Leermiddelenmonitor 13/14
Beleid, gebruik, digitalisering en ontwikkeling van leermiddelen SLO • nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling
n- en same e is e v a g . Deze uit n de publicatie a v g in vatt
Aanwezigheid van een leermiddelenbeleid volgens vo-leraren
Leraar en schoolleider denken anders over leermiddelen Leraren en leidinggevenden blijken nogal eens van opvatting te verschillen als het gaat om het gebruik van leermiddelen. Zo hebben leidinggevenden duidelijk een zonniger kijk op de toepassing van ICT dan leraren. En terwijl leidinggevenden het idee hebben dat er in toenemende mate sprake is van leermiddelenbeleid, ervaren leraren juist het tegenovergestelde. Dit en nog meer opvallende verschijnselen zijn te vinden in de tweejaarlijkse Leermiddelenmonitor van SLO.
Het leermiddelenonderzoek is dit jaar voor het eerst
Leermiddelenbeleid
uitgevoerd in samenwerking met Kennisnet. Tot nu
Leermiddelen monitor
2
toe publiceerden SLO en Kennisnet elk een eigen
De Leermiddelenmonitor 13/14 belicht het thema
monitor, waarbij Kennisnet (Vier in Balans) zich met
leermiddelen vanuit vier invalshoeken: leermiddelen-
name richtte op de inzet van digitale leermiddelen
beleid, leermiddelengebruik, digitale leermiddelen
en ICT. Redenen voor samenwerking zijn vooral het
en het ontwikkelen en delen van leermiddelen.
stimuleren van een eenduidige presentatie van
Onder het eerste aspect wordt verstaan het beleid
de onderzoeksresultaten en het beperken van de
waarin de school vastlegt hoe er wordt omgegaan
bevragingslast onder leraren en leidinggevenden.
met de aanschaf van het gebruik van leermidde-
Nu beide instellingen de handen ineen hebben
len. Leraren en leidinggevenden is onder andere
geslagen, zullen ze om de beurt een jaarlijks rapport
gevraagd of er op hun school een leermiddelenbeleid
openbaar maken, waarbij er afspraken zijn gemaakt
is, wat daar in staat, of dit nageleefd wordt in de
over een vaste basisset van zo’n twintig vragen en
praktijk en of er bewust gestuurd wordt op het
over gebruikte definities. Projectleider Luc Sluijsmans
gebruik van ICT. Er is een opvallend verschil in
(SLO): “Een mooi voorbeeld zijn de digitale leermid-
interpretatie van leermiddelenbeleid door leraren
delen. Wat zijn dat precies? Dat gaat van ‘iets wat
en leidinggevenden. In zowel primair onderwijs als
als bijlage in een mail verstuurd wordt’ tot ‘alles
voortgezet onderwijs zeggen minder leraren dat
wat niet op papier mogelijk is’. Voor het onderzoek
er op hun school een leermiddelenbeleid is, terwijl
hanteerden we als definitie van digitaal leermateri-
het percentage leidinggevenden dat zegt dat er wel
aal: ‘leermateriaal dat digitaal is verkregen, dat kan
sprake is van een leermiddelenbeleid, juist gestegen
bestaan uit (een combinatie van) tekst, illustraties,
is. Opmerkelijk is verder dat leidinggevenden in
geluid, video en simulaties en dat wordt gebruikt voor
toenemende mate regie voeren over de keuze van
het bereiken van een leerdoel’.”
aan te schaffen leermiddelen. Ook dit geldt zowel voor het po als vo.
100%
2009/2010 2010/2011
80%
2011/2012
60%
2013/2014
40% 20% 0%
ja
nee
weet ik niet
Aanwezigheid van een leermiddelenbeleid volgens po-leidinggevenden
100%
2010/2011
80%
2011/2012 2013/2014
60% 40% 20%
3
0% ja
nee
weet ik niet
Aanwezigheid van een leermiddelenbeleid volgens vo-leidinggevenden Aanwezigheid van een leermiddelenbeleid volgens po-leraren
100%
100%
2010/2011
2009/2010 2010/2011
80%
2011/2012
80%
2013/2014 2011/2012
60%
2013/2014
60% 40%
40% 20% 20% 0% 0%
ja
nee
weet ik niet
ja
nee
weet ik niet
Leermiddelen monitor
Gebruik van leermiddelen
Digitale leermiddelen
Een ander hoofdstuk van de leermiddelenmonitor
Po-leraren verrijken hun leermateriaal met extra
Er is weliswaar een stijging van het gebruik van digitaal leermateriaal, maar deze blijft opnieuw achter bij de ver-
gaat over de vraag welke leermiddelen leraren
opdrachten uit de methode voor zwakkere of
wachtingen. Sluijsmans: “Leidinggevenden en leraren in beide sectoren hebben jaren gedacht dat het gebruik van
gebruiken. Daarbij is onderscheid gemaakt tussen
sterkere leerlingen. Leraren in het vo maken veel
digitale leermiddelen behoorlijk zou stijgen, maar in de praktijk gaat het niet zo hard. Op dit moment is het aandeel
methodegebonden en niet-methodegebonden leer-
minder dan leraren in het po gebruik van deze
digitale leermiddelen iets meer dan een kwart en dan betreft het voornamelijk leermiddelen die bij de methode
middelen. Ondanks het feit dat door de komst van
extra’s. Bijna de helft van de vo-leraren zegt hier
geleverd worden. De hooggespannen verwachtingen uit de begintijd van ICT in het onderwijs zijn intussen getem-
verschillende zoekmachines en onderwijssites als
‘geen tijd voor te hebben’. Desondanks wenst een
perd. Ongeveer de helft van de leidinggevenden is gematigd optimistisch en denkt dat ICT het onderwijs stap voor
Wikwijsleermiddelenplein, steeds meer niet-metho-
grote groep vo-leraren wel meer opdrachten voor
stap zal veranderen.”
degebonden leermiddelen vrij toegankelijk worden
(meer)begaafde leerlingen en zwakkere leerlingen.
voor leraren, gebruiken leraren nog steeds meer
Daarnaast heeft ruim een derde van alle leraren ook
Tussen po en vo is er een sterk verschil in de mate waarin er afspraken zijn over ICT-gebruik. Vergeleken met het
methodegebonden dan niet-methodegebonden
behoefte aan aanwijzingen welke opdrachten zij het
voortgezet onderwijs zijn er in het basisonderwijs veel meer leraren en leidinggevenden die zeggen dat er afspra-
leermiddelen. Sluijsmans: “Overigens hebben leraren
beste kunnen gebruiken voor zwakke, gemiddelde of
ken zijn gemaakt over de didactische inzet van ICT en digitaal leermateriaal. Ook opvallend in beide schoolsoorten
en leidinggevenden al wel jaren de verwachting dat
sterke leerlingen.
zijn de verschillen tussen leidinggevenden en leraren als het gaat om de noodzaak van ICT-professionalisering.
het aandeel zal afnemen in de toekomst, ten gunste
Leidinggevenden schatten leraren minder ICT-vaardig in dan dat leraren dat zelf doen.
van niet-methodegebonden leermiddelen.”
Meer leidinggevenden dan leraren geven dan ook aan dat scholing nodig is om het gewenste gebruik van digitale leermiddelen haalbaar te maken. Waarover beide groepen ook van mening verschillen is de stimulering van ICTgebruik. Om het gebruik van digitale leermiddelen te vergroten, zijn volgens leraren meer computers nodig en
Soorten leermiddelen die po-leraren gebruiken
moeten er minder vaak technische problemen zijn. Maar volgens leidinggevenden valt er vooral winst te behalen
100% 1,0 80% 0,8
2008/2009
als leraren meer scholing krijgen in het werken met digitale leermiddelen.
2009/2010
Aandeel digitale leermiddelen in het po, nu en verwacht/gewenst over 5 jaar
2010/2011
100%
2011/2012
80%
60% 0,6 40% 0,4
2013/2014
20% 0,2
Leermiddelen monitor
4
60% over 5 jaar
40%
nu
0% 0,0
alleen methoden
vooral methoden
vooral zelf ontwikkelde materialen
20%
alleen zelf ontwikkelde materialen
0% 08/09
Soorten leermiddelen die vo-leraren gebruiken
100% 1,0
2008/2009 2009/2010
80% 0,8
2010/2011
60% 0,6
2011/2012
40% 0,4
09/10
10/11
11/12
13 [4iB]
13/14
Aandeel digitale leermiddelen in het vo, nu en verwacht/gewenst over 5 jaar
100% 80% 60%
2013/2014
over 5 jaar
40%
nu
20% 0,2 20%
0% 0,0 alleen methoden
vooral methoden
vooral zelf ontwikkelde materialen
alleen zelf ontwikkelde materialen
0% 08/09
09/10
10/11
11/12
13 [4iB]
13/14
5
Leermiddelen monitor
Ontwikkelen en delen van leermiddelen Ontwikkelen leraren zelf digitale leermiddelen?
Volgens de nieuwste Leermiddelenmonitor zijn er vergeleken met voorgaande jaren minder leraren die zeggen dat ze zelf leermiddelen ontwikkelen. Met name in het basisonderwijs is dit het geval. Ook de stimulans vanuit de school om zelf te ontwikkelen lijkt in deze sector iets afgenomen.
100% 1,0
PO leraren VO leraren
80% 0,8 60% 0,6 Ontwikkelen po-leraren zelf leermiddelen?
100% 1,0
2009/2010 2010/2011
80% 0,8
2011/2012
60% 0,6
2013/2014
40% 0,4 20% 0,2 0% 0,0 ja, soms
ja, (heel) vaak
nee, maar dat zou ik wel willen
nee, daar voel ik niets voor
40% 0,4 20% 0,2 0% 0,0 ja, soms
ja, (heel) vaak
nee, maar dat zou ik wel willen
nee, daar voel ik niets voor
Leidinggevenden denken dat leraren de schoolvisie
hebben, maar je moet dan wel met elkaar afspreken
gebruiken bij het ontwikkelen van leermiddelen,
welk onderwijskundig doel je ermee wilt bereiken
maar de leraren zelf geven aan dat dat maar beperkt
en wat dit betekent voor de inzet van leermiddelen.
is. Sluijsmans: “Ik denk dat leidinggevenden en
Leermiddelenbeleid moet gebaseerd zijn op een
leraren meer met elkaar moeten communiceren
gedeelde visie op het onderwijs dat je wilt bieden.
over wat ze precies willen met hun onderwijs, welke
Voer het gesprek, zou ik zeggen.”
leermiddelen daarbij horen en wat ze in dat opzicht
Leermiddelen monitor
van elkaar verwachten. Je kunt bijvoorbeeld wel
6
besluiten dat alle leerlingen een tablet moeten Ontwikkelen vo-leraren zelf leermiddelen?
100% 1,0
2009/2010 2010/2011
80% 0,8
2011/2012
60% 0,6
2013/2014
40% 0,4 20% 0,2 0% 0,0
ja, soms
ja, (heel) vaak
nee, maar dat zou ik wel willen
nee, daar voel ik niets voor
7
Leermiddelen monitor
Leermiddelenmonitor 13/14 Leermiddelenbeleid
· Leraren en leidinggevenden kijken anders aan tegen leermiddelenbeleid. · Een kwart van de leraren weet niet of er een leermiddelenbeleid is in de school. · Leidinggevenden bepalen in toenemende mate welke leermiddelen aangeschaft worden.
Leermiddelengebruik
· Het aandeel methodegebonden leermiddelen in de school blijft het grootst. · Po-leraren verrijken hun leermateriaal met extra opdrachten, vo-leraren doen dat minder. · Leraren willen graag aanwijzingen hoe ze extra opdrachten voor zwakkere leerlingen en meer (begaafde) leerlingen kunnen inzetten.
Digitalisering van leermateriaal
· De groei in digitale leermiddelen blijft beperkt. · De meeste digitale leermiddelen zijn methodegebonden. · Professionalisering in ICT-vaardigheid blijft urgent, vinden leidinggevenden. Ontwikkelen en delen
· Minder leraren dan afgelopen jaren ontwikkelen zelf leermiddelen. · Leidinggevenden denken dat leraren de schoolvisie gebruiken bij het
ontwikkelen van leermiddelen, leraren doen dat maar in beperkte mate.
Meer informatie? De leermiddelenmonitor 13/14 is te downloaden op: www.slo.nl/leermiddelenmonitor. Daar zijn tevens vorige web-edities van de leermiddelenmonitor te vinden. Voor het bestellen van gedrukte exemplaren: www.slo.nl/organisatie/publicaties/
SLO Piet Heinstraat 12 7511 JE Enschede Postbus 2041 7500 CA Enschede T 053 484 08 40 E
[email protected] www.slo.nl
Fotografie: humantouchphoto.nl
of ie lezen t a c li b u p en? Gehele r bestell a la p m exe gedrukt
