14. De Russische Revolutie De Eerste Wereldoorlog werd niet alleen aan het westfront uitegevochten. Ook de bondgenoot van Frankrijk en Groot-Brittannië, Rusland , kreeg het zwaar te verduren. In dit hoofdstuk gaan we op zoek naar de specifieke kenmerken van de Russische samenleving voor de Eerste Wereldoorlog die een bepalende invloed hebben op de Eerste Wereldoorlog aan het oostfront. Daarna bekijken we samen hoe die Eerste Wereldoorlog verliep in Rusland en hoe deze de samenleving blijvend zal veranderen. 1. Rusland voor de Eerste Wereldoorlog
2014 - 2015
Cursus geschiedenis 5TSO
Pagina 92
Tsarina Aleksandra (1872 – 1918) in een brief aan haar grootmoeder, koningin Victoria van Engeland (1819 – 1901), na 1895. U vergist zich, lieve grootmoeder. Rusland is anders dan Engeland. Hier hoeven we de liefde van het volk niet te veroveren. Het Russische volk aanbidt zijn tsaren als goddelijke wezens, aan wie alle goedheid en voorspoed te danken zijn. Wat betreft de burgerij van Sint-Petersburg, die kan geheel over het hoofd gezien worden. De meningen en spotternij van de mensen die daarvan deel uitmaken hebben geen enkele betekenis. Uit: FIGES, Orlando, Tragedie van een volk. De Russische Revolutie 1891 – 1924, 1996.
Aan het einde van de 19de eeuw bleek Rusland een landbouwstaat te zijn die niet mee geëvolueerd was met de tendensen in het westen. Hierdoor was er veel armoede bij de boeren, die bovendien overgeleverd werden aan de willekeur van de lokale machthebbers. Wanneer de industriële revolutie zijn intrede doet, brengt deze een grote, arme arbeidersklasse. Aan het hoofd van deze staat stond tsaar Nicolaas II, die het land bestuurde als een absoluut vorst, blind voor de problemen van zijn volk. Aan het begin van de twintigste eeuw kwam het tot een deel misoogsten en een economoische crisis, wat analeiding gaf tot vele betogingen en stakingen. De staking van 1905, waarbij het Kozakkenleger het vuur opende op de demonstranten ging de geschiedenis in als ‘Bloedige Zondag’. Hierdoor moest de tsaar enkele toegevingen doen. Er kwam een grondwet en een parlement, dat in praktijk weinig macht bleek te hebben. De sociale onrust werd op deze manier tijdelijk onder controle gehouden.
2014 - 2015
Cursus geschiedenis 5TSO
Pagina 93
2. Rusland tijdens de Eerste Wereldoorlog Russische militaire slachtoffers tijdens WOI Mobilisatie 13 000 000 Doden 1 700 000 Gewonden 4 950 000 Gevangen/vermist 2 500 000 TOTAAL 9 150 000 Generaal Broesilov (1853 – 1926) over de toestand in het Russische leger, 1909. In het geval van mobilisatie zouden er geen kleding of laarzen voorhanden zijn voor de opgeroepen manschappen. Vrachtwagens zouden pech hebben gekregen zodra ze uit de garage waren gereden. Er waren wel machinegeweren, maar niet meer dan 8 per regiment. Er waren bovendien geen transportmiddelen voor, zodat ze in een oorlogssituatie alleen met paard en wagen konden worden vervoerd. Houwitsers waren niet beschikbaar. Bovendien wisten we dat we ernstige tekorten aan munitie hadden, zowel voor de veldartillerie als voor de geweren. Later begon ik te zien dat de zaken er overal zo voor stonden als in het XIV Leger. Op dat moment zou het volmaakt onmogelijk zijn geweest om oorlog te voeren. Duitsland had zonder slag of stoot Polen of de Baltische staten kunnen innemen. Uit: FIGES, Orlando, Tragedie van een volk. De Russische Revolutie 1891 – 1924, 1996. De Russische schrijver Maksim Gorki (1868 – 1936) over de toestand in Petrograd, november 1915. Binnenkort zal hier hongersnood heersen. Ik raad je aan tien pond brood te kopen en dit te verstoppen. In de buitenwijken van Petrograd lopen goedgeklede vrouwen te bedelen op straat. Het is erg koud. De mensen hebben niets om in hun kachel te stoppen. Hier en daar verdwijnen ’s nachts beschuttingen. Wat is er gebeurd met de Twintigste Eeuw? Wat is er gebeurd met de Beschaving? Het aantal kinderprostituees is schokkend. Wanneer je ’s avonds over straat gaat, zie je ze buiten rondhangen, als kakkerlakken, blauw van de kou en de honger. Afgelopen dinsdag sprak ik er een aan. Ik drukte haar wat geld in de hand en rende in tranen weg. Het was zo triest dat ik mijn hoofd wel tegen een muur kon beuken. Ach, we gaan toch allemaal naar de verdommenis. Maar wat is het moeilijk geworden om te leven? Uit: FIGES, Orlando, Tragedie van een volk. De Russische Revolutie 1891 – 1924, 1996. Het loon van een arbeider in Rusland bedroeg in 1917 gemiddeld 5 roebel per dag. Daarmee kocht je: 1914 1917 2 zakken bloem 1/3 zak bloem 5 zakken aardappelen 3/4 zak aardappelen 5 kilo vlees 0,8 kg vlees 2014 - 2015
Cursus geschiedenis 5TSO
Pagina 94
Vertaling van het plakkaat: “Leve de soviet van arbeiders en afgevaardigden van de soldaten”
De Aprilthesen van Lenin in de Pravda van 7 april 1917. De eigen aard van de huidige situatie in Rusland bestaat in de overgang van de eerste etappe van de revolutie, die als gevolg van de gebrekkige organisatie van het proletariaat de burgerij aan de macht bracht, naar de tweede etappe, die de macht in de handen van het proletariaat en van de boerenbevolking moet leggen. Geen parlementaire republiek - die terugkeer ware een stap achteruit - maar een republiek van de sovjets van arbeidsafgevaardigden, dagloners en landbouwers van het hele land, van hoog tot laag. Verkiesbaarheid en de mogelijkheid tot terugroeping op elk ogenblik van alle ambtenaren: hun lonen moeten niet hoger liggen dan het gemiddelde loon van een goede arbeider. In het agrarisch programma het zwaartepunt terug bij de sovjets van plattelandsdagloners leggen. Inbeslagname van alle domeinen van de grootgrondbezitters. Nationalisatie van alle domeinen van grootgrondbezitters. Nationalisatie van alle gronden in het land: de grond worden ter beschikking gesteld van de plaatselijke sovjets van afgevaardigden van plattelandsdagloners en van landbouwers. Onmiddellijke fusie van alle banken van het land in één enkele nationale bank, gesteld onder de controle van de sovjet van arbeidsafgevaardigden. Niet de instelling van het socialisme als onze onmiddellijke taak, maar eenvoudig de onmiddellijke overgang van de controle van de maatschappelijke productie en van de verdeling van de producten in handen van de sovjet van arbeidsafgevaardigden. 2014 - 2015 Cursus geschiedenis 5TSO Pagina 95
Het congres van de Sovjets kondigt de val van het Voorlopig Bewind af (oktober 1917) Het voorlopig bewind werd afgezet. Het merendeel van zijn leden werden aangehouden. De sovjet-macht zal een onmiddellijke democratische vrede voorstellen aan alle volkeren. Zij zal overgaan tot de overdracht van de goederen van grootgrondbezitters, van de Kroon en de Kerk aan boerencomités… Zij zal de arbeiderscontrole instellen over de productie, zal zorgen dat op vastgestelde datum de wetgevende vergadering bijeengeroepen wordt en zal alle nationalisten die in Rusland leven het absolute zelfbeschikkingsrecht verzekeren. Het congres beslist dat de uitoefening van alle macht in de provincies wordt overgedragen aan de sovjets van arbeidersafgevaardigden, boeren en soldaten die zullen moeten instaan voor een volmaakte revolutionaire discipline. Het Congres der Sovjets is er van overtuigd dat het revolutionaire leger de revolutie tegen de imperialistische aanvallen zal verdedigen. Uit : FERRO, Marc, La révolution russe de 1917, Parijs, 1967.
De vrede van Brest-Litovsk, 3 maart 1918. Art. 1 Duitsland, Oostenrijk-Hongarije, Bulgarije en Turkije, aan de ene kant, en Rusland, aan de andere kant verklaren de oorlog tussen deze betrokken partijen gedaan is. Art. 3 De grondgebieden die liggen aan de westelijke kant van de lijn, die overeengekomen is door de betrokken partijen en die oorspronkelijk aan Rusland toebehoorden, zullen niet langer onderworpen zijn aan de Russische soevereiniteit. Art. 6 Rusland is verplicht om vrede te sluiten met de Oekraïense Volksrepubliek en is verplicht om de Russische legermacht uit het Oekraïense grondgebied terug te trekken. Rusland is verplicht en zonder enig uitstel zich terug te trekken uit Estland en Letland. Rusland is verplicht om zich terug te trekken uit Finland en de Aaland Eilanden. 2014 - 2015 Cursus geschiedenis 5TSO Pagina 96
De Russische deelname aan de Eerste Wereldoorlog was een ramp: het was een ware uitputtingsslag tegen het beter geïndustrialiseerde Duitsland. De Russische economie ging volledig ten onder. De winter van 1916 – 1917 was zeer zwaar: er waren problemen met de bevoorrading van het leger en de bevoorrading van de steden. De honger, de inflatie en de oorlogsellende versterkten de bestaande politieke en sociale tegenstellingen. In februari 1917 kwam het in Sint-Petersburg tot stakingen en betogingen. Deze groeiden uit tot een volksopstand (de Februarirevolutie), gesteund door de meerderheid van de Doemaleden en door het leger. Om de situatie toch onder controle te krijgen, werd een Voorlopige Regering gevormd o.l.v. de Mensjevieken. Alexander Kerenski stond aan het hoofd van deze regering. Ze eiste het aftreden van de tsaar en voerde ook enkele liberale hervormingen door, zoals de erkenning van politieke en burgerlijke rechten. Daarnaast besliste de regering ook om de oorlog tegen Duitsland verder te zetten; een beslissing die door de Westerse bondgenoten van Rusland in de oorlog toegejuicht werd. Ondertussen kwam het tot de oprichting van een sovjet (raad) van arbeiders en soldaten in Sint-Petersburg. Deze sovjet werd beheerst door de Bolsjewieken, die Vladimir Lenin intussen Rusland binnensmokkelden, en keek toe op de handelingen van de Voorlopige Regering, opdat de rechten van de arbeiders niet geschonden zouden worden. In de zomer van 1917 wisten de Bolsjewieken hun positie te versterken. Lenin deed de steun van de boeren aan de Bolsjewieken toenemen doordat hij het standpunt innam dat de grond toebehoorde aan wie erop werkte. De greep van het leger en de regering op Rusland werd alsmaar zwakker. Op 25 oktober 1917 kwam het tot een machtsovername van de Bolsjewieken na een muiterij in het leger in Sint-Petersburg. De Oktoberrevolutie zorgde ervoor dat centrale punten in Sint-Petersburg werden bezet. Waar het in eerste instantie om een zeer lokale revolutie ging, breidde ze zich al zeer snel uit over heel Rusland. Lenin proclameerde de val van de Voorlopige Regering. Het Winterpaleis van Sint-Petersburg werd zonder veel geweld ingenomen en het regeringskabinet werd gearresteerd. Stuk voor stuk vielen alle steden in handen van revolutionairen. De revolutie gaf bij de bevolking het idee van totale vrijheid en gelijkheid tussen alle mensen (ook tussen man en vrouw). Er leefde de opvatting dat er volledig komaf gemaakt kon worden met het oude tsaristische Rusland en dat een volledig nieuwe wereld op basis van nieuwe waarden kon worden opgebouwd. Omdat een socialistische wereldrevolutie uitbleef besliste Lenin om de oorlog met Duitsland te beëindigen. Dit resulteerde in de vrede van Brest-Litovsk van 3 maart 1918. Het doel van het beëindigen van de oorlog met Duitsland was om zo de situatie in Rusland terug onder controle te krijgen.
2014 - 2015
Cursus geschiedenis 5TSO
Pagina 97
3. Het ontstaan van de Sovjet-Unie
Op zoek naar Anastasia Tsaar Nicolaas II hoorde tot de dynastie van de romanovs. Die regeerde Rusland al sinds het begin van de zeventiende eeuw. Na de Februarirevolutie van 1917, waardoor hij moest aftreden, kreg hij huisarrest. Maar hij bleef on speaking terms met de Voorlopige Regering. In oktober 1917 vluchtte hij met zijn vrouw, zijn vijf kinderen en een aantal trouwe bedienden naar Ekatarinenburg. Daar leefde hij ondergedoken. In juli 1918 werd het hele gezin geëxecuteerd door enkele - vermeend trouwe - bedienden. In 1991, na de val van de Sovjet-Unie, werden de lichamelijke resten van de tsarenfamilie opgegraven. Nicloaas, zijn vrouw en drie van de vijf kinderen konden worden geïdentificeerd. Twee kinderlichamen ontbraken: dat van de jonge Alexei en zijn zus Anastasia. Vooral over het lot van Anastasia werd - onder andere i de naar haar genoemde film - druk gespeculeerd. Misschien was zij nog in leven? Die speculaties werden ontkracht, toen in 2007 de resten van twee kinderlichamen werden gevonden. Een jaar later werden ze geïdentificeerd als die van Alexei en Anastasia. Passages, Het interbellum en de Tweede Wereldoorlog, p. 29. 2014 - 2015
Cursus geschiedenis 5TSO
Pagina 98
In de zomer van 1918 ontstond er een burgeroorlog in Rusland tussen de Roden (de Bolsjewieken) en de Witten (aanhangers van de tsaar, liberalen, Mensjevieken,…). De Roden hadden Centraal-Rusland en de spoorlijnen in handen. De Witten bezaten het grootste deel van het grondgebied maar waren onderling erg verdeeld, wat in het voordeel van de Roden speelde. De burgeroorlog, die duurde tot 1922, kostte aan ongeveer 15 miljoen Russen het leven. In 1922 werd Rusland omgevormd tot de USSR (Unie van Socialistische Sovjet-Republieken). De leider van deze nieuwe staat werd Vladimir Lenin.
2014 - 2015
Cursus geschiedenis 5TSO
Pagina 99
