13A. O n t. Bijgebouw. Schuur Es

19 juni 2008

Tuin&Landschap uin&Landschap 36.70

35.20

35.20

Es

28.20 26.20

1.60 1.30 1.10 1.00 1.10 1.30 1.60

13A

Bijgebouw

26.20

21.50

18.50

Es

6.10 4.50

Peer

Es

6.30

5.40

6.30

6.30

2.40 1.00.50 4.20 4.00

s t r i j d

p

5.80

Eik

6.40

3.50

5.50

7.00 50

e7. r

6.40

6.00

10.40 11.20

5.50

15.10

Peer

16.20

18.00 17.90 18.30 19.60 20.20

29.60

22.40 22.00

23.80

25.00

27.10

36.80 3.50

w

OSchunur t

w e d

.00

r

www.tuinenlandschap.nl

Voorwoord


e r p

w e d

s t r i j d

w

O n t

E

en van de redacteuren van Tuin&Land schap was er al meermaals langsgereden: de boerderij aan de Vlist die in november 2007 in gebruik werd genomen. Niet als regulier agrarisch bedrijf, maar als zorg boerderij voor mensen met een verstan delijke handicap. In de lokale krant werd melding gemaakt dat de bewoners zouden meehelpen met het verzorgen van de koei en, paarden en kleinvee en dat er op termijn een moes- en siertuin zouden worden aan gelegd. En dat bracht de redacteur op het idee om de tuinontwerpwedstrijd van T&L aan de Zorgboerderij te verbinden. Het ontwerpen van een onderhouds intensieve gebruikstuin voor Zorgboerderij Vlist is een complexe, niet-alledaagse opdracht. In de eerste plaats vanwege de bijzondere doelgroep. De bewoners heb ben structuur nodig in hun werken leef

Colofon Wendy Bakker Hoofdredacteur (071) 565 96 55 [email protected]

Angelique Bosman Bureauredacteur (071) 565 96 51 [email protected]

Ferry Noordam Fotograaf (071) 565 96 74 [email protected]

2

Gerdien de Nooy Fotograaf (071) 565 96 74 [email protected]

Tuin&Landschap [ 13 thema ] 2008

I

n dit themanummer vindt u de tien ont werpen die volgens de jury een goede poging doen om te worden gerealiseerd. Laat u inspireren door wat uw vakgenoten hebben gemaakt.

Tuin&Landschap thema is een bijlage bij Tuin&Landschap, tweewekelijkse uitgave van de Stichting Vakinformatie Siergewassen en Reed Business. Issnnummer 016 533 50 Schipholweg 1 Postbus 9324, 2300 PH Leiden I www.tuinenlandschap.nl Secretariaat (geen abonnementen): Linda Laman en Alice Hoogenboom T (071) 565 96 78 E tuinenlandschap@ hortipoint.nl

Miranda Vrolijk Vakredacteur (071) 565 96 56 [email protected]

Gerrie van Adrichem Vormgever (071) 565 96 47 gvanadrichem@horti point.nl

omgeving en daarom moet de tuin helder, overzichtelijk en rustig zijn. Daarnaast dient hij ook toegankelijk te zijn voor rolstoelen, want in de toekomst zal er in een bijge bouw dagbesteding geboden worden aan ouderen. Dit vergt het nodige inzicht van ontwerpers. Ten tweede ligt de boerderij op een unieke locatie midden in het slagenland schap. En ook dat vraagt creativiteit van de deelnemers. Tot slot wordt het winnende ontwerp aangelegd door de begeleiders en bewoners van de boerderij, wat de opdracht natuurlijk extra interessant maakt.

Bas Molenberg Webredacteur (071) 565 96 57 bmolenberg@hortipoint.nl

Dennis Boogerd Scanoperator (071) 565 96 50 dboogerd@horti point.nl

Abonnementen Aanvraag, wijziging en opzegging van of informatie over abonnementen bij Reed Business t.a.v. Klantenservice Postbus 4, 7000 BA Doetinchem T (0314) 35 83 58 (op werkdagen tussen 8.30 en 17.00 uur) F (0314) 35 81 61 E [email protected] I www.tuinenlandschap.nl. Abonnementsprijs per jaar €209,95 (incl. 6% btw). Studenten en scholieren €147 (30% korting). Los nummer en abonnement in het buitenland krijgen een toeslag voor extra portokosten.

Uw gegevens kunnen worden ge bruikt voor het toezenden van infor matie en/of speciale aanbiedingen door Reed Business en speciaal gese lecteerde bedrijven. Indien u hier tegen bezwaar heeft, stuurt u een briefje naar Reed Business t.a.v. Adresregistratie, Postbus 808, 7000 AV Doetinchem.

© Reed Business, 2008 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgesla gen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. Algemene voorwaarden: op alle aanbiedin gen, offertes en overeenkomsten van Reed

Voor inhoudelijke vragen en opmer kingen en voor vragen aan externe auteurs kunt u contact opnemen met de redactie. Exploitatie Reed Business Postbus 16500 2500 BM Den Haag T (070) 441 56 90 Uitgever: Peter Backx Advertenties F (070) 441 56 96 Jona Spies (senior accountmanager), T 06 537 373 06 Jaap Verschoor (accountmanager), T 06 107 769 89 Herbert van Empel (accountmanager binnendienst) T (070) 441 56 42 Marketing en salesmanager Stefan Niemeijer, T (070) 441 50 62

Abonnementen kunnen op elk gewenst tijdstip ingaan, lopen auto matisch door, tenzij uiterlijk 30 dagen Druk: Senefelder voor de vervaldatum is opgezegd bij Misset BV, Doetinchem. de klantenservice.

Business zijn van toepassing de voorwaarden, welke zijn gedeponeerd bij de Kamer van Koophandel te Amsterdam. Uitgever en auteurs verklaren dat dit blad op zorgvuldige wijze en naar beste weten is samengesteld, evenwel kunnen uitgever en auteurs op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van de informatie. Uitgever en auteurs aanvaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard ook, die het gevolg is van handelingen en/of beslissingen die gebaseerd zijn op bedoelde informatie. Lezers wordt met nadruk aangeraden deze informatie niet geïsoleerd te gebruiken, maar af te gaan op hun profes sionele kennis en ervaring en de te gebruiken informatie te controleren.

Inhoud


e

1 plaats

2 plaats

Symmetrie van ligusterhagen en buxusvakken

Hof van Vlist

Harry de Visser

e

3 plaats

8

e

Rust, regelmaat en

rijkdom

Nathalie Harbrecht

Marion Ruigrok-Duijndam

12

4 plaats e

Op kamers in de polder

16

Carrie Preston en Marilies Jacobs

20

5 plaats

6 plaats

Nieuwe functies op oude grond

Ontspanning, inspanning en uitdaging

Gerwin Lorkeers

Annemieke Roeland

e

26

e

30

7 plaats

8 plaats

Structuur voor talenten

Tot nut en genoegen

Eveline van der Hof

Mirella Schout

e

34

9 plaats e

Schering en inslag

Mariejanne Vorenholt en Vera van Kalsbeek

42

e

38

Studentenprijs

Vuurrood veenweide

Melle van Dijk en Jeroen Matthijsen

46 Tuin&Landschap [ 13 thema ] 2008

3

Ontwerpwedstrijd


Ontwerp een gebruikstuin bij Zorgboerderij Vlist

e r w e d

p

s t r i j d

w

O n t

28.20 26.20

1.60 1.30 1.10 1.00 1.10 1.30 1.60

33.50

Es

➤

35.20

35.20

35.20

Het combineren van functionaliteit en landschappelijke inpassing is lang niet makkelijk. Dit bleek uit de 44 inzendingen die de redactie van Tuin&Landschap binnenkreeg voor haar ontwerpwedstrijd. Deze moest een eenvoudig aan te leggen gebruikstuin voor Zorgboerderij Vlist opleveren.

N

36.70

O 26.20

23.30 2.60

21.50

.80

20.50 Knotwilg 19.60 Knotwilg

2.60

18.50

.80

1.40 1.00 .70 1.10 1.30

14.50 Knotwilg 12.70 Knotwilg

2.50

4.50

Peer

6.30

5.40

6.30

6.30

2.50

4.00

Es

6.10

1.90

Es

2.40 1.00.50 4.20 4.00

Schuur

3.50

4.10

10.40 11.20 5.50

7.00 7.50

Peer

Peer 5.50 6.40

6.50 7.30 9.10 11.20

8.20

5.80 Eik

6.40 8.50

10.30

West-Vlisterdijk

Oprit

44 ontwerpen Dat het combineren van de twee eisen geen eenvoudige opgave is, bleek uit de beoordeling door de vijf juryleden (zie pagina 7). Die zijn door de T&L-redactie op hun ervaring met tuinen voor bijzondere doelgroepen uitgekozen. Een landschapsarchitect, een specialist in aangepast groen, een hovenier en twee medewerkers van Abrona – de zorginstelling die de bewoners van de boerderij begeleidt – namen zitting in de jury. Samen kwamen de juryleden tot de conclusie dat van de 44 ontwerpen die Tuin&Landschap binnenkreeg, er niet één aan alle eisen voldoet. Zelfs aan het ontwerp van de winnaar valt nog wel wat te verbeteren. De ingezonden ontwerpen moesten dan ook aan een uitgebreide reeks ontwerpeisen voldoen:  Zicht op de tuin vanuit de boerderij. De begeleiders moeten toezicht

Tuinonderdelen Naast het uitgebreide eisenpakket dienden de volgende tuinonderdelen een plek te krijgen in de tuin. Voor elk van hen golden ook weer aparte ontwerpeisen:  Moestuin: twee delen van minstens 60 m2 per deel zodat twee groepen tegelijk kunnen werken. In of naast de moestuin moet een tuinkas komen van 10 tot 15 m2.  Boomgaard: de aanwezige perenbomen kunnen aangevuld of vervangen worden.  Siertuin: groen, onderhoudsintensief, vogels, vlinders en insecten aantrekkend en elk seizoen wat te bieden.

De entree tot de tuin en de boerderij met links onder de zomereik het schuurtje en achterin het bijgebouw voor de ouderen.

Kruidentuin: eventueel verhoogd met een breed assortiment kruiden voor gebruik in de keuken of als geurplant.  Groot terras: groot genoeg voor 20 tot 25 personen. Niet te dicht bij de weg en niet te ver van de boerderij, begeleiders moeten er zicht op hebben.  Klein terras: beschut en groot genoeg voor 6 tot 8 personen, vooral bedoeld voor de ouderen van de dagbesteding. Rolstoeltoegankelijkheid is hier erg belangrijk.  Winkeltje: de bestaande schuur wordt een winkeltje waarin producten uit de tuin worden verkocht.  Parkeerruimte: naast de oprit moeten twee auto’s kunnen staan van klanten van het winkeltje.  Vuurplaats: op afstand van de boerderij voor het verbranden van klein snoeiafval. Een open plek waar je ook kunt zitten. 




6.00

1.00

15.10

16.20

18.00 17.90 18.30 19.60 20.20

29.60

22.40 22.00

23.80

25.00

27.10

36.80 39.30 40.10

41.30 42.00 41.90

43.90

4.30

0-punt

Hoofdmeetlijn

1.00 2.50

3.50

Boerderij

kunnen houden wanneer de bewoners aan het werk zijn of op het terras zitten.  Een duidelijke structuur. De bewoners die de tuin gaan onderhouden moeten een afgebakend stuk onder hun hoede kunnen hebben. Zo kunnen ook meerdere kleine groepen tegelijkertijd aan het werk.  Bij situering tuindelen rekening houden met prikkelgevoeligheid bewoners. Zo is een terras bij de weg geen goed idee vanwege het lawaaiige verkeer.  Gebruik van ’gangbare’, niet te kostbare materialen. Er is veel mankracht, maar er zijn weinig financiën. De tuin wordt daarom ook in fasen aangelegd.  De tuin moet ’hufterproof’ zijn. Technische constructies moeten tegen een stootje kunnen, glas is uit den boze.  Hoofdstructuur moet toegankelijk zijn voor rolstoelgebruikers.



ntwerp een gebruikstuin voor Zorgboerderij Vlist. Daarmee daagde de redactie van Tuin&Landschap hoveniers, ontwerpers, tuinen landschapsarchitecten en studenten eind vorig jaar uit. De opgave was complex: de gebruikers van de tuin zijn mensen met een verstandelijke beperking, ouderen met ouderdomsziekten en rolstoelgebruikers. Zij stellen speciale eisen wat toegankelijkheid en bruikbaarheid van de tuin betreft. Tegelijkertijd ligt de monumentale zorgboerderij op een unieke locatie: in het Zuid-Hollandse veenweidegebied tussen Schoon hoven en Haastrecht. De toekomstige tuin moet als het even kan naadloos in dit slagenlandschap passen.

Bijgebouw

25.00 Els

4

Tekst Miranda Vrolijk / Beeld Dennis Boogerd, Ferry Noordam, Gerdien de Nooy en Anita Pantus


5

De vijf juryleden beoordeelden eerst ieder afzonderlijk elk van de 44 ontwerpen. Voor de volgende punten deelden ze cijfers uit:  visie en toelichting  passend/aansluitend op doelgroep  functionaliteit  ruimtewerking en toelichting  creativiteit  originaliteit  aansluiting landschap  technische haalbaarheid  budget  mogelijkheid gefaseerde aanleg  presentatie van het plan Ook kregen de diverse tuinonderdelen, van moestuin tot vuurplaats, een cijfer. Niet alle punten wogen even zwaar mee in de eindbeoordeling van het ontwerp. De punten passend/ aansluitend op doelgroep, functionaliteit, technische haalbaarheid en financiële haalbaarheid drukten een zwaarder stempel op het eindcijfer dan de andere onderdelen.

6


De tuin moet namelijk volledig op de doelgroep zijn afgestemd omdat die veelvuldig erin aan de slag gaat. Daarnaast is de tuin vooreerst een gebruikstuin, hij moet dus functioneel zijn. En omdat de bewoners en begeleiders hem zelf gaan aanleggen en maar weinig financiën hebben, moet het ontwerp niet moeilijk uitvoerbaar zijn en zeker niet te duur. Uit de eerste beoordelingsronde volgde een toptien van ontwerpen die gemiddeld genomen bij de jury het beste scoorden. Behalve deze tien, blonken een aantal deelnemers uit omdat zij van het ene jurylid klinkende cijfers hadden gekregen maar bij een ander juist ver onder de maat scoorden. Deze laatste en de tien beste ontwerpen zijn door de jury op een speciaal daarvoor belegde avond samen nader besproken. Daaruit is uiteindelijk de definitieve toptien (negen reguliere ontwerpen en een studentenontwerp) gekozen die in dit themanummer aan bod komen.

Wisselende kwaliteit Volgens Van ’t Klooster waren de 44 ontwerpen van zeer wisselende kwaliteit. Hij benadrukt dat een aantal sprankelende plannen uiteindelijk het blad niet hebben gehaald. Die scoorden slecht op de punten die zwaarder meewogen in de beoordeling, maar waren qua vernieuwende vormgeving, visie en landschappelijke inpassing een verademing, meent de architect. Van Wieringen moest na het jureren helaas tot de conclusie komen dat er technisch weinig van de ontwerpen klopte. Berteler viel het tegen in hoeverre de deelnemers zich in de gebruikers van de tuin hadden verdiept. Volgens hem was dat door slechts een enkeling gedaan. Cees Zaal viel het op dat er zo veel drukke

Kritiek Het zijn kritische woorden, die nog maar eens aangeven dat de ontwerpopgave pittig was. Daarnaast geven ze aan hoe moeilijk het is om je als ontwerper een beeld te vormen van de plek van de toekomstige tuin en haar bijzondere gebruikers op basis van enkel een artikel in Tuin&Landschap. Toch is dit niet onmogelijk en de ontwerpen in dit themanummer geven hier blijk van. Deze tien hebben volgens de jury het beste de verschillende eisen voor de tuin weten te combineren. Desalniettemin zal het bij het lezen van de juryoordelen bij de artikelen opvallen, dat ook deze tien ontwerpen niet op elk punt even goed scoren. Soms is een ontwerp heel creatief, maar rommelt het technisch. Andere ontwerpers gaan intensief op de gebruikers in, en hebben minder oog voor het omringende slagenlandschap. Volgens de juryleden lijkt het erop dat de verschillende ontwerpers hun energie vooral in één aspect hebben gestoken. Daarom is het ontwerp dat de aandacht verdeelt over allevier de aspecten: inpassing in het landschap, functionaliteit, techniek en doelgroepgerichtheid, tot winnaar verkozen. 

Bekijk de opgave, de ontwerpen in dit nummer en de in de loop van de tijd alle ingezonden ontwerpen op www.tuinenlandschap.nl

w e d

Beoordeling

ontwerpen tussen de ingezonden tuinen zaten, terwijl de bewoners maar zo weinig prikkels kunnen verdragen.

p

De tuin bij Zorgboerderij Vlist ligt in een waterrijk veenweidegebied met een hoge grondwaterstand. Op de voorgrond de voormalige boomgaard met drie perenbomen.

De verschillen in de beoordelingen vallen voor een deel te verklaren door de variatie in vakdisciplines die de vijf juryleden beoefenen. Zo hamerde landschapsarchitect Theo van ’t Klooster vooral op de inpassing in het slagenlandschap en keek Patrick van Wieringen met een hoveniersblik naar de ontwerpen, klopt het technisch allemaal wel? En heeft de ontwerper eraan gedacht dat de bewoners en begeleiders de tuin zelf gaan aanleggen? Voor Herman Berteler viel of stond een ontwerp met de functionaliteit ervan, is de tuin toegankelijk en veilig voor rolstoelgebruikers? Cees Zaal en Esther van der Vlist van Abrona hielden vooral de bruikbaarheid in de gaten. Een ontwerp moest voor hen genoeg mogelijkheden bieden om er met verschillende groepen in aan het werk te zijn zonder dat zij te veel prikkels te verwerken krijgen.

r

Ontwerp een gebruikstuin bij Zorgboerderij Vlist

e

s t r i j d

O n t

w


De jury  Theo van ’t Klooster is landschapsarchitect en

juryvoorzitter van deze ontwerpwedstrijd. In Eemnes geeft hij leiding aan het bureau Landscape studio. Hij heeft tuinen ontworpen bij diverse verpleeg- en verzorgingshuizen in het land, zoals bij de Stichtse Hof in Laren. Verder werkt hij geregeld voor scholen en instellingen voor mensen met een verstandelijke beperking zoals Sherpa en Amerpoort. Zo heeft hij onder andere een zintuiglijke tuin bij een dagbesteding ontworpen.  Herman Berteler is directeur van Bureau

Aangepast Groen in Groesbeek dat gespecialiseerd is in tuinen voor mensen met een beperking. Hij heeft al diverse snoezel-, belevings-, therapie- en zintuigtuinen in binnen- en buitenland op zijn naam staan. In 1988 schreef hij het boek ’Gehandicapten en bejaarden in tuin en tuinbouw: aangepast tuinieren’. Daarnaast is hij parttime Zorgcoördinator bij AOC-Oost in Doetinchem en voorzitter van het fonds Stichting Groenzorg.  Patrick van Wieringen is hovenier en heeft

een eigen bedrijf in Noordwijk. In 2004 verzorgde hij het ontwerp en de aanleg van een tuin bij De Thermiek in Leiden. Dit is een mytylschool voor kinderen met een motorische en/of verstandelijke beperking. Zijn zoon Brian gaat hier naar school. Daarnaast is Van Wieringen actief in Kenia. Bij een weeshuis voor kinderen met een handicap heeft hij een moestuin aangelegd.

 Cees Zaal is coördinator van de Zorgboerderij

in dienst van Abrona. Hij stuurt het tienkoppige team aan dat dagelijks de groep cliënten begeleidt. Voordat hij in september 2007 op de boerderij aan de slag ging, werkte hij in een tehuis voor verstandelijk gehandicapten. Ook daar begeleidde hij voornamelijk twintigplussers, dezelfde leeftijd van de meeste bewoners op de zorgboerderij.

 Esther van der Vlist runt sinds anderhalf jaar

samen met haar broer de boerderij in Vlist. Omdat zij allebei graag boer wilden worden, kocht hun vader – die geen agrariër is – het monumentale pand voor hen. De samenwerking met stichting Abrona zagen zij als beste oplossing om als beginnende ondernemers zonder agrarische achtergond het bedrijf te kunnen starten. Esther van der Vlist gaat over de koeien, schapen en kippen. Haar broer houdt zich bezig met de paarden.


7

e

1 plaats


e r p

w e d

s t r i j d

Tekst en beeld Harry de Visser

w

O n t


N

➤

Stiltetuin

De basis voor dit ontwerp is een heldere en strakke in deling van ligusterhagen en buxusvakken. Zo hebben zowel de bewoners als de begeleiders overzicht over de tuin.

Terras ouderen

D

Vuurplaats

Siertuin

Terras Trap

Kruidentuin

Rolstoelhelling

Moestuin

Activiteitenveldje Kruidentuin

Kas Siertuin

Parkeerplaats winkeltje

groeien hortensia’s, een typische boerderijplant. De vuurplaats is in de verste hoek van de tuin te vinden in verband met open vuur. De plek is omringd door een haag om ook hier een sfeervolle plek te creëren. De paden in de tuin stoppen met

sinds mei 2003 een eigen ontwerpbureau: tuinkunststudio Harry de Visser. Daarvoor werkte hij tien jaar lang bij diverse werkgevers als hovenier en ontwerper. Tevens heeft hij een periode een landgoed in Zuid-Frankrijk beheerd. Van origine is hij beeldend kunstenaar en vormgever.

opzet abrupt aan de kant van de boomgaard om de overgang naar de nieuwe boomgaard te markeren. Als je in gedachten al de klinkervlakken met elkaar verbindt dan ontstaat een denkbeeldige rechthoek door de gehele tuin, inclusief de stukjes tussen de halfopen hagen bij het terras. 



e heldere en strakke vorm verwijst tevens naar een historische boerderij-indeling. De ligusterhagen zijn 1 m hoog, waardoor de tuin besloten is zonder dat het vergezicht op de omgeving wordt verstoord. Centraal in de tuin ligt de moestuin. Deze is in tweeën gedeeld omringd door buxushaagjes van 40 cm hoog en breed. Ook de aanpalende kruidentuin is in twee stukken verdeeld, zodat de bewoners ook hierin eventueel in twee groepen kunnen werken. Het terras voor de ouderen bevindt zich naast het bijgebouw. Aangrenzend ligt de stiltetuin waarin symmetrie overheerst voor een rustige sfeer. De geschoren buxuspiramide fungeert als eyecatcher. De siertuin achterin is een plek waar de bewoners langs kunnen lopen of kunnen zitten op de bankjes. Dit deel vormt de achtergrond van de tuin vanaf de rolstoelhelling. De sering in het grind is hier de blikvanger. De beplanting is gebaseerd op historische boerderijbeplanting, een gedeelte ervan lokt insecten en vlinders. De vakbeplanting met siergrassen vormt hier rustblokken.

Harry de Visser uit Middelburg heeft

Gezellige entree Boomgaard Winkeltje

8


Oprit

Op het hogergelegen gemeenschappelijk terras kunnen eenvoudige picknicktafels worden geplaatst om gezamenlijk te lunchen. Op het gazon ernaast kunnen de bewoners eenvoudige spelletjes doen. Het geheel vormt een gezellige entree van de boerderij en wordt door de halfopen haag toch enigszins van de oprit gescheiden. Langs de randen

Tuin&Landschap Tuin&Landschap [ 13 thema [ 15 ] 2008

9

C

D

F

J

-35 cm

15

I

G

17 D 16

15 C

21

20

14

H 18

19 19

19 L

28

24

30

D

-35 cm

D

J

8

4

11

7

25

30

26

28

24

2

H

B

C

6 1

14

-35 cm

H J

5 G D

D

19

L

J

9

3

11

7

8

4

14

1

2

6 10

13

I

F

I

12 A

19

19 19

C

18

20 21

14 C

30

6xE

C

Plaats de kas in het gazon erboven, daardoor maakt de kas meer deel uit van de tuin. Plaats op de locatie van de kas een vlonder, doe op deze manier wat met het omringende water.  Laat een pad vanaf het ouderenterras naar de vuurplaats lopen.  Financier de stenen muur door middel van een sponsorproject. 


Siertuin 18 Pennisetum alopecuroides 19 Buddleja davidii ’Black Knight’ 20 Viburnum opulus 21 Ribes sanguineum ’Pink Rain’ 22 Leucanthemum ’Christine Hagemann’ 23 Verbena bonariensis 24 Paeonia officinalis ’Alice van Veen’ 25 Pulmonaria longifolia ’E.B. Anderson’ 26 Bergenia cordifolia 27 Hemerocallis ’Gentle Shepherd’ 28 Heliopsis helianthoides ’Summer Sun’ 29 Hosta tardiana ’Blue Moon’ 30 Calamagrostis  acutiflora ’Karl Foerster’ 31 Narcissus ’Ice Follies’ Bomen en hagen A Tilia cordata ’Rancho’ (stamhoogte 2 m) B Syringa vulgaris ’Olivier de Serres’ C Ligustrum vulgare D Buxus sempervirens E Pyrus communis ’Triomphe de Vienne’ F Gazon Gebruikte materialen G Grind H Grijze betonklinkers dikformaat of waalformaat I Betontegels 50 x 50 cm omgekeerd gelegd J Gemetselde baksteen idem als bijgebouw K Bankjes

Oordeel van de jury  Theo van ’t Klooster Dit ontwerp bestaat

uit een functionele vakkentuin, waarbinnen het programma van eisen een plek heeft gekregen. Het ontwerp wordt met 3d-beelden vanuit verschillende gezichtspunten goed verbeeld. Over de hagen turend is er contact met het landschap. Een actieve dialoog door bijvoorbeeld het doortrekken van de sloot of een vlonderterras over de watergang is niet opgezocht. Er is rekening gehouden met een lange, brede hellingbaan die als hoofdontsluiting de verschillende tuinruimten bereikbaar maakt. Een echte hoofdruimte ontbreekt echter. De kas staat op een vreemde plek, maar die kan verhuizen naar de ruimte met de buxuspiramide. Om een rondwandeling te kunnen maken zou je de vuurplaats door middel van een pad met het terras voor de ouderen kunnen verbinden.  Herman Berteler Het is niet duidelijk of de

rolstoelhelling qua bruikbaarheid aan de eisen voldoet. Een horizontaal gelegd tussenplateau lijkt hier op zijn plaats. Naast de trap van het hogergelegen terras is een hellingbaan wenselijk. Voor de oprit, die uit grind bestaat, zouden stabilisatiematten kunnen worden gebruikt omdat dit de toegankelijkheid en bruikbaar heid voor mensen met mobiliteitsproblemen vergroot. De verhoogde kruidentuin is slechts gedeeltelijk be reikbaar. Rolstoelgebruikers kunnen alleen zijdelings beperkt actief zijn en de grootte van de plantvakken dwingt de bewoners er bovenop te klimmen.  Patrick van Wieringen Technisch zit het ontwerp goed in elkaar. Hoogtes zijn goed aangege ven, maar de technische gegevens voor de muurtjes ontbreken. Daarnaast wordt het onderhoud van de hagen aan het water problematisch. Goed dat er paden in de moestuin zijn aangebracht, maar jammer dat er geen voorstel voor gewassen is gedaan. Verder zit de beplanting goed in elkaar, zes dezelfde peren in de boomgaard is echter wat summier. De tuin is goed te maken door bewoners en begeleiders al zullen de muurtjes niet goedkoop zijn. Ook moet de gehele tuin opgehoogd worden naar -35, dit betekent dat er 400 m3 extra grond nodig is. Dat zal aardig in het bud get hakken, maar het is zeker niet onuitvoerbaar. De presentatie van het plan is verder prachtig.  Cees Zaal en Esther van der Vlist De tuin

30

Tips van de jury

10

C

H

D

19 30

H

A

J

27 22

K

12 10

9 5

25 27 29 23

13 3

26

22

C

C

I

-35 cm

D

19

30

H

F

Stiltetuin en Terras 14 Hydrangea arborescens ’Annabelle’ 15 Rosa ’Schneewittchen’ 16 Lavandula  intermedia ’Dutch’ 17 Alchemilla mollis

w e d

16

K

p

Kruidentuin 1 Rosmarinus officinalis 2 Origanum vulgare 3 Myrrhis odorata 4 Mentha  piperita 5 Allium schoenoprasum 6 Armoracia rusticana 7 Hyssopus officinalis 8 Salvia officinalis 9 Thymus vulgaris 10 Foeniculum vulgare 11 Carum carvi 12 Levisticum officinale 13 Rumex acetosa

C

r


e

s t r i j d

O n t

w


is goed in mooie vakken opgedeeld en heeft duidelijke tuinkamers. Deze logische indeling maakt de tuin mak kelijk herkenbaar voor de bewoners. Ook het activi teitenveldje naast het grote terras is een pluspunt, zo heb je dicht bij de boerderij een ’ontspanningskamer’. De kas is echter niet bij de tuin betrokken en de vuur plaats heeft maar één uitgang, wat onvoldoende is voor de bewoners wanneer zij zich bedreigd voelen.


11

e

2 plaats e r p

w e d

s t r i j d

w

O n t

www.tuinenlandschap.nl Tekst en beeld Marion Ruigrok-Duijndam

Hof van Vlist

Marion Ruigrok-Duijndam heeft

N

➤

R

P = -70

olstoelgebruikers kunnen overal komen. Verder kun je vanuit elk raam van de boerderij alles in de gaten houden, zelfs diegene die achter in de moestuin op het bankje is neergestreken. Langs de gehele sloot komt een 1 m hoog hek van kastanjehout om te voorkomen dat mensen in het water vallen, de twee vlonders blijven toegankelijk door een poortje. De toegepaste beplanting is geschikt voor kleigrond, hoort thuis in het Zuid-Hollandse polderlandschap en kan bovendien goed tegen wind.

Compost Bessenstruiken P = -20 Kruidenbak Gazon

P = +10 Groentebed

De contouren van de tuin zijn in dit ontwerp zoveel mogelijk intact gelaten om een zo groot mogelijk te bewerken en te gebruiken oppervlakte te behouden. Het water van de sloot is bewust niet de tuin in getrokken omdat er al genoeg water in dit gebied is.

Groentebed Bankje

-20

P = -70 P = -35

-20

Oprit Groentebed

Groentebed

P = +10 Kruidenbak

P = -10

Kas

Leiperen P = -20

P = -10

P = -10

Groot terras Het grote terras bestaat uit Oudhollandse 80 x 80 cm tegels in de kleuren rood en antraciet die een Oudhollandse boerderijsfeer creëren. Er

12


Klein terras Tegen het bijgebouw ligt het kleine terras van dezelfde tegels als het grote terras. Hier kun je in de schaduw zitten en uitkijken over de beeldentuin. Die bestaat uit een centraal middenpad met aan weerszijden kronkelige grindpaden met moderne beelden. Hier groeien lage bodembedekkende vaste planten en siergrassen. De tuin is omgeven door een haag van 125 cm hoog. Aan de linkerzijde loop je onder een kastanjehouten pergola door richting de vuurplaats met opslagplaats.

van 125 cm hoog, die is regelmatig onderbroken zodat je dit gedeelte op meerdere punten kunt verlaten. Tussen de knotwilgen is een vlonder aangebracht zodat er water uit de sloot gehaald kan worden. Aangrenzend aan de moestuin liggen twee verhoogde kruidenborders met beide een slinger lavendel.

Hoogteverschillen Langs oprit en tuin komt een verhoogde opsluitband te staan van 12 x 25 x 100 cm, 10 cm bovengronds. Het terras loopt langzaam af van peil -0,20 naar peil -0,35. Langs het pad waar de zitbanken staan wordt de hoogte opgevangen door de twee kruidenbakken. In het pad naar de moestuin komt een hellingbaan naar peil -0,70. Ook in het pad van de beeldentuin loopt een hellingbaan. Het hoogteverschil wordt daar opgevangen door Linea palissaden. 



P = -35

De oprit bestaat uit een onderlaag van aangewalst, gebroken puin en een bovenlaag van mijnsplit. Dit is goedkoop en sterk. De parkeerplaatsen zijn ook uitgevoerd in mijnsplit. Voor het schuurtje liggen zwarte betonklinkers. Tussen de verkoopschuur en de tuin is een lage muur (125 cm) gemetseld van dezelfde stenen als de boerderijgevel. Aan de zonzijde staan vijf laagstam leiperen. De haag onder de grote eik blijft gehandhaafd, want deze ziet er goed uit. Aan de andere zijde van de oprit wordt de boom gerooid, zodat hier de haag kan worden gerestaureerd. Langs de hagen komen stroken hortensia’s die horen bij de boerderijen in dit gebied. Rondom worden stinsenplanten aangeplant, het kronkelige grindpad ligt er voor het onderhoud.

kunnen ruim 25 mensen zitten, ook is er plaats voor een barbecue. Aan het begin van de twee paden naar het grote terras staan kastanjehouten pergola’s voor de intimiteit. De zuidwestzijde en de noordoostzijde zijn afgezet met tuinschermen van glas. In de sierborders staan vaste planten en halfhoge sierheesters die op kleigrond kunnen groeien.

sinds 2001 een eigen ontwerpbureau: MQM Tuinontwerpen in Naaldwijk. Daarvoor werkte ze jarenlang als tuinontwerper in dienst van een hovenier. Ze werkt in opdracht van hoveniers, particulieren en bedrijven.

Moestuin In het midden van de tuin ligt de moestuin die in vieren is verdeeld. Het middenpad is in de looprichting afgezet met buxushagen om een mooie structuur te krijgen, vooral in de winter. Rondom ligt een 110 cm breed pad van betontegels (30 x 30) waar een rolstoel overheen kan alsook een kruiwagen. Aan een kant van de moestuin staan aal- en kruisbessen. De vier delen zijn elk aan een kant afgezet met bouwstaalmatten tussen kastanjepalen, waartegen bramen, frambozen, jostabessen en loganbessen groeien. Rondom de gehele moestuin staat een haag

Tuin&Landschap Tuin&Landschap [ 13 thema [ 15 ] 2008

13

1

1

1

2

10 3

10 13

2

2

12

2

13

13

13

12

12

2

2

13

2

12

12

3

13 11

11

9

4

8

9

5

4

4 6 4

6

6

8

5

5

4 7

7

7 6 8

6

Tip van de jury 

14

De kas en de glazen tuinschermen kunnen worden uitgevoerd in polycarbonaat om ze hufterproof te maken.


Vak 6 / Stinzenplanten Aconitum napellus subsp. Vak 2 / Moestuin pyramidale Hagen Ajuga reptans Acer campestre Allium ursinum Buxus sempervirens Anemone blanda Anthriscus sylvestris Fruitheesterrij Aquilegia vulgaris Ribes rubrum ’Jonkheer van Tets’ Arum italicum Ribes uva-crispa ’Achilles’ Chionodoxa sardensis Ribes uva-crispa ’Golda’ Convallaria majalis Ribes rubrum ’Witte Parel Corydalis cava Ribes nigrum ’Black Reward’ Crocus tomasinianum Klimmers tegen rekken van Dicentra spectabilis kastanjehout en bouwstaalmatten: Doronicum pardalianches Rubus fruticosus ’Thornless Eranthis hyemalis Evergreen’ Fragaria moschata Rubus fruticosus ’Thornfree’ Galanthus nivalis Rubus idaeus ’Glen Clova’ Galium odoratum Rubus idaeus ’Schönemann’ Geranium phaeum Ribes ’Josta’ Helleborus foetidus Rubus  loganobaccus Hesperis matronalis Vitis ’Glorie van Boskoop’ in Lamiastrum galeobdolon het middengedeelte over het Matteuccia struthiopteris prieel heen Narcissus foeticus ’Actaea’ Grote vakken Alle soorten Pachysandra terminalis groenten als wortels, prei, Primula vulgaris bieten, sla, andijvie, aardappels, Pulmonaria officinalis koolsoorten, bonen, tuinbonen, Ranunculus ficaria stokbonen, rabarber, aardbeien Viola odorata enzovoort. Vak 7 / Hagen Kas Opkweken van zaad in Voor de boerderij staan twee zaaibakken op een kweektafel ligusterhagen. Deze worden geaan de ene lange zijde van de handhaafd en gerestaureerd. Tuskas, tomaten in de losse grond sen verkoopschuur en parkeeraan touwen vastgemaakt aan de plaatsen moet ook een haag van andere, lange zijde van de kas, Ligustrum ovalifolium komen om paprika’s in de losse grond aan eenheid te verkrijgen. touwen vastgemaakt aan de anVak 8 / Talud/Berm dere, lange zijde van de kas. Anthriscus sylvestris Vak 3 / Kruidentuin Lamium maculatum Slingers Petasites albus Lavandula angustifolia ’Munstead’ Persicaria bistorta Ranunculus ficaria Kruiden worden in groepen aangeplant. De hoge soorten te- Symphytum grandiflorum gen de haag aan. De lage soorten Vak 9 / Leifruitbomen aan de voorzijde: Pyrus communis ’Doyenné du Allium schoenoprasum Comice’ Artemisia absinthium Galium odoratum Vak 10 / VasteplantenHyssopus officinalis border bij terras Melissa officinalis Bomen Sorbus ’Joseph Rock’ Mentha  piperita Heesters Origanum vulgare Aronia melanocarpa Rosmarinus officinalis Buxus sempervirens in bolvorm Salvia officinalis Cotinus coggygria ’Royal Purple’ Satureja montana Philadelphus coronarius Thymus vulgaris Prunus laurocerasus ’Polster’ Valeriana officinalis Weigela ’Evita’

Vak 11 / Vaste plantenborder bij terras Bomen Sorbus ’Joseph Rock’ Heesters Buxus sempervirens in bolvorm (diam. 25 cm) Cytisus purpurea Hydrangea paniculata ’Grandiflora’ Ribes sanguineum ’King Edward VII’ Viburnum tinus Vaste planten Achillea filipendulina Alchemilla mollis Aurinia saxatilis Brunnera macrophylla Centranthus ruber Echinacea purpurea ’Alba’ Geranium sanguineum Hosta fortunei ’Aureovariegata’ Monarda ’Beauty of Cobham’ Nepeta  faassenii Pulmonaria longifolia Rudbeckia fulgida ’Goldsturm’ Salvia nemorosa ’Ostfriesland’ Sedum ’Matrona’ Trollius europaeus Vak 12 – Pergola’s van kastanjehout Klimheesters (1 soort per pergola) Lonicera periclymenum ’Belgica Select’ Parthenocissus tricuspidata ’Veitchii’ Clematis montana var. Rubens Clematis ’Jackmanii Superba’ Hedera helix ’Goldheart’ Vak 13 – Plantenbakken lage, ronde plantschalen van C.A. Boer bv Winter Winterviolen in blauw en wit Zomer Impatiens wallerana in kleuren Pelargonium zonale Pelargonium peltatum in verschillende kleuren Surfinia in kleuren Ander beschikbaar perkgoed

w e d

12

Vak 5 / Rondom verkoopschuur Hydrangea macrophylla in de kleuren blauw en roze

Vaste planten Achillea millefolium ’Cerise Queen’ Alchemilla mollis Arabis caucasica ’Hedi’ Brunnera macrophylla Centaurea montana ’Grandiflora’ Doronicum orientale Echinacea purpurea Geranium  magnificum Hosta ’Elegans’ Malva moschata Nepeta  faassenii Phlox carolina ’Bill Baker’ Rudbeckia fulgida ’Goldsturm’ Salvia nemorosa ’Ostfriesland’ Sedum spectabile ’Stardust’

p

1

Vak 4 / Boomgaard Halfstam fruitbomen Malus domestica ’Jonagold’ Malus domestica ’James Grieve’ Malus domestica ’Cox’s Orange Pippin’ Prunus domestica ’Opal’ Prunus domestica ’Bleue de Belgique’

r

Hof van Vlist

Vak 1 / Beeldentuin Haag Acer campestre Vakken In de kleine vakken komt één soort plant te staan, in de grotere vakken twee soorten. Epimedium perralchicum ’Frohnleiten’ Liriope muscari Tiarella cordifolia Luzula sylvatica + narcissen Geranium  magnificum + Helleborus foetidus Anemone nemorosa + Polystichum setiferum

e

s t r i j d

O n t

w


Oordeel van de jury  Theo van ’t Klooster De kleurstelling in dit

ontwerp is soms bruut en hard en lijkt bij de ellipsen in de boomgaard een verzoenend karakter te zoeken. Het plan richt zich vooral op de functies uit het programma van eisen. De hekwerken van kastanjehout zijn consequent op de slootkant geplaatst en laten zien dat de veiligheid voor de doelgroep als belangrijk wordt gezien. De ontwerper zoekt niet actief een dialoog met het omringende landschap. Een evenwichtige compositie die vanuit inventarisatie, analyse en visie is ontstaan, ontbreekt.  Herman Berteler Voor mensen met functie-

stoornissen, onder wie rolstoelgebruikers, is de tuin toegankelijk en bruikbaar. Alhoewel het onduidelijk is of dit ook geldt voor het gras naar de vuurplaats en het schorspad in de sierborder. De relatie van lengte en hellingpercentage is moeilijk op te maken uit het gebruik van de toegepaste hellingbanen. Met het oog op veiligheid is het goed dat de tuin met een hek is afgeschermd van het omringende water, terwijl de vlonders toegankelijk blijven door middel van poortjes. Of er ook is nagedacht over de veiligheid van de vlonders zelf, is niet duidelijk. Denk hierbij aan afrijbeveiliging en leuningen, of aan antislipprofiel en naadbreedte. Verder zijn de doodlopende grindpaadjes met een beeld aan het eind in de siertuin niet functioneel voor de groep ouderen voor wie dit gedeelte is bestemd.  Patrick van Wieringen De ontwerptekening

is duidelijk en de grondslagen zijn goed aangegeven. Het geheel kan goed door de bewoners en begeleiders worden uitgevoerd, hoewel de technische uitleg van de vlonders ontbreekt. Daarnaast is de tuin in vele fasen aan te leggen. Het toegepaste materiaal past goed bij de boerderij. Wanneer echter alles nieuw wordt aangeschaft, zal dit een kostbare zaak worden. De ondergrond van de oprit en de parkeerplaatsen wordt verhard. Daardoor wordt het split minder op een hoop gereden. Verder heeft de ontwerper goed nagedacht over het houten opslagje bij de vuurplaats, de compostbakken, de barbecue en het hekwerk. Ook de verhoogde kruidenbakken zijn een goede oplossing om hoogteverschillen op te vangen. De beplanting is met zorg uitgekozen en past bij het landschap.  Cees Zaal en Esther van der Vlist Voor de

ouderen is een leuk terras met een bijbehorende tuin gepland. Daarnaast heeft de ontwerper gedacht aan verschillende leuke zitjes verspreid over de tuin. De groentetuinen liggen echter in het verlengde van het grote terras. Hierdoor kunnen de bewoners overdag niet rustig op het terras zitten omdat er achter andere bewoners aan het werk zijn. De tuinen liggen verder te dicht op elkaar, wat te druk is voor de bewoners.


15

e

3 plaats

Rust, regelmaat en rijkdom

e r p

w e d

s t r i j d

Tekst en beeld Nathalie Harbrecht

w

O n t


P = -110

In dit ontwerp draait het om de drie r’en van rust, regelmaat en rijkdom. De tuin is een oase van rust en regelmaat voor de bewoners te midden van het rijke slagenlandschap waarin Zorgboerderij Vlist zich bevindt.

N

➤

Gras

Terras met vuurplaats

Terras P = -35

Bijgebouw

H

Gazon Gazon P = -70

U-elementen

Groot terras P = -35

Verhoogd kruidenbed

Verhoogde vijver

Trap + rolstoelhelling

P = -70 P = -10 Moestuin

Kas

Moestuin

Winkeltje

Boomgaard P = -70 Parkeerplaats Houten brug

P=0

et motto van de tuin, rust, regelmaat en rijkdom, is in het hele ontwerp terug te vinden. De boomgaard, het winkeltje en één zijde van het grote terras zijn afgezet met een 1,80 m hoge haag. Die scheidt duidelijk het openbare van het privé gedeelte van de tuin. Dit zorgt voor rust voor de bewoners, omdat zij niet geconfronteerd worden met heen en weer rijdende mensen en bezoekers van het winkeltje. Die ligt wel goed in het zicht van de boerderij. Parkeren is mogelijk tussen de eik en het winkeltje. Zo hoeven bezoekers niet verder het terrein op. Het grote terras ligt recht in het zicht van de boerderij. Daardoor is de loopafstand van de keuken naar het terras kort. Op het terras staan zes grote plantenbakken van 1 x 1 x 1 m op wielen met dakplatanen. Daarmee is het terras flexibel in te delen. De bewoners kunnen in kleine groepjes zitten of de tafels bij elkaar zetten en de bomen zo verplaatsen dat zij schaduw geven waar dat nodig is. Het terras biedt een mooi uitzicht over de kruidentuin en de lange vijver naar het landschap buiten de tuin. De kruidentuin en de vijver hebben dezelfde vorm om rust en regelmaat te creëren, en zijn beide 40 cm hoog. Deze prominente zichtas verdeelt de tuin duidelijk in een nuts- en een siergedeelte. Links van de as vind je de boomgaard, de kas

en de moestuinen, en rechts ligt de siertuin. Achter het bijgebouw is een terras voor zes tot tien personen en helemaal achter in de siertuin ligt een tweede ruim terras met vuurplaats. Dit is ook te bereiken vanaf de moestuin. Zo gesloten als de straatkant van de tuin is, zo open is de kant van de siertuin. Het achterliggende landschap wordt zo maximaal betrokken bij de tuin.

Materialisering Overal in de tuin liggen 50 x 50 betontegels. Deze worden ondersteboven gestraat voor een strak effect. De tegels worden vaak tweedehands aangeboden, meestal gratis of tegen een kleine vergoeding. De verrijdbare bakken op het grote terras zijn gemaakt van sloophout, oude pallets bijvoorbeeld, en gebeitst in donkergrijs. Deze neutrale kleur geeft rust. Langs de vijver, op het terras met vuurplaats en de boomgaard, staan grijze U-elementen om te zitten. De vijver en kruidentuin worden opgemetseld, gestuukt en lichtgrijs geverfd.

Beplanting Qua kleur is de tuin rustig: veel wit met roze en blauw. Daarnaast zorgt de herhaling van heesters en vaste planten voor rust en regelmaat. In de boomgaard staan halfstambomen. De

het opzetten van haar eigen ontwerpbureau Nathalie Harbrecht Tuinontwerpen. In mei heeft ze de tuinontwerpopleiding aan het Wellant College in Gouda afgerond. Tijdens haar opleiding maakte ze al geregeld beplantingsplannen voor een hovenier bij haar in de buurt.

appel- en pruimenbomen bestuiven elkaar, de perenboom is zelfbestuivend. In de siertuin staat Morus nigra omdat deze niet al te groot wordt (5 tot 8 m) en het goed doet op kleigrond. Naast het kleine terras en de vuurplaats zijn knotwilgen geplaatst om de overgang naar de natuur buiten de tuin te accentueren en naar binnen te halen. Voor de haag is Fagus sylvatica gekozen omdat deze de seizoenen duidelijk laat zien. Tussen de boomgaard en de moestuinen staat een aalbessenhaag. De bessen kunnen worden verkocht in het winkeltje. De gekozen heesters hebben elk wat extra’s te bieden qua bloei, bessen of een mooie herfstverkleuring. Rosa rugosa ’Alba’ bijvoorbeeld bloeit in de zomer en geeft in het najaar eetbare bottels. Alle heesters worden tussen de 1 en 2 m hoog, zodat ze het overzicht over de tuin niet belemmeren. De border onder de es in de siertuin is beplant met Verbena, Echinacea en Gaura. Door de hoogte van de border, Verbena wordt zo’n 1-1,5 m hoog, krijgt de tuin diepte. De border ontneemt echter niet het zicht op de tuin omdat hij eveneens transparant is. Rondom de vuurplaats heeft de border een natuurlijke uitstraling. Hier groeien grassen, beemdooievaarsbek, kattenstaart en irissen. Die trekken vlinders en insecten aan. 



Gras

Nathalie Harbrecht is bezig met

West Vlisterdijk P = +50

16



17

Salix alba 2

10

Pe

Ca

Ca

Pe 12

Ca

B

Pe

3

B

4 Ca

12 Pe 1

10 Pe

Ca 2

8

2 Alnus glutinosa

Ca

Pe 3

Pe

Ca

2 Pe Ca

8

Pe 10

4

Ca 8

13

2

B

B

B

10

C

4

B E

4 A

2 Gazon

E

3

C

C

A

10+11

A

6

=

9

1 B 1 C

10 5

6

F 7+8

F F

9

6 D

10

8 7

5

9

7

E E

E

6

C

4

7

D

9

10+11

D

D

4

E

E

5

F

4

F

10+11

B

C

6

B

F F

F

F 7+8

F

A

D

E

D

E

11

E

F

B B

D B

D

15

5

3

2

H D

15

6

6

D D

14

10

10

G B

B

B

F

12

7+8 F D

7+8

E F G F E G D F B E D D

B

B

G

G

I

G I I

Haag Fagus sylvatica

Rondom de vuurplaats Bomen Morus nigra Salix alba (geknot op 1,5 m) Haag Fagus sylvatica (1,2 m hoogte) Heesters A Hydrangea arborescens ’Grandiflora’ B Deutzia  rosea ’Campanulata’ C Viburnum opulus ’Compactum’ D Fothergilla major E Rosa rugosa ’Alba’ Bollen Crocus tommasinianus Narcissus ’Geranium’ Scilla siberica Grassen Pe Pennisetum alopecuroides ’Hameln’ Ca Carex morrowii

Klein terras en gazon Vaste planten 1 Iris sibirica ’Perry’s Blue’ 2 Iris laevigata ’Rose Queen’ 3 Iris foetidissima ’Yellow Seeded’ 4 Lythrum virgatum ’The Rocket’ 5 Rodgersia podophylla 6 Campanula persicifolia 7 Digitalis purpurea 8 Echinacea purpurea 9 Filipendula palmata 10 Geranium pratense ’Plenum Violaceum’ 11 Helleborus niger 12 Lythrum salicaria 13 Astilbe ’Bremen’

Bomen Morus nigra Salix alba (geknot op 1,5 m) Haag Fagus sylvatica (1,2 m hoogte) Heesters A Hamamelis japonica ’Zuccariniana’ B Viburnum opulus ’Compactum’ C Fothergilla major D Rosa rugosa ’Alba’ E Deutzia gracilis Bollen Crocus tommasinianus Narcissus ’Geranium’ Narcissus ’Tête à Tête’

Kruidenvak Lavandula angustifolia Basilicum minimus Petroselinum crispum Salvia officinalis Allium schoenoprasum

Melissa officinalis Mentha  piperita Origanum vulgare ’Compactum’ Thymus vulgaris ’Compactus’

Bomen Platanus acerifolia (tot dak geleid) Haag Fagus sylvatica (hoogte 0,85 m) Fagus sylvatica (hoogte 1,2 m) Heesters A Fothergilla major B Ribes sanguineum C Viburnum burkwoodii D Prunus laurocerasus ’Otto Luyken’ E Hydrangea quercifolia F Hydrangea macrophylla G Philadelphus ’Manteau d’Hermine’ H Hamamelis japonica ’Zucca riniana’ I Viburnum opulus ’Compactum’ Bollen Scilla siberica Narcissus ’Geranium’ Narcissus ’Tête à Tête’

Vaste planten 1 Campanula latifolia ’Alba’ 2 Echinacea purpurea 3 Geranium ’Brookside’ 4 Geranium sanguineum ’Alan Bloom’ 5 Geranium ’Dusky Rose’ 6 Heuchera ’Rachel’ 7 Hosta ’Royal Standard’ 8 Helleborus niger 9 Anemone hupehensis ’September Charm’ 10 Aruncus dioicus 11 Phlox ’Amethyst’ 12 Phlox ’Bright Eyes’ 13 Salvia nemorosa ’Ostfriesland’ 14 Monarda ’Beauty of Cobham’ 15 Sedum spectabile ’Brillant’

Tip van de jury 

18


 Herman Berteler De hoogteoverbrugging aan

beide zijden van het grote terras door een gecombineerde trap en hellingbaan is prima doordacht. Het verhoogde kruidenbed is echter te laag om staand aan te werken, met een zitwerkrand zou je dit kunnen oplossen. De banken maken de hoofdas minder toegankelijk. Daarnaast is het niet duidelijk of de kas, die helemaal vrij staat, is beveiligd tegen inrijden of inlopen en of deze is voorzien van glazen of kunststoframen. En hoe veilig is het bruggetje over de sloot? Bovendien maakt de ontwerper niet duidelijk of het water in de ouderentuin een inrij- en inloopbeveiliging heeft. Demente ouderen kunnen zo de sloot inlopen.  Patrick van Wieringen De grondslaghoogtes

Groot terras Vaste planten 1 Verbena bonariensis 2 Echinacea purpurea 3 Gaura lindheimeri ’Whirling Butterflies’ 4 Rodgersia podophylla 5 Filipendula palmata 6 Iris foetidissima ’Yellow Seeded’ 7 Astilbe ’Bremen’ 8 Astilbe ’Gladstone’ 9 Geranium pratense ’Plenum Violaceum’ 10 Hosta ’Royal Standard’ 11 Helleborus niger

goed vanaf een brede middenzone bereikbaar. De verhoogde vijver wordt echter als object in een waterrijke omgeving niet begrepen. De grasvlakken tussen vuurplaats en het kleine terras zijn restruimtes vanwaar een blik over het slagenlandschap mogelijk is. Het houten bruggetje bij de boomgaard doet vermoeden dat een koppeling met de parkeerplaats gewenst is, maar dat wordt niet door een opening in de haag ondersteund en daarmee is de plek wat vreemd gekozen. Waarom ligt hij niet tegen de haag met de bank? De hellingbanen naar het grote terras missen lengte om als rolstoelvriendelijk gebruikt te kunnen worden. Het ontwerp is verder een gebruikstuin met aandacht voor moestuinen, kas, terras en vuurplaats.

5

F

E 4

5

B

4

F

8

Gazon

E

13

3

F

F

Fraxinus excelsior

D

1

8

Pe Ca 1

Pe

4

4

3

Ca

 Theo van ’t Klooster De tuinfuncties zijn

F

Opvullen met Narcissus ’Tête a Tête’ en 1+2+3

9

B

Oordeel van de jury

G C

2 3

5

G

F

F

Krokussen

B

10 Ca

15

6

10

12

7+8

H G

F

2 Ca

7+8

E

14

13

1

E

E

D D


10


Ca

Pe 3

E

11

D

A

A

w e d

Pe 1

4

E

9

A F

E

B B

p

G G

B

C

r

G

Rust, regelmaat en rijkdom

C

D

e

D

D

H

s t r i j d

O n t

w


zijn goed aangegeven, maar de gecombineerde hellingbaantjes en traptreden kloppen niet. Daarnaast is de tuin goed in fasen aan te leggen omdat de tuin duidelijk is opgedeeld. De voorgestelde tweedehands bestratingsmaterialen en het sloophout maken het goedkoop. De technische omschrijving is echter wat summier. Zo zijn de vijver, het verhoogde kruidenbed en het bruggetje technisch niet uitgewerkt. De verrijdbare platanen zijn creatief bedacht, maar 1 x 1 x 1 m bakken zijn niet te verrijden. Jammer dat er geen voorstel is gedaan voor gewassen in de moestuin, die overigens op deze klei op veengrond te laag ligt (40 cm uit water). De beplanting past goed bij het landschap, maar zal zwaar op het budget drukken.  Cees Zaal en Esther van der Vlist Het is

mogelijk om op verschillende plekken tegelijkertijd aan het werk te zijn en dit is goed. Het verhoogde kruidenbed is mooi en gemakkelijk te bewerken. De tuinen zijn echter slechts via het grote terras toegankelijk. Dit is niet goed omdat de bewoners dan tijdens het werk over het terras moeten. De verschillende tuindelen zijn verder weinig toegankelijk en de vuurplaats ligt uit het zicht.

Maak van de verhoogde vijver een tweede verhoogd kruidenvak Tuin&Landschap [ 13 thema ] 2008

19

e

4 plaats


e r p

w e d

s t r i j d

Tekst en beeld Carrie Preston en Marilies Jacobs

w

O n t


Parkeren

N

➤

Gazon

Vuurtuin

D

Stiltetuin

Schaduwtuin

Snijbloemen

Snijbloemen

Compost

Siertuin

Compost Kas

Moestuin

Moestuin

Ontmoetingstuin Parkeren

Gazon

Winkeltje Kruidentuin

Kruidentuin

Kruidentuin Bloemenweide

Boomgaard Bloemenweide

Structuur, overzicht en voorspelbaarheid vormen de basis van dit ontwerp waarin de zintuigen gestimuleerd worden. Het biedt de gebruikers zowel veiligheid als autonomie. Iedere functie bevindt zich in een duidelijk te onderscheiden ruimte. De tuin bestaat uit kamers, de gebruikers gaan op kamers.

e tuin heeft een heldere infrastructuur. Er zijn hoofdwegen die een vertrouwde route naar belangrijke bestemmingen vormen. Door meerdere ingangen en zijwegen kunnen bewoners ongewenst contact ontwijken, zonder dat zij verdwalen of uit het zicht verdwijnen. De meest intensief gebruikte ruimtes liggen dicht bij de gebouwen en hoofdassen. De bijzondere eigenschappen van deze unieke locatie komen tot hun recht in het ontwerp. De tuin heeft een monumentale, klassieke opzet die past bij een oude boerderij. In de tuin is veel aandacht besteed aan het creëren van een relatie met het omringende landschap. Vanuit de boomgaard of de vuur- en stiltetuinen kijk je naar de polder. De link met het landschap wordt ook versterkt door de keuze van de beplanting: knotwilgen, elzen en oever- en weidebeplanting. Zoveel mogelijk inheemse planten zijn gebruikt, ook planten die historisch gezien bij een boerderij horen, zoals boerenpioenen en gebroken hartjes. De bewoners kunnen zelf klussen, zoals dat hoort als je op kamers gaat. Geen dure designspullen, maar eerlijke en gemakkelijke materialen, bijvoorbeeld stoeptegels en grind, worden gebruikt.

Entreetuin

20


Groot terras en siertuin Het terras van 8 bij 8 m is uitgevoerd in betontegels (30 x 30 of 50 x 50) in combinatie met een waalformaat klinker. Het ligt zo dicht mogelijk bij het hoofdgebouw en wordt omsloten door de siertuin en lage hagen. Aan de kant van het winkeltje komen wat hogere struiken. De siertuin ligt hier vanwege de goede bezonning. Het terras is niet altijd in gebruik, dus kan ook hier gewoon gewerkt worden. Bovendien is de beplanting zo gekozen dat bij goed onderhoud in het voorjaar er in de zomer nog maar weinig onderhoud nodig is. Langs het bijgebouw is verder een schaduwtuin gepland en langs het pad tegen de hagen van de moestuin liggen twee vakken voor eenjarige snijbloemen.

Moestuin De hagen rondom de moestuin zijn 60 tot 80 cm hoog. Via een centraal padenkruis is dit gedeelte toegankelijk voor rolstoelgebruikers. Beide moestuindelen zijn voorzien van een composthoop. De kunststof tunnelkas is van alle kanten bereikbaar. Het aantal bedden en de richting ervan alsook de breedte van de paden tus-

sen de bedden zijn nog variabel, ze kunnen aangepast worden aan de behoefte van de bewoners. Bessenstruiken en rabarber zijn de vaste planten hier. Langs de randen van de bedden worden zaaibloemen voorgesteld die een gunstige werking hebben op de tuin, zoals Oost-Indische kers, Tagetes en Calendula.

Boomgaard en kruidentuin De aanwezige perenbomen blijven gehandhaafd. Onder de bomen wordt een weidebloemenmengsel gezaaid. Daarin worden graspaden gemaaid, die zijn bij droog weer ook door rolstoelers te gebruiken. Naast de hagen van de boomgaard komen kruidenvakken. In het vak met de oude perenboom komen kruiden die meer schaduw verdragen, in de andere twee de meer zonminnende soorten.

Klein terras en vuurtuin Naast het bijgebouw ligt het kleine terras dat ook is omringd door hagen. Die kunnen hier eventueel wat hoger zijn om rust en stilte te garanderen. De beplanting in deze stiltetuin is aangepast aan de schaduw die de aanwezige es in de tuin werpt. Via een pad bereik je de vuurplaats die aan een kant is afgeschermd met een haag en richting het landschap open is. Tussen de vaste planten komt een bescheiden ’vurig’ tulpenmengsel.

Hoogteverschil Het hoogteverschil in de tuin wordt alleen in het middendeel opgevangen met treden. De zij- en hoofdpaden volgen de glooiing van het terrein. 



De aanwezige hagen worden verplaatst, gesnoeid en herplant op de aangegeven plaats. Het talud naar de sloot bestaat uit gras, daarna begint een beplanting met grote groepen vaste planten met verschillende

bloeitijden en veel bloembollen. Bij het winkeltje ligt een terrasje voor winkelbezoekers, afgeschermd met een haag. De deur van het winkeltje zou verplaatst kunnen worden naar de wegkant om drukte te voorkomen bij het grote terras. Op het brede entreepad ligt een halfverharding. Zodoende hoeft niet telkens opnieuw te worden gestraat als deze verzakt.

Carrie Preston en Marilies Jacobs zijn beide zelfstandig tuinontwerper en werken geregeld samen als TOOP tuinarchitectuur. Preston studeerde tuinen landschapsarchitectuur in haar geboorteland de Verenigde Staten. Jacobs volgde de Hogere Tuinbouwschool in Nederland.


21


51

51

50

48

51

51


54

47

54

47

56

47 48 49 50 51 52 53

55

50

52

49

52

49

51

51

50

48

55

50

Schaduwtuin

55A

55A

56

53

53

Viburnum opulus ’Compactum’ Viburnum bodnantense ’Charles Lamont’ Hemerocallis ’Crimson Pirate’ Geranium phaeum ’Album’ Philadelphus ’Virginal’ Aster divaricatus Bergenia ’Bressingham White’

54 Hemerocallis ’Crimson Pirate’ 55 Viburnum bodnantense ’Charles Lamont’ 55A Clematis montana ’Grandiflora 56 Viburnum opulus ’Compactum’ 57 Bergenia ’Bressingham White’ Narcissus triandus ’Thalia’ Chionodoxa forbesii

12

13

36

37

11

38

Winkeltje

33

34

35

39 10

30

32

28 39

13A

8

13A

13A 13

25

70

23

43

42

24 23

45

74 66

66

26 68

76

75

67

25 65

71

13A 44

32

28 29 27

41

26

23

69

30

40

27

43

42

31 33

34

35

38

29

40 41

36

37

31

66

24

44 45

23

Bank 73

10

73 72

Parkeren

62

Stiltetuin 73 9A

62 1

9

21

4 3

17

15

7

16

14

8

Plantvak voor winkeltje 13 Ajuga reptans Crocus ’Blue Pearl’ 13A Hydrangea paniculata ’Grandiflora’

16

23

16

20 19

Siertuin 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 25 27 28 29 30 31

Buddleja davidii ’Ile de France’ Alchemilla mollis Geranium ’Brookside’ Calamintha nepeta ssp nepeta Salvia nemorosa ’Blauhügel’ Phlox ’Lavendelwolke’ Aquilegia alpina Alchemilla mollis Narcissus ’Minnow’ Astrantia maxima Iberis sempervirens ’Snowflake’ Geranium clarkei ’Kashmir White’ Iris sibirica ’Perry’s Blue’ Alchemilla mollis Narcissus ’Minnow’ Syringa meyeri ’Palibin’ Gillenia trifoliata Narcissus triandus ’Thalia’ Aquilegia alpina Dicentra spectabilis ’Alba’ Physostegia virginiana ’Bouquet Rose’ Allium sphaerocephalon

16

14

16

16

58 16

79 77

23 60 63

14

14

14

21

59 17

1864

17

15 14

14

14 16

62

64

17

18

5 6 naar ontmoetingstuin Links van entree doorlopend 1 Brunnera macrophylla Chionodoxa forbesii 2 Lysimachia punctata Narcissus ’February Gold’ 3 Petasitis hybridus 4 Persicaria amplexicaulis ’Speciosa’ 5 Ajuga reptans 6 Symphytum grandiflorum ’Wisley Blue’ 7 Lysimachia clethroides Leucojum aestivum 8 Lythrum salicaria Fritillaria meleagris 9 Iris sibirica ’Perry’s Blue’ 9A Lythrum salicaria 10 Caltha palustris Fritillaria meleagris 11 Lysimachia punctata Narcissus ’February Gold’ 12 Brunnera macrophylla Galanthus nivalis

22

22

2

61

20 19

58 Gillenia trifoliata Chionodoxa forbesii 59 Geranium phaeum ’Album’ Narcissus triandus ’Thalia’ 60 Brunnera macrophylla Muscari latifolium 61 Geranium phaeum ’Album’ Narcissus triandus ’Thalia’ 62 Viburnum opulus ’Compactum’ 63 Malus ’Red Sentinel’ 64 Viburnum opulus ’Compactum’ 65 Brunnera macrophylla Muscari latifolium 66 Dicentra spectabilis ’Alba’ 67 Symphytum grandiflorum ’Wisley Blue’

77

58

Stiltetuin 32 Paeonia officinalis ’Mollis’ 32A Nepeta faassenii ’Six Hills Giant’ 33 Geranium  cantabrigiense ’Biokovo’ 34 Geranium  cantabrigiense ’Biokovo’ 35 Aquilegia alpina 36 Phlox ’Rosa Spier’ Allium sphaerocephalon 37 Physostegia virginiana ’Bouquet Rose’ 38 Dicentra spectabilis ’Alba’ 39 Gillenia trifoliata Narcissus triandus ’Thalia’ 40 Syringa meyeri ’Palibin’ 41 Origanum ’Rosenkuppel’ 42 Iris sibirica ’Perry’s Blue’ 43 Paeonia officinalis ’Mollis’ 44 Alchemilla mollis Narcissus ’Minnow’ 45 Iberis sempervirens ’Snowflake’ 46 Nepeta faassenii ’Six Hills Giant’ Chionodoxa forbesii

78

68 Iris sibirica ’Perry’s Blue’ 69 Petasitis officinalis 70 Symphytum grandiflorum ’Wisley Blue’ 71 Astilbe chinensis ’King Albert’ 72 Brunnera macrophylla 73 Dicentra spectabilis ’Alba’ Fritillaria meleagris 74 Viburnum opulus ’Compactum’ 75 Ajuga reptans 76 Clematis fargesii 77 Viburnum opulus ’Compactum’ 78 Ajuga reptans 79 Clematis montana ’Grandiflora Galanthus nivalis

77

Hagen Ligustrum vulgare Bomen Salix Alnus glutinosa Moestuin Rubus ideaeus ’Malling Delight’ Rubus ideaeus ’Autumn Bliss’ Ribes uva-crispa ’Hinnonmaki Red’ Ribes uva-crispa ’Invicta’ Ribes nigrum ’Silvergieter’s Zwarte’ Ribes nigrum ’Wellington XXX’ Ribes rubrum ’Jonkheer van Tets’ Ribes rubrum ’Roodneus’ Ribes rubrum ’Witte Parel’ Rheum rhabarbarum ’Frambozenrood’ Narcissen en tulpen naar keuze als snijbloem



22



23

96 86

99

97

w e d

70

p

 Theo van ’t Klooster De tuin is vanuit de

88 87

r

Oordeel van de jury

Op kamers in de polder 85

e

s t r i j d

O n t

w


102

98

105

101 100

103

104

110

112

113

106 108

109

107

111

114

plek georganiseerd en niet vanuit het landschap. Het is een voor de doelgroep bruikbare vakkentuin waarin elk vak een eigen functie heeft. De vuurplaats kan als tegenhanger van het kleine terras een interessante ruimte worden. Het verschil in beheer in de boomgaard kan op termijn een interessante vegetatie opleveren. De betekenis van de slingerende haag vanaf het winkeltje naar de moestuin is onduidelijk en kenmerkt zich door een zekere vormwil. Plaats en aantal van de bankjes in of nabij de taluds overtuigen niet.

71

 Herman Berteler Een praktische tuin door de

73

73 72

95

93

94

73 Boomgaard

Vuurtuin 84 83

90 80

81

91

92

82 89

duidelijk herkenbare tuinkamers. Er is door de ontwerpers goed gekeken naar de gebruikersgroep. De vuurtuin, de banken achter de haag van de moestuin en in de kruidentuin en boomgaard bieden volop rustpunten en dat is ook positief. Het is echter niet duidelijk voor welke halfverharding de ontwerpers kiezen. Is deze gebruikers- en rolstoelvriendelijk? In het middendeel wordt het hoogteverschil opgevangen met treden, er is geen zichtbare rolstoeltoegankelijkheid. De zijhoofdpaden volgen de glooiing van het terrein, daardoor wordt de hellingbaan erg lang. Wat is het hellingpercentage en zitten er ook vlakke plateaus in? Vragen waarop de begeleidende tekst en tekening geen antwoord verschaffen.  Patrick van Wieringen Het beplantingsplan bij

Vuurtuin 80 Sedum ’Herbstfreude’ Tulipa ’Queen of the Night’ Tulipa ’Pink Diamond’ Tulipa ’White Triumphator’ Tulipa ’Koningin Juliana’ Tulpen mengen 81 Lysimachia clethroides 82 Persicaria bistorta 83 Lamium orvala 84 Astilbe chinensis ’King Albert’ 85 Iris sibirica ’Perry’s Blue’ 86 Symphytum grandiflorum ’Wisley Blue’ 87 Persicaria bistorta 88 Petasitis officinalis

24


Boomgaard 89 Malus domestica ’Gloster’ 90 Prunus domestica ’Opal’ 91 Prunus domestica ’Victoria’ 92 Malus domestica ’Notarisappel’ 93 Pyrus communis ’Doyenné du Comice’ 94 Pyrus communis ’Winterrietpeer’ 95 Malus domestica ’Rode Boskoop’ Crocus verwilderingsmengsel Eranthis hyemalis Galanthus nivalis Onder de fruitbomen bloemenmengsel Tussen de fruitbomen graspaden

Kruidentuin 96 Galium odoratum 97 Allium schoenoprasum 98 Mentha rotundifolia ’Variegata’ 99 Levisticum officinalis 100 Myrrhis odorata 101 Melissa officinalis 102 Artemisia dracunculus 103 Allium tuberosum 104 Thymus vulgaris 105 Rosmarinus officinalis 106 Satureja montana 107 Salvia officinalis 108 Foeniculum vulgare 109 Angelica archangelica 110 Hyssopus officinalis 111 Sanguisorba officinalis 112 Origanum vulgare 113 Ruta graveolens 114 Valeriana officinalis

dit ontwerp is – op de moestuin na – zeer uitgebreid en er is goed over nagedacht. Het ontwerp is ook zeker in vijf of zes fasen aan te leggen en als er voor de halfverhardingen tweedehands materialen worden gebruikt, blijft het binnen het budget. Daarnaast zijn de twee composthopen in twee verschillende tuindelen een goed idee. Het kasje is echter niet hufterproof en technische informatie erover ontbreekt. Ook geeft het plan weinig uitleg over de bestratingsmaterialen en de verhogingen/verlagingen en zijn de grondslaghoogtes slechts summier aangegeven. De parkeerplaatsen zijn niet praktisch.  Cees Zaal en Esther van der Vlist Deze

ontwerpers hebben onze wensen goed begrepen. Het ontwerp heeft mooie tuinkamers, die overzichtelijk en soms verrassend zijn. De tuin heeft een mooie ontmoetingsplek en veel rustpunten met bankjes, er zijn veel mogelijkheden om je even terug te trekken. Bovendien heeft de tuin veel uitgangswegen. Ook de vuurplaats en terrassen zijn goed gevonden. De parkeerplaats naast het winkeltje ziet er leuk uit, maar is niet mogelijk want de verhoudingen kloppen niet.


25

e

5 plaats e r p

w e d

s t r i j d

Tekst en beeld Gerwin Lorkeers

w

O n t


Nieuwe functies op oude grond N

➤

Dit ontwerp is gebaseerd op het ontwerpprincipe zoals je dat veel tegenkomt bij oude boerderijen. Direct rond de boerderij bevinden zich de sier- en nutstuin. Hoe verder van de boerderij hoe ruiger het erf en natuurlijker het karakter. Langzaamaan loopt de tuin over in het landschap.

D

oor middel van een breed pad, de centrale as die vanaf de boerderij dwars over het perceel loopt, worden siertuin, terras en nutstuinen ontsloten. Al deze tuinonderdelen worden begrensd door een duidelijke afscheiding. Verder naar de randen van het perceel bestaat de tuin alleen uit gras met inheemse kruiden, landschappelijke beplanting en natuurvriendelijke oevers, waardoor de tuin naadloos overgaat in het omliggende weidegebied. De centrale as bestaat uit gebakken dikformaat klinkers en wordt aan een kant begrensd door borders met vaste planten, heesters en bollen als Buddleja, Philadelphus, Aster, Echinacea en Phlox. De beplanting is het gehele jaar aantrekkelijk voor zowel de bewoners als insecten en vogels. De belangrijkste kleuren zijn wit, paars en blauw, vanwege hun rustgevende en zakelijke karakter. Het blauw achter in de tuin geeft daarnaast extra diepte aan de centrale as. Aan de andere zijde van de centrale as staan appelbomen te midden van een weidemengsel met verschillende kruiden die van nature in het gebied voorkomen. Het pad eindigt in een steiger (van dezelfde klinkers) van waar je een goed uitzicht hebt over de afgegraven ecologische oever met munt, riet en lisdodde en het uitgestrekte veenweidegebied.

Oude koppelstones


een ruim terras van grote antracietkleurige Oudhollandse tegels. Dit wordt omsloten door een wintergroene haag van Liguster met een hoogte van 80 cm, zodat er altijd zicht op én vanaf het terras is. De moestuin ernaast is ruim 60 m2 en ingekaderd door een 80 cm hoge haag van haagbeuk. Het volgende paadje leidt naar de kas van zo’n 10 m2. Deze staat op een plaatsje van gebakken waaltjes en heeft een klein overstek, zodat buiten gereedschap en planten droog kunnen staan. In de kas worden verhoogde bakken geplaatst, waardoor de ouderen gemakkelijk groenten en fruit kunnen zaaien, onderhouden en oogsten. De kas zal alleen onder toezicht van begeleiders worden gebruikt, daarom staat rondom het plaatsje een authentiek hek van ruwe planken om te voorkomen dat de bewoners gemakkelijk zelf bij de kas komen.

Natuurtuin De kas is ook bereikbaar vanaf het terras bij het bijgebouw dat uit grote antracietkleurige Oudhollandse tegels bestaat. Vanaf het terras kun je de natuurtuin in wandelen die uit een bloemenweide bestaat met kruiden als bolderik, heemst en margriet en kleurrijke inheemse heesters die vlinders en insecten aantrekken. Het laatste paadje aan de westzijde gaat over in een vlonderpad van Nederlands larixhout dat hoger ligt dan het kruidenrijke grasveld. Aan het einde bevindt zich een vuurplaats. Aan de oostzijde van de as liggen

als landschapsontwerper bij een ingenieursbureau. Sinds 2000 is hij eigenaar van Lorkeers| groen-ontwerpen, een freelance tuinontwerpen groenadviesbureau voor particulieren en bedrijven.

een boomgaard, een tweede moestuin en een kruidentuin die wordt omsloten door geurende lavendel. De plantenbakken zijn verhoogd aangelegd, zodat hierin goede tuinaarde kan worden verwerkt voor de kruiden. Het ovale pleintje van koppelstones biedt beperkt ruimte om groenten, fruit en bloemen aan te bieden. De kruidentuin en het winkeltje zijn voor klanten goed bereikbaar vanaf de parkeerplaatsen van gestabiliseerde halfverharding van blauwgrijze Flachkorn. De tweede moestuin van eveneens 60 m2 ligt voor een deel onder de grote es. Hier kunnen enkele bedden worden opgeofferd voor een broeibak of composthoop. Deze moestuin is tevens omsloten door een haag van haagbeuk van 80 cm hoog. De boomgaard bestaat uit oude en nieuwe perenbomen, pruimen en walnoten, soorten die het van oorsprong goed doen op deze kleigrond. De onderbegroeiing bestaat uit een bloemenrijke weide. De willekeurig geplaatste picknicksets bieden de mogelijkheid om even uit te rusten van de gedane arbeid. Verspreid over de tuin zijn losse hagen van bessenstruiken aangeplant. Deze staan haaks op de centrale as en schermen bepaalde tuindelen enigszins af. Door snoei en/of terugzetten van de heesters moet de maximale hoogte van 1,5 m gehandhaafd blijven in verband met uitzicht over de hele tuin.  

Paadjes van oude koppelstones verbinden de tuinonderdelen met de centrale as. Dicht bij de boerderij ligt

26

Gerwin Lorkeers uit Schalkhaar werkt


27

i s

o

m

q

I

b

m k

d

q

f s

BW

I

e e

BW d

E E

c c g k p

w

g

g

b

D w

B f

F

F

B

r

p

VP

B

C G

g

g

B

c d

VP

VP

F

F BW

g

e a

u

g

g

f

w

B

u

F

F

a BW

p

u

F

F

f a

p

r

B

f

KR

BW

KR

c c b

b

G

e

d

d b

H

b

w

C

C

H

e e f d c

28


 Theo van ’t Klooster Vanuit één as

Bomen Doelstelling: bestaande solitaire bomen worden gehandhaafd, geven beschutting, sfeer en maat aan de tuin. A Quercus ssp B Fraxinus ssp C Pyrus ssp D Alnus ssp E Salix ssp F Malus domestica ’Elstar’ G Prunus domestica ’Opal’ H Juglans regia ’Buccaneer’ I Salix alba

I

I

A

w e d

I

I

k

p

w

I

I

I

r

Oordeel van de jury

Nieuwe functies op oude grond I

e

s t r i j d

O n t

w


Fruitheesters Doelstelling: afscherming van tuinonderdelen, bestaand uit vruchtdragende heesters t.b.v. consumptie/verkoop. Plantverband: losse haag. a Morus nigra b Ribes nigrum ’Silvergieter’s Zwarte’ c Ribes rubrum ’Jonkheer van Tets’ d Ribes uva-crispa e Rubus fruticosus ’Black Satin’ f Rubus idaeus ’Glen Clova’ Haag Doelstelling: afscherming van tuinonderdelen. Plantverband: Carpinus en Ligustrum dubbele rij in driehoeksverband; Crataegus enkele rij; Lavendula enkele rij. g Carpinus betulus h Crataegus monogyna i Lavandula angustifolia ’Munstead’ j Ligustrum ovalifolium Heesters Doelstelling: solitaire of geclusterde aanplant van bloeiende heesters t.b.v. sierwaarde en vogels. Plantverband: wildverband. k Buddleja davidii ’Empire Blue’ l Cornus alba ’Sibirica’ m Deutzia gracilis n Euonymus alatus o Hibiscus syriacus ’Oiseau Bleu’ p Hydrangea arborescens ’Grandiflora’ q Ligustrum quihoui r Magnolia  soulangeana ’Lennei’ s Philadelphus coronarius u Viburnum davidii

Vaste planten en bollen (VP) Doelstelling: siertuin met jaarrond sierwaarde en aantrekkingskracht op insecten en vogels. Plantverband: groepsgewijs aanplanten in groepen van 7-15 stuks per soort. Aconitum henryi ’Spark’ Aquilegia vulgaris Aster divaricatus Aster ericoides ’Herbstmyrte’ Astrantia major ’Rubra’ Bergenia cordifolia Campanula carpatica Centaurea montana ’Alba’ Chrysanthemum ’Wirral Supreme’ Echinacea purpurea Echinops bannaticus ’Taplow Blue’ Epimedium  youngianum ’Roseum’ Geranium endressii Helleborus atrorubens Heuchera micrantha ’Palace Purple’ Hosta ’Blue Cadet’ Lavatera thuringiaca ’Barnsley’ Phlox paniculata ’Border Gem’ Physostegia virginiana ’Bouquet Rose’ Prunella  webbiana Pulmonaria officinalis ’Sissinghurst White’ Salvia nemerosa ’Ostfriesland’ Sedum spectabile ’Brillant’ Sidalcea ’Rosanna’ Symphytum grandiflorum Bollen en knollen (B) Agapanthus africanus Allium giganteum Anemone blanda ’Pink Star’ Colchicum autumnale Crocus speciosus Eremerus robustus Fritillaria meleagris Galanthus nivalis Gladiolus ’Green Bird’ Hyacinthus ’Ostara’ Lilium tigrinum Muscari armeniacum Narcissus hybr. Tulipa hybr. Bloemenweide (BW) Doelstelling: extensief beheerd grasveld (6x per jaar maaien), vnl. bestaand uit Engels raaigras en veldbeemdgras en doorgezaaid met een kruidenrijk mengsel bestaand uit de onderstaande soorten t.b.v. landelijke sfeer. Plantverband: kruidenmengsel.. Achillea millefolium Agrimonia eupatoria Agrostemma githago Althaea officinalis

Centaurea cyanacus Chrysanthemum segetum Dipsacus fullonum Echium vulgare Eupatorium cannabinum Filipendula ulmaria Leontodon hispidus Leucanthemum vulgare Lythrum salicaria Malva moschata Myosotis arvensis Origanum vulgare Prunella vulgaris Reseda lutea Salvia pratensis Silene flos-cuculi Tanacetum parthenium Vicia cracca Water(rand)plant Doelstelling: kruidenrijke en bloeiende oever t.b.v. landelijke beeld en aantrekkingskracht op vogels en insecten. Plantverband: wildverband in groepen van 3-10 stuks. Darmera peltata Iris pseudacorus Lychnis flos-cuculi Lysimachia clethroides Lythrum salicaria Mentha aquatica Phragmites australis Typha angustifolia Kruiden (KR) Doelstelling: gecultiveerde kruidenborder t.b.v. consumptie/verkoop. Plantverband: wildverband in groepen van 1-3 stuks. Pimpinella anisum Ocimum basilicum Allium schoenoprasum Melissa officinalis Thymus  citriodorus Anethum graveolens Artemisia dracunculus Anthriscus cerefolium Cuminum cyminum Coriandrum sativum Laurus nobilis Lavandula angustifolia Levisticum officinale Origanum ssp Armoracia rusticana Sinapis alba Mentha ssp Petroselinum crispum Myrrhis odorata Rosmarinus officinalis Salvia officinalis Apium graveolens Thymus vulgaris Foeniculum vulgare

alles ontsluiten is als gedachte aardig. De breedtemaat van hoofd- en zijpaden alsook de verscheidenheid aan vormentaal overtuigen echter onvoldoende. Het ontwerp oogt vooral tot stand te zijn gekomen vanuit liefde voor beplanting en materialen. De interactie met het landschap is matig. De ellips als vorm naast de rechthoeken wordt niet begrepen en als willekeur gezien.  Herman Berteler Een mooi, eenvoudig

ontwerp waarin een wandelroute mogelijk is. De groentetuinen zijn aardig neergezet langs de hoofdas, met bebording/pictogrammen zou je die eventueel kunnen aangeven. Rondom de kas komt een hek van ruwe planken. Hier zijn in relatie tot de doelgroep wel positievere oplossingen te creëren. En is het ruwe hekwerk wel veilig? Denk aan beklimming en splintervorming. Daarnaast ontbreekt technische informatie over het iets hoger gelegen houten vlonderpad. Is dit aaneengesloten gelegd of met open naden en is het voorzien van afrijdbeveiliging en eventueel een handgeleiderail of leuning? Zijn de fysieke en emotionele beleving van veiligheid, mede door de lengte van het vlonderpad, hier wel voldoende doordacht?  Patrick van Wieringen Het is goed

mogelijk om dit ontwerp in zes fasen aan te leggen. Ook is het goedkoop uit te voeren, alleen de bestratingsmaterialen vergen wel een groot bedrag. De bestrating is betrekkelijk eenvoudig zelf aan te leggen. Daarnaast is de beplanting leuk en gevarieerd – zo is de onderbegroeiing van klein fruit leuk gevonden en het kruidenassortiment uitgebreid – maar het moet niet te hoog worden. De vlonder toegang maakt de vuurplaats spannend. Hoogtebepalingen en grondslagen ontbreken en de vlonder is technisch niet uitgewerkt.  Cees Zaal en Esther van der Vlist De tuin is overzichtelijk, heeft een duidelijke structuur en is functioneel. De verschillende onderdelen zijn goed uitgewerkt in afgebakende tuinkamers. De twee afwijkende moestuinen zijn origineel en door een aparte tuinkaskamer te situeren, kunnen zelfs drie mensen apart werken. Eén lang pad is geen goed idee, de bewoners komen zo te dicht bij elkaar in de buurt. De zitplekken in de boomgaard zijn niet goed in het zicht en de toegang is lastig, vooral bij langdurig slecht weer.


29

e

6 plaats

Ontspanning, inspanning en uitdaging

e r w e d

p

N

➤

Kas Vuurplaats Bijgebouw

Klein terras

Kruidentuin

Moestuin Groot terras

Vlindertuin

Moestuin

Schuur

Plukweide

Boomgaard

Dit ontwerp is opgedeeld in de thema’s ontspanning, inspanning en uitdaging. Deze komen voort uit het zogenoemde snoezelen, een ontspanningsgerichte activiteit voor mensen met een verstandelijke en/of lichamelijke beperking.

T

ijdens het snoezelen worden de zintuigen geprikkeld om zo contact te maken en de gehandicapte zijn omgeving optimaal te laten beleven. Snoezelen is een samentrekking van snuffelen en doezelen. Doezelen duidt op een rustgevende, passieve activiteit. Snuffelen is meer dynamisch, gericht op het exploreren van de omgeving. Door een duidelijk herkenbare hoofdstructuur, de beplantingskeuze en de materialisering zijn de thema’s herkenbaar gemaakt. Dit geeft de bewoners structuur en houvast. Door de uitdagende prikkels te clusteren en te scheiden van de ontspannende, ervaren zij niet te veel prikkels tegelijk. De hoofdstructuur zorgt tegelijkertijd voor een functionele tuin. De hoofdpaden zijn 2 m breed, bestraat met betonnen trottoirtegels (30 x 30) in blokverband, en omlijst met gebakken waaltjes. De hoofdpaden zijn breed genoeg voor het passeren van twee rolstoelers. Daar waar de hoofdpaden elkaar kruisen, is in de bestrating een detail opgenomen die de vier seizoenen voorstellen. De lange lengtes van het omringende slagenlandschap komen terug in de tuin. Een gesloten zijkant en een open achterkant benadrukken die lengterichting nog eens extra. De doorzichten naar het open landschap vergroten het contact met de omgeving.

Ontspanning Achter het bijgebouw ligt een klein terras van platte zwerfkeien in verschillende groottes en kleuren; dit

30


Annemieke Roeland uit Velp heeft

past bij een boerenerf. Een haag van 80 cm begrenst hier de tuin. De beplanting bestaat uit planten met voornamelijk witte bloemen, een rustgevende kleur. De zwerfkeien worden doorgezet in het 1 m brede pad langs het grote terras van grote betontegels (50 x 50), eveneens in blokverband en om de vier tegels afgewerkt met gebakken waaltjes. Dit terras is door de beukenhaag en leilindes een besloten ruimte. De bloemvormen van de beplanting in de borders contrasteren met elkaar. De beukenhaag en de Annabelles vormen een mooi decor voor de fijnere beplanting die ervoor staat.

Inspanning In het thema Inspanning bestaat het verbindende pad uit gebakken waaltjes gelegd in halfsteensverband. Die passen goed bij de sfeer van moes- en kruidentuin. De kruiden staan in tafels van 75 cm hoog, zo kan een rolstoeler ook de planten onderhouden. Alle paadjes in de kruidentuin zijn van gebakken waaltjes. De overige paadjes in de moestuin zijn van zand. De tuinen zijn afgebakend met buxushagen. Op de hoeken van de moestuinen staan stokrozen, en middenin pronkerwt en Oost-Indische kers voor kleuraccenten.

een eigen ontwerpbureau: Tuinen&zo. Behalve tuinen ontwerpt Roeland ook grafische uitingen als boekwerken, posters en visitekaartjes. Ze heeft aan Hogeschool Larenstein de opleiding tuinen landschapsinrichting gevolgd.

logische uitstraling van de vlindertuin en is een goede ondergrond als vuurplaats. De beplanting trekt hier vlinders, bijen en andere insecten aan. De beplanting langs het pad wordt aan de boerderijzijde laag gehouden, zodat er altijd zicht is op het pad. Die aan de waterzijde is opgaand en gesloten en vormt een mooie afronding en omlijsting. De vuurplaats is op de hoek van de tuin gesitueerd, met uitzicht over het weidse landschap. De voorzijde van de tuin wordt begrensd door een lage, brede haag. Voor de haag ligt een plukweide. Het gras wordt extensief beheerd en dat levert op den duur een kruiden- en bloemrijke vegetatie op. Naast het schuurtje bevinden zich twee parkeerplaatsen, uitgevoerd in waaltjes in keperverband en afgeschermd door een beukenhaag. 



Hindernisbaan

s t r i j d

Tekst en beeld Annemieke Roeland

w

O n t


Uitdaging In het thema Uitdaging ligt een zandpad dat tegelijk een hindernisbaan is, bestaande uit bokspringpalen, horden, stapstenen en een evenwichtsbalk, alle van hout. Het zand vormt een goede valondergrond, past bij de eco-

A = Ontspanning; B = Inspanning; C = Uitdaging


31

EpA BdNB

CaS Gn

Pa

Nc

Al A

Fu Ma

LaM Tv

Cs LaM

LaM Ov Ro

Pt LaM As

LaM Mo BsR

Ac LaM BsR

Lc F

Ad Lc

Sp

BdPe S

Pa

Lp

An

S

Ma

Lp

BdP

Ps

Te

Fs Te

Te

Te

Te

Te

Te Fs

Te

Te

Fs Te

So HaA + Te PaDR

Te

HmPP Lp

Fm

Sp

Lp

Ep Sa

Ls

Pt

Pt Ra Lc Pt

Te

Ar

Ar

Nc

Rc

Pt

Pt

Hh

An

Bomen A F Fraxinus B Te Tilia europaea C Q Quercus C F Fraxinus C P Pyrus C M Malus C Pd Prunus domestica Hagen A Ac Acer campestre B Fs Fagus sylvatica C Ac Acer campestre D Fs Fagus sylvatica Heesters A HiF Hamamelis  intermedia ’Feuerzauber’ B HaA Hydrangea arborescens ’Annabelle’ D HiD Hamamelis  intermedia ’Diane’ Vaste planten A Ad Aruncus dioicus A Ra Rodgersia aesculifolia A Lc Lysimachia clethroides B So Sanguisorba officinalis B Ep Echinacea purpurea B PaDR Persicaria affinis ’Darjeeling Red’ D AhKC Anemone  hybrida ’Königin Charlotte’ D Gazon Zaaigoed

Ra

Vb

Ls

HiF

Ep

Ep HaA

HmPP

So + PaDR

Bodembedekkers A Pt Pachysandra terminalis B HmPP Heuchera micrantha ’Palace Purple’ D Gm Geranium macrorrhizum Bollen en knollen D AaPS Allium aflatunense ’Purple Sensation’ Eenjarigen J Gazon laten verschralen tot bloemrijk grasland. Extensief maaibeheer (1x per jaar).Voor een snel resultaat inzaaien met een wildebloemenmengsel en snijbloemenmengsel.

Hh Nc

S

Te

Ar

Ar BsR

CaS

Te Te

BsR

Te Fs Te

Te

Te

Pb S Cs Fm

Pa

Ar

Nc

Cm

BdPE

Vo

BdP

Gn Fu Sp

Fm Sn

Rf

Ls Pb

An Pa

Tm

Tm

Tm

Tm

Gm F

F Hid

Ac

Nc

Ar

CaS

BsR

Inspanning

Gm

Bomen G Pa Hagen E Ac E BsR F BsR G BsR

AhKC

Aaps

Pa

P Hh

Sn

Ac

Ar

BsR

Ar Fs

Gn Ac

p

M

p

pd

Q

Ontspanning A Klein terras B Groot terras C Plukweide D Schuur en parkeerplaats

32


Inspanning E Kruidentuin F Moestuin 1 G Moestuin 2

Uitdaging H Vuurplaats I Hindernisbaan deel 1 J Hindernisbaan deel 2 K Vlindertuin

w e d

Pt

BdNB

p

 Theo van ’t Klooster Dit ontwerp heeft

Ontspanning

Ac

r

Oordeel van de jury

Ontspanning, inspanning en uitdaging Ac

e

s t r i j d

O n t

w


Prunus avium

Acer campestre Buxus sempervirens ’Rotundifolia’ Buxus sempervirens ’Rotundifolia’ Buxus sempervirens ’Rotundifolia’ Eenjarigen F Ar Alcea rosea F Lp Lathyrus palustris G Ar Alcea rosea G Tm Tropaeolum majus Kruiden E Ac Anthriscus cerefolium E Tv Thymus vulgaris E Ov Origanum vulgare E Pc Petroselinum crispum E As Allium schoenoprasum

E Mo Melissa officinalis E Ro Rosmarinus officinalis E Cs Coriandrum sativum E LaM Lavandula angustifolia ’Munstead’ Groenten en fruit E + F + G Tuinkas: naar eigen smaak in te richten. Moestuin: diverse groenten en fruit naar eigen smaak te planten. Bijvoorbeeld aalbessen, aardappelen, aardbeien, boerenkool, courgettes, frambozen, kropsla, radijsjes, spinazie, stokbonen, tomaten, tuinbonen, uien, wortelen, zwarte bessen.

Uitdaging Bomen J P Pyrus K A Alnus K S Salix Heesters H BdNB Buddleja davidii ’Nanho Blue’ H Bdvn Buddleja davidii var. nanhoensis I BdPE Buddleja davidii ’Purkeep’ I BdP Buddleja davidii ’Peakeep’ J BdAB Buddleja davidii ’Adokeep’ J BdNB Buddleja davidii ’Nanho Blue’ K Al Amelanchier lamarckii K CaS Cornus alba ’Sibirica’ K Cs Cornus sanguinea K Cm Crataegus monogyna K Ps Prunus spinosa K Rf Frangula alnus K Rc Rosa canina K Sn Sambucus nigra K Sa Sorbus aucuparia K Vo Viburnum opulus Vaste planten H Vb Verbena bonariensis H EpA Eupatorium purpureum ’Atropurpureum’ H Nc Nepeta cataria I Ep Echinacaea purpurea I Nc Nepeta cataria J Sn Salvia nemorosa J Nc Nepeta cataria Bodembedekkers H Hh Hedera helix I Hh Hedera helix J Hh Hedera helix K Hh Hedera helix Bollen en knollen K An Anemone nemorosa K Fm Fritillaria meleagris K Gn Galanthus nivalis Oeverplanten K Fu Filipendula ulmaria K Ls Lythrum salicaria K Ma Mentha aquatica K Pa Petasites albus K Pb Persicaria bistorta K Sp Stachys palustris

een duidelijke structuur en is vormgegeven in een helder leesbaar plan. Het hoofdpad sluit goed aan op deur van de boerderij. Daarnaast is het creatief en origineel door de toepassing van de seizoentegels, de plaats van de kas en de zonering van thema’s. Ook is de moestuin mooi vanuit het middenpad bereikbaar. Echter, de compositie reageert onvoldoende op het open landschap. De hagen schermen te veel af, het ontwerp is primair vanuit de zoneringsgedachte vormgegeven. Daarnaast komt de boomgaard er bekaaid af en heeft de parkeerruimte geen koppeling met de schuur.  Herman Berteler Het is te loven dat de

ontwerper de relatie legt met zintuiglijke beleving in de tuin en relationele aspecten met snoezelen. Overigens biedt het gehele ontwerp met de verschillende kamers uitdaging en niet alleen de hindernisbaan. Net zoals die laatste ook ontspannend en inspannend kan zijn. De hindernisbaan is wel wat smal en behoorlijk gecultiveerd, en de instrumenten stereotiep. De toegepaste ’platte’ zwerfkeien roepen vragen op wat betreft de bruikbaarheid en toegankelijkheid. In het ontwerp wordt niet aangegeven hoe de hoogteverschillen worden overbrugd, alsof het geheel is opgehoogd en uitgevlakt. De toegankelijkheid van de boomgaard is nihil.  Patrick van Wieringen De ontwerper

hanteert een leuk thema. De hindernisbaan is origineel, en de beplanting staat op de goede plek en biedt een gevarieerd beeld. Het grote terras is ook echt groot en mooi omsloten met leilinden. De parkeerplek is keurig verhard en goed gesitueerd. De grondslaghoogtes en technische uitwerking van de zwerfkeien en hindernisbaan ontbreken echter. Het ontwerp vergt daarnaast veel straatwerk, maar is wel aan te leggen. Dit zou in drie fasen kunnen gebeuren. Het bestratingsmateriaal, de zwerfkeien en beplanting vergen veel van het budget, dat is een minpunt. Daarnaast kun je vraagtekens zetten bij de bomen in de moestuin.  Cees Zaal en Esther van Vlist De hindernisbaan krijgt een dikke plus. De bewoners, die veelal tussen de achttien en dertig jaar oud zijn, zoeken ook spanning en dan is dit een leuk extraa tje. Bovendien is er aan wat anders gedacht dan alleen tuinieren. Tevens zijn de oriëntatiepunten mooi en creatief. Er zijn goede werkplekken mogelijk en de toegankelijkheid van de tuin is goed. De vuurplaats ligt echter te afgelegen en afgesloten en heeft maar één toegang. De toegang tot het grote terras is te klein; bij conflicten is dit een probleem.


33

e

7 plaats

Structuur voor talenten

e r p

w e d

s t r i j d

Tekst en beeld Eveline van der Hof

w

O n t


Dit ontwerp houdt niet alleen rekening met de beperkingen van de gebruikers maar ook met hun talenten. Daarom staat de tuin geheel in het teken van structuur en overzicht.

N

➤

Composts hoop

Vuur plaats

H

Bijgebouw

et grote terras (64 m2) is het middelpunt van de tuin. Dit kan bij zonnig weer met een harmonicadoek worden overspannen. Om dit te bevestigen wordt er rond het terras een pergola geplaatst. De palen zijn extra robuust (12 cm) en worden gezet in beton, zo zijn ze bestand tegen een stootje. Het terras wordt omsloten door een taxushaag die als een vloeiende lijn door de siertuin loopt en de gestructureerde plantvakken met elkaar verbindt. De beplanting hierbinnen is eenvoudig. Grote groepen lavendel geven door hun kleur en geur een rustgevend effect. Vanaf het terras is er uitzicht op de sloot, die bereikbaar is met een vlonder en zorgt voor een extra belevingswaarde en rustpunt.

Stiltetuin Kas

Pluk weide

Terras

Moestuin

Zichtlijn

Vlonder

Winkel

Parkeer plaats Boomgaard Oprit


Vanaf de boerderij loopt een 2 m breed pad richting terras en moestuin dat eindigt in de plukweide. Dit pad met aan weerszijden 1 m hoge hortensiahagen, is de belangrijkste zichtlijn in de tuin. In de siertuin bevindt zich het winkeltje met een klein terrasje voor verse producten en de twee parkeerplaatsen. De bestaande haag aan de voorzijde is doorgetrokken tot aan het water om de tuin af te scheiden van de dijk. Achter het bijgebouw onder de grote es liggen het tweede terras (49 m2) en de stiltetuin omringd door bloembakken van 70 cm hoog. Zo kunnen ook bewoners in een rolstoel in de tuin werken. De bakken worden voorzien van acrylaat (plexiglas). Dit is doorzichtig als glas maar vormt

een minder groot risico bij incidenten. Tussen de panelen worden solitaire bamboes geplaatst die, als de wind door de bladeren ritselt, de stilte symboliseren. Ook de twee borrelstenen op de rand van het terras zijn rustgevend. Achter de sier- en stiltetuin ligt het productieve deel. De plantvakken van de siertuin worden doorgetrokken naar de moestuin, zo blijft de structuur in de tuin behouden. De moestuin is tweemaal 70 m2 groot en kan naar eigen inzicht worden ingevuld. De enige vaste elementen zijn de aardbeienflats. Deze bestaan uit buizen van 25 cm doorsnede. Hierin worden gaten gemaakt waarin de aardbeien worden geplant. Het is een makkelijke manier van water geven, onderhouden en plukken. De boomgaard vormt een buffer tussen de moestuin en de WestVlisterdijk, zodat de bewoners tijdens het werken niet afgeleid worden door langsrijdend verkeer. De waterkant van de moestuin daarentegen wordt open gelaten door een plukweide. Daardoor loopt de tuin mooi over in het landschap erachter. Ook zullen diverse insecten en andere kleine diersoorten het hier naar hun zin hebben. De zuidzijde van de moestuin grenst aan de kruidentuin. De kruiden hebben allemaal hun eigen vak waardoor het voor de bewoners makkelijk bij te houden is. Te midden van de kruidentuin staat de kweekkas van polycarbonaatplaten in plaats van glas. De vuurplaats en de composthoop bevinden zich in de uiterste hoek van

de tuin. Ze zijn zo veel mogelijk gecamoufleerd maar nog wel enigszins zichtbaar. De composthoop is vrij groot maar hier kan ook een opslagplaats voor hout komen. Om de hoop uit het zicht te houden zou er een halfhoog wilgenscherm voor gevlochten kunnen worden.

Praktisch De gehele tuin ligt onder afschot om de toegankelijkheid van de tuin voor mensen in een rolstoel te behouden. Er is dus nergens een afstapje of drempel te vinden. Dit is ook makkelijker voor het vervoer met kruiwagens. De oprit en alle paden, op die in de boomgaard na, worden uitgevoerd in Gravier d’Or (dolomietsplit). Dit is een halfverharding die aangereden wordt en zo een vaste laag vormt. De terrassen zijn wel voorzien van bestrating. Denk aan normale stoeptegels, die kunnen vaak gratis afgehaald worden. Nieuwe tegels kunnen het best zo groot mogelijk zijn om het totaalbeeld rustig te houden.

Beplanting De beplanting is vrij simpel. Grote vakken met verschillende bladvormen of -structuren zorgen ervoor dat de bewoners eenvoudig een afgebakend stuk kunnen onderhouden. Om de zelfwerkzaamheid te vergroten kunnen er bordjes bij de planten komen met wanneer wat gedaan moet worden. De grote verscheidenheid aan beplantingen zorgt voor een goede differentiatie van werkzaamheden zodat alle bewoners op hun eigen niveau kunnen werken. 



34

Eveline van der Hof uit Vlissingen werkt als ontwerper bij Groen-id Hoveniers in Burgh-Haamstede. Dit bedrijf begeeft zich vooral op de markt van particulieren en kleinschalig groen. Van der Hof heeft de opleiding tuinen landschapsarchitectuur gevolgd aan de Erasmus Hogeschool in Brussel..


35

10

9

11 12

13

14

A

7

19

26

5

4

3

2

1

30

22 A

A

23

A

Heesters A Fargesia murieliae ’Simba’ B Taxus baccata C Hydrangea macrophylla ’Mariessi Perfecta’ D Ribes rubrum ’Jonkheer van Tets’ E Ribes nigrum ’Ben Tirran’ F Ribes rubrum ’Witte Parel’ G Corylus avellana ’Webb’s Prize Cob’

31

A

1

20

6

29

P = -35

A

8

Bomen I Fraxinus excelsior II Quercus robur III Juglans regia ’Buccaneer’ IV Fraxinus excelsior V Fraxinus excelsior VI Malus domestica ’Goudreinet’ VII Pyrus communis ’Gieser Wildeman’ VIII Salix alba IX Alnus

27

18 A

24 A

32

34

33

1X 66

66

60

VI11

62

61

B

63

35

B

59

VI

64

VI11

36 37

65

57 58

C

VI11

C

C

C

C

C

C

VI11

P = -40 C

C

B

P = -70

C

B

56

50

38

B

51

49

39

55 V

54 53

52

1V 48

40

P = -35 41

47

66

66

46 VI

VI

VI

VI

VI

VI

VI

B

111 G

V1I

V1I

V1I

V1I

V1I

V1I

V1I 45

43

42

44 F

36

E


D

w e d

15

 Theo van ’t Klooster De landschappelijke

A

A 17

p

16

r

Oordeel van de jury

Structuur voor talenten 28

e

s t r i j d

O n t

w


11

P = -10

Vaste planten Kruidentuin 1 Allium schoenoprasum 2 Satureja hortensis 3 Petroselinum crispum 4 Carum carvi 5 Artemisia dracunculus 6 Rosmarinus officinalis 7 Anethum graveolens 8 Levisticum officinale 9 Coriandrum sativum 10 Origanum vulgare 11 Ocimum basilicum 12 Origanum majorana 13 Salvia officinalis 14 Allium sativum 15 Thymus vulgaris 16 Mentha  piperita Stiltetuin 17 Tiarella cordifolia 18 Campanula carpatica ’Alba’ 19 Campanula carpatica ’Alba’ 20 Vinca minor ’Alba’ 22 Geranium  cantabrigiense ’Biokovo’ 23 Tiarella cordifolia 24 Vinca minor ’Alba’ 26 Geranium  cantabrigiense ’Biokovo’ 27 Tiarella cordifolia

Siertuin 28 Hosta ’Royal Standard’ 29 Lavandula angustifolia ’Munstead’ 30 Pennisetum alopecuroides 31 Pennisetum alopecuroides 32 Hosta ’Royal Standard’ 33 Lavandula angustifolia ’Munstead’ 34 Persicaria bistorta ’Superba’ 35 Hemerocallis ’Luxury Lace’ 36 Lysimachia clethroides 37 Agastache ’Blue Fortune’ 38 Geranium renardii 39 Persicaria bistorta ’Superba’ 40 Nepeta racemosa ’Snowflake’ 41 Pennisetum alopecuroides 42 Hemerocallis ’Luxury Lace’ 43 Helleborus orientalis 44 Kirengeshoma palmata 45 Rodgersia aesculifolia 46 Tiarella cordifolia 47 Ophiopogon planiscapus ’Niger’ 48 Tradescantia ’Billberry Ice’ 49 Lavandula angustifolia ’Munstead’ 50 Geranium renardii 51 Alchemilla mollis 52 Tradescantia ’Billberry Ice’ 53 Rodgersia aesculifolia 54 Helleborus orientalis 55 Lavandula angustifolia ’Munstead’ 56 Tiarella cordifolia 57 Alchemilla mollis 58 Agastache ’Blue Fortune’ 59 Lavandula angustifolia ’Munstead’ 60 Persicaria bistorta ’Superba’ 61 Hemerocallis ’Luxury Lace’ 62 Geranium renardii 63 Nepeta racemosa ’Snowflake’ 64 Lavandula angustifolia ’Munstead’ 65 Tiarella cordifolia Moestuin 66 Fragaria ’Elsanta’ Bollen Scilla hispanica Allium sphaerocephalon Narcissus ’Ice Follies’ Zaden Plukweide Veldbloemenmengsel Moestuin Zelf naar behoefte inzaaien met bijvoorbeeld wortelen, prei, sla, tomaten, uien, aardappelen, koolsoorten, radijs, bonen, rabarber.

relaties worden in het ontwerp niet actief gezocht. Op de vuurplaats en het kleine terras na wordt er vooral van binnen naar buiten gekeken. Vanuit het landschap terugblikkend ligt de composthoop op de oksel van de sloot op een wat ongelukkige plek. De slingerende (giftige) taxushaag is een eigenzinnig, wat vreemd dwalende en moeilijk beheerbare, organische lijn en als noodzakelijk element voor het ontwerp niet begrepen. Het al dan niet overdekken van het terras zoals gesuggereerd wordt, is voor de ruimtelijke beleving belangrijk. Wordt het een plek die zich verheft boven de omringende beplanting of wordt het een plek omgeven door beplanting?  Herman Berteler Dit ontwerp bevat een aan-

tal goede elementen. Zo is de kas uit veiligheidsoverwegingen in kunststof beglazing uitgevoerd. De stiltetuin bevat rolstoelvriendelijke, verhoogde borders van goede hoogte, alhoewel opgemerkt dient te worden dat zijdelings werken niet aangenaam is. De borrelstenen kunnen door hun akoestische inbreng goed functioneren als oriëntatiepunt, vooral voor slechtzienden. De verhoogde plantvakranden in de moestuin voorkomen het inrijden van rolstoelwielen en accentueren de werkruimte. Opmerkelijk ook zijn de ’aardbeienflats’, verticale elementen die voor velen iets extra’s bieden. Vanuit veiligheidsperspectief ontbreekt informatie over de vlonderuitvoering, denk hierbij aan afrijbeveiliging, leuningen, ruimte tussen de vlonderplanken en antislip. Hetzelfde geldt voor de vuurplaats en het terras aan het water in de stiltetuin. Aangeven dat de tuin ’onder afschot ligt in verband met toegankelijkheid voor rolstoelgebruikers’ is onvoldoende informatie om overtuigd te zijn van de kwaliteit ervan.  Patrick van Wieringen Heel goed dat pergola,

kas en windschermen hufterproof zijn gemaakt, al ontbreekt technische informatie over de uitvoering van deze onderdelen. Het schaduwdoek is een leuk idee, maar ook hierbij kun je vraagtekens zetten over de technische haalbaarheid. De grondslaghoogtes zijn prima aangegeven en de plantkeus is kleurrijk en divers. In verband met rolstoelen kun je beter voor verharding kiezen van de hoofdpaden. Verder is dit ontwerp goedkoop uit te voeren wanneer je voor tweedehands materiaal kiest. De tuin is in vier fasen aan te leggen.  Cees Zaal en Esther van der Vlist De blokverdeling met de ’lintverbinding’ verdient een dikke plus. Het werkgedeelte van deze tuin is verder heel praktisch ingericht. Het is jammer dat een deel van de bestaande boomgaard wordt opgeofferd. Ook staat de kas midden in de kruidentuin niet echt handig. Verder ligt het terras relatief ver van de boerderij en te dicht op de werktuin.


37

e

8 plaats

Tekst en beeld Mirella Schout

Tot nut en genoegen

e r p

w e d

s t r i j d

w

O n t


Mirella Schout runt een eigen ontwerp-

N

➤

Zeeuwse haag

Zitbank (U-elementen) Grastaluds

P = -0,70

Ligusterhaag Ligusterhaag

Moestuin P = -0,35

Ligusterhaag

P = -0,50

Pergola met klimfruit

Waterput

Bloemen Betonplaten 2 x 2 m

P = -0,35

Kruiden en bloemen Brug

Knotwilgen

Ligusterhaag Zeeuwse haag P = -0,35 P = -0,70

Boomgaard

38


et typisch Hollandse polderlandschap versterkt het ontwerp. Daarnaast is in het plan rekening gehouden met de uitgangspunten vanuit de bewoners:  functionaliteit van een boerenerf, gebruikstuin met fruit, groente en bloemen;  zicht vanuit de boerderij naar de tuin;  duidelijke structuur in de tuin, heldere indeling;  toepassing van gangbare, niet-kostbare materialen;  ’hufterproof’ zijn van de tuin;  rekening houden met prikkelgevoeligheid van de bewoners;  toegankelijkheid voor rolstoelgebruikers.

Drie belangrijke keuzes vormen het uitgangspunt. Als eerste is het water in het midden van de kavel naar binnen getrokken. Hierdoor ontstaat een sterke relatie met het landschap, omdat het de noord-zuidrichting van het slagenlandschap versterkt. Ook zorgt deze ingreep ervoor dat de kavel opgesplitst wordt in twee delen, met dicht bij de boerderij de plantentuin met bloemen en kruiden en verder weg de moestuin met groenten en fruit. Deze heldere indeling is prettig voor de bewoners. Momenteel is het stuk land onderdeel van de uitgestrekte omliggende polder. Daarom is als tweede keuze een ’landschapskamer’ gecreëerd met beplantingsmassa aan de zijkant van de tuin. Zo ontstaat een meer besloten ruimte en wordt de vertaling naar de menselijke schaal gemaakt.

Het geeft de bewoners een gevoel van geborgenheid en rust. Een simpel assenstelsel maakt de tuin overzichtelijk. Door de derde keuze, de getrapte opbouw, heb je een goed overzicht over de hele tuin. Ook zorgt de iets verhoogde moestuin voor een betere groei van de groenten. Hiervoor kan de grond uit de nieuwe sloot worden gebruikt. De dwarsas verbindt de fruitgaard met de verhalenkuil. Aan het einde van de as vanuit de boerderij bevindt zich een tuinkasje. De tuinkas is gekoppeld aan een grote, stevige pergola die wordt begroeid met klimfruit en klimplanten. Door deze ingreep ontstaat een goede dieptewerking en afbakening van het gebied. Onder de pergola komt een xxlpicknicktafel te staan die plaats biedt aan ten minste 25 personen. Hier kan heel overzichtelijk en op een informele manier met elkaar worden geluncht. Ook kan de tafel voor andere functies gebruikt worden, als ’lestafel’ bijvoorbeeld voor bloemschikken, lezen en andere creatieve dingen.

Regenboogborders Dicht bij de boerderij ligt de kruiden- en plantentuin. Zo kan vanuit de boerderij ieder jaargetijde van verschillende kleurschakeringen worden genoten. De bloembedden zijn duidelijk ingedeeld in kleur, wat rust en orde geeft. De schuurdeur is verplaatst naar de zijde van de weg, een meer representatief verkooppunt. De boerderij krijgt een voorzone in de vorm van een ’plint’. Dit verzacht de overgang van de weg naar de boerderij. Het ontwerp maakt de kenmerken van de polder leesbaar en zal de bewoner en bezoeker van de tuin bewust confronteren met het landschap. Langs de route in de tuin heeft iedereen een plek gekregen om te werken, te mijmeren, te spelen, te eten of te kletsen. Een duidelijke ruimtelijke indeling en een helder beplantingsplan maken de tuin tot ’nut en genoegen’. 



P = -0,50

H

Uitgangspunten

Ligusterhaag

Moestuin

P = -0,10

Het landschap rondom Zorgboerderij Vlist kenmerkt zich door vergezichten, Hollandse luchten, inheemse beplanting zoals essen en wilgen, en hoge waterstanden. De kenmerken en kwaliteiten van dit Hollandse polderlandschap worden in dit plan gebruikt als inspiratie.

bureau in Rotterdam, de Tuinfabriek. Zeheeft de opleiding tuinen landschapsinrichting gevolgd aan Hogeschool Larenstein in Velp.


39

14

Fruitbomen 5 Malus domestica ’Benoni’ 6 Malus domestica ’Golden Delicious’ 7 Pyrus communis ’Conference’ 8 Pyrus communis ’Doyenné du Comice’ 9 Prunus domestica ’Reine Claude Verte’ 10 Prunus domestica ’Belle de Louvain’ 11 Salix alba

14

14

14

14 11 14

11

3

2

4

2

4

4

4

Regenboogborders

3

4

2

4

Geel Voorjaar E Tulipa ’Yokohama’ 23 Doronicum orientale ’Magnificum’ 24 Primula vulgaris ’Val Horncastle’

4

4

11

14

Zomer 25 Achillea filipendulina ’Gold Plate’ 26 Phlomis longifolia Herfst 27 Helianthus annuus 28 Rudbeckia hirta ’Irish Eyes’

14 11

14

11 1

14

14

5

7

9

6

8

10

14 14

Blauw Voorjaar D Muscari armeniacum 17 Centaurea montana 18 Phlox divaricata ’Dirigo Ice’ Zomer 19 Nigella damascena ’Miss Jekyll’ 20 Echinops bannaticus ’Taplow Blue’ Herfst 21 Geranium wallichianum ’Buxton’s Variety’ 22 Aconitum  cammarum ’Newry Blue’

40


D

18

38

20 21

Geel

Blauw

1

6

4

9

5

10

31 30 34

37

F

39

D

H

Rood

Wit

Oranje

42 43 44

H

13 B

16 11 15

43 45 42

Kruidentuin

32

36 Roze

41

8

3

G

36

7

2

29

G

17

25

F

39 D

D

vuldige presentatie die het plan overtuigend inzichtelijk maakt. Het herstel van de sloot zorgt voor twee gebiedsdelen. Bundeling van bebouwd aan bebouwd wordt in de ruimtelijke tweedeling jammer genoeg niet opgezocht. Gekozen is voor een as in het verlengde van de voordeur van de boerderij vanwaar de verschillende tuinruimtes worden ontsloten. Vlonderbrug en -terras lijken naast de andere gekozen materialen in het ontwerp gek genoeg niet aan te sluiten. Het grote terras met de XXL-bank en pergola is spannend en veelbelovend. Of het voor de doelgroep bruikbaar is, is echter de vraag. De kas op de rand van de sloot is als sluitstuk van de as begrijpelijk maar in het talud in een strook beplanting, zeker vanaf de Vlisterdijk bezien, wat dominant geplaatst. De waterput in het hart van de gegraven sloot werkt als beeldreferentie vervreemdend, maar is wel een interessant trefpunt.

33

22

28 E

 Theo van ’t Klooster Een compacte en zorg-

34

40

D

24

F

31

35

19

25

39

B

136 B H

 Herman Berteler De uitgangspunten vanuit de

16

45

14

41

12

H

B

B

Regenboogborders

Kruiden en regenboogborders 2

E

26 27

G

Lage Hagen 14 Ligustrum ovalifolium 15 + 16 Mix van Buddleja davidii ’Ecolonia’ en Verbena-hybriden

11 14

18 20

Roze Voorjaar G Tulipa ’Bellflower’ 35 Dicentra spectabilis 36 Darmera peltata Zomer 37 Rosa ’Felicia’ 38 Lychnis coronaria Herfst 39 Anemone  hybrida ’Hadspen Abundance’ 40 Salvia involucrata ’Hadspen’ Rood Voorjaar F Tulipa praestans ’Fusilier’ 29 Geum chiloense ’Mrs Bradshaw’ 30 Aquilegia vulgaris Zomer 31 Hemerocallis ’Aztec’ 32 Dianthus barbatus Herfst 33 Rosa rugosa 34 Canna ’Roi Humbert’ Wit Voorjaar H Tulipa ’White triumphator’ 41 Allium porrum Zomer 42 Stachys byzantina 43 Iris ensata ’Alba’ Herfst 44 Lathyrus latifolius ’Albus’ 45 Helichrysum italicum

w e d

1

15

D

p

Klimplanten pergola 2 Vitis ’Boskoop Glory’ 3 Vitis ’Bianca’ 4 Wisteria  formosa

16

17

23

Haag 1 Gemengde haag: 50% Crataegus 20% Prunus spinosa 10% Acer campestre 10% Cornus sanguinea 10% Rosa rubiginosa

15

E

26

r

Tot nut en genoegen

16

Oordeel van de jury

Regenboogborders 14 28

e

s t r i j d

O n t

w


Oranje Voorjaar A Tulipa ’Golden Artist’ 11 Meconopsis cambria 12 Geum chiloense ’Dolly North’ B Fritillaria imperialis ’The Premier’ Zomer 13 Rosa ’Westerland’ 14 Zinnia-soorten Herfst 15 Asclepias tuberosa C Dahlia ’David Howard’ 16 Helenium ’Moerheim Beauty’

Kruidentuin 1 Anethum graveolens 2 Artemisia dracunculus 3 Calendula vulgaris 4 Coriandrum sativum 5 Mentha  piperita 6 Ocimum basilicum 7 Origanum majorana of vulgare 8 Thymus vulgaris 8 Tropaeolum majus 9 Viola tricolor 10 Rosmarinus officinalis

bewoners worden helaas nergens nader omschreven of vertaald in de uitvoering. Hoe worden de nadelen van het grind ondervangen, hoe worden de hoogteverschillen rolstoelvriendelijk overbrugd, wat te verstaan onder ’betonakkers’, hoe zijn het houten vlonderterras en het bruggetje beschermd, de graspaden en de kas? De ontwerper schrijft over een ’verhoogde moestuin voor een betere groei van de groenten’, maar nergens over verhoogde borders voor rolstoelgebruikers. Zo worden ’kleinfruit en klimplanten toegepast voor een goede dieptewerking en afbakening van het gebied’, in plaats van ten gunste van de gebruikers die vanwege de verticale begroeiing wellicht een meer ideale werkplek vinden.  Patrick van Wieringen Dit is zeker een crea-

tief ontwerp door de waterput op de brug, de pergola, de lange tafel en het doortrekken van de sloot. Ook zijn de grondslaghoogtes goed aangegeven. De technische uitwerking is echter zwaar onvoldoende. Bij de pergola komt een overspanning van waarschijnlijk 6 m. Als die van hout gemaakt wordt, is dit kansloos in verband met doorzakken. Daarnaast is het ontwerp lastig uitvoerbaar omdat er betonplaten van 1.500 kg gebruikt worden. Ook is het duur door de bruggen, vlonder en pergola, en niet in fasen uitvoerbaar.  Cees Zaal en Esther van der Vlist We waarderen de verrassend andere indeling ten opzichte van de andere deelnemers. En op het eerste gezicht lijkt dit ontwerp door de indeling ook helemaal aan onze wensen te voldoen. Het ontspanningsgedeelte ligt echter precies tussen de twee moestuinen in, waardoor er niet gelijktijdig kan worden ontspannen en gewerkt omdat dit te veel prikkels geeft. Ook de plaats van de kas is kwetsbaar en het terras van de ouderen minder toegankelijk. Tuin&Landschap [ 13 thema ] 2008

41

e

9 plaats e r p

w e d

s t r i j d

Tekst en beeld Mariejanne Vorenholt en Vera van Kalsbeek

w

O n t


Schering en inslag N

➤

Schering en inslag, dit zijn termen uit de textielindustrie. De draden in de lengterichting van de stof vormen de schering, de zigzaggende draad die er verband in brengt, heet inslag. Dit ontwerp heeft alles met dit verband te maken. Het is ontstaan vanuit de historie en het omringende landschap.

I

Onderdelen

hier aan een theeschenkerij denken. Langs de entree van de boerderij zijn kleine plantvakken gecreëerd zodat de ingang wordt geaccentueerd. Vanuit de boerderij heb je uitzicht op een siertuin, met daarachter het grote zonnige terras. De scheiding tussen het erf en het gedeelte dat meer verbinding heeft met het landschap is aangezet door een rij knotelzen. Hier wordt het landschap beleefd en het is de plek waar gewerkt wordt. De boomgaard, de moestuin en een gedeelte van de siertuin zijn hier gesitueerd. Vanuit het bijgebouw heb je uitzicht op de siertuin, het vlonderterras en de moestuinen. Om de stilte en het uitzicht te beleven, is een vlonderterras aan de rand van het perceel geplaatst. In de boomgaard zijn de bestaande bomen gehandhaafd, zodat een mooie menging van oud en nieuw ontstaat. De siertuin bestaat uit sterke

boerenplanten die van oudsher in een boerentuin te vinden waren. De padenstructuur in dit gedeelte van de tuin is ondergeschikt gemaakt aan de beleving en structuur van het landschap, maar is desondanks goed toegankelijk voor mensen met een functiebeperking.

Functionaliteit Het ’achtergedeelte’, dat van de boer, is er een van functionaliteit. Daar waar de boerin haar tuin vooral richt op netheid en overzichtelijkheid, zie je achter vooral functionaliteit. Om deze reden zijn de kas, de functionele stookplaats en de composthoop hier geplaatst. Er kan ook een verbinding vanuit het bijgebouw worden gemaakt om de kas te betreden. Bovendien wordt de kas op deze manier opgenomen in de bestaande bebouwingsstructuur zonder dat het de openheid van het landschap aantast. 



n de uitgangssituatie zijn verbanden met zowel het landschap als de boerderij aan te wijzen. Benader je de tuin vanuit het landschap, dan komt duidelijk de lengterichting naar voren. Het lijnvormige element water speelt hierin de belangrijkste rol. Vanuit de boerderij kun je het dwarsverband met het bebouwingslint langs de Vlist leggen. Historisch gezien is een boerderij opgedeeld in twee delen: voor en achter. Het voorste gedeelte was het domein van de boerin, het achterste dat van de boer. Deze tweedeling is ook terug te vinden in dit ontwerp. Zo is van oudsher de boomgaard in het voorste gedeelte te vinden. Dat geldt ook voor de siertuin, deze is naar binnen gekeerd. Het achterste gedeelte, dat van de boer, is het gedeelte waar gewerkt wordt. Dit heeft een sterke relatie met het landschap. Op deze manier is een functionele indeling van de tuin verkregen, waarin de verschillende elementen hun plaats hebben.

Mariejanne Vorenholt vormt samen met Jaap Poortvliet Bureau Poortvliet & Partners tuinen landschapsarchitecten. Vera van Kalsbeek (foto rechts) liep ten tijde van het maken van het ontwerp stage op het bureau.

Bezonning van de tuin

Op het voorste gedeelte van het erf bevindt zich de winkel. Van hieruit worden producten uit de tuin verkocht vanuit het ’slow food’principe: eerlijke en pure groenten en fruit. Het assortiment is daarom uitgebreid, maar de hoeveelheden zijn klein. De verhoogde plantvakken rondom zijn bedoeld voor het plaatsen van groenten, kruiden en fruit, bestemd voor de verkoop. De vlonder kan een plaats zijn waar bezoekers of klanten even op het terras in de zon gaan zitten. Ook kun je

42



43

Ro 3

Ro Ro Ro

2 5 4

C1

Bu

8

C2

7

6 Bu

9

Vak

9

Hy

A

3

1

7

Hagen C1 Carpinus betulus C2 Carpinus betulus C3 Carpinus betulus

1

Hy Hy Hy

4

Vak

2

B

4 5

10 7

11 Bu

Vak

6

C2

C2

C2

B

Hy Hy Hy Hy Hy

Hy

Vak

B Hy Hy Hy Hy

1 Bu 2

w e d

Vruchtbomen  Malus domestica ’Sterappel’  Malus domestica ’Notarisappel’  Malus domestica ’Schone van Boskoop’  Malus domestica ’Zoete Ermgaard’  Pyrus communis ’Brederode’  Pyrus communis ’Conference’  Pyrus communis ’Gieser Wildeman’  Pyrus communis ’Zwijndrechtse Wijnpeer’ ■ Prunus domestica ’Victoria’ ■ Prunus domestica ’Sainte Catharine’ ■ Prunus domestica ’Wignon’

Bu 2

p

 Theo van ’t Klooster De titel

Bomen ● Salix alba ■ Alnus glutinosa

1

r

Oordeel van de jury

Schering en inslag C1

e

s t r i j d

O n t

w


3

Vak

C

6

3

4

2

Ro 5 RoRo Ro Ro Ro

5

C3

Bu 7

8 6

Hy Hy

Hy Hy

Vak A Bu Buxus sempervirens Ro Rodgersia podophylla 1 Sedum aizoon 2 Symphytum grandiflorum 3 Geranium macrorrhizum ’Spessart’ 4 Alchemilla mollis 5 Rudbeckia fulgida ’Goldsturm’ 6 Sedum ’Matrone’ 7 Salvia nemorosa ’Ostfriesland’ 8 Hosta ’Halcyon’ 9 Pulmonaria officinalis ’Sissinghurst White’ 10 Echinacea purpurea ’Pica Bella’ 11 Tradescantia ’Zwanenburg Blue’ ● Anemone  hybrida ’Honorine Jobert’ (Als accent in bodembedekking/beplanting) Vak B Hy Hydrangea macrophylla ’Bouquet Rose’ 1 Geranium macrorrhizum ’Spessart’ 2 Alchemilla mollis 3 Hosta ’Halcyon’ 4 Echinacea purpurea ’Pica Bella’ 5 Salvia nemorosa ’Ostfriesland’ 6 Sedum aizoon ● Anemone  hybrida ’Honorine Jobert’ (Als accent in bodembedekking/beplanting) Vak C Bu Buxus sempervirens Ro Rodgersia podophylla Hy Hydrangea macrophylla ’Bouquet Rose’ 1 Pulmonaria officinalis ’Sissinghurst White’ 2 Alchemilla mollis 3 Salvia nemorosa ’Ostfriesland’ 4 Tradescantia ’Zwanenburg Blue’ 5 Rudbeckia fulgida ’Goldsturm’ 6 Geranium macrorrhizum ’Spessart’ 7 Hosta ’Halcyon’ 8 Symphytum grandiflorum’ ● Anemone  hybrida ’Honorine Jobert’ (Als accent in bodembedekking/beplanting)

Schering en Inslag is intrigerend en passend voor het landschap waarin zorgboerderij Vlist ligt. Het herstel van de sloot is een vanzelfsprekende correctie en zorgt dat er twee gebieden met een eigen ordening en bijbehorende functies ontstaan. Door de ruimtelijke koppeling door vlonders en bruggen kan het slagenlandschap zowel vanaf de gegraven sloot als de oever beleefd worden. De hagen die de moestuinen aan twee zijden begrenzen zijn kloek gekozen en doel-

 Herman Berteler Het is goed

dat de ontwerper uitgaat van gestabiliseerde graspaden, dit verhoogt de bereikbaarheid, toegankelijkheid en bruikbaarheid van het geheel. De ontwerper blijft echter in de beschrijving van het ontwerp steken in de relatie met het landschap. Slechts ten gunste van de winkelklanten wordt aandacht besteed aan bijvoorbeeld de verhoogde presentatie van de te verkopen producten. Niets in de begeleidende beschrijving, noch in het ontwerp zelf

matig. De positionering van functies zoals kas, composthoop en vuurplaats – weliswaar buiten de grenzen van het prijsvraaggebied – zorgen voor een heldere scheiding in bebouwde en onbebouwde gebiedsdelen. Het verschil in presentatie tussen beplantingsplan en ontwerptekening oogt alsof er twee verschillende partijen aan het ontwerp hebben gewerkt. Mogelijk dat daarom de extra ontwerpslag tussen ontwerp en beplantingsplan als een gemis is ervaren.

biedt inzicht in hoogteoverbrugging, beleving van fysieke en emotionele veiligheid rond vlonders, brug, kas of vuurplaats. De functionaliteit voor mensen met functiestoornissen, onder wie ouderen en rolstoelgebruikers, wordt onvoldoende nader beschreven of in het ontwerp verduidelijkt. Desondanks biedt het ontwerp met de nodige fantasie over wat de ontwerper zou kunnen bedoelen, voldoende perspectief om nader te bestuderen.

 Patrick van Wieringen Door het niet aangeven van grondslaghoogtes en het bestratingsmateriaal en het ontbreken van een legenda is het ontwerp onduidelijk. De tuin is wel door de bewoners en begeleiders zelf aan te leggen, al ontbreekt technische informatie over de materialen, bruggen en vlonders. Gezien de bestrating zal het prijzig worden. Ook de vlonders

maken het duur. Met tweedehands materialen zal het wel goedkoop uit te voeren zijn. Tevens is de tuin in drie fasen aan te leggen. De boomgaard krijgt een dikke plus: er is een groot aantal nieuwe bomen gepland, daarvoor zijn oude soorten gekozen, en de prunussen op hoge grond vind ik een uitstekend idee.

 Cees Zaal en Esther van der Vlist Mooi aan dit ontwerp is de ruimte waarin het schuurtje/winkeltje staat. Dit is echt een aparte plek geworden. Vooral het uitzicht op de boomgaard is mooi gevonden. De kas staat echter te dicht bij de boerderij, evenals de stookplek. Dit is onveilig, omdat hier veel mensen komen. Tevens

heb je hier weinig zicht op omdat het achter het bijgebouw ligt. Verder liggen de werkplekken – de moes- en bloementuin – dicht bij elkaar. Daardoor kun je het werk niet goed spreiden. Tot slot is het grote terras te omsloten, waardoor iedereen veel te dicht op elkaar zit.

Bollen Galanthus nivalis verspreid over de vakken in groepen van 50 st. Narcissus ’Golden Harvest’

44



45

Studentenprijs


e r p

w e d

s t r i j d

w

O n t

Tekst en beeld Melle van Dijk en Jeroen Matthijssen

Vuurrood veenweide

Melle van Dijk en Jeroen Matthijssen volgen allebei de opleiding

N

➤

Het uitgestrekte veenweidegebied van Zuid-Holland vormt het decor van de monumentale zorgboerderij Vlist. Kenmerken van dit landschap dringen door tot in de tuin en mogen daarom niet ontkend worden.

D

46


De boomgaard houdt het lawaai en de drukte van het verkeer op de weg tegen. De gaard bevat verschillende soorten fruitbomen die bestand zijn tegen de omstandigheden. Een visuele afscherming van de weg is gegarandeerd door de aanplant van enkele hazelnoot- en bessenstruiken.

Pestbosje in brand Om het veenweidelandschap nog meer de tuin in te halen is gekozen om een karakteristiek element terug te laten keren: het pestbosje. Vroeger werd hier dood vee begraven. Dit gebeurde bij voorkeur zo ver mogelijk van de boerderij om epidemieën te voorkomen. Het bosje in deze tuin ligt om die reden ook zo ver mogelijk van de boerderij. Het pestbosje heeft echter een afwijkende functie: een vuurplaats. Het is de enige plek die onoverzichtelijk is. Hij wordt dan ook enkel gebruikt om ’s avonds met de groep rond het vuur te zitten. Het bosje zelf is een broedplaats voor verschillende vogels. Het rode hek dat ook dit deel begrenst, wordt overgroeid met takken, maar die worden vaak gesnoeid om het geheel ordelijk te houden. Voor de ouderen is een speciale plek gecreëerd bij het bijgebouw. De variatie aan soorten zorgt ervoor dat dit deel in alle seizoenen mooi is. De padenstructuur wordt hier opgepakt en gebruikt om alle delen bereikbaar te maken. De randen van de tuin met de rode hekken en het water zorgen samen voor bijzondere vormen. De bloemkleuren zijn hoofdzakelijk

geel met enkele accenten van de roodbloeiende Crocosmia. De stevige structuur van de paden en de krachtige omlijsting van de tuin bieden de bewoners voldoende structuur. Om in alle rust van deze fraaie beplanting te genieten wordt een klein terras aangelegd. Qua vormgeving en materialisering is het opgenomen in de padenstructuur.

Moestuin De moestuin grenst bewust pal aan het erf. De bewoners zullen het meest in deze tuin te vinden zijn omdat deze onderhoudsintensief is. De begeleiders hebben zo weinig moeite om overzicht te houden. Een breed betonpad deelt dit deel in tweeën en leidt je richting de tuinkas. Het rode hek loopt hierin door alsook langs het verhoogde kruidenbed. Deze vormen samen de achtergrens van de tuin en zorgen voor een visuele afscheiding van het koopgedeelte. Het winkeltje grenst aan het erf en is gemaakt van hetzelfde materiaal als het hekwerk: ruw, roodgeverfd hout. De directe omgeving van het winkeltje is compleet verhard. In deze verharding zijn twee ruime parkeerplaatsen opgenomen. Er is bovendien voldoende ruimte om waar uit te stallen. De grote eik zorgt op deze plek voor een intieme sfeer. De tuin is in verschillende fasen aan te leggen. Na het doortrekken van de bestaande sloot kan het vlonderpad aangelegd worden. Daarna zijn een voor een de tuindelen aan de beurt. 



e beperkingen van de bewoners van de boerderij vragen om speciale aandacht voor de inrichting van de tuin. Enkelen zijn autistisch, zij zijn perfectionistisch, en verlangen duidelijke grenzen. Een heldere structuur biedt hen overzicht. Naast deze elementen moet de tuin ook spannend en interessant zijn. Het omringende landschap is gebruikt als inspiratiebron. Het veenweidegebied is open en weids. Exact de voorwaarde die gesteld wordt voor het ontwerp. De bewoners blijven binnen het zicht van begeleiders doordat het landschap in de tuin wordt gehaald. De sloten zijn doorgetrokken en de ondergrond bestaat uit een ruige grasvlakte waarin verschillende akkerkruiden groeien. De toegankelijkheid is gewaarborgd door een vlonderpad dat diagonaal door de tuin loopt en iets verhoogd ligt waardoor het lijkt te zweven. Een venster van wilgen trekt je blik naar het achterliggende landschap. Het weidse gevoel wordt hierdoor versterkt. Het pad eindigt met twee treden op maaiveld. Halverwege ligt het verhoogde terras. Dit is een afzonderlijk element doordat de vlonderplanken verschillen van richting en het een eigen vorm heeft. De overige tuindelen zijn bereikbaar met betonpaden. Metalen hellingbanen zorgen ervoor dat ook mindervalide mensen kunnen genieten van de tuin. De richting van de paden benadrukt de lange lijnen van het omringende landschap. De tuindelen zijn begrensd door ruwhouten, roodgeverfde hekken.

tuinen landschapsinrichting aan hogeschool Van Hall Larenstein in Velp en studeren dit jaar af. Zij willen samen het ontwerpbureau PST landscape opstarten. PST staat voor Partners in Spatial Transformations. Ze ambiëren zowel kleinere opgaven als die van een grotere schaal.


47

p

w e d

 Theo van ’t Klooster Van de vier studenten

Algemeen Qr Quercus robur Fe Fraxinus excelsior Sa Salix alba Pestbosje Ag Alnus glutinosa Sa Salix alba Fe Fraxinus excelsior Sn Sambucus nigra Sau Salix aurita Rn Ribes nigrum Bp Betula pubescens Boomgaard Bomen Py Pyrus MdI Malus domestica ’Ingrid Marie’ JrB Juglans regia ’Buccaneer’ PQV Prunus domestica ’Queen Victoria’ Struiken Ca Corylus avellana RJ Ribes ’Josta’ RrRL Ribes rubra ’Red Lake’ RuH Ribes uva-crispa ’Hinnonmäki Grün’ Siertuin Heesters Cm Cornus mas Jn Jasminum nudiflorum Vaste planten Ep Euphorbia palustris Ar Alcea rugosa Ts Telekia speciosa Pv Primula vulgaris NPH Nymphaea ’Pygmaea Helvola’ Lg Lamiastrum galeobdolon Te Trollius europaeus LcF Lysimachia ciliata ’Firecracker’ Hc Hemerocallis citrina HaDB Helenium autumnale ’Die Blonde’ Ih Inula helenium Ic Iris ‘Curlew’ Cp Caltha palustris Pr Phlomis russeliana Cv Chrysogonum virginianum Ln Lysimachia nummularia Cc Crocosmia  crocosmiiflora Grassen Cm Carex morrowii Dc Deschampsia cespitosa ‘Goldtau’ Sg Stipa gigantea


r

Oordeel van de jury

Vuurrood veenweide

48

e

s t r i j d

O n t

w


die een ontwerp hebben ingezonden heeft deze de meeste potentie. Het is een eenvoudig en frisogend ontwerp met een aantal duidelijke hoofdkeuzes. Sommige doen recht aan het eigene van de plek, andere keuzes houden onvoldoende rekening met de beperkingen en gewenste veiligheid voor de doelgroep. De richting van de diagonaal die de terreinonderdelen koppelt, lijkt enigszins toevallig te zijn gekozen. Goed aan de diagonaal is dat het een hogergelegen pad is vanwaar hellingbaantjes naar de overige paden lopen en de tuinruimten worden ontsloten. De rode hekken dwars over sloten ogen grafisch geplaatst en lijken minder door functionele overwegingen een plek te hebben gekregen. De situering van functies als groentetuin en kas nabij oprit sluiten minder goed aan op het gedrag van de doelgroep en zijn daardoor kwetsbaar. De hellingbanen zijn niet doordacht en de terrassen niet groot genoeg. De link van het pestbosje met de vuurplaats is aardig gevonden.  Herman Berteler Als docent zou ik hiervan

zeggen dat er niet is voldaan aan de ontwerpeisen, het ontwerp is nog sterk zoekend. Er zitten zeker ruimtelijke componenten in, maar er is erg weinig met de doelgroep gedaan. Zo kun je vraagtekens zetten bij de veiligheid, toegankelijkheid en bruikbaarheid ervan voor mensen met een beperking. Daarnaast is de presentatie veel te surrealistisch, het is vooral voor leken niet leesbaar en laat veel details weg.  Patrick van Wieringen Het ontwerp is in fasen aan te leggen en vrij goedkoop uit te voeren, alhoewel de vlonder wel al gauw zo’n €8.000 zal kosten. Ook zal het aanleggen van de vlonder en de betonpaden een hele klus zijn, maar dit is wel haalbaar. De grondslaghoogtes zijn jammer genoeg niet aangegeven. De vlonder zou echter met iets afschot gelegd kunnen worden, maar dit is niet aangegeven. De geplande hellingbanen ogen gevaarlijk. Verder bloeit van oktober tot maart in de siertuin alleen de jasmijn en dat is erg summier.  Cees Zaal en Esther van der Vlist Van de

vier studentenontwerpen heeft dit ontwerp de beste indeling en biedt het de meeste structuur. Erg gebruiksvriendelijk is de tuin echter niet. Ook is niet duidelijk waar het ouderenterras is gesitueerd en hoe groot dit is. Het diagonale pad leidt op dit moment nergens naartoe, je zou hem daarom ook diagonaal met uitzicht op de molen kunnen leggen.


49

13A. O n t. Bijgebouw. Schuur Es

Recommend Documents