieën.
JANUARI
1995
LEERPLAN PAV B 3DE
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
111
B. DE VOEDING Inleiding Aansluiten bij de leefwereld van de leerlingen: - nemen de leerlingen een (gezond) ontbijt? - vertrekken van hun eigen voedingsgewoonten: enquête of gesprek over hun voedingsgewoonten. Eveneens aansluiten bij het lesonderdeel van de kaartanalyses in verband met de wereldgezondheid. Les Leerlingen een dagmenu uit een normale week laten opgeven en met de voedingsmiddelentabel de energetische waarde ervan laten berekenen. Duidelijkheid brengen in de begrippen energie en joule. Aan de hand van voorgaande de fouten in hun voedingspatroon opsporen en de gevolgen voor de gezondheid van deze foutieve voedingsgewoonten uitleggen. Verkeerde voedingsgewoonten kunnen leiden tot anorexia, boulemie, ... Bepaalde gegevens kunnen omgezet worden in staaf- of cirkeldiagrammen. Additieven in de voeding Laten opsporen aan de hand van de snoep en de dranken die ze dagelijks gebruiken. Bespreking van het nut of de onzin van bepaalde additieven. Wijzen op het gevaar van bepaalde additieven voor de gezondheid. Aansluiten bij het thema "Budget" is mogelijk: wat geven de leerlingen dagelijks uit aan snoep en frisdrank?
JANUARI
1995
LEERPLAN PAV B 3DE
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
112
Voorbeelden van videofilms: Stedelijke Videotheek, Jubileumlaan 215, 9000 Gent Reportage over de interacties gastheer/bacterie/antibiotica voor de behandeling van bacteriële infectie. ( 15 min) Antilichamen: boosaardige vreemde indringers sluipen via het eten of verwondingen ons lichaam binnen. Hoe schakelt ons afweermechanisme die indringers uit? (15 min) Vaccinatie: griepvirussen en de produktie van een gepast vaccin ( 15 min) Penicilline: 50 jaar geleden werd de penicilline ontdekt, een ware revolutie in de medische wereld. (49 min) Maat 38: de jongste 15 jaar zijn eetstoornissen het dagelijks probleem geworden van de vrouw. Dit leidt tot totale ontsporingen in het eetgedrag: anorexia, boulemie, ... (49 min) Eten kan uw gezondheid schaden: wat eten we en hoe eten we? (25 min) Door dik en dun: film over vermageren. ( 13 min) Piet, Friet en Co: jongeren worden op een ludieke wijze geconfronteerd met hun voedingsgewoonten ( geschikt voor LSO) ( 20 min) Anorexia Nervosa: eetverslaving of lijnen tot je er bij neervalt! (45 min) Meer dan eten ...: BBC-documentaire over de mogelijke relaties tussen het voedingspatroon bij kinderen en hun intelligentie ( in Groot-Brittannië) en het gedrag bij jonge criminelen ( in de VS). (35 min) (Misschien interessant voor de leerkrachten!) Zwaarlijvigheid: concrete tips voor een gezonde voeding om overgewicht en zwaarlijvigheid tegen te gaan. ( + 2 andere programma's : 20 min)
JANUARI
1995
LEERPLAN PAV B 3DE
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
113
C. GELUIDSHINDER In dit deel de leerlingen bewust maken van de gevaren die ontstaan bij het langdurig ondergaan van 'lawaai'. Lawaai kan zowel voorkomen tijdens de vrije tijd als in de werkomgeving. Eens de leerlingen zich bewust zijn van deze gevaren kan men samen zoeken naar mogelijkheden om zich te beschermen. Hier geldt zeker het motto: beter voorkomen dan genezen. Inleiding: Vertrekken van een leestekst, video of eigen onderzoek (geluidsmetingen in eigen werkplaatsen) of vertrekken van eigen ervaring van de leerlingen Les -
Wat is geluid? Hoe horen wij? + schets van het oor. Geluidsschaal Geluidshinder: psychische en fysische gevolgen. Bescherming tegen geluidshinder (normen).
D. RADIOACTIEVE STRALING Inleiding Aansluiten bij de actualiteit of bij de leefwereld van de leerlingen, b.v.: - een enquête laten invullen in verband met hun kennis over radioactiviteit - via een videofilm of een leestekst de leerlingen laten kennis maken met dit thema Een enquête biedt het voordeel dat de leerkracht enerzijds een beeld krijgt hoe de leerlingen over straling denken en waar men meer of minder aandacht aan besteed moet worden. Anderzijds krijgen de leerlingen een beeld over de inhoud van dit deel van het thema. Het is geenszins de bedoeling de resultaten van deze enquête klassikaal te bespreken. Bespreken van JANUARI
1995
en
-stralen. Zo nodig eerst de bouw van het atoom bondig bespreken.
LEERPLAN PAV B 3DE
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
114
Aan de hand van concrete voorbeelden de leerlingen laten ervaren wat het begrip halveringstijd betekent en hoe belangrijk deze factor is bij het beoordelen van het gevaar van radioactieve straling. Het stralingsmodel: bron, straling en ontvanger moet doorheen het hele thema steeds terug te vinden zijn. Vertrekkend van rampen zoals in Tsjernobyl, Hiroshima en Nagasaki, komen tot de gevolgen van straling voor de mens: celschade, celdood en besmetting met radioactieve stoffen. Aandacht besteden aan de bescherming tegen uitwendige bestraling en tegen inwendige besmetting. In verband met de toepassing van straling een keuze maken op grond van de belangstelling bij de leerlingen. De leerlingen moeten uiteindelijk met behulp van het stralingsmodel een stukje tekst kunnen analyseren: wat is de bron, wat voor straling wordt er uitgezonden, wie is de ontvanger? Tot slot vergelijken de leerlingen hun beginkennis en eindkennis door het opnieuw invullen van de enquête. E. LICHT EN GEZONDHEID Laserlicht wordt steeds meer gebruikt in onze dagelijkse omgeving. Het is dan ook nuttig om te weten hoe dit licht ontstaat en waarom het zo speciaal is. Om aansluiting te vinden met de ervaringswereld van de leerlingen kan men eerst de werking van een gloeilamp bespreken en van daaruit de fysische eigenschappen van het licht aanbrengen. Hierbij aandacht besteden aan het golfkarakter van het licht, dit kan door te verwijzen naar de analogie met watergolven. De werking van een laser uitleggen aan de hand van een schema. Het is zeker niet de bedoeling uitgebreid in te gaan op de technische aspecten van de laser. De eigenschappen van het laserlicht aanbrengen in functie van de toepassingen. Welke toepassingen er besproken worden hangt af van de interessegebieden van de leerlingen.
JANUARI
1995
LEERPLAN PAV B 3DE
13.3.7
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
Bibliografie
BELGISCHE RODE KRUIS, Gezondheid! Activiteiten voor het secundair onderwijs, Deel Voeding: (W)eet je alles?, Belgische Rode Kruis, Brussel. COKELAERE, M., Praktische Voedingsleer, Aurelia Zorgboekjes. COMPEERS, J., DE KEYSER, F., SEGERS, H., Dieetleer, De Sikkel, Malle, 1991, 128 p. COMPEERS, J., DE KEYSER, F., SEGERS, H., Voedingsleer, De Sikkel, Malle, 1992, 172 p. DIDDE, R., Oogst uit het Lab,
biotechnologie en voedselproduktie, Jan van Arkel, Utrecht, 1990.
HOFFER, A., WALKER, M., Verantwoorde voeding, Het Spectrum, Utrecht, 1984. MINDELL, E., Het groot vitaminenboek,
vitaminen,
mineralen en gezondheid, Elmar, Rijswijck.
MINISTERIE VAN VOLKSGEZONDHEID EN GEZIN, Geneesmiddel, vriend of vijand? Informatie voor een correct gebruik, Min. van Volksgezondheid en van Gezin, Brussel, 1984. MINISTERIE VAN VOLKSGEZONDHEID EN VAN GEZIN, Gezondheid bij leerlingen, Welke E's men zeker niet mag gebruiken. OBERRITTER, H., De actuele cholesteroltabel, meer dan 2300 voedingsmiddelen met hun cholesterolgehalte, vetgehalte, kilocalorieën en kilojoules, Elmar.
JANUARI
1995
115
LEERPLAN PAV B 3DE
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
STICHTING LEEFMILIEU, Vreemde stoffen in onze voeding, Monografie 289, Pelckmans, 1987. TEST AANKOOP, Vermageren, Lijst van additieven, Verbruikersunie, Brussel, 1975. VERENIGING VOOR KANKERBESTRIJDING, Test Is uw voeding evenwichtig?, Vereniging voor kankerbestrijding, Brussel. VERENIGING VOOR KANKERBESTRIJDING, Uw 100 vragen over hart- en vaatziekten, kankerbestrijding, Brussel, 1991.
kanker en diabetes, Vereniging voor
COKELAERE, M., DE RIJCKE, L., Algemene en Milieuhygiëne, Aurelia Books. DISTELMANS, W., VANGENECHTEN, J.F., Radioactief (ge)weten, Pelckmans. FIRMA BRÜCK EN KJAER, Geluidsintensiteit Lawaai op de arbeidsplaats, gehooronderzoek Het meten van geluid Het meten van omgevingslawaai Metingen in de bouwakoestiek Olmkruidlaan 7, 1020 Brussel, tel. 02 242 97 45. LANGRAS, R., KOOPMANS, A.J.F., Natuurkunde voor nu en straks, 4 HV,
6 V,
MYNCKE, H., Lawaaibeheersing, Natuur en techniek, DNB. N, Interactie, Deel 4V, N, JANUARI
1995
5V, N.I.B.
5 V, Thieme.
116
LEERPLAN PAV B 3DE
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
117
Interactie, Deel 6V, Thieme. N, Jeugd en wetenschap, Speciaal dubbelnummer, 2de en 3de trimester 1993, Nrs 210-211, Thieme. N, Straling,
je ontkomt er niet aan, N.I.B.
PERGOOT, J., Natuurkunde II,
III,
IV,
6 en 7, De Garve.
VAKGROEP NATUURKUNDE DIDACTIEK, Ioniserende straling, Lab vaste stof, PLON, Utrecht. Nuttig adres: Het Belgische Rode Kruis Dienst Gezondheidsopvoeding Vleurgatsesteenweg 98 1050 Brussel 02/ 645 44 69
JANUARI
1995
LEERPLAN PAV B 3DE
13.4
JANUARI
1995
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
HET HUISHOUDEN
PAGINA
118
LEERPLAN PAV B 3DE
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
LEERINHOUDEN
13.4.1
PAGINA
numme rs
DOELSTELLINGEN Het kunnen
nummers
LiC 01 LiC 02 LiF 13
inzien van begrippen
dC 01
opstellen van een schema van de bouw van het atoom beheersen van de relatie symbool - naam
dF 03
gebruiken van informatiemateriaal inzien dat de concentratie belangrijker is dan het volume zinvol gebruiken van een ZRM werken met verhoudingen en evenredigheden berekenen van een rekenkundig gemiddelde nemen van een procent/pro mille van een getal toepassen van de regel van drieën uitdrukken van een verhouding d.m.v. een procent
dC 03 dC 04
Chemische produkten
Elementen Stoffen Bouw van het atoom
LiW 02 LiW 05 LiW 12 LiW 06 LiW 11 LiW 05 Chemische reactie
JANUARI
1995
LiC 03
milieubewust handelen door beheersen van de relaties: - chemische stof en water - chemische stof en milieu inschatten van gevaarsituaties bij het hanteren van chemische stoffen inzien dat stoffen met elkaar samengebracht, reacties geven verwoorden wat een chemische reactie is
dC 02
dW dW dW dW dW dW
01 02 03 04 05 06
dC 05 dC 06 dC 07 dC 08 dC 09
119
LEERPLAN PAV B 3DE
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
Zuurtegraad
LiC 04
Oplosbaarheid
LiC 05
Vluchtigheid
LiC 06
LiB 15*
Brandstoffen
JANUARI
1995
LiC 07 LiB 14* LiB 15*
inzien dat sommige stoffen kunnen reageren met water begrijpen dat gevaarlijke stoffen kunnen meegesleurd worden met afvalwater beseffen van het gevaar van het gelijktijdig gebruik van chemische stoffen
dC 10
verwerven van een voorzichtige houding als vaardigheid bij het in contact komen van onbekende stoffen lezen van etiketten
dC 13
raadplegen van R- en S-tabellen (risico en security) inzien van de gevolgen van de verandering van de zuurtegraad van het water onderscheiden van een lineaire en een logaritmische schaal weten wat men moet aanvangen met stoffen die in water niet oplossen aanbrengen dat bepaalde produkten schadelijk zijn voor ogen, huid en ademhalingsorganen
dC 03
raadplegen van de MAC-codes : maximaal aanvaardbare concentratie werken met verhoudingen en evenredigheden toepassen van de regel van drieën uitdrukken van een verhouding d.m.v. een procent
dC dW dW dW
passend reageren in geval van gevaarlijke situaties aanduiden en benoemen van de delen van de huid op een schets bespreken van de huidfuncties
dC 20 dB 20* dB 21*
dC 11 dC 12
dC 14
dC 15* dW 15* dC 16* dC 17* 03 02 05 06
dB 22*
120
LEERPLAN PAV B 3DE
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
inzien dat er een verband bestaat tussen brandwonden en verstoring van de normale huidfuncties vermijden van gevaarlijke situaties op basis van een minimum aan kennis beheersen van veiligheidssituaties beheersen van het verband brandstof - kostprijs - energiebesparing beheersen van situaties als : - bewaren - afval en stockering - brand en brandvoorkoming veilig omgaan met brandstoffen (alcohol, gas..) passend reageren in geval van verwondingen inschatten van de relatie materiaalwaarde prijs
JANUARI
1995
dC 19 dC 18 dC 21* dC 22*
dC 23* dC 24* dC 25*
121
LEERPLAN PAV B 3DE
LEERJAAR
GRAAD
BSO
PAGINA
Samenstelling van tabaksrook
LiC 08*
begrijpen dat tabaksrook een mengsel is van veel, meestal giftige componenten
Lucht, ozon, CO-gas
LiC 09*
begrijpen wat lucht, ozon en koolstofmonoxidegas is
Additieven in de voeding
LiC 10* LiB 13*
begrijpen dat stoffen toegevoegd worden aan de voedingswaren om velerlei doeleinden oordelen over de zin en onzin van het gebruik van additieven in de voeding afleiden van de betekenis van de E's uit een tabel
Medicatie
JANUARI
3DE
1995
LiC 11*
aanleggen van een medicijnenkastje, voorzorgsmaatregelen en stockeren van medicatie-afval
dC 03 dB 14 dB 15 dC 22*
122
LEERPLAN PAV B 3DE
13.4.2
JANUARI
1995
LEERJAAR
3DE
Het budget
GRAAD
BSO
PAGINA
123
LEERPLAN PAV B 3DE
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
LEERINHOUDEN
numme rs
DOELSTELLINGEN Het kunnen
nummers
Regels voor schattend rekenen Gebruik van de ZRM
LiW 01 LiW 02
Zinvol gebruiken van een ZRM
dW 01
Rekenkundig gemiddelde, mediaan, modus
LiW 12
Berekenen van een rekenkundig gemiddelde, mediaan, modus
dW 03
Staafdiagram
LiW 22 LiW 23 LiW 24 LiA 04* LiA 07 LiA 21 LiW 06 LiW 20 LiW 11 LiW 25 LiW 27* LiW 29* LiW 17
Opmaken en interpreteren van diagrammen
dW 12
Raadplegen en verwerken van beroepsbevolkingsgegevens Definiëren van soorten werkloosheid
dA 08
Vergelijken en analyseren van kaarten
dA 25*
Nemen van een procent van een getal
dW 04
Aflezen van gegevens uit tabellen
dW 11
Toepassen van de regel van drieën
dW 05
Verklaren van het begrip kans als een verhouding
dW 07
Toepassen van de Stelling van Pythagoras
dW 14*
Berekenen van het maatgetal van een grootheid aan de hand van een gegeven formule
dW 09
Strookdiagram Cirkeldiagram Bevolkingsproblemen Werkloosheid Kaartanalyses Procent Gebruik van tabellen Regel van drieën Begrip kans Produktregel uit de kansrekening Stelling van Pythagoras Berekenen van de omtrek
JANUARI
PAGINA
1995
dA 09*
124
LEERPLAN PAV B 3DE
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
Berekenen van een oppervlakte Berekenen van een inhoud Enkelvoudige intrest Samengestelde intrest
JANUARI
1995
PAGINA
LiW 18 LiW 19 LiW 13 LiW 14
125
LEERPLAN PAV B 3DE
JANUARI
1995
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
126
LEERPLAN PAV B 3DE
LEERJAAR
3DE
GRAAD
Elementen Stoffen Chemische reactie Brandstoffen
Bouw van een atoom Arbeid Vermogen Energieomzettingen Rendement
JANUARI
1995
BSO
PAGINA
LiC 01 LiC 02 LiC 03 LiC 07
LiF 13 LiF 01 LiF 02 LiF 03 LiF 04
inzien van een aantal specifieke begrippen, o.m. element, stof, reactie, produkt, ... beheersen van de relatie symbool-naam
dC 01
inzien dat stoffen, met elkaar samengebracht, reacties geven inzien dat sommige stoffen kunnen reageren met water beheersen van veiligheidssituaties vermijden van gevaarlijke situaties op basis van een minimum aan wetenschappelijke kennis passend reageren in geval van gevaarlijke situaties beheersen van het verband brandstof- kostprijs - energiebesparing veilig omgaan met brandstoffen passend reageren in geval van verwondingen
dC 08
opstellen van een schema van de bouw van een atoom onerscheiden van de begrippen kracht, arbeid en vermogen aan de hand van concrete voorbeelden
dF 03
omgaan met begrippen als energie en joule
dB 18
dC 02
dC 10 dC 18 dC dC dC dC dC
19 20 21* 23* 24*
dF 02
127
LEERPLAN PAV B 3DE
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
Kernenergie - Soorten radioactieve straling en eigenschappen - Gevaren van radioactieve straling - Bescherming tegen radioactieve straling - Radioactieve straling in de natuur - Toepassingen van radioactieve straling
PAGINA
LiF 05* LiF 14 LiF 15 LiF 16 LiF 17 LiF 18
Tjernobyl LiA 20*
JANUARI
1995
correct verwoorden wat er gebeurt bij het uitzenden van radioactieve straling op een kritische wijze beoordelen van berichten in verband met radioactiviteit verklaren waarom niet alle radioactieve straling even gevaarlijk is inschatten wanneer straling gevaarlijk is beschrijven en verklaren hoe men zichzelf kan beschermen tegen straling in een reële situatie onderscheid maken tussen 'natuurlijke' en 'kunstmatige' straling; achtergrondstraling bespreken van een aantal toepassingen van straling aantonen dat straling ook positief kan aangewend worden van gedachten wisselen over onderwerpen i.v.m. straling steunend op wetenschappelijk verantwoorde argumenten opsommen van welke straling men gebruik maakt in de gezondheidszorg bespreken aan de hand van een tekst wat de gevolgen van een ramp zoals Tsjernobyl zijn op korte en lange termijn
dF 04 dF 07 dF 08 dF 09 dF 10 dF 11 dF 12 dF 13 dF 14 dF 15
dF 06
128
LEERPLAN PAV B 3DE
13.4.3
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
129
Specifieke methodologische wenken
Er dient vooraf op gewezen dat bij de behandeling van aansluitende thema's en of leerinhouden door de leerkracht PAV A en de leerkracht PAV B een afzonderlijke coördinatie noodzakelijk is, om overlapping of herhaling te beletten. Alle opgesomde leerinhouden bieden immers voldoende ruimte om er binnen het PAV A en PAV B een specifieke inhoud aan te geven. A. CHEMISCHE PRODUKTEN
JANUARI
01.
De leerinhouden LiC 01 tot en met LiC 07 moeten niet in de gegeven volgorde worden behandeld.
02.
De leerstof kan aan de hand van concrete situaties aangebracht worden, door gebruik te maken van kranteartikels, reclamefolders en verpakkingen waarvan de aangebrachte etikettering besproken en beoordeeld wordt.
03.
Naar aanleiding hiervan kan men overgaan tot 'het oplosmiddel: water' en hierbij op zeer eenvoudige wijze de samenstelling bespreken: atomen O en H, molecule water, uitleg van de symboliek aan de hand van enkele andere voorbeelden.
04.
Men kan de leerlingen een lijst laten opmaken van een reeks chemische huishoudprodukten. Men bespreekt er dan een paar naar keuze. Veel voorkomende produkten zijn ammoniak, alcohol, bleekwater, detergenten, wasprodukten, ontstoppingsprodukten, biociden, enz.
05.
Chemische reacties: mag men restjes samenbrengen in één zelfde vat? Demonstratie van voorbeelden van chemische reacties in een waterig milieu: - ammoniak- en waterstofchloridedamp - azijnzuur en natriumhydroxideoplossing - azijnzuur en calciumoxide 6 zie Bruggemans, Chemie in contexten 2. - natriumsulfiet en waterstofchlorideoplossing - joodtinctuur en loodchlorideoplossing De behandelde voorbeelden in relatie brengen met het mengen van huishoudprodukten (afval of niet) en bewust maken van het gevaar ( Z.B.: gebruik nooit zuren samen met bleekmiddelen! 6 gevaarlijke chloordampen).
1995
LEERPLAN PAV B 3DE
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
130
06.
Begrip pH: met behulp van een universele indicator kan het verschil tussen zuur, neutraal en basisch waterig milieu aanschouwelijk gemaakt worden. Men kan bijvoorbeeld gebruik maken van accuzuur, rabarber, wijn, zuiver water, maagzoutoplossing, zeeploog, ammoniakoplossing.
07.
Wat fauna en flora betreft, de beïnvloeding van het waterig milieu in relatie brengen met het storten van chemische afval. Invloed op de gezondheid van de mens bespreken.
08.
Welke stoffen zijn schadelijk voor de ogen, de ademhalingsorganen, de huid? Hoe best reageren in geval van contact? Leren lezen wat op de etiketten uit de handel genoteerd staat. Leren zoeken in tabellen, de voorzorgsmaatregelen naleven, veilig kunnen omgaan met produkten. Enkele voorbeelden uitleggen (zie ook punt 02 en 05).
09.
Brandstoffen. Wat wordt er als brandstof gebruikt? Hoe veilig omgaan met bijvoorbeeld gas, alcohol, kolenvuur, boiler, enz., en hoe brand voorkomen. Telefoonnummers opzoeken van brandweer, politie, huisarts, ziekenhuis, antigifcentrum, ... LiC 10 en 11: via een film de samenstelling van zuivere lucht bespreken. Schadelijkheid van tabaksrook en onvoldoende verbranding aantonen via kranteartikels, videofilm, ... Dit in verband brengen met boiler en kolenvuur (CO-vorming).
10*.
Lezen van facturen, berekenen van de verbrandingswarmte en deze elementen in functie van de relatie kostprijs en energie vergelijken. Leren zuinig omgaan met energie op basis van vorige berekeningen.
11*.
LiC 10*: op de etiketten staat gedrukt welke ingrediënten toegevoegd werden als smaakversterkers, kleurgevende stoffen, emulgatoren, bewaarmiddelen, enz. Verschil tussen nuttige en commerciële additieven laten inzien. Gevolgen voor de verkoop en voor de gezondheid goed specifiëren. Werken met E-tabellen. Dit kan als huistaak via een vragensysteem.
12*.
LiC 13: wat is strikt noodzakelijk in een huishoudfarmaciekastje? Waar moet dit kastje hangen? Wat moet men aanvangen met verouderde produkten? Aan de hand van gegevens uit de geneeskundige- en farmaciewereld, richtlijnen volgen en samen met de leerlingen een modelkast vullen, eventueel het kastje uit de labo's als voorbeeld nemen. 13*. Eventuele bezoeken: - elektriciteitscentrale - supermarkt JANUARI
1995
LEERPLAN PAV B 3DE
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
- Isotopolis, Gravenstraat 73, 2480 Dessel, tel. 014. 33 40 31 14. Eventueel gebruik maken van videofilms.
JANUARI
1995
PAGINA
131
LEERPLAN PAV B 3DE
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
132
B. HET BUDGET Inleiding: Het is belangrijk dat de leerlingen het begrip "budgetteren" leren kennen: bij grondige analyse verwerven zij inzicht in die schijnbaar eenvoudige handeling en voelen er het belang van aan. Behoren eveneens tot dit onderwerp: 1. Wat als er een tekort is aan inkomsten voor het huishouden? - lenen (persoonlijke-, hypothecaire lening, kaskrediet, ...); - huurkopen en leasen; - kritisch bespreken van zwartwerk en andere illegale inkomsten; 2. Wat als er overschot is aan inkomsten voor het huishouden? - beleggen van spaarboekje tot pensioensparen en van kasbons tot aandelen - alle soorten van beleggen (van kasbons tot aandelen). Ook dit thema willen we vakoverschrijdend aanpakken. Oppervlakkig bekeken komt bij "budgetteren" binnen PAV B alleen wiskunde aan bod. Als we echter een aantal "huishoudrekeningen" wat uitdiepen dan kunnen we ook elementen van fysica, chemie, biologie en aardrijkskunde behandelen. Waar samenwerking met de leerkracht(en) PAV A mogelijk is plaatsen we een *. - Het aanbrengen van classificaties. - Het voeren van het maatschappelijk debat rond voor- en nadelen (ja zelfs grote gevaren) van b.v. alle vormen van consumptiekrediet, zwartwerk, gokspelen, ... - Het debat rond en de historiek van de werkloosheid. - De stappen die moeten gezet worden bij het schoolverlaten (inschrijving bij VDAB en RVA, wachttijd, wachtvergoeding). - Het gebruiken van een telefoonboek Een mogelijke aanpak van dit thema 1. Het begrip "budget". - Laat de leerlingen het begrip opzoeken in een woordenboek (eventueel als kleine huistaak), (*). - In de klas kan men dan starten met de werkvorm "brainstorm": - welke inkomsten kan een huishouden verwerven? (... kinderbijslag, teruggave belastingen, ...); JANUARI
1995
LEERPLAN PAV B 3DE
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
133
- welke uitgaven moet / kan een huishouden doen? (*) - Maak nu classificaties: liefst op basis van de jongste gezinsbudget-enquête van het Nationaal Instituut voor de Statistiek (NIS); maar ook andere classificaties, o.a.: - hoofdbestanddelen / bijkomstigheden; - maandelijkse weerkerende posten / "toevallige" posten, (*). - Classificaties omzetten in cirkeldiagrammen. 2. Het nettoloon van een huishouden en concrete budgetteringen. - Aan de hand van loonfiches inzicht verwerven in het verschil tussen brutoloon en nettoloon. Drie mogelijkheden daarbij zijn: - alleenstaande met zeer laag loon (b.v. beginnende arbeider in dienst van de gemeente) - gezin met één inkomen (man is arbeider), verder een vrouw en een kind - gezin met twee inkomens: man (arbeider), vrouw (bediende), twee kinderen van verschillende leeftijd. (Roldoorbreking ... (*).) - Men kan de leerlingen het inzicht bijbrengen dat b.v. het aankopen van en het rijden met een nieuwe auto een uitgavepost is die reeds een heel groot stuk van het inkomen kan opslorpen. (Percentage berekenen voor de 3 genoemde gevallen. ) - Eén van de drie gevallen concreet uitwerken, (zelfde indeling als NIS) - Besluiten trekken uit die budgetteringen. - Men kan die gezinsbestedingen vergelijken met - de recente gemiddelden voor België en de ander landen van de Europese Unie (zie "Vizier") en - de gemiddelden voor België van 1848 tot nu. - Samen met de leerkracht PAV A kan men enerzijds het probleem van het schoolverlaten bespreken en anderzijds dat van de werkloosheid, in het bijzonder de werkloosheid van jonge mensen, (*). - Het probleem van het budgetteren bij werkloosheid bespreken. 3. Er is te weinig geld voor het huishouden. - Men kan twee invalshoeken nemen: - een chronisch tekort (b.v. te laag inkomen); - een toevallig tekort (b.v. een verbouwing), (*). - Bij het chronisch tekort kunnen we zwartwerk, gokken, de stap naar de criminaliteit ( drugsverkopers, vogelvangers, ...) bespreken (*)
JANUARI
1995
LEERPLAN PAV B 3DE
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
- I.v.m. gokken kan men het begrip kans even aanpakken (b.v. de kans om te winnen bij het Lotto-spel)
JANUARI
1995
134
LEERPLAN PAV B 3DE
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
135
- Bij toevallig tekort kan men vertrekken van een heel concrete verbouwing van een veranda ( met een schuin dak). Bij de prijsberekening van die verbouwing kunnen heel wat wiskundige leerinhouden aan bod komen (o.a. de stelling van Pythagoras). Eens de totale kostprijs berekend kan men de beslissing nemen: - sparen (zie ook punt 4) - vormen van krediet. - Die laatste twee mogelijkheden kunnen dan uitgediept worden. 4. Het huishouden heeft geld over. - Nagaan in hoeverre dit voor deze jongeren een zinvol gegeven is, (*). - Zoja, kan men hier het probleem van het "beleggen" bespreken: - roerende of - onroerende goederen. - Voor de spaarboekjes (b.v.) kan men op die manier de begrippen "enkelvoudige en samengestelde intrest" aanbrengen. - Naast spaarboekjes kan men het ook hebben over: obligaties, aandelen, kasbons, enz. 5. Het uitdiepen van verschillende uitgaven. - Kunnen aan bod komen: - de energierekeningen: elektriciteit, gas, aardolie, ... - de telecommunicatierekeningen: telefoon, t.v., radio, ... (*) - de woonrekeningen: huur, aankoop en afbetaling huis (onderhoud) - Bij de elektriciteitsrekening: - vertrekken van een concrete elektriciteitsrekening - elektriciteitsverbruik: een gewone lamp, een spaarlamp - wat is elektriciteit? energie? - bezoek aan een elektriciteitscentrale: - klassieke of - kerncentrale ( kernenergie) ( Waar zijn die gelegen? Aanduiden op een kaart), (*) - facultatief bezoek aan het energiemuseum (te Zwevegem), (*) (zie deel A) - Bij de gasrekening: - vertrekken van een concrete gasrekening - wat is aardgas? ( chemische reacties) (zie deel A) 6. Prijsbewust kopen. (*) JANUARI
1995
LEERPLAN PAV B 3DE
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
136
- Leren de valstrikken te vermijden van publiciteit en premies - Opletten voor termen als "speciaal", "extra" en "super" - Niet in valstrikken trappen zoals "bruine eieren zijn beter dan witte" - Prijzen vergelijken volgens hoeveelheden; zich niet laten beïnvloeden door de verpakking (mooie verpakking moet betaald worden). - Promotieoffertes lezen. - Op de gezondheid letten: - klaargemaakte gerechten zijn duurder en minder gezond (additieve); - droge produkten ( o.a. droge worsten) zijn gezonder; - kopen volgens het seizoen; - kleinere en minder mooie vruchten zijn vaak even goed. - Prijs / kwaliteit verhouding in acht nemen, (voorbeelden in Test Aankoop). 7. Actuele ontwikkelingen (*) - Ecotaks - Krisisbelasting.
JANUARI
1995
LEERPLAN PAV B 3DE
13.4.4
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
137
Bibliografie
BEEKMANS, F., Economie zonder moeite, EPO, Berchem, 1983. BRUGGEMANS, K., GEERTS, L., DE VROEY, J.C., VAN DE WEERDT, J., Chemie in contexten 2, De Sikkel, Malle, 1992. CROALL, S., Kernenergie voor beginners,
inclusief de alternatieven, 1980, Amsterdam/Leuven.
DE FACQ, F., Biologie 3, (leerboek en werkbladen), De Sikkel, Malle. DEN HARTOG, C, HOUTVAST, A.P., Nieuwe voedingsleer, Den Hartog Aula, 1980. LAMBERS, THOEN, VAN HOYE, Chemie en leven, Pelckmans. LESCRAUWAET, M., VANDERSTRAETEN, M., Ecu 1, Economisch universum voor het 2de leerjaar SO, Novum, Deurne. MASSART, DEELTSTRA, HOOGEWIJS, Vreemde stoffen in onze voeding, Monografieën leefmilieu nu, De Nederlandse Boekhandel, Antwerpen/Amsterdam. MINISTERIE VAN VOLKSGEZONDHEID EN VAN GEZIN, Weet wat je eet!, Ministerie van Volksgezondheid en Gezin,
Brussel.
N, Chemiekaarten, Gegevens voor veilig werken met chemicaliën, Nederlands instituut voor Arbeidsomstandigheden NIA, Vereniging van de Ned. chem. industr., Samson H.D. Tjeen Willink. N, Culturele Geschiedenis van Vlaanderen, deel 10: dagelijks leven, p. 79, Baart, 1982. JANUARI
1995
LEERPLAN PAV B 3DE
LEERJAAR
3DE
GRAAD
BSO
PAGINA
138
N, Documentatie over radioactiviteit, Isotopolis, Niras, Brussel. N, Ioniserende straling 5/1 en 5/2, Milieuverontreiniging, Leefmilieucampagne, 36-38.
JozefIIstraat
N, Vitaminengids, Tesorino. ONKELINX, E., Voeding: Chemie om te overleven, Wolters, Leuven. VAN
WEERDT, J., Chemie en voeding, De Sikkel, Malle.
DE
VERBERCHT, F., VAN DEN BROECK, N., GEUENS, P., Economie Vandaag, Economie 1, De Sikkel, Malle, 1991. Budget en Recht - uitgegeven door Test Aankoop - (Hollandstraat 13 - 1060 - Brussel - tel (02) 542 32 11) De meeste nummers bevatten interessante artikels, bruikbaar voor dit thema. Enkele voorbeelden: - De index in B & R - dec. 1993 - nr 112 - Bedrijfsvoorheffing in B & R - april 1994 - nr 114 - Leren rekenen als de beste (bij beleggingen) in B & R - dec. 1994 - nr 118 Bovendien geeft Test Aankoop heel wat interessante boeken uit, eveneens bruikbaar voor dit thema. Enkele voorbeelden: - Beleggen vandaag - Alles over huren en verhuren - Naar de rechtbank
JANUARI
1995
LEERPLAN PAV B 3DE
13.5
LEERJAAR
3DE
GRAAD
PAGINA
DE AUTO LEERINHOUDEN
numme rs
DOELSTELLINGEN
nummers
Het kunnen 13.5.1
De kostprijs
- Gebruik van de ZRM
LiW 02 LiW 06 LiW 12 LiC 07 LiW 22 LiW 24
zinvol gebruiken van een ZRM
dW 01
nemen van een procent van een getal
dW 04
berekenen van een rekenkundig gemiddelde
dW 03
beheersen van het verband brandstof - kostprijs - energiebesparing opmaken en interpreteren van diagrammen
dC 21*
- Relatie kracht en beweging
LiF 12
onderscheiden van de begrippen kracht, arbeid en vermogen aan de hand van concrete voorbeelden
dF 01
- Arbeid
LiF 01 LiF 02
- Procent - Rekenkundig gemiddelde - Brandstoffen - Staafdiagram - Cirkeldiagram 13.5.2
De technische fiche
- Vermogen
JANUARI
1995
dW 12
139
LEERPLAN PAV B 3DE
LEERJAAR
3DE
GRAAD
- Verhoudingen en evenredigheden - Eenparige veranderlijke beweging
PAGINA
LiW 05 LiW 08 LiF 10
werken met verhoudingen en evenredigheden
dW 02
verklaren van de begrippen snelheid en versnelling en de meest gangbare eenheden voor deze grootheden gebruiken opmaken en interpreteren van grafieken
dF 30
uitvoeren van de meest gangbare herleidingen voor lengte en tijdsduur berekenen van een rekenkundig gemiddelde
dW 08
omvormen van formules
dW 10
bespreken van de factoren die de lengte van een remafstand bepalen
dF 33
berekenen van het maatgetal van een grootheid aan de hand van een gegeven formule
dW 09
werken met verhoudingen en evenredigheden
dW 02
bespreken van de begrippen periode en frekwentie van een periodieke beweging
dF 31*
uitvoeren van de meest gangbare herleidingen voor een lengte en een tijdsduur
dW 08
dW 12
- Grafieken - Metriek stelsel: herleidingen - Rekenkundig gemiddelde - Omvormen van formules - Adhesie- en cohesiekrachten - Wrijvingskrachten - Energie-omzettingen - Getalwaarde berekenen van een lettervorm 13.5.3
- Metriek stelsel: herleidingen
1995
dW 03
Het wiel
- Eenparig cirkelvormige beweging - Verhoudingen en evenredigheden
JANUARI
LiW 21 LiW 16 LiW 12 LiW 04 LiF 07 LiF 06 LiF 03 LiW 03
LiF 11 LiW 05 LiW 08 LiW 16
140
LEERPLAN PAV B 3DE
LEERJAAR
3DE
GRAAD
- Getalwaarde berekenen van een lettervorm - Centripetale kracht - Wrijvingskrachten
13.5.4
- Grafieken - Staafdiagram - Strookdiagram - Cirkeldiagram - Schaal - Eerste hulp
1995
LiW 03
berekenen van het maatgetal van een grootheid aan de hand van een gegeven formule
dW 09
LiF 08 LiF 06
opsommen van de bepalende factoren voor de grootte van de centripetale kracht verklaren van het hellen van een baan in een bocht
dF 34
LiW 06 LiW 21 LiW 22 LiW 23 LiW 24 LiW 07
nemen van een aantal pro mille van een getal
dW 04
opmaken en interpreteren van diagrammen en grafieken
dW 12
werken met verhoudingen en evenredigheden
dW 02
werken met kaarten passend reageren in geval van gevaarlijke situaties passend reageren in geval van verwondingen
dC 20 dC 24*
dF 35
Verkeersongevallen
- Pro mille
JANUARI
PAGINA
141
LEERPLAN PAV B 3DE
13.5.5
LEERJAAR
3DE
GRAAD
Op reis
- Rekenkundig gemiddelde - Schaal - Omvormen van formules - Metriek stelsel: herleidingen - Reisroutes plannen - Samenstellen van een reisapotheek
JANUARI
1995
PAGINA
LiW 12 LiW 07 LiW 04 LiW 16
berekenen van een rekenkundig gemiddelde
dW 03
werken met verhoudingen en evenredigheden
dW 02
omvormen van formules
dW 10
uitvoeren van de meest gangbare herleidingen voor een lengte en een tijdsduur
dW 08
LiA 21
werken met kaarten kwalitatief onderzoeken van de toeristische druk in de vakantieoorden
dA 23*
LiC 11*
142
LEERPLAN PAV B 3DE
13.5.6
LEERJAAR
3DE
GRAAD
PAGINA
143
Specifieke methodologische wenken
Er dient vooraf op gewezen dat bij de behandeling van aansluitende thema's en of leerinhouden door de leerkracht PAV A en de leerkracht PAV B een afzonderlijke coördinatie noodzakelijk is, om overlapping of herhaling te beletten. Alle opgesomde leerinhouden bieden immers voldoende ruimte om er binnen het PAV A en PAV B een specifieke inhoud aan te geven. A. DE KOSTPRIJS Inleiding:
aanbrengen van verschillende componenten van de totale kostprijs (aankoopprijs inclusief B.T.W.-, verkeersbelasting, verzekeringspremie, ...) via een klasgesprek.
Mogelijke deeltaken: - Hoeveel procent BTW moet je betalen op de aankoopprijs van een auto? Gegeven: de prijs exclusief BTW. Bereken de prijs inclusief BTW. Gegeven: de prijs inclusief BTW. Bereken de prijs exclusief BTW. - Berekenen van het verbruik per km. Hoeveel kost 1 liter super met lood/ super zonder lood/ diesel? Hoeveel liter kan je tanken voor 1000 BEF? Je rijdt per jaar gemiddeld 20000 km: - hoeveel liter benzine verbruikt je auto per jaar? - hoeveel geld besteed je dan jaarlijks aan benzine? - Opmaken van een factuur voor een kleine en voor een grote onderhoudsbeurt. - Bepalen van de kostprijs per km ( berekend op 5 jaar en 100000 km): - voor verschillende merken - bij één autotype: voor super met lood/ super zonder lood/ diesel/ LPG Stel de resultaten voor met een staafdiagram. - Welk deel van het maandinkomen wordt besteed aan de auto? Geef het antwoord in de vorm van een cirkeldiagram. - Prijzen vergelijken: naar het autosalon met de eigen auto of met de trein. - Evolutie van de afschrijvingsprijs voorstellen in een grafiek. - Autofinanciering. - Facturatie en evolutie van de cataloguswaarde van een tweedehandswagen. JANUARI
1995
LEERPLAN PAV B 3DE
JANUARI
1995
LEERJAAR
3DE
GRAAD
PAGINA
144
LEERPLAN PAV B 3DE
LEERJAAR
3DE
GRAAD
B. DE TECHNISCHE FICHE Inleiding: vertrekken van de technische gegevens van een auto Kunnen aan bod komen: - Traagheidswet (gebruik van veiligheidsgordels / airbag). - Een vermogen uitgedrukt in pk herleiden naar kW. - Eenparige rechtlijnige beweging: - eenvoudige vraagstukken waarbij of dienen berekend - een snelheid uitgedrukt in km/h herleiden naar m/s - een tijdsduur uitgedrukt in h herleiden naar h, min en s (en omgekeerd) - de grafiek van de afgelegde weg in functie van de tijd opmaken - de grafiek van de afgelegde weg in functie van de tijd interpreteren: - uit de grafiek de snelheid afleiden - hoe steiler de rechte loopt, hoe groter de snelheid - eenvoudige vraagstukken i.v.m. inhalen of ontmoeten - Eenparige veranderlijke beweging: - a > 0 : versnelde beweging, a < 0 : vertraagde beweging - gemiddelde snelheid - eenvoudige vraagstukken waarbij , of dienen berekend - Aquaplaning. - Berekenen van de remafstand bij constante adhesiecoëfficiënt. Het verband tussen de beginsnelheid en de remafstand weergeven in een (v,s)-grafiek. De snelheid van de auto afleiden uit de lengte van het remspoor. - Omzetting van kinetische energie in warmte door wrijving.
JANUARI
1995
PAGINA
145
LEERPLAN PAV B 3DE
LEERJAAR
3DE
GRAAD
PAGINA
146
C. HET WIEL. Inleiding: het nemen van een bocht Kunnen aan bod komen: -
uit het aantal toeren per minuut de periode afleiden
- Hoeksnelheid uitgedrukt in toeren / min. - Baansnelheid: te beklemtonen: punten die zich op een verschillende afstand van de draaiingsas bevinden, hebben een verschillende baansnelheid, doch dezelfde hoeksnelheid - Centripetale kracht: proefondervindelijk aantonen dat de centripetale kracht bij een gegeven massa en afstand tot de draaiingsas toeneemt met de hoeksnelheid; dat de centripetale kracht bij een gegeven massa en hoeksnelheid toeneemt met de afstand tot de draaiingsas; dat de centripetale kracht bij een gegeven hoeksnelheid en afstand tot de draaiingsas toeneemt met de massa.
JANUARI
1995
LEERPLAN PAV B 3DE
LEERJAAR
3DE
GRAAD
PAGINA
147
D. VERKEERSONGEVALLEN Inleiding: actualiteit Kunnen aan bod komen: /
Reflexwerking. Alcoholgehalte in het bloed. Gevolgen voor het rijgedrag van het gebruik van alcohol en geneesmiddelen. Hoeveel leerlingen van de klas (school) komen te voet / per fiets / met de auto / met de bus met de tram of de trein naar school? Stel de resultaten voor met een staafdiagram. - Grafieken en diagrammen interpreteren / opmaken i.v.m. het aantal dodelijke en ernstige ongevallen volgens: - de soort weggebruikers; - de leeftijdsklasse; - het al dan niet dragen van de gordel. - De zwarte zones op een kaart situeren. - Factoren die de ernst van een botsing bepalen: de snelheid v en de massa m van de auto. - Een situatieschets van een ongeval maken (op schaal). E. OP REIS Inleiding: reisbrochures Kunnen aan bod komen: - Gemiddelde snelheid. - Bepalen van de reisroute op een wegenkaart en berekenen van de reisduur (bij een vooropgestelde gemiddelde snelheid). - Tolgeld. - Alternatieve routes.
JANUARI
1995
LEERPLAN PAV B 3DE
13.5.7
LEERJAAR
3DE
GRAAD
PAGINA
148
Bibliografie
ALGEMENE RIJKSPOLITIE, Voorkom diefstal van en uit uw wagen, Ministerie van Binnenlandse Zaken, Brussel, 1990, (*). DAEMS, J.-P., Pluspunt 2de graad, De Sikkel, Malle, 1989. GEUNS, E.J., GEVERS, E., Belangstellingsthema's geïntegreerde wetenschappen: Mens en beweging, De Sikkel, Malle. KNOESTER, E., LANCEL, J., Mechanica onderweg, NIB. N, Jongeren en Verkeer, Dossier VTB-VAB, Antwerpen, 1993. N, Snelheid, nv, Gent.
Weekendongevallen en Alcohol en autorijden, Uitgezonderd veilig verkeer, Het Volk
N, Verkeersgangmaker in het secundair onderwijs, Belgisch Instituut voor de Verkeersveiligheid, Brussel. N, Verkeers-,
vervoers- en mobiliteitseducatie, Langzaam Verkeer vzw, Leuven, 1993.
NATIONAAL INSTITUUT VOOR DE STATISTIEK, Verkeersongevallen op de openbare weg met doden of gewonden, Nationaal Instituut voor de Statistiek, Jaarlijkse uitgave, Brussel. POTÉ, R.,
JANUARI
1995
LEERPLAN PAV B 3DE
LEERJAAR
3DE
GRAAD
ABC van de verkeersveiligheid, Brussel, 1994.
PAGINA
de handigste gids voor alle weggebruikers, Kredietbank,
REINEWALD, C., Eindelijk veilige auto's?, Eos magazine, febr., 1994, Het Volk nv, Gent, 6 t/m 19. VAKGROEP NATUURKUNDE RIJKSUNIVERSITEIT UTRECHT, Verkeer, PLON, Utrecht. VANDEWALLE, E., BRIELS, M., Sport, Project algemene vakken voor het modern beroepsonderwijs, Novum, Deurne, 1994. WELLEMAN, A.G., Aquaplanning, Natuur en techniek, febr., 1980, Centrale Uitgeverij en Adviesbureau, Maastricht, p 98-117. Nuttige adressen *
JANUARI
1995
Nationaal Instituut voor de Statistiek Leuvenseweg 44, 1000 Brussel - tel: (02)5486211 - fax: (02)5486367 Rubenslei 2, 2018 Antwerpen - tel: (03)2311920 - fax: (03)2332830 Coupure Rechts 620, 9000 Gent - tel: (09)2257716 - fax: (09)2334193
149
LEERPLAN PAV B 3DE
14
LEERJAAR
3DE
GRAAD
PAGINA
150
Evaluatie
14.1
Kwantitatief Met het oog op een permanente opvolging van leerlingen is het aangewezen regelmatig een evaluatie in te lassen. Dit kan bestaan uit beoordelingen van het klaswerk, korte mondelinge- of schriftelijke beurten en herhalingsbeurten. Het laatste geval moet een idee geven van de verwerking door de leerling van een afgerond geheel van de "leerstof". Het is aangewezen dergelijke herhalingsbeurt één week vooraf aan te kondigen. In elk geval dient de meest recente reglementering inzake evaluatie zoals voorgeschreven door de Inrichtende Macht strikt gevolgd.
14.2
Kwalitatief Er moet bij de kwalitatieve evaluatie een duidelijke relatie terug te vinden zijn met de vooropgestelde doelstellingen. Uit die evaluatie moet in elk geval duidelijk worden in welke mate de leerlingen de aangeleerde basisleerinhouden reproductief of productief kunnen toepassen in het dagelijks leven. Het spreekt vanzelf dat bij deze evaluatie zowel het cognitief aspect (leerinhoudelijk, kennis van basisgegevens) als het aspect van de bijgebrachte vaardigheden (vakoverstijgend) beoogd worden.
JANUARI
1995
LEERPLAN PAV B 3DE
15
LEERJAAR
3DE
GRAAD
PAGINA
Algemene bibliografie
BEEKMAN, K., Het Broeikaseffect bestaat niet, de mythe van de ondergang van het milieu, Balans/Kritak, Leuven, 1992. BLOCKSMA, M., VAN MAANEN, H., De schaal van Richter en andere getallen, de ontcijfering van alledaagse, nummers, cijfers, en gewichten, Bert Bakker.
maten
BRENNAN, R.P., Wetenschap voor iedereen, Veen, Amsterdam/Antwerpen, 1991. BRINKMAN, E.A., Kijk woordenboek biologie, Oberon, Haarlem. BROWN, L., Hoe is de wereld eraan toe? (1990, Worldwatch Institue.
91,
92,
93...),
DAEMS, J.-P., Pluspunt, De Sikkel, Malle. DE VEER, P.H.W., De toekomst van de aarde, Bigot & Van Rossum, Baarn, 1990. DEES, M., Techniek in woord en beeld, Een volledig overzicht van wat ons aan techniek omringt, Prisma, Het Spectrum, Eindhoven, 1994. EVERAERT, W., De aarde waarop wij leven, Zuidnederlandse Uitgeverij (Deltas), Aartselaar, 1989. FRANSSEN, M., Archimedes in bad, mythen en sagen uit de geschiedenis van de wetenschap, Prometheus, Amsterdam, 1991. GOLDWIJN, M.M., Waarom? Daarom!, Intro, Nijkerk, 1990. GRAULS, M., Uitvinders van het dagelijks leven 1 en 2, Coda, Antwerpen, 1993. HAMMER, A., HAMMER, K., Vademecum van de natuurkunde, Het Spectrum, Utrecht. HAZEN, R.M, TREFIL, J., JANUARI
1995
151
LEERPLAN PAV B 3DE
LEERJAAR
3DE
GRAAD
PAGINA
152
Wegwijs in de wetenschap, de wortels van de wereld om ons heen, Anthos, Baarn, 1992. HEZEMANS, A.M.F., Kijk woordenboek scheikunde, Oberon, Haarlem. KLOEG, D., Natuur & Milieu Encyclopedie, Zomer & Keuning, Ede/Antwerpen, 1991. KOEDAM, E.H., KOEDAM, R.A.C., Kijk woordenboek wiskunde, Oberon, Haarlem, 1984. KRIJNEN, P., Wist u dat? Een nieuwe kijk op een wereld vol verrassende feiten en, verbazingwekkende verhalen, The Reader's Digest, Amsterdam/Brussel, 1992. MATTHIJS, K., DRAGUET, M., De Belgen, (Interessante en statistische gegevens op een boeiende wijze samengebracht), Lannoo, Tielt, 1993. MCKIBBEN, B., Het einde van de natuur, Anthos, Baarn, 1990. MEADOWS D. MET COMMENTAAR VAN DE CLUB VAN ROME, Rapport van de Club van Rome, de grenzen aan de groei, Het Spectrum, Utrecht/Antwerpen. MOONS, J., BIJNENS, G., Aanvullende wiskunde, (3.10 en 4.9), Standaard, Antwerpen. MYERS, N., Spectrum atlas van de Aarde, Draaiboek voor een leefbare wereld, Spectrum, Utrecht/Antwerpen, 1985. NASLAGWERKEN HET SPECTRUM, Prisma van de scheikunde, Een alfabetische rangschikking van ca 2000 begrippen in de scheikunde, met duidelijke omschrijvingen, Het Spectrum, Utrecht, 1990. PAULOS, J.A., Ongecijferdheid, de gevolgen van wiskundige ongeletterdheid, Bert Bakker, Amsterdam, 1991. REEVES, H., De giftige steek van de kennis, over zin en ontwikkeling in het heelal, Van Gennep, Amsterdam, 1987. RODINK, R., Kijk woordenboek natuurkunde, Oberon, Haarlem, 1983. SANDERMAN, W., Uitvindingen en ontdekkingen uit het verleden, Elmar, Rijswijck, 1981. SCHILLING, G., JANUARI
1995
LEERPLAN PAV B 3DE
LEERJAAR
3DE
GRAAD
PAGINA
153
Prisma van de sterrenkunde, Ruim 2000 begrippen van A tot Z, Het Spectrum, Utrecht, 1992.
JANUARI
1995
LEERPLAN PAV B 3DE
LEERJAAR
3DE
GRAAD
PAGINA
154
SCHWARTZ, J., Einstein voor beginners, Van Gennep, Amsterdam, 1981. STAMMEN, C., E.A., Levensecht rekenen, Den Gulden Engel, Wommelgem. TEN
WINKEL, E., Elseviers medische encyclopedie, Elsevier, Amsterdam/Brussel.
THE READER'S DIGEST, Hoe werkt dat?, The Reader's Digest, Amsterdam/Brussel, 1991. UNESCO, Manuel de l'unesco pour l'enseignement de sciences, Unesco, Paris, 1964. VAKGROEP ONDERWIJSGEOGRAFIE EN VAKDIDAKTIEK KV NIJMEGEN, Natuur en ekonomie, Een educatief bronnenboek, Stichting Publikaties SOF, Nijmegen, 1987. VAN
KERVEL, E., Prisma van de wiskunde, 2000 wiskundige begrippen van A tot Z verklaard, Het Spectrum, Utrecht.
VAN MAANEN, H., De wet van ..., Boom Meppel, Amsterdam, 1989. VANHECKE, G., Wiskunde voor het beroepsonderwijs, (deel 1 en 2), DNB, Kapellen. VOGEL, G., ANGERMANN, H., Atlas bij de biologie 1 en 2, Bosch & Keuning (Sesam), Baarn, 1970. WELLS, D., Woordenboek van eigenaardige en merkwaardige getallen, Bert Bakker, Amsterdam, 1991. Interessante tijdschriften zijn: * *
JANUARI
1995
Wiskunde en Onderwijs V.V.W.L., Camille Huysmanslaan 60/4, 2020 Antwerpen Euclides N.V.W.L., F.F.J. Gaillard, Jorisstraat 43, 4834 VC Breda
