136e jaargang januari 2012 GLANZENDE BLEU DU MAINE. Alles over Schmallenberg Reportage Rijnlam

1

01_Cover_2011 18-01-12 16:03 Pagina 1

36e jaargang januari 2012

V A K B L A D

V O O R

D E

S C H A P E N H O U D E R

GLANZENDE BLEU DU MAINE Alles over Schmallenberg Reportage Rijnlam

Tweedehands machine te koop? Of juist op zoek naar een gebruikte tractor? Ga dan naar www.boerenboelgoed.nl Dé gratis website voor vraag, aanbod en veiling van boerenboel.

Boerenboelgoed.nl: maak het uw startpagina

Voor een gezonde lammerrij

NU CRYSTALYX erbij! Crystalyx is een gemineraliseerd voedingsblok als geen ander. Ideaal te gebruiken vóór en tijdens het lammerseizoen. Crystalyx bevat:

- Extra hoge energie: 16 megajoules - Proteïnen 17 % - Vitaminen, mineralen en sporenelementen - Bevat nagenoeg geen vocht, 99% droge stof

Crystalyx geeft:

- Extra penswerking en ruwvoederopname - Aanvulling van rantsoentekorten - Bevordert de biestkwaliteit - Vitale lammeren - Waar voor Uw geld

Meer informatie bij:

Exclusief importeur voor Nederland en Belgié Van Boer Tot Boer , Numansdorp 0186-575578 of 06-51193127 E-mail : [email protected] Website:www.vanboertotboer.nl

03_Inhoud_03 18-01-12 16:12 Pagina 3

inhoud

hekwerken Van hout tot kunststof Voor de inrichting van de stal zijn allerlei handige hekken ontworpen, die makkelijk aan elkaar te koppelen zijn. Er is keus uit hekwerk van hout, aluminium, staal, kunststof of combinaties hiervan.

24 10

14

‘Rijnlammeren snel afmesten is het beste’ Jeroen Klouwens houdt in Biervliet 400 Rijnlamooien. Ze lammeren drie keer in twee jaar af. De lammeren voert hij onbeperkt, waardoor ze ruim 400 gram per dag groeien. Klouwens: “Hoe korter ze op het bedrijf zijn, hoe beter.”

Schmallenbergvirus treft Nederland hard De schapenhouderij is in de ban van een nieuw virus. Op meer dan honderd bedrijven zijn misvormde lammeren geboren. Over het Schmallenbergvirus is nog niet veel bekend. Er zijn meer vragen dan antwoorden.

en verder

18

26

Nieuw Europees landbouwbeleid biedt kansen

Ruischaap in opmars

Het nieuwe GLB gaat in 2014 in. Het staat hoog op de agenda van beleidsbepalers. LTO-voorman Nico Verduin ziet kansen voor de schapenhouders.

De interesse voor ruiende schapen ontstond vijf jaar geleden door lage wolprijzen en myiasis. Wat heeft het fokken opgeleverd? En zijn ze nog steeds economisch interessant?

Nieuws Middenplaat: Bleu du Maine Tips Los zout als schapenvoer Zwoegerziekte is duurste besmetting Nieuw receptenboek: We love lamb De Solognotes van Bert en Judith Steginga Nieuws van de organisaties Gezondheid: ooi stopt met aflammeren Boerencolumn van Jan-Willem Bakker Colofon

FOTO VOORPLAAT: HENK RISWICK

commentaar JACQUES ENGELEN

Hoop Niets is zo frustrerend als doodgeboren lammeren. De lammertijd is juist een hoogtepunt in het jaar. De meeste ooien lammeren een keer per jaar af en hoeven daarna nog maar één ding te doen: hun lammeren grootbrengen. Als dat allemaal goed gaat, is het houden van schapen erg mooi. Daarom hakt het nieuwe Schmallenbergvirus er zo hard in. Het is schokkend om tien, twintig of soms zelfs wel dertig procent van de pasgeboren lammeren dood of halfdood geboren te zien worden. Niet alleen vanwege het grote economische verlies. De lammertijd wordt zo een nare tijd.

Je gaat niet graag de stal in. Maar er is hoop. Het Schmallenbergvirus lijkt een vrij korte periode door ons land te hebben geraasd en de op dat moment drachtige ooien te hebben besmet. In dat geval krijgen de ooien die toen nog niet drachtig waren en nog moeten aflammeren, geen misvormde lammeren. Zeker is het niet, op dit moment is nog zo weinig bekend over dit nieuwe virus. Op zich niet vreemd, want slechts twee maanden geleden kwam de eerste melding van misvormde lammeren. Het is echt te hopen dat het vanaf nu gedaan is. JANUARI 2012

HET SCHAAP

3

4 22 28 29 30 34 36 39 40 42 42

04-05_Nieuws_04-05 18-01-12 17:14 Pagina 4

‘Daarover ga ik niet met de pers praten’ | Geert Benedictus over conflict GD en NSFO

nieuws

Enorm veel schade door Schmallenbergvirus

BRON: WWW.VWA.NL

Geïnfecteerde bedrijven per 17 januari. Naast deze 64 schapenbedrijven waren die datum nog 29 bedrijven in onderzoek. Op 29 andere bedrijven was het virus niet aangetoond.

Het nieuwe Schmallenbergvirus slaat hard toe op geïnfecteerde bedrijven. Op bedrijven met grote problemen gaat het verlies aan lammeren soms in de richting van de veertig procent. Dat zijn doodgeboren lammeren, lammeren met ernstige afwijkingen die daarom moeten worden afgemaakt en lammeren die uiteindelijk te zwak zijn en alsnog doodgaan. Er zijn ook veel bedrijven met slechts een enkel misvormd lam.

De eerste melding van de ziekte dateert van eind november. Op een Limburgs bedrijf werden ernstig misvormde lammeren geboren. Binnen een week volgden nog vier meldingen. Half december waren er al zestien. Sinds 20 december geldt een meldplicht. Half januari stond het aantal meldingen op 122 verdachte bedrijven. Op 64 ervan was het virus aangetoond. Op 25 niet. Toch blijft ook daar de verdenking be-

Uw mening op

de poll

www.hetschaap.nl

STELLING:

KUDDES IN GELDNOOD

TEGEN

37%

63%

Dat mag nooit gebeuren. De overheid moet meebetalen

Niks subsidies. De kuddes moeten zichzelf bedruipen

4

ANDERS ONTWORMEN

HET SCHAAP

JANUARI 2012

Op www.hetschaap.nl staat het actuele nieuws over het Schmallenbergvirus. Zie de pagina’s 14 t/m 16 voor alle achtergronden over het nieuwe virus.

Gestolen Texelaars teruggevonden

VOOR

Nieuwe poll:

staan dat de misvormde lammeren zijn ontstaan door het Schmallenbergvirus. Het virus is namelijk niet eenvoudig aan te tonen. De besmetting lijkt in de zomermaanden flink te hebben huisgehouden. Het virus trof toen koeien, die diarree en koorts kregen en fiks minder melk produceerden. De aandoening verdween weer. Nu blijkt dat de schapen toen met hetzelfde virus zijn besmet. De misvormingen van de lammeren hebben direct of indirect te maken met een aantasting van het centraal zenuwstelsel: hersenafwijkingen, vergroeiingen aan de ruggenwervels, gewrichten en poten. De aantasting daarvan is zeer waarschijnlijk ontstaan tussen de 20e en 50e dag van de dracht. De getroffen bedrijven hebben allemaal een vroege lammertijd en dus een vroeg dekseizoen gehad. De besmetting is waarschijnlijk via insecten overgebracht. Die insecten zijn het actiefst tijdens de zomermaanden. Voor schapenhouders die de lammertijd nog voor de boeg hebben, is het nu spannend. De komende weken zal blijken of er ook na de maanden augustus en september nog drachtige ooien besmet zijn via de stekende insecten.

De Belgische Texelaarfokker Wilfried Blanchaert heeft acht schapen kunnen redden van de slacht. De fokdieren waren uit zijn wei gestolen en nog dezelfde nacht voor 60 euro per stuk aan een slager geleverd. Blanchaert heeft ze zelf de volgende ochtend opgespoord en weten te redden. De dieven zijn gepakt. Ze riskeren een boete, evenals de slager.

04-05_Nieuws_04-05 18-01-12 17:14 Pagina 5

FOTO: JACQUES ENGELEN

Newton is nieuwe voernorm

Schapenhouders die de open dag bezochten, mochten meegebracht ruwvoer laten beoordelen door nutritionist René van de Gevel van Hendrix UTD.

Tijdens een open dag op het bedrijf van schapenhouder Dirk Peters in Ommeren introduceerde Hendrix UTD de nieuwe berekening van voederwaardes: Newton. Het mengvoerbedrijf baseert zich voor Newton op verteringsproeven en nieuwe analyses van grondstoffen. Het bedrijf zegt dat Newton schapenhouders negen euro per ooi per jaar oplevert. De open dag was samen met Beljaars Schapenpraktijk georganiseerd.

Rumoer binnen NTS Binnen het Nederlands Texels Schapenstamboek is opschudding ontstaan. Voorzitter Sake Vellenga van de NTS-afdeling Groningen wil dat Jan van Rijnsbergen aftreedt als NTS-voorzitter. Hij noemt de NTS-voorman ‘beschadigd’. Vellenga zegt dat zijn rol als bemiddelaar tussen NTS en NSFO in het conflict over de zwoegerziektetest hem de ogen heeft geopend. “Ik heb ook de andere kant van het verhaal gehoord. Dat verhaal past Van Rijnsbergen niet, dus stopt hij het in de doofpot.” Vellenga zal 21 februari zelf opstappen als voorzitter van NTS-Groningen wanneer zijn afdelingsbestuur bij elkaar komt. Hij is het slechts een jaar geweest, maar zegt

niet langer door te willen. “Dit kost me te veel negatieve energie.” Vorige maand dreigde hij dat zijn afdeling samen met die van Friesland zich zou afsplitsen van het NTS. Tijdens de bestuursvergadering op 21 februari zal blijken of die dreiging blijft bestaan. Volgens Vellenga staan drie leden van het NTS-hoofdbestuur aan zijn kant. Volgens Van Rijnsbergen klopt dat laatste niet. “Ik heb redenen om aan te nemen dat niet vier HB-leden mij weg willen hebben. Voor kerst is het hoofdbestuur bij elkaar geweest en ik heb daar het volledige vertrouwen van alle aanwezige HBleden gekregen.” Van Rijnsbergen betreurt de gang van zaken. “Niemand wordt hier beter van.”

Weer vertraging I&R-factuur Het versturen van rekeningen voor de I&R over 2010 is opnieuw vertraagd. 7.500 schapenhouders hadden halverwege januari de rekening nog niet ontvangen. DR hoopt dat ze die voor het eind van de maand wel krijgen. In deze groep zitten ook een aantal schapenhouders die 650 euro betalen als voorfinanciering van de elektronische I&R. Dat zijn schapenhouders met meer dan honderd dieren. Zij kunnen dat geld terugvragen via de Gecombineerde Opgave. In september bleek al dat de rekeningen nog steeds niet naar de schapenhouders waren verstuurd. Dienst Regelingen zei toen dat het in oktober zou gebeuren, maar dat lukte niet door technische problemen.

Burgers redden schaapskudde

Foute stallijsten hersteld

Shetlandwol beschermd

Canada betaalt e-I&R

Particulieren hebben honderden schapen van de kudde in het Limburgse Gulpen-Wittem geadopteerd. Ook bedrijven hebben geld geschonken. De reddingsactie van de Vrienden van de Schaapskooi Merggeland werd opgezet nadat Staatsbosbeheer geen geld meer voor de kudde overhad.

Dienst regelingen heeft het versturen van foute stallijsten hersteld. Circa drieduizend schapenhouders kregen verkeerde lijsten, omdat adresgegevens waren verwisseld. Daardoor klopten aantallen schapen en beschikbare nummers niet. DR adviseert de lijsten goed te controleren.

De EU heeft schapenwol van de Shetlandeilanden regionale bescherming toegekend. Regionaal beschermde producten worden gemaakt van grondstoffen uit de eigen regio. Voor het eerst krijgt een product dat geen voeding of drank is de beschermde status. Het gaat om wol van een coöperatie.

JANUARI 2012

De Canadese overheid steekt veel geld in de elektronische I&R voor schapen. Nieuwe oormerken worden voor honderd procent vergoed door het rijk. Readers, software en cursussen worden voor zeventig procent gefinancierd. Schapenhouders hoeven daarvan slechts dertig procent te betalen.

HET SCHAAP

5

06-07_Nieuws_06 18-01-12 17:16 Pagina 6

3 vragen aan...

Dirk Peters ‘Best bang voor nieuw virus

FOTO: JACQUES ENGELEN

Rendac voortaan goedkoper voor schapenhouders

Schapenhouder in Ommeren (Gld.) met 250 ooien die vanaf 1 maart aflammeren. Hij vreest het Schmallenbergvirus, maar is niet extra gespannen voor de komende lammerij. Op zijn bedrijf was een open dag waar onder meer voorlichting was over het nieuwe virus.

1

2

3

Wanneer gaan de ooien bij u aflammeren? “De eerste groep begint 1 maart. Ik heb drie groepen van zeventig tot tachtig ooien die elk in een periode van zeventien dagen aflammeren. Jong en oud door elkaar. Ik heb Swifters die zijn gedekt door Texelaars en Swifterrammen. En ik heb een aangekocht koppeltje bonte schapen.” Bent u bang dat het Schmallenbergvirus uw schapen zal treffen? “Ja, natuurlijk. Maar ik lig er niet wakker van. Ik heb wel gehoord van mensen bij wie veertig procent van de lammeren het had. Dan ga je niet lekker je stal meer in. De lammertijd is dan niet leuk meer. Ik ben er niet extra gespannen door. Als het komt, dan komt het. Dat was met blauwtong ook zo en daarvan had ik gelukkig weinig last. Misschien scheelt het dat ik de ooien niet in de zomer heb laten scheren. Daardoor hadden ze toen meer wol. Het kan schelen, als ze minder zijn gestoken door insecten. Ik gebruik Clik een keer per jaar tegen de maden. Wie weet helpt dat ook tegen die mugjes. Mijn schapen hebben nooit maden.” Is u iets opgevallen aan uw schapen? “Nee, totaal niks. Geen diarree, geen onrust door mugjes. Eerlijk gezegd ga ik ook niet elke dag bij ze kijken. Ik heb een baan ernaast. Nu de schapen op stal staan, merk ik ook niks aan ze. Ze zijn rustig en doen het goed.”

6

HET SCHAAP

JANUARI 2012

Destructiebedrijf Rendac in Son rekent dit jaar lagere tarieven voor het ophalen en verwerken van dode schapen en lammeren. Een stop gaat € 20,94 inclusief btw kosten. Dat was € 42,63 voor de eerste zeven stops en daarna € 13,33 per stop. Het aanbieden van vaten met destructiemateriaal op de geplande dagen kost € 15,40 per stop. De tariefswijziging is een succes voor het Platform Kleinschalige Schapen- en Geitenhouders. Het KSG was woedend, omdat vorig jaar de Rendactarieven alleen maar in het voordeel van grote veebedrijven, met veel kadavers, waren gewijzigd. Het KSG kreeg het voor elkaar om de mededingingsautoriteit naar de ta-

rieven te laten kijken en kreeg een uitnodiging van het ministerie van EL&I om deel te nemen aan de besprekingen over nieuwe tarieven. Het ministerie moet de prijzen van Rendac goedkeuren. Volgens het KSG verliepen de gesprekken over de tarieven voor 2012 moeizaam, omdat vertegenwoordigers van de commerciële veehouderij wilden vasthouden aan het systeem van 2011. Het KSG noemt de nieuwe tarieven rechtvaardig. Het tarief uit 2011 voor de eerste zeven stops was veel te hoog en dat van stops erna te laag, zo zegt het Platform. De NMa had ook de vorige tarieven onredelijk genoemd, meldt het Platform KSG.

Geen verbod rituele slacht Er komt voorlopig geen verbod op het ritueel slachten van schapen. De Eerste Kamer is tegen het wetsvoorstel. In de Tweede Kamer was een grote meerderheid voor. De Eerste Kamer vindt dat een verbod op ritueel slachten de godsdienstvrijheid aantast en noemt het wetsvoorstel rommelig.

Staatssecretaris Henk Bleker van Landbouw heeft meteen laten weten met een compromis te willen komen. Hij wil daarover praten met islamitische en joodse vertegenwoordigers voor wie rituele slacht belangrijk is. Bleker denkt binnen twee maanden met een nieuw voorstel te komen.

Weer rijksgeld voor kuddes Schaapskuddes met een herder kunnen vanaf dit jaar weer rekenen op financiële steun van de overheid. Op de landbouwbegroting van het ministerie van EL&I is een bedrag gereserveerd van 640.000 euro. Voor een kudde tot 250 dieren is de jaarlijkse subsidie 18.000 euro en voor grotere kuddes 28.000 euro. Het geld is alleen beschikbaar voor kuddes waarnaar voor het jaar 2007 ook rijksgeld ging. Sinds 2007 is de financiering van gescheperde kuddes overgeheveld naar de provincies. Sindsdien gaat het niet goed

met de uitbetalingen. Er kwamen extra eisen en sommige kuddes worden in meerdere provincies gehoed. Bovendien moeten provincies bezuinigen. Op initiatief van de PvdA is de oude regeling terug bij het rijk. Een samen met het CDA ingediend amendement kreeg steun van alle fracties op de VVD na. Staatssecretaris Bleker kan zich er ook in vinden. Na een gesprek met vertegenwoordigers van de Landelijke Werkgroep Professionele Schapenhouders werd hem duidelijk dat er iets moest veranderen, zei hij in de Tweede Kamer.

06-07_Nieuws_06 18-01-12 17:16 Pagina 7

noteringen

Hoge prijzen Ooien en rammen Ooien < 20 kg

120

Ooien > 20 kg

Slachtschapen

Rammen < 22 kg

100

in euro’s per dier

in euro’s per dier

110

90 80 70 week

33

34 35 36

37

38

39

40

41

42

43

44 45

46

47 48

49

50 51 52

De prijzen van ooi- en ramlammeren blijven nu stabiel.

De prijzen voor slachtschapen en lammeren bleven in december hoog. Gemiddeld noteerden de dieren op de veemarkten tien tot twintig euro per stuk meer dan in dezelfde periode van 2010. Er was in de hele maand goede vraag naar wolvee. De Fransen eten veel lamsvlees met kerst, dus konden exporteurs

er goed Nederlandse lammeren plaatsen. Door het vrij lage aanbod, dat gebruikelijk is in deze periode van het jaar, bleven de prijzen hoog. Mogelijk speelde het uitblijven van vorst en sneeuw in december ook een rol: de schapen konden nog lang blijven lopen. De vooruitzichten zijn ongewis. Als er exportbelemmerin-

2010

100 95 90 85 80 75 70 65 60 55 50 week

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

2011

49

50

51

De slachtschapen zijn ook prijshoudend. Ten opzichte van 2010 zijn ze 15 tot 20 euro hoger.

gen door het Schmallenbergvirus komen, zal dat direct slecht uitpakken voor de prijzen. De vraag vanuit Frankrijk is wel wat gedaald. Het Franse aanbod is groter geworden, waardoor er minder vraag is naar Nederlandse lammeren. In het begin van januari daalden de prijzen al vrij sterk.

Door het natte weer willen veel veehouders van de dieren af. Hierdoor ging de aanvoer omhoog en door de beperktere vraag ging er gemiddeld rond de vijf euro per dier af. Daarmee is de prijs op dit moment nog altijd een stuk hoger dan een jaar eerder.

Overleg over zwoegertest uitgesteld Het overleg tussen de Gezondheidsdienst voor Dieren en de NSFO over het testen op zwoegerziekte is uitgesteld. Het zou deze week plaatsvinden, maar het is niet doorgegaan. Piet Vellema van de GD zegt dat het komt doordat de NSFO beloofd had voor een bepaalde datum stukken toe te sturen. “We hebben niets gekregen en ook geen reactie”, zegt hij. Jan van Rijnsbergen van de NSFO ontkent dit. Hij zegt dat het uitstel er is omdat de GD te druk is met het nieuwe Schmallenbergvirus. Geert Benedictus, voorzitter van het overleg, wil er niets over zeggen. “Het ligt erg gevoelig en dan ga ik niet via de pers erover praten.” Benedictus verwacht dat het conflict tussen beide partijen over de nieuwe zwoegerziektetest van de NSFO bin-

nen enkele maanden is opgelost. Ook Jan van Rijnsbergen zegt goede hoop te hebben. Vellema noemt de communicatie met de NSFO heel lastig. Het is nog niet bekend wanneer de partijen nu wel om tafel gaan om te praten over hun conflict. Zolang er geen akkoord is tussen de partijen, is het niet mogelijk om fokdagen te organiseren waar schapen van beide zwoegerziekteprogramma’s bij elkaar komen. De GD accepteert het NSFO-programma niet en beschouwt schapen uit dat programma niet als gecertificeerd zwoegervrij. Dat leidde afgelopen zomer tot grote problemen bij het organiseren van fokdagen.

Olympisch scheren

Agent duikt op schaap

Verzet tegen transport

Het scheren van schapen moet een olympische sport worden. Dat vindt de Nieuw-Zeelandse boerenorganisatie Federated Farmers. Het scheren is al een erkende competitiesport. De wereldkampioenen zijn atleten en daarom verdienen ze deelname aan de Olympische Spelen, zo stelt de boerenbond. Het wereldrecord scheren is 749 lammeren in acht uur.

Een agent van de Utrechtse politie heeft een achtervolging met een schaap beëindigd door het beest met een zweefduik onder controle te brengen. Het schaap was weggelopen in Vleuten en liep op de spoorlijn tussen Utrecht en Woerden. Toen het dier naast een trein stilstond, sprong de agent erbovenop. Hij hield aan zijn sprong een snee in zijn knie over, die moest worden gehecht.

Internationale dierenwelzijnsorganisaties zijn in verzet gekomen tegen het transport van schapen en ander vee naar Turkije. De dieren komen uit vooral uit Bulgarije en Hongarije. Het vee staat soms urenlang vast aan de Turkse grens zonder drinken. Veel dieren hebben gebroken poten. De organisaties willen dat de Europese Commissie maatregelen neemt.

JANUARI 2012

HET SCHAAP

7

08_Nieuws_06 18-01-12 17:18 Pagina 8

Nieuws

Ingezonden brieven

Texelaar fokken voor commerciële markt Het Schaap 2011-12, pagina’s 7 en 42. ‘Tests zwoegerziekte niet gelijk’ en de column ‘Professioneel’ van Jan-Willem Bakker De brief van Nelson Speelman en Jan-Willems column van december brachten me op het idee dat een mening vanuit het Verenigd Koninkrijk zinvol zou zijn in het debat over het testen op zwoegerziekte en de rol van fokkerij. Het Verenigd Koninkrijk heeft miljoenen schapen en een goed gedijende schapensector. Toch is er slechts één organisatie die een zwoegertest aanbiedt: de Scottish Agricultural College. Slechts drieduizend stamboekfokkers doen mee, van wie de helft Texelaarfokkers. Deelname is vrijwillig. Sommige deelnemers klagen over de hoge kosten en vragen zich wel eens af of het programma wel waardevol is. Er zijn geen statistieken over de ziekte. SAC heeft onlangs in het hele VK een enquête gehouden over de testkosten. Niemand heeft zelfs maar de suggestie gedaan om een concurrerend en goedkoper gezondheidsprogramma te beginnen. Hier is verbazing over hoe de kleine schapensector in Nederland twee tests rechtvaardigt, die niet eens dezelfde standaard hebben. Ik kan me voorstellen dat Nederlandse Texelaarfokkers niet blij zijn met de hoge kosten

van stamboekfokkerij. Maar ze zullen zich realiseren dat ze een vitaal onderdeel zijn van de Nederlandse schapensector die de wereld het beste en meest succesvolle schapenras geeft: de Texelaar. Naar mijn mening is de controverse over de zwoegerziektetest een gevolg van een veel belangrijker probleem: hoe kan de Texelaar succesvol blijven? Er moet proactief nagedacht gaan worden hoe de kleine stamboekfokkerij bij elkaar kan blijven en de inkomens van de fokkers verbeterd kunnen worden. De ontwikkeling van de Texelaar de afgelopen jaren en de introductie van nieuwe technologieën zijn toe te juichen. De volgende stap is voor individuele fokkers, stamboeken, clubs en werkgroepen over de rol van de Texelaar in de commerciële sector. De Texelaar blijft alleen succesvol als de fokkerij is gericht op het produceren van betrouwbare toprammen voor commerciële schapenhouders. Zonder vraag uit de houderij kunnen fokkers alleen een beperkt aantal fokdieren aan elkaar verkopen. Ik was verbaasd te ervaren dat veel ramlammeren simpelweg worden geslacht, omdat de stamboekfokkers weigeren ze te verkopen aan

schapenhouders die niet veel meer dan de slachtprijs willen betalen. Britse commerciële houders willen in overgrote meerderheid goed gegroeide, sterke rammen van anderhalf jaar oud die gemakkelijk vijftig ooien kunnen dekken. Veel stamboekfokkers houden daarom hun ramlammeren een jaar aan om ze daarna te verkopen. Zo’n systeem is er in Nederland niet direct, maar Nederlandse fokkers en organisaties kunnen doel, promotie en marketing van rammen hoog op de agenda zetten. Door samenwerking en voor hetzelfde doel te gaan, verdwijnen de meeste problemen en draag je vertrouwen en kracht uit naar de zo belangrijke commerciële markt. Ik heb Texelaars sinds 1987 en de laatste keer dat ik in het VK een schaap kocht was in 1992. Sindsdien haal ik alle dieren uit Nederland. De reden is mijn vertrouwen in de gezondheidsstatus en de kwaliteit van de Nederlandse Texelaars. Ik hoop dat dit zo blijft. Sylvia Rawlings, Texelaarfokker in Nayland (Verenigd Koninkrijk)

Betaal voor betere lammeren Biologisch of niet? Het Schaap 2011-10/11, pagina’s 28-29, ‘Speuren naar luxe lammeren’

Het Schaap 2011-10/11, pagina’s 22-24, ‘Verkoop aan huis’

Ik ben verwonderd over de klaagzang van de handel/slachterijen over de kwaliteit van slachtlammeren. Ze doen erg verongelijkt over het feit dat er vrijwel geen luxe lammeren te vinden zijn, terwijl ze zelf ervoor gezorgd hebben dat de houderij massaal aan kruislingen is begonnen. Ik roep al twintig jaar dat het prijsverschil veel te klein is. Er is al jaren veel te veel betaald voor kruislingen waardoor, mede door ‘het lammetje meer’, de houderij massaal aan kruislingen begon. Het financiële plaatje viel op deze manier beter uit, maar het gevolg is dat nu nauwelijks nog een goed bespierd lam te vinden is. Koekje van eigen deeg dus, of zo je wilt, een sigaar uit eigen doos. Maar de kip met de gouden eieren is nog net niet geslacht. Handel en slachterijen: begin vanaf nu de luxe bespierde lammeren ruim beter te betalen, en geef duidelijk minder voor het smalle spul. De houderij zal dan snel weer een dikke Texelse ram willen gebruiken, waardoor de slachtkwaliteit weer spoedig verbetert.

Leuk, die artikelen over huisverkoop ook al vallen de opbrengsten niet altijd mee. Toch een kanttekening richting Syke Wynia: ecologisch/biologisch, wie weet het verschil? De suggestie is in ieder geval biologisch en dat is niet eerlijk naar de consument, maar ook niet naar de erkende biologische boeren. Is het verschil alleen kunstmest of ook wat chemische onkruidbestrijding en gangbaar krachtvoer? Laten we het helder houden.

C.J. Dekker, Zoutelande

Freek Atema, Laren (Gld.)

8

HET SCHAAP

JANUARI 2012

Tentego houdt de groei in uw bedrijf! Wilt u als schapenhouder een probleemloze opfok van uw lammeren welke gepaard gaat met een goede groei? Dan kiest u voor Tentego.

TENTOLAM voor Bezoek onze website ons laatste nieuws

www.venostal.nl

Zelfsluitende voerhekken

Kraamhokhek kunststof Hoogte 0,85 en 1,00 mtr.

Ronde balen voerhek

Topkwaliteit lammerenmelk op basis van mager melkpoeder.

Tentolam bevat een hoog aandeel magere melkpoeder en zuivelproducten wat een veilige opfok en een hoge groei garandeert. Tentolam is zeer geschikt voor fles en voorraadvoedering.

Voerhek met goot en ruif

Postbus 84 3640 AB Mijdrecht Tel. 0297 280 700

09121001-1.adv het schaap 95x126mm.indd 1

www.tentego.nl

07-12-2009 13:51:21

NIEU

W

3 :4\LZSP

Volledige Lammeren & Schapen Muesli voor de fokkerij

• zeer smakelijke muesli met ontsloten granen, hoogwaardige eiwitten en extra vezels • snelle eerste opname, minder kans op pensverzuring • ruime gehalten aan vitaminen, mineralen en sporenelementen • aangepaste Calcium-, Fosfor- en Magnesiumvoorziening: minder kans op melkziekte, kopziekte of urinestenen • kan uitstekend gebruikt worden om ad libitum te voeren zonder koper

Vraag uw HAVENS-dealer

d penvoe www.scha

ers.n

478 (+31) 0 l - tel.

of 638 238

[email protected]

10-11-12_rep.Klouwen_2011 18-01-12 16:59 Pagina 10

JEROEN KLOUWENS PLAATS: BIERVLIET ZEELAND BEDRIJF: INTENSIEVE SCHAPEN HOUDERIJ MET 400 RIJNLAMOOIEN EN 7 HA GRASLAND

10

HET SCHAAP

JANUARI 2012

10-11-12_rep.Klouwen_2011 18-01-12 16:59 Pagina 11

reportage

TEKST: MARJOLEIN VAN WOERKOM, FOTO’S: HENK RISWICK

‘Snel afmesten is het beste’ Jeroen Klouwens is na drie jaar goed op weg met zijn Rijnlammeren. “Ik vraag veel en luister goed, maar ben ook eigenwijs en kijk niet te veel naar anderen.” Hij wil de lammeren zo snel mogelijk naar de slachterij hebben.

H

et bedrijf dat Jeroen Klouwens drie jaar geleden kocht in Biervliet was een bouwval. In elkaar gezakte schuren, een vervallen huis en overal onkruid. Een normaal pad naar de voordeur was er niet. Toch wist hij meteen dat hij de boerderij wilde hebben. Klouwens: “Ik had in Zuid-Holland een transportbedrijf en verhuurde machines, maar daar was ik op een gegeven moment echt klaar mee. De druk, het personeel, het werd me te veel.” Hij zocht rust en vond die in ZeeuwsVlaanderen. “Mijn idee was om 600 geiten te melken. Oude schuren plat, nieuwe schuren ervoor in de plaats.” De gemeente gaf hem de vergunning, maar de bank ging niet zo snel overstag. “Die zag pas toekomst als ik minstens duizend geiten zou gaan melken. Dat zag ik niet zitten. Ik wilde een bedrijf dat ik in mijn eentje zou kunnen runnen.” Hij stapte over op plan B: schapen. Omdat hij eerder boeren-Texelaars hield voor de hobby, had hij al contacten in de schapenwereld. Via handelaar Jaap Verhoog uit Zoetermeer leerde hij het Rijnlam kennen. “Dit ras past goed op een commercieel bedrijf, maar is geen tentoonstellingsras. De dieren zijn schraal, klimmen op elkaar en zijn niet makkelijk in de omgang.” Klouwens begon met een

Een efficiënt ingerichte stal is volgens Jeroen Klouwens noodzakelijk om straks 600 fokooien met lammeren alleen te kunnen runnen.

koppel van 185 schapen, waarvan hij dacht dat er vijftig drachtig waren. Dat bleken er negentig te zijn. “Die eerste winter was een drama. Het was koud en de nieuwe schuur stond er nog niet. Elk schuurtje was volgepropt met ooien en lammeren.” INTENSIEF PRODUCEREN

Inmiddels is Klouwens drie jaar verder en heeft hij 400 fokooien. Vorig jaar heeft hij 500 lammeren afgezet. Nu ziet hij duidelijk de voordelen van het Rijnlam. “Ik denk dat je er financieel verder mee komt dan met de Texelaar. Die ziet er wel mooier uit en de lammeren leveren misschien meer op, maar dat ras geeft gemiddeld minder lammeren.” Het Rijnlam stamt af van de Romanov en is daardoor erg vruchtbaar. Het hele jaar door zijn de ooien bronstig. Ze lammeren drie keer in twee jaar af. “Dat betekent

dat ik het hele jaar door lammeren kan afzetten en dus jaarrond omzet heb. Ik zet twee Suffolk-rammen op een koppel van honderd ooien. Na 35 dagen laat ik ze scannen. Ooien die niet drachtig zijn, zet ik bij het volgende te dekken koppel.” De ooien lammeren makkelijk af en zijn goede moeders. Na het spenen, de lammeren zijn dan vier weken oud en wegen twaalf kilo, gaan de ooien als het weer meezit naar buiten om op te drogen. Voor het bepalen van de gemiddelde worpgrootte is Klouwens nog te kort bezig, maar hij denkt dat hij net onder de 2,0 zit. In theorie ligt de worpgrootte van het Rijnlam op 2,2. ZO HARD MOGELIJK VOEREN

De lammeren worden binnen afgemest. Klouwens heeft te weinig land om ze buiten slachtrijp te maken. Op stal hoeft hij bovendien niet te ontwormen en >>

Kengetallen Dekperiode: Spenen: Gemiddelde worpgrootte: Gemiddelde leeftijd bij aflevering: Levend gewicht bij aflevering: Slachtgewicht bij aflevering: Groeisnelheid: Opbrengst per lam: Voerkosten per lam: Afzet 2011:

35 dagen na 4 weken, gewicht op 12 kilo net onder 2,0 3 maanden 35 tot 40 kilo 22 kilo ruim 400 gram per dag 92 euro 54 euro (incl. voer ooi) 500 lammeren

JANUARI 2012

HET SCHAAP

11

10-11-12_rep.Klouwen_2011 18-01-12 17:00 Pagina 12

reportage

De lammeren zijn een kruising van Rijnlam en Suffolk. Ze groeien gemiddeld 400 gram per dag.

heeft hij minder uitval. Afgelopen jaar zat hij onder de tien procent. Verder groeien de lammeren binnen sneller, merkt hij op. “Met ruim 400 gram per dag groeien ze echt ontzettend hard. Ik voer ze onbeperkt en weeg ze om de veertien dagen. Na drie maanden wegen ze ongeveer 40 kilo. Eenlingen bereiken dat gewicht al na tweeënhalve maand.” Het aflevergewicht ligt gemiddeld op 35 tot 40 kilo. De ooien worden geschoren als na scannen blijkt dat ze drachtig zijn. Ze vreten dan beter.

‘Met Rijnlam kom je financieel verder dan met Texelaar’ Zo hard mogelijk voeren en zo snel en jong mogelijk weg, is zijn uitgangspunt. Hoewel vervetting bij de Suffolk nog wel eens voorkomt, ziet Klouwens dat niet bij zijn lammeren. “De moeders zijn schraal. Ik houd ze ook liever zo, ik heb het idee dat ze dan eerder drachtig raken. Schraalheid hoort bij Romanovs, dus ook bij Rijnlammeren.” Hij levert zijn lammeren het liefst licht af. “Driehonderd lammeren een week langer voeren kost te veel. Een lam van 45 kilo levert misschien een tientje of twee meer op, maar die laatste tien kilo kost heel wat voer. Hoe korter op het bedrijf hoe beter, als de prijs er tenminste naar is.” Per veertien dagen zet Klouwens twintig tot veertig lammeren af. De gemiddelde opbrengstprijs is 92 euro per lam. VOERKOSTEN DRUKKEN

Het voer is momenteel een heikel punt. De gemiddelde voerkosten liggen op 54 euro per lam (inclusief voer voor moederooi). “Ik voer ze brok, Italiaans raaigras en stro. Krachtvoer is duur en stro dit jaar ook. Ik heb het voordeel dat ik in een akkerbouwgebied zit. Stro kan ik daardoor goedkoper krijgen.” De voerkosten probeert hij te drukken door de ooien de helft minder te geven dan wat voerspecialisten voorschrijven. “Een halve kilo 12

HET SCHAAP

JANUARI 2012

Sinds Jeroen Klouwens met een mengvoerwagen werkt, heerst er rust in de stal. “Vroeger begonnen ze al te blèren en te springen als ik bij de kruiwagen in de buurt kwam.”

scheelt veel met 400 ooien en ze doen het toch goed.” De Suffolk is voor Klouwens het ideale vaderdier. “Ze dekken het hele jaar en zorgen voor stevige lammeren. De Charollais heb ik ook geprobeerd. Je krijgt dan een wat feller lam, maar het zijn net biggetjes. Ze moeten onder de lamp. Ik wil lammeren die tegen kou kunnen.” Hij selecteert de dekrammen op groei-index. “Dat past het beste bij het moederdier. Het Rijnlam wordt ook op groei gefokt.” Zijn fokooien worden speciaal gefokt voor de commerciële houderij, via het

Rijnlamproject. De schapenhouder wil uiteindelijk naar 600 moederdieren en een afzet van duizend lammeren per jaar. “Ik zou zestig tot zeventig fokooien per jaar erbij moeten kopen. Maar aangezien een ooi 130 euro kost, is dat een grote investering.” Momenteel houdt Klouwens onder de streep weinig over. “Wat ik met mijn schapen in een jaar verdien, verdiende ik met mijn transportbedrijf in een kwartaal. Maar als ik ‘s zomers naar buiten kijk, denk ik: ik hoef ook niets te verdienen. Ik heb het al.” <<

HOUTEN KOPPELBARE SCHAPENHEKJES

TE KOOP GEVRAAGD

Compleet met pen

SCHAPENWOL

Vraag nu een folder aan

Wij bieden hoge prijzen.

of kijk op www.schapenhek.nl Alle prijzen zijn inclusief BTW • Koppelbare hekjes 1,5 x 0,8 mtr e 17,• Bijpassende opzetruifjes e 20,• Bijpassende voerbakjes e 8,25 • Vastzethek e 25,• Lammeren flessenbak e 25,-

De Vries Beemster 0299-690512 06-51244348

Wolhandel Douwe Rijpstra Burgum Tel. 06-1562 9006 Tel. 058-256 3256 Elke eerste zaterdag van de maand wolinname van 8.00 – 12.00 uur. bij schapenbedrijf Klaas van Veen, Kweldijk 2 te Zuilichem.

Met Sprayfo Lam kunt u vertrouwen op een veilige en economische start voor uw lammeren.

Spray Sprayfo yfo Lam voor een onbez onbezorgde zor lammertijd • Bevat ext extra tra vvitaminen, ijzer en mineralen • Met antistoffen antiistof tegen E.Coli, salmonella, clostridium clostridiu um perfringens p en rotavirus • Zorgt voor vo oor meer m weerstand, veilige ontwikkeling en hoge hogere re daggroei da

www.sprayfo.nl www.spray yfo.n

Bestel hier uw oornummers Nedap Live!D: dé innoverende EID productrange met uitstekende RFID kwaliteit De juiste informatie van ieder dier met een eenvoudig en betrouwbaar systeem. Live!D biedt u oornummers, readers en specialistische bedrijfstoepassingen. Eenvoudig EL&I en VKI meldingen doorgeven via de gratis online Live!D applicatie? Dat kan! Bestel dan nu uw Live!D oornummers.

www.oornummers.nl Manage your livestock

14-17_Schmallenberg_2011 18-01-12 15:47 Pagina 14

gezondheid

Opnieuw treft virus schapen in Nederland De schapenhouderij is in de ban van een nieuw virus. Op meer dan honderd bedrijven zijn misvormde lammeren geboren. Er geldt een meldplicht. Het gaat om het Schmallenbergvirus dat tot nu toe onbekend was. Er zijn meer vragen dan antwoorden.

B

egin december kreeg de Gezondheidsdienst voor Dieren van enkele dierenartsen meldingen van misvormde pasgeboren lammeren. Op 9 december vroeg de GD alle dierenartsen om zulke gevallen te melden. Vanaf dat moment volgden de meldingen elkaar snel op en raakte de schapenhouderij in de ban van een nieuw virus. Het is de derde keer in vrij korte tijd dat de schapenhouderij zoiets overkomt. Na de eerste gevallen van Q-koorts in 2005 dook blauwtong in augustus 2006 op. Het Schmallenbergvirus heeft niets te maken met Q-koorts. Het is zeer onwaarschijnlijk dat het nieuwe virus ook mensen besmet, zoals de Q-koortsverwekker wel doet. Bij Q-koorts gaat het om een bacterie en niet om een virus. Met blauwtong lijken er meer overeenkomsten te zijn. Beide ziekten worden veroorzaakt door een virus. Verder is het zeer waarschijnlijk dat bij Schmallenberg

insecten de besmetting verspreiden, net als bij blauwtong. RAZENDSNEL

De ontwikkelingen gaan razendsnel. Snel nadat het aantal gevallen van misvormde lammeren toenam, was er topoverleg op het ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie. Staatssecretaris Henk Bleker kondigde op 20 december een meldplicht af. Sindsdien geeft de Nederlandse Voedselen Warenautoriteit updates: elke dag komen er nieuwe meldingen bij. Nog sneller was de oorzaak van de problemen duidelijk: op 15 december toonde het Centraal Veterinair Instituut in de hersenen van twee lammeren het Schmallenbergvirus aan. Op 23 december organiseerde het ministerie van EL&I een basisoverleg om alle betrokken partijen te informeren. Er was nog een extra reden om te denken

Een nog levend lam, amper bespierd en als het ligt strekt het de achterpoten.

aan het Schmallenbergvirus. De afwijkingen van de pasgeboren lammeren zijn terug te voeren op aantastingen van het centraal zenuwstelsel, ontstaan tussen de 25e en 50e dag van de dracht. Terugrekenend waren er in die periode problemen bij runderen in Duitsland en Nederland met het Schmallenbergvirus. De koeien kregen diarree en koorts, en de melkproductie daalde. Na enkele weken verdwenen de verschijnselen weer. Het virus kreeg zijn naam van de Duitse plaats Schmallenberg, waar het voor het eerst werd geïsoleerd uit monstermateriaal van een zieke koe. De meeste besmette Duitse runderbedrijven lagen trouwens dichter bij de Nederlandse grens dan bij Schmallenberg zelf. HARD INHAKKEN

Kenmerkend beeld van een misvormd lam is een knik in de ruggengraat.

14

HET SCHAAP

JANUARI 2012

De ziekte hakt er hard in bij de meeste getroffen bedrijven, al zijn de verschillen groot. Er zijn bedrijven met een enkel misvormd lam, maar dr. Piet Vellema van de GD kent ook een schapenhouder die 45 misvormde lammeren in één keer kwam afgeven voor onderzoek. De grote vraag is wat de schapenhouderij

14-17_Schmallenberg_2011 18-01-12 15:47 Pagina 15

TEKST: JACQUES ENGELEN, FOTO’S: PIET VELLEMA GEZONDHEIDSDIENST VOOR DIEREN, HENK RISWICK

Volg de websites De ontwikkelingen rond Schmallenberg gaan razendsnel. De informatievoorziening is uitstekend. Goede websites zijn die van de VWA (www.vwa.nl), het ministerie van EL&I (www.rijksoverheid.nl/ministeries/eleni) en de GD (www.capraovis.nl). Op www.hetschaap.nl publiceren we alle nieuwe ontwikkelingen.

Vragen en antwoorden Er zijn veel vragen over Schmallenberg. We hebben een aantal voorgelegd aan dr. Piet Vellema van de GD. Is er een relatie met blauwtong? Die gaf ook afwijkende lammeren. “Er is geen enkele relatie. Hooguit zal de manier van verspreiding dezelfde kunnen zijn. Bij blauwtong zagen we maar weinig misvormde lammeren en heel veel zieke ooien. Bovendien werden bij blauwtong ooien en rammen tijdelijk onvruchtbaar. Dat speelt nu niet.” Is een eenmaal besmet geraakte ooi levenslang immuun voor het virus? En een lam dat dit jaar is of wordt geboren? “De ooien denk ik wel, maar we weten het niet zeker. Over de weerstand bij lammeren durf ik nog niks te zeggen.”

Lam met een gedraaide rug.

te wachten staat. Er is veel onzekerheid om de simpele reden dat weinig bekend is over deze nieuwe ziekte. Dit type virus is in Europa nog nooit eerder voorgekomen. Uitbraken elders bij schapen met virussen uit dezelfde groep zijn wel bekend. Zo kwam in Japan het Akabanevirus in de jaren vijftig van de vorige eeuw voor. Zestig jaar geleden dus. Als het virus bij de schapen heeft gedaan wat het, althans op het eerste gezicht, bij de koeien ook deed, dan heeft het vier tot zes weken door Nederland geraasd. En als de virusverspreiding beperkt is gebleven tot die periode, dan is het vanaf begin februari gedaan met de misvormde lammeren. Vellema waagt zich niet aan speculaties, maar beschouwt eind januari en begin februari als cruciaal. “In het optimistische scenario komen er geen nieuwe besmettingen meer bij. Mochten er toch weer nieuwe gevallen komen, dan zou ik niet weten wanneer de ziekte stopt.” Het zijn spannende tijden. << Dit artikel kwam half januari tot stand. Actuele zaken op www.hetschaap.nl.

Wat gaat er de komende weken gebeuren? Een enorme piek in aantallen afwijkende lammeren? Juist een afname? “Als ik optimistisch ben zeg ik: het stopt begin februari. Als ik pessimistisch ben: het gaat de hele lammerij door. Ik kan er nog niks over zeggen. Dat zal begin februari blijken.” Waar kunnen schapenhouders terecht met vragen? “Kijk op onze website www.capraovis.nl. De GD bellen kan ook. We zijn de hele dag bereikbaar. Een deel van de middag beantwoorden onze ge-

specialiseerde dierenartsen de telefoontjes. Je hoeft geen lid van de GD te zijn om te bellen.” Komt er een entplicht als er een vaccin beschikbaar is? Wie gaat dat dan betalen? Zou het niet veel verstandiger zijn te wachten tot alle schapen natuurlijke weerstand hebben? “Ik kan me nu niet voorstellen dat er een entplicht komt. Het lijkt erop dat in vier tot zes weken tijd in de afgelopen zomer heel Nederland is getroffen door dit virus. Als dat inderdaad zo blijkt te zijn, verwacht ik volgend jaar veel minder problemen in de aflamperiode. Een vaccin zou geschikt zijn om aangrenzende, nog onbesmette regio’s dicht te enten. Dan isoleer je de besmetting. Het kan nog meer dan een jaar duren voordat er een vaccin is. Bij blauwtong ging het zeer snel en duurde het toch nog bijna twee jaar.” Wat kunnen schapenhouders doen om de problemen tijdens de volgende drachtperiode te voorkomen? Insectenwerende middelen gebruiken? “Ook daarover is nog weinig te zeggen. Ik geloof niet in de insectenwerende middelen, ze deden bij blauwtong ook maar weinig. Toen was ophokken het allerbeste. Wat misschien scheelt, is niet in de zomer scheren maar ’s winters. En wellicht ook om niet vroeg met de dekkerij te beginnen: na oktober is de infectiekans klein. Maar dit alles wordt pas >> helder over enkele maanden.

Virus Het Schmallenbergvirus behoort tot de groep van de orthobunyiavirussen. Kenmerkend is dat ze vooral worden verspreid door muggen of knutten. De laatste zijn bekend van de blauwtongepidemie. Orthobunyiavirussen zijn vrij onbekend, zeker in Europa. De variant die hier is opgedoken, lijkt op het Akabanevirus en het Cache Valleyvirus. Daarvan is bekend dat ze herkauwers ziek maken. Het Schmallenbergvirus grijpt in op de ontwikkeling van het centrale zenuwstelsel van de nog ongeboren lammeren, ongeveer tussen de 25 en 50 dagen dracht. Daardoor ontstaan misvormingen aan grote hersenen, kleine hersenen en ruggenmerg en mogelijk als gevolg daarvan aan kop, wervelkolom, borstkas en poten. Het is nog niet bekend wat het virus doet bij de ooien. Negen van de tien schapenhouders bij wie misvormde lammeren zijn geboren, zeggen niks aan de ooien te hebben gezien. Niet tijdens de dracht en ook niet rond de geboorte. Het virus gaat waarschijnlijk via insecten van herkauwer naar herkauwer. Er komt onderzoek naar besmette insecten. Tijdens de blauwtongepidemie is gebleken dat schapen honderden keren per dag gestoken kunnen worden en dat op de top van de besmetting vier procent van de knutten het blauwtongvirus droeg.

JANUARI 2012

HET SCHAAP

15

14-17_Schmallenberg_2011 18-01-12 15:48 Pagina 16

gezondheid

Moeten er bedrijven worden geruimd? “Nee, daarvoor is geen enkele reden.” Hoe is de situatie in andere landen? “In Duitsland en België zijn er besmettingen. In Frankrijk geldt een meldplicht. Die komt mogelijk in meer landen.” Besmetten de koeien de schapen of andersom? “Rechtstreekse besmetting is er niet. Die gaat via insecten en over en weer. Bij de blauwtong was het rund het aantrekkelijkste doel voor de insecten. Hier is dat nog niet bekend.” Kun je schapen nog wel veilig weiden op melkveebedrijven? “Dat speelt nu helemaal niet. Er zijn nu waarschijnlijk geen besmettingen. Vanaf november is er geen knut meer gevangen, maar dat zegt niet alles. Er is in de hele wereld nog te weinig bekend over de virusoverdracht.” Kun je nog wel fokdieren lenen of uitlenen? “Veterinairtechnisch is dat nooit verstandig. Maar voor Schmallenberg wordt de komende maanden duidelijk hoe snel de besmetting door ons

Besmette bedrijven De besmette bedrijven bevinden zich verspreid over het hele land. De ziekte komt bij alle rassen voor, zelfs bij heideschapen. Er zijn vooralsnog geen verschillen in houderijvormen te ontdekken. De aantallen misvormde dieren verschillen per bedrijf. Er zijn er met een enkele melding, maar ook met tientallen vervormde lammeren. Het lijkt erop dat op zwaar getroffen bedrijven het verlies in de richting van dertig procent kan gaan. De GD heeft de indruk dat de bedrijven die de ooien in de zomermaanden hebben geschoren, ernstiger problemen hebben dan de bedrijven met winterscheer. Dit kan te maken hebben met de grotere kans op insectenbeten.

land is gegaan. Dat is ruim voor de komende dekperiode bekend. Bij blauwtong heeft destijds een totale ‘standstil’ de verspreiding sterk geremd. Nu de besmetting al in heel Nederland aanwezig is, heeft beperking van dierbewegingen waarschijnlijk geen effect meer.” Is lamsvlees nog veilig? “Ja. Er is geen enkele aanwijzing dat het Schmallenbergvirus een zoönose veroorzaakt. Bij onze bedrijfsbezoeken vragen we altijd naar eventuele ziektegevallen bij direct betrokkenen. Het Schmallenbergvirus hoort bij een groep virussen, waarvan sommige virussen infecties bij andere

diersoorten dan herkauwers en mensen veroorzaken. Het RIVM heeft meteen een risicoanalyse gemaakt en geeft aan dat de kans op infectie van mensen buitengewoon gering is. Die analyse is door ECDC, het Europese RIVM, overgenomen.” Is het virus besmettelijk voor andere diersoorten dan herkauwers? “Dat is niet duidelijk. Van het mogelijk verwante Akabanevirus zijn ooit bij enkele paarden antistoffen aangetroffen, maar geen ziektebeeld. Van dit virus weten we nog niks. Later gaan we kijken of er in de omgeving ook andere diersoorten besmet zijn. Daarvoor hebben we de antistoffentest nodig.”

‘Het lijkt nu minder te worden’ Na de kerst begon de lammerij bij Martin Oosthoek. Bij de eerste de beste ooi was het al mis. “Ze was een paar dagen te vroeg, wat op zich kan. Maar het klopte niet. Toen ik opvoelde, stonden de poten heel raar. Ik kreeg dat lam er met heel veel moeite af.” Het was het begin van een nare lammertijd. Half januari hadden 225 ooien afgelammerd, waarvan er 52 misvormde lammeren gaven. “Te korte onderkaak, heel lange achterpoten, poten die alle kanten op stonden en vergroeiingen in de rug. Vaak lagen ze met een teruggeslagen kop. Bijna allemaal dood. Gelukkig, ik ben gauw klaar met lammeren die iets mankeren.” Aan de ooien had Oosthoek niks gemerkt, terwijl hij alle dagen met ze rondtrekt. De lammeren zijn wel allemaal voldragen. “Ze wegen net zo veel als de gezond geboren lammeren.” Het ergste vindt hij dat de geboortes zo lastig gaan. “Een dood lam werkt al niet mee en de vormen kloppen niet. Als je aan een pootje trekt, breekt het heel gauw af.” Er waren dagen dat er alleen maar misvormde lammeren kwamen, maar gelukkig ook dagen met alleen goede lammeren. “Dan kom je weer een beetje bij. Nu lijkt het allemaal minder te worden, het gaat weer de goede kant op.” De lammertijd eindigt rond 22 februari. Bij de schade wil hij liever niet stilstaan. “Anders word je helemaal zo verdrietig.” Toch gaat het hem duizenden euro’s kosten. De worpgrootte is gemiddeld anderhalf, de teller staat al op 75 dode lammeren. Vorig jaar kreeg hij 85 euro per slachtrijp lam, waarvan de helft overblijft als arbeidsvergoeding. Reken daarbij de extra kosten, zoals antibiotica voor elke ooi met misvormde lammeren, en het totaal loopt flink in de papieren. Oosthoek verwacht ook nog wat uitval bij de ooien. “Soms staan de achterpoten van de lammeren zo stijf dat je ze bijna niet goed kunt leggen zonder de baarmoeder te beschadigen.” Gelukkig is niemand van het personeel ziek geworden. En de lammetjesdag op 4 februari bij Oosthoek gaat gewoon door.

16

HET SCHAAP

JANUARI 2012

MARTIN OOSTHOEK PLAATS: BERKEL EN RODENRIJS Z.H. BEDRIJF: BEGRAZINGSBEDRIJF MET 1.100 SCHAPEN WAARVAN 750 AFLAM MERENDE OOIEN

14-17_Schmallenberg_2011 18-01-12 15:48 Pagina 17

Heeft dit virus misschien al eerder schapen besmet? Waren er vorig jaar al misvormde lammeren? “Ik heb dit beeld nog nooit gezien. In onze sectiezaal is er nog nooit iets dergelijks gezien. Bij de meer dan honderd besmette bedrijven lijkt het erop dat er voor 25 november 2011 geen misvormde lammeren zijn geboren. Zodra er een antistoftest beschikbaar is, kunnen we nagaan of er eerder een besmetting is geweest.” <<

Heel typisch beeld: de misvormde achterpoten. Ze lijken op de poten van een kangoeroe.

Veel misvormde lammeren hebben een verkorte onderkaak (varkensbek). Daarnaast heeft dit lam een schuin afgeplatte schedel.

Besmetting

Melden verplicht

Bij een besmet schaap is het beeld steeds min of meer hetzelfde: een ooi is te lang bezig met aflammeren, de lammeren komen er niet vanzelf uit en geboortehulp geven blijkt zeer lastig. Doordat de lammeren ernstig vervormd kunnen zijn, gaat het verlossen ook voor ervaren schapenhouders moeizaam. De eerste meldingen kwamen dan ook van dierenartsen die voor de zware geboortes werden gebeld. De meeste lammeren zijn voldragen. Veel zijn dood bij geboorte, veel andere worden geëuthanaseerd omdat ze ernstig mismaakt zijn. Sommige lammeren mankeren op het oog weinig, maar maken een domme indruk: ze moeten bijvoorbeeld elke keer weer leren hoe ze moeten drinken. De meest geconstateerde afwijkingen zijn kromme nek, kromme rug, poten die alle kanten op staan, vastzittende gewrichten, gestrekte poten, geknikte poten, platte ribbenkast, ontbreken van delen van de hersenen en ruggenmerg. Bij enkele gevallen waren de spieren en de verbinding in de gewrichten zo zwak dat bij de verlossing een pootje van het lam meteen losliet. Soms zijn de ooien na het werpen van mismaakte lammeren slap. Dat kan komen door een beschadiging van de baarmoeder. Bij meerlingen zijn niet altijd alle lammeren van de worp misvormd. Tot nu toe lijkt het verloop van de besmettingen steeds hetzelfde: het begint met een enkel lam, het neemt toe, het piekt en daarna vlakt het af.

Het melden van lammeren die met misvormingen worden geboren is verplicht. Dat kan bij de eigen dierenarts, bij de GD of direct bij de VWA. Een melding bij de dierenarts en GD gaat ook door naar de VWA. Na de melding krijgt de schapenhouder een formulier voor het invullen van allerlei gegevens. De GD haalt het afwijkende lam op. Het advies is dat lam zo lang op een koele plaats te bewaren. Niet in de vriezer, omdat bepaald histologisch onderzoek dan niet meer kan. Voor 8 uur ’s morgens aangemelde lammeren worden dezelfde dag opgehaald, anders de volgende dag. De registratie is belangrijk om een goed beeld van deze ziekte te krijgen. Bovendien krijgt de melder binnen enkele dagen bezoek van VWA, GD en de eigen dierenarts om de situatie te bespreken. Meteen worden dan bloedmonsters van de moederooi genomen. De GD belt daarna nog enkele keren met het bedrijf. Elke inzender krijgt de uitslagen van het onderzoek per mail of post thuis. Het onderzoek kost de schapenhouder niets. De GD heeft tot half januari ongeveer vierhonderd lammeren onderzocht en de hersenen naar het Centraal Veterinair Instituut gestuurd voor verder onderzoek. De rest van het verzamelde materiaal is opgeslagen bij -70° voor vervolgonderzoek. Of de meldplicht gaat vervallen is nog niet duidelijk. GD en CVI doen uitgebreid onderzoek en hebben daarvoor minimaal honderd geschikte bedrijven nodig.

Onderzoek Het Centraal Veterinair Instituut in Lelystad en het Duitse Friedrich Löffler Institut analyseren samen het nieuwe Schmallenbergvirus. Ze zijn bezig het DNA van het virus te ontleden. Daarnaast probeert het CVI een test op antistoffen te maken. Er is nu slechts een PCR-test die het virus aantoont, terwijl antistoffen doorgaans langer aanwezig zijn in het bloed. Met een antistoffentest is de verspreiding van het virus beter in kaart te brengen. Dat is belangrijk om de bron te kunnen traceren. Of het lukt is de vraag; van blauwtong is de bron nooit gevonden. De antistoffentest kan er binnen enkele maanden zijn. Uit het onderzoek tot nu toe blijkt dat met de PCR-test het virus niet meer is aan te tonen in de ooien. Waarschijnlijk is het slechts enkele dagen tot een week traceerbaar in bloed van pas besmette schapen. Bij het melkvee dat in augustus-september was besmet, was het virus slechts zes dagen op te sporen. Bij blauwtong is het virus langer traceerbaar, doordat het zich hecht aan de rode bloedcellen. Bij een aantal misvormde lammeren is het virus niet aangetoond. Dat wil niet zeggen dat het geen rol speelde; waarschijnlijk heeft het prille afweerapparaat van het ongeboren lam het virus in die gevallen helemaal kunnen opruimen.

JANUARI 2012

HET SCHAAP

17

18-19-20_GLB Verduin_2011 18-01-12 17:09 Pagina 18

inkomen

‘Nieuw Europees landbouwbeleid biedt kansen’ Het nieuwe Gemeenschappelijke Landbouwbeleid gaat in 2014 in. Het staat nu hoog op de agenda bij de beleidsbepalers. Nico Verduin van LTO-Nederland komt op voor de belangen van de schapenhouders. Hij ziet kansen in het nieuwe GLB. Tot zelfs een premie per schaap aan toe.

H

et worden spannende maanden voor de professionele schapenhouderij in Nederland. De komende twee jaar zal gaan blijken of het nieuwe Gemeenschappelijke Landbouwbeleid (GLB) van de Europese Unie voldoende ruimte biedt voor een schapenhouderij die het hobbyisme overstijgt. Hobbymatig schapen houden kan natuurlijk altijd, daar speelt het GLB amper een rol. Maar schapen houden om eraan te verdienen, daarvoor moet het nieuwe Europese landbouwbeleid wel de ruimte bieden, anders wordt het heel erg moeilijk. Nico Verduin van LTO-Nederland ziet grote kansen voor de schapenhouderij. Volgens de voorman van de landelijke vakgroep Schapenhouderij past het hou18

HET SCHAAP

JANUARI 2012

den van schapen perfect in het nieuwe beleid. Toch is hij voorzichtig met voorspellen: “Ik kan nog niet zeggen dat de professionele schapenhouderij in Nederland toekomst heeft. Dat hangt van het verloop van de discussie af.” VOEDSEL VEILIG STELLEN

Het GLB bestaat al meer dan vijftig jaar. Van oorsprong was het om de voedselvoorziening veilig te stellen en boeren goede opbrengstprijzen te garanderen. Van lieverlee werd het stimuleren van productie minder belangrijk, maar kregen boeren nog wel inkomenssteun. De laatste jaren is de inkomenssteun losgekoppeld van de productie en gingen milieu, dierenwelzijn en voedselkwaliteit een grotere rol spelen.

Voor de schapenhouderij was de ooipremie de meest rechtstreekse inkomenssteun. De premie was gekomen omdat de wereldhandelsorganisatie WTO verbood de EU-markt verder te beschermen. Europese schapenboeren moesten daardoor concurreren tegen collega’s uit verre landen die veel goedkoper produceerden. De premie compenseerde het afnemende inkomen. In 1995 werd de premie gequoteerd en later werd ook deze inkomenssteun losgekoppeld van de productie: je hoefde geen schapen te houden om premie te krijgen. De premie zou langzaam verdwijnen. DRIE DOELSTELLINGEN

Dit soort wijzigingen vinden geregeld plaats. Het GLB heeft steeds een duur

18-19-20_GLB Verduin_2011 18-01-12 17:09 Pagina 19

TEKST: JACQUES ENGELEN, FOTO’S: JACQUES ENGELEN, NIKKI NATZIJL

‘Een schapenpremie. Ja, de ooipremie, maar dan met een andere naam’

Schapenhouders kunnen nu al op het nieuwe GLB inspelen door dijken als landbouwgrond te laten benoemen.

van zeven jaar. De discussies van nu gaan over het beleid van 2014 tot 2020. En daarbij is het vizier gericht op 2020. In dat jaar moeten drie doelstellingen zijn bereikt. De eerste is een economisch levensvatbare voedselproductie: het voedsel moet betaalbaar zijn en de boeren moeten uit de productie een goed inkomen halen. In feite niet anders dan vijftig jaar geleden. Nieuw is de tweede doelstelling: duurzaam beheer en klimaatactie. Belangrijk daarin is de vraag: hoe kun je zo efficiënt mogelijk voedsel produceren? De wereldbevolking groeit hard en daarvoor is veel voedsel nodig. De klimaatactie heeft te maken met minder CO2 en andere broeikasgassen. De derde doelstelling is niet echt

nieuw, maar wel actueel: evenwichtige regionale ontwikkeling. Verduin: “Sinds vijf jaar wonen er wereldwijd meer mensen in steden dan op het platteland. In 2050 zal dat zeventig procent zijn. In Polen ligt nu al een miljoen hectare braak, er zijn geen boeren meer die de grond willen gebruiken. Vergelijk dat eens met Nederland: in totaal 1,85 miljoen hectare landbouwgrond. De voedselproductie komt echt in het gedrang.” Hij ziet hierin grote kansen voor de schapenhouderij: “In zeventig procent van de EU-gebieden met een natuurlijke handicap, zoals heuvels, grazen schapen. Ze zijn vaak de enige mogelijkheid om hier voedsel te produceren en ze zijn noodzakelijk voor het landschapsbehoud.”

In het nieuwe GLB komt vast te liggen hoe de EU hoopt deze drie doelstellingen te bereiken. Het gaat om veel geld. In totaal 57 miljard euro. Daarvan krijgt ons land 900 miljoen te besteden. Dat geld gaat naar de boeren. Alleen naar actieve boeren, dus dan is meteen de beetje bizarre betaling van toeslagrechten aan bedrijven zonder doelgerichte productie voorbij. TWEE PIJLERS

Het GLB heeft twee manieren van uitbetalen: de eerste en de tweede pijler. De eerste is inkomenssteun, de tweede plattelandsontwikkeling. De eerste pijler gaat ingrijpend veranderen. De Europese landbouwcommissaris Dacian Cioloș, een Roemeen, wil dat JANUARI 2012

HET SCHAAP

19

>>

18-19-20_GLB Verduin_2011 18-01-12 17:09 Pagina 20

inkomen

minimaal dertig procent van de eerste pijler wordt gebruikt voor ‘vergroening’. De boeren krijgen een basispremie per hectare. Daarbovenop krijgen ze geld als ze ‘vergroenen’: veel vruchtwisseling, veel blijvend grasland (want dat is goed voor het landschap en bodemleven), dat soort zaken. De tweede pijler blijft bijna zoals die was. Die is vooral voor het plattelandsbeleid en innovatie. Het geld wordt alleen uitbetaald als een tweede partij (provincie, rijk, particuliere financierder) voor de helft meebetaalt. Dit heet cofinanciering. De verdeling tussen eerste en tweede pijler is in ons land ongeveer 90/10. De eerste pijler is dus de belangrijkste. BELONINGEN IN DE WACHT SLEPEN

Wat mogen de schapenhouders verwachten in de discussies over het nieuwe landbouwbeleid? Best veel, volgens Verduin. Voor schapenhouders mag het niet te moeilijk zijn om extra steun in de wacht te slepen voor blijvend grasland. Daarnaast lijkt het erop dat het weiden van dieren ook een extraatje gaat opleveren. Dat is een reactie op de tendens in de melkveehouderij: steeds minder weiden en koeien het hele jaar op stal voeren. Verduin: “Er is een groeiende maatschappelijke wens vee te weiden. Met schapen gebeurt dat. Dat is een pluspunt.” Tot slot ziet hij ook kansen voor de schapenhouders als het gaat om een derde steunregel: agrarische natuur. Verduin zet stevig in op deze drie punten. Binnen zijn eigen organisatie is dat al lastig genoeg, want daar heeft de schapenhouderij geen grote stem. Maar Verduin, optimist als hij is, denkt dat hij veel kan bereiken. “Economisch stellen we niet veel voor. Maar we voldoen aan veel

maatschappelijke wensen. Schapenhouderij is vergroening. Bovendien kunnen we niet meer het verwijt krijgen dat onze I&R een zootje is.” PREMIE PER SCHAAP

Er is nog een belangrijk punt voor de schapenhouderij. Tot nu toe werd alle niet-bebouwde grond in drieën verdeeld: landbouwgrond, natuur en een grijs tussengebied: agrarisch natuurgebied of natuurlijk landbouwgebied. Dat grijze gebied wordt opgedeeld: een deel naar landbouw en een deel naar natuur. Natuur valt buiten het GLB, maar landbouwgrond uiteraard niet. En het gaat om maar liefst 200.000 hectare grijs gebied waar veelal schapen lopen. Verduin: “Daaruit moeten we voor de schapenhouderij wat zien te halen. Niet op marktgebied, want daar kunnen we niet concurreren met akkerbouw, melkvee en tuinbouw. Wel met veel maatschappelijke waarden. Schapen zijn belangrijk in het leggen van de verbinding tussen dierhouderij en burgers.” Mocht het niet lukken om de belangen (lees: de inkomenssteun) van professionele schapenhouders voldoende onder te brengen onder de eerder genoemde drie punten (blijvend grasland, vee weiden en agrarische natuur), dan wil Verduin het over een andere boeg gooien: een premie per schaap. “Ja, de oude ooipremie, maar dan met een andere naam.” Een opzienbarend standpunt, want daarmee ontstaat er weer een koppeling tussen productie en premie, die de EU juist wil afschaffen. Verduin: “Dat klopt, maar de schapenhouderij heeft een zeer belangrijke rol in de vergroening. Dat moeten we op de een of andere manier zien te borgen.”

Geld gaat alleen naar actieve boeren In het nieuwe GLB komt vast te liggen dat alleen actieve boeren geld ontvangen. Voorwaarden daarvoor zijn: een bedrijfsregistratienummer (BRS), ingeschreven bij de Kamer van Koophandel, een fiscale boekhouding voor het bedrijf en minimaal 500 euro aan rechten vanaf 2014. Voor jonge boeren is er trouwens extra geld. Dat wordt niet gekoppeld aan premies. Boeren tot veertig jaar kunnen gebruikmaken van stimuleringsregelingen.

20

HET SCHAAP

JANUARI 2012

Nico Verduin: “Economisch stellen we niet veel voor. Maar we voldoen aan veel maatschappelijke wensen. Schapenhouderij is vergroening.”

SECTOR MIST PROFESSIONALITEIT

En die tweede pijler dan? Is daar niks te halen voor de schapenhouders? Dat valt tegen. De Nederlandse schapenhouderij mist vooral de professionaliteit. Innovatie en onderzoek zitten in de tweede pijler. Niet bepaald punten waarin de schapenhouderij in ons land uitblinkt. Toch zitten er wel punten in waarvoor de LTO-vakgroep zich hard maakt, zoals promotie van lamsvlees en professionalisering van de houderij door onder andere meer met indexen te gaan werken. VOORUITLOPEN OP NIEUW GLB

In hoofdlijnen ligt het GLB intussen wel vast. Maar de komende maanden zal het op veel vergaderagenda’s in heel Europa verschijnen. De economische crisis moet niet erger worden, anders kan het helemaal anders gaan lopen met die 57 miljard euro. Verduin raadt schapenhouders aan nu al rekening te gaan houden met het nieuwe beleid. “Zorg voor grond onder je bedrijf, want er komt een basispremie per hectare. Probeer langjarige pachtcontracten nu al af te sluiten.” Verder adviseert Verduin heel goed op te letten bij de opsplitsing van het grijze gebied. Het gaat de schapenhouder veel geld schelen als er percelen worden ondergebracht bij landbouwgrond of dat het natuur wordt. “Zoals dijken”, zegt Verduin. “Die zitten nu in het grijze gebied. Ik vind dat het landbouwgrond moet blijven of worden.” <<

21_Fokblokken_FOK 18-01-12 10:57 Pagina 11

BVVilZg`^cHiVa^cg^X]i^c\ZckZg`ddekVc d#V#K^iVb^cZhZcB^cZgVaZcZbbZgh! GjlkdZYZghZcHigdd^hZaiZkZch/ YZVaZghX]VekVcEVijgV# 

IZa#%())"++&).*$%+"'%(&*.%)

Schapenvoer voordelig thuisbezorgd )NFORMATIEENBESTELLEN 4  WWWAGRI½RMCOMSCHAPEN

 COMPLEETASSORTIMENT  WEKELIJKSEBEZORGING  ACTUELETIPSOPWWWAGRI½RMCOMSCHAPEN

Productnieuws

FOKKERS

De werking van Effectieve Micro-organismen Merino, het wolras van de wereld. De wol is de fijnste van alle rassen, met een prachtige goed zichtbare crimp. Deze wol is op de huid te dragen en daarom zeer geliefd bij handspinners. Nu diverse dieren uit onze kudde te koop. (stamboek VSS) Zwoegervrij gecertificeerd.

Over EM gaan soms de wildste verhalen. De een noemt het een wondermiddel de ander noemt het haarlemmerolie. Toch is het werkingsprincipe van EM eenvoudig: Daar waar positieve micro-organismen de overhand hebben krijgen kwalijke bacteriën het moeilijk. En dat is nu precies waar het bij EM om gaat:een optimaal milieu voor positieve micro-organismen maken. Door een regelmatige behandeling met EM-bacteriën ontstaat er een omgeving waar schadelijke bacteriën een hekel aan hebben. Ze ontwikkelen zich slecht of in het geheel niet met als gevolg een ziekteonderdrukkend effect! Simpel en eenvoudig, net als zuurkool, wijn, bier, yoghurt of kaas maken.

Info: Wolboerderij Blij Bezuiden in Koewacht, kijk op onze website www.wolboerderij.nl of bel +31 (0)114 361402

Uw fokblok hier? Neem contact op met

Meer informatie: Agriton | www.agriton.com | tel: + 31 (0)561-433115 Heeft uw bedrijf een nieuw product of een bestaand product vernieuwd? Het Schaap biedt u in deze rubriek Productnieuws een unieke mogelijkheid dit onder aandacht van de schapenhouders te brengen. Neemt u voor de mogelijkheden contact op met Felix Berentsen, telefoon 06 42 75 95 18 of e-mail naar [email protected] informatie voor Productnieuws wordt aangeleverd door bedrijven. De redaktie van Het Schaap kan niet instaan voor de juistheid en/of volledigheid van de informatie.

Yttje de Vries

Tel: 088 - 29 44 843

PRESENTEER UW FOKPRODUCTEN!!!

22-23_Middenplaat_2011 17-01-12 08:38 Pagina 22

middenplaat TEKST: JACQUES ENGELEN, FOTO’S: HENK RISWICK

Bleu du Maine De Bleu du Maine is altijd een populair schapenras geweest in Nederland. De reden was dat dit ras fijne en rankje lammetjes brengt. Ideaal om de ‘Bleu’ in te zetten als vader bij jonge Texelaarooien in de tijd dat de Texelaar nog een extreem klein en superbespierd schaap met een enorm dikke kop was. Bij jaarlingooien leidden die eigenschappen namelijk tot zeer lastige en frustrerende geboortes. De Bleu du Maine loste dat probleem wel op. Inmiddels zijn de Texelaars lang niet meer zo extreem en lammeren ze makkelijker af. Toch is de rol van de Bleu du Maine niet uitgespeeld. Het zou dit werkelijk enorm goede ras ernstig tekortdoen door het slechts te beschouwen als hulpje bij Texelaarproblemen. De Bleu du Maine is wereldwijd een zeer gewaardeerd schaap. Het is ruim van bouw, sterk, goed vruchtbaar, gezond en kent een prima vleeskwaliteit. Stuk voor stuk redenen om het ras in de zuivere vorm te fokken. Het bijzondere is natuurlijk de kleur van de onbewolde kop en het onderste deel van de poten. Vooral ’s zomers is die prachtig staalblauw en glimmend. Het is niet bekend hoe dit Franse ras aan die merkwaardige kleur komt. Overigens worden ook wel eens dieren geboren met gitzwarte kop en poten. Ook mooi.

STAMBOEK Rasvereniging Bleu du Maine Nederland

WEBSITE www.bluedumaine.nl Foto’s gemaakt bij Ad van Zandwijk in Hellouw (Gld.)

22

HET SCHAAP

JANUARI 2012

22-23_Middenplaat_2011 17-01-12 08:38 Pagina 23

24-25_Hekwerken_2011 18-01-12 15:50 Pagina 24

huisvesting

Met hekken kan de schapenhouder de stal op zijn eigen manier inrichten.

Hekwerken

Van hout tot kunststof Vroeger timmerden schapenhouders zelf hun hokjes van oude planken. Vandaag de dag zijn er kant-en-klare hekwerken te koop. Er is volop keus uit allerlei materialen.

D

e inrichting van schapenstallen heeft meestal geen permanent karakter. Het item speelt even in de lammertijd, maar het grootste deel van het jaar lopen de meeste dieren buiten. Om die reden zijn voor schapenonderkomens allerlei handige hekjes ontworpen. Ze hebben veelal standaardmaten en zijn eenvoudig aan elkaar te koppelen, zodat elke gewenste opstelling te maken is. Het is als het ware één groot bouwpakket. 24

HET SCHAAP

JANUARi 2012

Langs de wand kraamhokjes en in het midden een groot groepshok? Het kan. Of meerdere groepshokken met verspreid over de ruimte allerlei aflamhokjes? Ook geen probleem. De schapenhouder kan het doen zoals hij het zelf het handigst vindt. En als de periode van binnen staan voorbij is, kunnen alle hekjes losgekoppeld en aan de kant gezet, zodat de stalruimte makkelijk is schoon te maken. Los van de keus hoe een ruimte ingericht

wordt, is er de keus uit het materiaal van al die mobiele hokafscheidingen. Vroeger timmerde menigeen van oude planken zelf iets in elkaar, tegenwoordig is alles kant-en-klaar te koop. De schapenhouder heeft keus uit hekwerk van hout, aluminium, staal, kunststof of combinaties hiervan. Er zijn geen goede en slechte hekwerken, maar het is wel zo dat, zoals Johan Cruijff placht te zeggen, elk voordeel ook z’n nadeel heeft. <<

24-25_Hekwerken_2011 18-01-12 15:50 Pagina 25

TEKST: MARGREET WELINK, FOTO’S: HENK RISWICK, VENO

Hout

C

VOORDELEN Hokafscheidingen van hout zijn relatief goedkoop en in verschillende soorten verkrijgbaar. Er zijn vurenhouten hekjes te koop, die op geen enkele manier behandeld zijn. Ook zijn er gewolmaniseerde hekjes. Hierbij heeft het hout een behandeling ondergaan, waardoor het duurzamer is geworden. Vocht kan er niet of minder goed bij, zodat het materiaal langer meegaat. Verschillende consumentenorganisaties zijn fel tegenstander van gewolmaniseerd hout, omdat de verduurzamingsmiddelen giftig zouden zijn. De Vereniging van Houtimpregneerinrichtingen in Nederland laat echter weten dat alleen middelen worden gebruikt, die door de overheid zijn goedgekeurd. De giftige CCA-middelen, waarin koper, chroomen arseen zitten, zijn in Nederland niet meer toegestaan.

D

NADELEN Vergeleken met andere materialen gaat hout minder lang mee, zelfs al is het verduurzaamd. Ander nadeel is dat houten hekjes minder goed zijn schoon te maken. En wie aangekoekt vuil met de hogedrukspuit verwijdert, spuit ook de zachte houtdelen weg. Daardoor dringt vocht binnen, wat de kwaliteit nadelig beïnvloedt. Verder blijven ziekteverwekkers en schimmels makkelijk plakken aan en op hout, helemaal als er sprake is van vocht. Omdat hout zacht materiaal is, kunnen schapen eraan gaan knagen. Dat doet niks af aan de functionaliteit, maar het oogt niet mooi. Om dit knabbelen te voorkomen wordt vaak een metalen profiel om de houtranden gemonteerd.

Kunststof

C

VOORDELEN Betrekkelijk nieuw is het gebruik van kunststof in de wereld van de hokafscheidingen. De prijs ligt meestal tussen die van hout en staal in. Kunststof is licht in gewicht, goed schoon te maken, bestand tegen allerlei schoonmaak- en ontsmettingsmiddelen, en het roest niet. Gebruikte kunststoffen in de schapenhouderij zijn meestal pvc (polyvinylchloride) en HDPE (hoge dichtheid polyetheen). Pvc is wat goedkoper dan HDPE. Dat komt omdat deze laatste kwalitatief beter is, het materiaal is oerdegelijk en slagvast. Je slaat er niet zomaar een deuk of gat in. Ook niet bij lage temperaturen. Terwijl juist dan pvc wat breekbaarder wordt.

D

NADELEN Constructietechnisch zijn kunststoffen aan de zwakke kant. Daarom zitten ze voor de schapenhouderij ook altijd verwerkt in een geraamte van staal. Daar kan overigens meteen een nadeel opduiken. Kunststoffen zijn licht elastisch, bij warmte zetten ze uit. Soms wel tot drie procent. Daardoor gaat het kunststof plaatwerk, dat gevangen zit in stalen randen, bubbelen. Dat is geen ramp: als de temperatuur zakt, krimpt het wel weer terug tot de gewone vorm. Maar bubbelig plaatwerk oogt niet zo fraai. Stalinrichters ervaren dat het daardoor soms lastig verkoopt.

Metaal

C

VOORDELEN Van staal zijn er scheidingshekjes, vanghekken, kraamhokhekjes en voerhekken in de handel. Het staal bestaat grotendeels uit ijzer. Het is enorm duurzaam en gaat zogezegd een leven lang mee. Groot pluspunt is dat stalen hekken prima zijn schoon te maken. De hogedrukspuit kan geen kwaad. Daarnaast doen ziektekiemen het niet lekker op dit gladde materiaal, de hekken zijn dus hygiënisch.

D

NADELEN Dit zijn de duurdere hekken. Hoe duur hangt af van de dikte van het gekozen materiaal. Hoe dikker, hoe meer ijzer erin verwerkt is en hoe hoger de prijs. Buizen en plaatwerk van een millimeter dik zijn uiteraard minder prijzig dan die van drie millimeter dik. De dikte bepaalt ook mede het gewicht. Drie millimeter dik ijzer is uiteraard drie keer zwaarder dan de 1mm-variant. De prijs van deze hekken is mede gebaseerd op de kiloprijs van ijzer. Om roesten tegen te gaan is het materiaal verzinkt. Dat werkt prima, maar bega niet de vergissing de boel regelmatig schoon te maken met een zuur om kalk- en urineaanslag te verwijderen. Want zuur, daar kan zink nou net niet tegen. Het corrodeert, waardoor het beschermende effect verdwijnt en op den duur roestvorming optreedt.

Aluminium

C

VOORDELEN Wie veel met hekwerk moet sjouwen, zal blij zijn met deze mogelijkheid. Hekwerken van aluminium zijn sterk en toch licht van gewicht. Vaak zelfs lichter dan kunststof hekken en zeker lichter dan staal. Weegt een stalen hek bijvoorbeeld 26 kilo, dan heb je met een aluminiumhek van dezelfde afmetingen 16 kilo in handen. Handig als je veel met vanghekken in de weer moet. Dan moet je immers snel een hek kunnen oppakken.

D

NADELEN Aluminium is van alle hekwerkmaterialen de duurste variant. En het is oppassen welk schoonmaakmiddel je ervoor gebruikt. De gewone middelen zijn geen probleem. Ook een mild ontsmettingsmiddel op basis van citroenzuur kan geen kwaad. Heel agressieve zuren kunnen het materiaal echter aantasten, waardoor het gaat corroderen. Dat wil zeggen dat het langzaamaan wegvreet. Dat gebeurt niet van vandaag op morgen, maar kan op de lange duur wel gaten veroorzaken. Gebruikers van aluminium voetbaden moeten daarop ook bedacht zijn. Oplossingen op basis van zinksulfaat zijn geen probleem, maar wie rotkreupel aanpakt met kopersulfaat, zal merken dat het aluminium voetbad dof achterblijft. Een teken dat het materiaal is aangetast. Ook een weetje: als roestvrij staal en aluminium elkaar raken, ontstaat er een chemische reactie die het aluminium eveneens aantast. Het is dus niet verstandig een rvs-schroef in een aluminium plaat te draaien.

JANUARi 2012

HET SCHAAP

25

26-27_Ruischapen_2011 17-01-12 08:57 Pagina 26

fokkerij

Deze ruischapen verliezen de vacht vanzelf. Scheren hoeft dus niet.

Ruischaap in opmars Ruiende schapen kwamen zo’n vijf jaar geleden opzetten, toen de wolprijs laag lag en veel schapenhouders kampten met myiasis. Hoe staat het er nu mee? Wat heeft het fokken opgeleverd? Zijn deze schapen nog steeds economisch interessant nu de wolprijs aantrekt?

I

n Duitsland is er het Nolana-ras, het Easy Care-schaap komt uit Engeland en Nederland heeft het Ruischaap. “We hebben een op zichzelf staand ras weten te fokken”, zegt Albert van der Ploeg, voorzitter van Fokkersvereniging voor het Ruischaap. “Gebruikten we voorheen rassen van buiten, zoals de Wiltshire Horn of de Barbados Blackbelly, tegenwoordig kunnen we met eigen materiaal onze moederdieren fokken.” Uniform is het ras nog niet. De dieren hebben verschillende kleurslagen en va26

HET SCHAAP

JANUARI 2012

riëren in type en grootte. "Ons hoofddoel is ruiend. Daarom hebben we ook geen stamboek. We willen dat fokkers hun individuele doelen nastreven”, vertelt Van der Ploeg. ZELFREDZAAM

“Door een stamboek zet je de fokkerij op slot”, valt Frank Glorie hem bij. Ook hij is lid van de fokkersvereniging. “Nu kunnen fokkers nog eens fokmateriaal van buiten halen. Met een stamboek wordt dat lastiger. Daarnaast zijn de dieren nog

niet uniform genoeg om in een stamboek te bundelen.” Uniformiteit erin fokken kost generaties. Glorie: “Alle rassen kunnen ruiend worden. Afhankelijk van het uitgangsmateriaal kan dat binnen drie generaties, maar dat betekent nog geen uniformiteit.” Zelf heeft hij gekozen voor de Engelse Easy Care, waarvan de basis Wiltshire Horn en Welsh Mountain Sheep is. “Het heeft veertig jaar geduurd om dit ras in elkaar te zetten, laat staan als je zelf een ras wilt ontwikkelen. Daarom heb ik

26-27_Ruischapen_2011 17-01-12 08:57 Pagina 27

TEKST: MARJOLEIN VAN WOERKOM, FOTO’S: RONALD HISSINK EN JANWILLEM SCHOUTEN

‘Ik kan terugvallen op mijn eigen fokmateriaal’ Sinds een jaar of tien bestaat de biologische schapenhouderij van Herman Reuvekamp uit Ruischapen. “Daarvoor had ik Zwartblessen. De wol was weinig waard en ik had veel last van maden in de staarten. Ik dacht: dat kan slimmer; dus ben ik gaan kijken naar een ras zonder wol.” Hij kocht kruisingen van Wiltshire Horn, Barbados Blackbelly, Fries Melkschaap en Texelaar. Deze kruiste hij met een Wiltshire Horn x Kameroenram. Een jaar later fokte hij de Texelaar erbij in. Later gebruikte hij een Wiltshire-ram om meer karkas en formaat in zijn koppel te krijgen. Nu heeft hij 187 ooien, met gemiddeld 1,8 lam per ooi. Sinds vier jaar kan hij terugvallen op zijn eigen fokmateriaal. “Mijn koppel is nu stabiel en wordt steeds uniformer.” Een ruiend moederdierras is voor hem het uitgangspunt. “Elk dier dat ik moet scheren, verkoop ik. Daarnaast let ik op moedereigenschappen, resistentie tegen wormen en bespiering. Wat dat laatste betreft, komen mijn schapen aardig in de buurt van de Texelaar. Ze zijn natuurlijk wel gerekter en hebben meer ruimte, maar door het moederdier te kruisen met een Texelaar, krijg ik het perfecte slachtlam.” Jaarlijks levert hij zo’n 250 lammeren af. Doordat hij biologisch werkt, kan Reuvekamp een meerprijs vragen. Van zijn schapenhouderij kan hij goed bestaan. Raszuiver en een stamboek hoeven voor hem niet. “Elke schapenhouder van Ruischapen heeft zijn eigen doelstellingen. De manier waarop ik fok, past in mijn systeem. Een ander zal weer een ander systeem hebben. Paperassen daaraan vastknopen vind ik niet nodig. We hebben een kleine groep fokkers. We zien aan het schaap zelf al hoe het presteert, daarvoor hebben we geen papieren nodig.”

Easy Care gekocht en geen Ruischaap. Daarnaast gaat het bij dit ras niet alleen om de rui, maar ook om het makkelijk aflammeren, klauwgezondheid, noem maar op. Zo min mogelijk arbeid is het uitgangspunt. Daardoor kan ik dit ras goed combineren met mijn werk.” De fokkersvereniging richt zich ook niet alleen meer op ruiende schapen. De easy care-doelstellingen komen meer in beeld. Behalve het niet te hoeven scheren, worden eigenschappen als vruchtbaarheid, goede moeders, geen aflamproblemen en niet verwentelen steeds belangrijker. “Het draait om zelfredzaamheid”, stelt Van der Ploeg. “Onze schapen moeten zo ongestoord mogelijk kunnen leven en zo dicht mogelijk bij de natuur produceren.” BEVLEESD

Om toch sturing aan de fokkerij te geven houdt de vereniging rammenkeuringen. “De opbrengst van de lammeren is voor de meeste leden het hoofdinkomen”, aldus Van der Ploeg. “Daarom wordt als slachtlamvaderdier vaak een Texelaar, Suffolk of Charollais gebruikt.” De slachtlammeren doen niet veel onder voor Texelaarlammeren, meent hij. “Ze

HERMAN REUVEKAMP PLAATS: WIJTHMEN OV. SCHAPEN: 187ZELFRUIENDE OOIEN

zijn iets minder vlezig dan de Texelaar, maar ik krijg toch nog zo’n honderd euro per slachtlam. Daarnaast moet je niet vergeten dat we veel minder problemen hebben en dus lagere kosten.” Overstappen op een ander ras omdat de wolprijs toeneemt, ziet hij niet gebeuren onder zijn leden. “We zijn rasvast en achter dit ras zit een gedachtegang die de fokkers aanspreekt.” De animo voor Rui-

schapen is stabiel. De vereniging heeft met tien trouwe leden in totaal 600 tot 700 ooien per jaar die aflammeren. Glorie ziet een toenemende vraag. “Ik heb een wachtlijst voor de verkoop van drachtige ooien. Easy Care wordt de laatste jaren ook meer ingekruist met het Ruischaap. Daarbij neemt voor mij de export naar landen als België en Duitsland toe. Er is een groei aan het ontstaan.” <<

Wol is erfelijk gebrek Oorspronkelijk hadden schapen helemaal geen wol en waren ze zelfruiend. “Dat wol bij schapen hoort, is bij mensen tussen de oren gaan zitten”, meent Albert van der Ploeg. Toen de primitieve landbouw ontstond, zijn mensen schapen gaan selecteren op wol, omdat dat een zeer bruikbaar product was. Daardoor werd het voor een schaap geen noodzaak meer om zijn wol te verliezen en verdween deze eigenschap. Nu wol geen noodzakelijk product meer is, proberen fokkers de zelfruiende eigenschap weer terug te fokken. “Wol zien wij juist als een erfelijk gebrek” zegt Van der Ploeg.

JANUARI 2012

HET SCHAAP

27

28_Tips_28 17-01-12 08:53 Pagina 28

Mineralen bijvoeren

Gezonde klauwen

Onze fokschapen zijn altijd voorzien van likstenen voor aanvulling van mineralen. Vanaf oktober tot de lammertijd weiden ze bij een intensieve rundveehouderij. Is het in deze periode ook nodig mineralen te geven? Zelf denk ik dat in dat gras veel mineralen zitten via de drijfmest, vanwege de grote hoeveelheden krachtvoer die tegenwoordig gebruikt worden.

Schapen met te lange klauwen of schapen met aandoeningen aan hun klauwen vreten veel te weinig. Voor goede klauwen is het belangrijk dat de losse hoornlaag verwijderd wordt en dat de tussenspleet van de klauwen schoon en droog is.

Om exact te weten of de schapen voldoende mineralen binnenkrijgen, is regelmatig vers gras bemonsteren het meest ideaal. Dit is uiteraard geen praktijk. In najaarsgras kunnen lage drogestofgehaltes resulteren in lage absolute mineralengehaltes. Daarnaast brengen grote hoeveelheden drijfmest veel kalium met zich mee. Door kalium neemt het gras minder natrium, calcium en magnesium op, waardoor deze elementen ook minder beschikbaar zijn voor het dier. Het advies luidt daarom: bij weidegang altijd mineralen aanbieden. Dit kan via likstenen, emmers en losse mineralen. Houd wel de opname in de gaten: abnormaal grote hoeveelheden kunnen schadelijk zijn. U hoeft geen mineralen te geven als de dieren 300 gram krachtvoer, of meer, krijgen.

HEEFT U OOK ZO’N PRAKTISCHE VRAAG? Stuur deze dan naar de redactie van Het Schaap. E-mail: [email protected] Postadres: Postbus 361, 7000 AJ Doetinchem. Wij doen ons best een deskundig advies te geven.

FOTO: HENK RISWICK

tips

Maak de stal in orde Zorg ervoor dat uw stal op tijd op orde is. Maak een goed logistiek plan. Belangrijk is dat het voor u goed werkbaar is. Maak alle hekken schoon en ontsmet ze. Maak ook de drinkbakken schoon en controleer of ze goed werken. Zorg voor optimale verlichting en ventilatie. Denk nu al aan de warmtelampen en alle andere spullen die u in de drukke lammertijd nodig heeft.

Auteurs ■

Armanda Boersma, ForFarmers (voeding)

■

Albert Visscher (fokkerij)

■

Frank Glorie, schapendokter.nl (gezondheid)

■

Gerard Veldt en Ton Noom, Veno (huisvesting)

■

Han de Leeuw (verzorging)

Gezonde ooien, in een goede conditie, met voldoende aanbod van water, structuur en voeding (energie, eiwit, mineralen en vitaminen) produceren het meest en de beste kwaliteit melk. Een goede graskuil is een belangrijke basis. Wees alert op het omschakelen van kuil, doe dit zorgvuldig en neem hiervoor de tijd. Alleen dan kunnen de pensbacteriën zich hierop aanpassen, zodat uw kuil optimaal wordt benut. Een juiste balans tussen energie en eiwit is belangrijk voor een goede melkproductie. Controleer de uiers regelmatig en wees alert op de groei van lammeren.

FOTO: DENNIS BEEK

Voorwaarden melkproductie

Dooreten

FOTO: HENK RISWICK

Tegen het einde van de dracht nemen de lammeren bij meerlingdracht veel ruimte in. De pens raakt in de verdrukking en kan minder voer verstouwen. In combinatie met de energievraag van de lammeren ontstaat een heikel evenwicht. Bij een kleine hapering in de voeropname gaat de ooi haar vetreserves aanspreken, waarbij gifstoffen vrijkomen. Als dit te lang gebeurt, ontstaat slepende melkziekte: de ooi blijft liggen, vreet niet meer en komt in een neerwaartse spiraal. Voorkom daarom dat de ooien afvallen. Wissel in de laatste weken van de dracht niet van voer. Hoogdrachtige dieren kunnen al onderuitgaan als ze twee dagen minder vreten door een andere baal kuilgras. En pak direct kreupelheid of een losse voortand aan, zodat ze blijven vreten.

28

HET SCHAAP

JANUARI 2012

29_Zout_2011 17-01-12 09:00 Pagina 29

voeding

TEKST: JACQUES ENGELEN, FOTO: ERICH RHÖSE

Schapen en geiten zijn stapelgek op zout.

Los zout als schapenvoer Voor schapen die in de bergen grazen, is het de normaalste zaak van de wereld: ze krijgen los zout gevoerd. Maar ook in ons land is zout als aanvulling op het rantsoen nuttig.

E

rich Rhöse in het Limburgse Echt voert puur zout aan zijn schapen. Geen likblokken waaraan mineralen zijn toegevoegd. Ook geen losse mineralen met zout erin. Nee, puur zout. ‘Geschikt als veevoeder’ staat op de zakken van 25 kilo, waarvan hij er jaarlijks heel wat leegschudt. Het is merkwaardig hoe zijn schapen met dat zout omgaan. De ene keer vliegen ze eropaf alsof ze uitgehongerd zijn, op andere dagen kijken ze niet om naar de plastic metselkuipen met zout. Dit gedrag heeft te maken met de zoutbehoefte. Die kan ineens groot zijn, maar ook snel weer verdwijnen. Rhöse laat zijn dieren er een dag flink van vreten en haalt dan de kuipen weg, want de opname is na die dag stukken minder. Veertien dagen daarna geeft hij ze weer zout. De zoutbehoefte wisselt binnen het jaar. Rhöse zegt dat die groot is in juli-augustus en in de wintermaanden als zijn schapen kuil of hooi krijgen. Hij voert geen krachtvoer als hij de schapen weidt, maar in de stalperiode ’s winters wel. De grondsoort lijkt ook een rol te spelen. Klaas Gast uit het Groningse Uithuizen had bij Rhöse gezien hoe de schapen ervan vraten en dacht dat zijn schapen ook op het losse zout zouden afvliegen. Maar dat deden ze niet. “De kleigrond hier is zouter dan de grond in Limburg”, zegt Gast. Gast voert wel vitamine- en mineralenblokken en daarin zit ook

zout. “Misschien komt het daardoor.” Herkauwers zijn stapelgek op zout, zegt Armanda Boersma van veevoederbedrijf ForFarmers. “Het kan ook geen kwaad om het aan schapen te geven. Het gebeurt meestal in de vorm van blokken of losse mineralen. Los zout zie je minder vaak.” Boersma waarschuwt wel. Schapen die zout krijgen, gaan meer drinken. “Daarom moet je altijd zorgen voor voldoende en vooral vers drinkwater. Dat is niet altijd het geval: voldoende wel, maar niet vers.” Ook René van den Brom van de Gezondheidsdienst voor Dieren hamert op het belang van vers en fris water als je zout voert. Rhöse ziet zijn schapen inderdaad meer drinken en dat verkleint de kans op problemen met urinestenen bij ramlammeren. Dierenarts Frank Glorie vindt het eveneens geen probleem om schapen zout te

geven. Hij merkte dat de dieren in augustus en september erg veel losse mineralen opnamen. Hij vermoedt dat ze dan zout tekortkomen en dat aanvullen met de mineralen waarin zout zit. In buitenlandse publicaties wordt dit ook vermeld: schapen nemen heel veel mineralen op om simpelweg aan hun zoutbehoefte te voldoen. Het gevaar is dat de dieren te veel andere mineralen binnenkrijgen. Koper en selenium zijn berucht. Zodra de schapen dus opvallend veel mineralen (los, blokken, emmers) gaan nemen, is het zo gek nog niet om ze los zout te geven. Los zout is gewoon te koop bij de voerverkopers. Op de verpakking moet staan dat het toegelaten is als veevoer. Zoutblokken neerleggen kan natuurlijk ook, maar die zijn duurder. Rhöse: “Los zout is vijf keer zo goedkoop.” <<

NaCl Zout is natriumchloride (NaCl). Natrium en chloor zijn twee van de zeven hoofdelementen die schapen nodig hebben. De andere vijf zijn calcium, fosfor, magnesium, kalium en zwavel. Daarnaast heeft het schaap tal van micro-elementen nodig. In de bergen is het gebruikelijk om schapen los zout te geven. Blijkbaar bevat de vegetatie daar te weinig zout voor schapen. Als schapen in landen als Frankrijk 's zomers maandenlang in de bergen verblijven, brengt een helikopter pallets vol met zakken los zout naar boven om de dieren bij te kunnen voeren. Schapenhouders die permanent hun dieren in de bergen weiden, lokken hun schapen met los zout, net zoals het hier gebeurt met een handje krachtvoer.

JANUARI 2012

HET SCHAAP

29

30-32_Zwoegerziekte_2011 18-01-12 17:11 Pagina 30

gezondheid

Zwoegerziekte is duurste besmetting De afgelopen maanden is er veel ophef over de zwoegerziektetest. Maar waarom is dat testen zo belangrijk? Om wat voor ziekte gaat het eigenlijk? Zwoegerziekte blijkt een sluipmoordenaar. Naar schatting is een kwart van de Nederlandse schapen besmet.

Z

woegerziekte is een vreemde ziekte. Waar bij virusbesmettingen het normaal is dat de tijd tussen het oplopen van de besmetting en het vertonen van ziekteverschijnselen een kwestie van enkele dagen is, neemt het zwoegerziektevirus op zijn minst zes maanden de tijd om toe te slaan. Pas als een reactie van het lichaam tegen de besmetting optreedt, kun je met de gebruikelijke testen aantonen dat een dier besmet is. Helaas is in die fase meestal nog niets aan het dier te zien. Dat komt doordat het virus zich in het begin verstopt. Pas als het schaap ergens een andere aandoening krijgt, een ontsteking aan uier, long of poot of iets dergelijks, komt het zwoegervirus daar tevoorschijn en gaat het zich sterk vermenigvuldigen. Het schaap krijgt naast de uier-, long- of pootontsteking ook verschijnselen van zwoegerziekte. SCHAPEN BESMETTEN ELKAAR VIA DE ADEM

De besmetting is er jaar in jaar uit, het hele seizoen door

Maedi visna is de officiële naam van zwoegerziekte. Dat zijn IJslandse woorden voor ademnood en krimpen (van het ruggenmerg). De aandoening werd er in 1933 voor het eerst ontdekt bij uit Duitsland geïmporteerde Karakul-rammen. Waarschijnlijk kwam zwoegerziekte wijdverspreid voor. Overigens heeft IJsland de ziekte snel uitgeroeid door de nakomelingen van de rammen plus alle schapen die ermee in contact waren geweest, af te maken. Want schapen besmetten elkaar. Dat kan op verschillende manieren. In de eerste plaats van ooi op lam. Al tijdens de

Rasgevoelig Het ene schapenras lijkt gevoeliger voor zwoegerziekte dan het andere. Melkschapen zijn zeer gevoelig. Texelaars zijn vrij gevoelig. De Britten zeggen dat hun schapen gevoeliger zijn dan die van het vasteland. Sommige fokkers menen dat hun ras ongevoelig is voor zwoegerziekte. Grofwollige rassen lijken gevoeliger dan fijnwollige. Het ontbreekt aan wetenschappelijk bewijs. Het zou ook kunnen dat het ene ras meer ziekteverschijnselen laat zien dan het andere.

30

HET SCHAAP

JANUARI 2012

dracht kan het virus het lam bereiken, maar de kans daarop is klein. Na de geboorte is het wel gauw raak, omdat het virus in de longen van de besmette ooi zich hecht aan vochtdruppeltjes die met normaal uitademen naar buiten komen. Het fysieke contact tussen ooi en pasgeboren lam is groot, dus dan is er ook grote kans op besmetting. Bovendien zit het virus in de biest en melk. Zodra het lam gaat drinken, raakt het besmet. Ook volwassen schapen besmetten elkaar via de ademlucht. Ze moeten dan wel vrij dicht bij elkaar staan. “Een besmetting op meer dan een meter is heel bijzonder als de schapen buiten staan”, zegt dr. Karianne Lievaart-Peterson. Zij kan het weten, want ze promoveerde een aantal jaren geleden op de virussen die bij schapen zwoegerziekte veroorzaken en bij geiten de vergelijkbare aandoening CAE. Nu werkt ze als dierenarts op de afdeling kleine herkauwers van de Gezondheidsdienst voor Dieren. Overigens toonde Lievaart-Peterson de aanwezigheid van het virus in sperma van rammen aan. Het is dus goed mogelijk dat bij dekkingen de besmetting overgaat, maar dat is nog niet bewezen. HET VIRUS VERSTOPT ZICH

Sinds de ziekte in IJsland werd onderkend, is er veel meer bekend over geworden. Bijvoorbeeld over de manier waarop een besmetting in zijn gang gaat. Het virus komt het lichaam binnen en verstopt zich als zogeheten provirus in het DNA van bepaalde witte bloedcellen in het bloed: de monocyten. Het immuunsysteem van het schaap doet niks ertegen, want monocyten zijn lichaamseigen cellen en aan de buitenkant is er niks vreemds. De ‘besmette’ monocyten verspreiden zich daarom zonder problemen door het hele lichaam. Zodra een schaap een ontsteking oploopt, worden die monocyten actief. Ze verlaten de bloedbaan en veranderen van monocyten in macrofagen. Tijdens deze metamorfose wordt het provirus wakker en gaat het zich in een enorm tempo vermenigvuldigen. Macrofagen vreten op de besmettingsplaats de ziekmakende bacteriën op, waarop ze vervormen tot pus. Op het moment dat de macrofagen afsterven tot pus, komen de zwoegerziektevirussen massaal tevoorschijn. Dan gebeurt er weer iets vreemds. Het virus nestelt zich ter

30-32_Zwoegerziekte_2011 18-01-12 17:11 Pagina 31

TEKST: JACQUES ENGELEN, FOTO’S: RENÉ VAN DEN BROM EN KARIANNE LIEVAARTPETERSON

Een schaap besmet met de longvorm van zwoegerziekte. Kenmerkend is dat het dier met gerekt lijf staat te ademen. De longen werken niet goed meer en het schaap gebruikt daarom buik- en borstspieren om te ademen.

plekke in weefselcellen en veroorzaakt daar een steriele ontsteking. Er ontstaan geen abcessen, er vormt zich geen pus, er komt geen extra warmte vrij, het schaap krijgt er geen pijn.

Maar het weefsel wordt wel degelijk aangetast en gaat littekens van bindweefsel vormen. Dit resulteert bijvoorbeeld in knobbels in de uier. De knobbels leiden tot grote problemen. In de uier zorgen ze ervoor dat het uierweefsel vervangen wordt en niet goed meer functioneert, waardoor het nog amper melk kan produceren. Zit de besmetting in de longen, dan gaat de rek uit het longweefsel. Het schaap kan niet goed meer ademen. UIERVORM IS DE BELANGRIJKSTE

De pootvorm van zwoegerziekte: dikke gewrichten.

Deze twee vormen van zwoegerziekte zijn meteen de belangrijkste. “Op één de uier”, stelt Lievaart-Peterson. “Ruim voor het aflammeren kun je de harde knobbels al voelen, ze zijn soms wel zo groot als stuiterballen.” Op twee zet LievaartPeterson de longvorm. “Je merkt het als het schaap niet goed JANUARI 2012

HET SCHAAP

31

>>

30-32_Zwoegerziekte_2011 18-01-12 17:11 Pagina 32

gezondheid

Zwoegerziekte Uitingsvormen meeloopt met de kudde. Of als het hele koppel lekker staat te grazen met de snuit in het gras, terwijl dat besmette schaap maar met een langgerekte hals staat. Het gaat borst- en buikspieren inzetten om lucht naar binnen te trekken en eruit te persen.” Ze heeft het ook over ‘neusvleugelen’ en met de adembeweging meebewegen van de anus. “Opvallend is dat ze zelden hoesten en geen neusuitvloeiing hebben.” Als derde in de rij van meest voorkomende besmettingsvormen komt de gewrichtsvorm. Daarmee is iets vreemds aan de hand. Je zou verwachten dat de hoeven gaan verdikken, omdat bij een klauwontsteking het zwoegerziektevirus massaal opduikt. Maar om onbekende redenen gaat de verdikking wat hoger zitten: in wat de voorknie wordt genoemd. Tot slot de minst voorkomende vorm: in de hersenen en ruggenmerg. Schapen die deze vorm te pakken hebben, maken een afwezige indruk of gaan wankel lopen en raken soms zelfs verlamd. Ze staren, lopen raar rond en hangen tegen muren en hekken. Maar waarom krijgen schapen alleen deze vier vormen? Waarom niet in de darmen of in de ogen, om maar wat te noemen. Aanleiding zat. Wormbesmettingen zijn algemeen. En zere oogjes komen ook veel voor. Lievaart-Peterson: “Dat weten we niet. Misschien bestaan wel meer vormen. In het begin waren er twee bekend en nu vier. Maar ik acht het onwaarschijnlijk dat de ziekte op andere plaatsen op grote schaal voorkomt, al is het virus wel op veel meer plaatsen in het lichaam aangetoond.” ZESTIG PROCENT VAN DE KOPPELS IS BESMET

Van zwoegerziekte zijn vier vormen bekend: 1. Uiervorm 2. Longvorm 3. Gewrichtsvorm 4. Hersenvorm

ren, terwijl ze wel blijven vreten. Dubbele kosten dus. Daarbij komt dat zwoegerschapen veel eerder moeten worden vervangen dan gezonde dieren, een kostenpost die niet gauw opvalt maar fiks aantikt. De zoogperiode duurt ook langer. Zwoegerzieke schapen zijn niet echt vatbaarder voor andere besmettingen. Naar schatting is maar liefst zestig procent van de Nederlandse schapenkoppels besmet met het zwoegerziektevirus. In totaal zou het gaan om een kwart van de Nederlandse schapen. BUITEN DE DEUR HOUDEN IS HET BESTE

Zwoegerziekte is ongeneeslijk. Virusziekten zijn niet echt te behandelen. En helaas is er ook geen preventief vaccin. “Heel veel mensen hebben ernaar gezocht, maar het is ze niet gelukt”, zegt Lievaart-Peterson. Er is daarom maar één manier om zwoegerziekte te bestrijden: voorkomen dat het virus binnen het koppel komt. Voor schapenhouders die meedraaien in het op de kop af dertig jaar bestaande zwoegerziektebestrijdingsprogramma van de GD of het nieuwe van de NSFO is het eenvoudig: ze zorgen ervoor dat hun dieren niet in contact komen met niet-gecertificeerde schapen. De steekproefsgewijze controle elke twee jaar is voldoende om er zeker van te zijn dat de ziekte buiten de deur blijft. Minder vaak controleren kan ook, maar is riskant. Mocht er bijvoorbeeld in het eerste jaar na de laatste controle toch een besmetting in het koppel zijn gekomen, dan krijgt die zeeën van tijd om zich binnen het koppel en waarschijnlijk ook daarbuiten te verspreiden. Het indammen van dat probleem wordt dan veel te lastig. Daarom is de tweejaarlijkse test, waarover de laatste maanden zoveel te doen is, zo belangrijk.

Zwoegerschapen vermageren, terwijl ze wel blijven vreten

De schade door een besmetting is groot. Zwoegerziekte is de belangrijkste economische ziekte. “De besmetting is er jaar in jaar uit”, zegt Lievaart-Peterson. “Het hele seizoen door. Een wormbesmetting kan ook enorme schade veroorzaken, maar dat is slechts tijdelijk als je die goed aanpakt. Zwoegerziekte is de grootste sluipmoordenaar in de schapenhouderij.” De schade is zo groot doordat zwoegerzieke dieren vermage-

ZWOEGERVRIJ WORDEN

Overdracht via trailer Het zwoegerziektevirus kan buiten een schaap maar kort leven. Toch kan virusoverdracht plaatsvinden via een trailer waarin net ervoor besmette schapen zaten en die niet is gereinigd. Ook via stro en schoeisel zou virusoverdracht mogelijk zijn. Dit soort besmettingen is nogal eens de oorzaak van tegenvallers: schapenhouders die jarenlang meedraaien in het certificeringsprogramma en bij het testen ineens met positieve dieren te maken krijgen.

32

HET SCHAAP

JANUARI 2012

Maar ja, wat doe je als je niet in zo’n programma zit en je krijgt met een besmetting te maken? Testen en de positieve dieren ruimen? Dan loop je altijd achter. Het jaar erna kunnen er weer meer besmette dieren zijn. Steeds zwoegervrije dieren aankopen? De infectiedruk daalt erdoor, maar ook dan handhaaft de besmetting zich in het koppel. Moederloos opfokken? Op zich niet verkeerd, maar veel werk en geen garantie dat de besmetting wegblijft. Lievaart-Peterson: “Eigenlijk is er maar één oplossing: alles wegdoen en met zwoegervrije dieren opnieuw beginnen. Voor hobbyfokkers is dat zeker te overwegen. Ze zullen veel meer plezier aan de schapen beleven.” <<

33_Lammetjes_37 18-01-12 10:32 Pagina 33

Fok – en gebruiksvee gevraagd

de Noordhollander, zeer vruchtbaar met weinig aflamproblemen, veel melk en goede moedereigenschappen voor info bel 0613807862 www.noordhollanderschapen.nl

Te koop gevraagd weide/slachtlammeren en of schapen. Liefst grote koppels vanaf +/- 30 -1000 stuks. Voor het laden geld op de bank. Tel: 06 - 14 03 56 59.

Fok – en gebruiksvee aangeboden Te koop: Mooie koppel, 80 ooien Swifter x Texelaar, ram geb. april 2011 tel 06 – 20002317

Diversen Vakkundig schaapscheren. Het hele jaar door. Ruim 20 jr. ervaring. Wol blijft bij boer. € 2,- per schaap. Tel: 06-38068479. Bgg. 0048-608180575 Superaanbieding vit/mineralen emmers. 11 halen 10 betalen nu gratis thuis bezorgd in Nederland. Kijk op onze website www.schapenadvies.nl om te bestellen. Bellen kan ook met Sipke Posthuma 06-23218425 of Johan Westerbeke 06-10105939 Uitmesten van (schapen)stal of schuur zelfs door een normale deur. Door heel het land Cor Nap 0348 - 688671, 06 51332133, ook sloop van beton/graaf en rioleringswerk. Sep de Haas Schaapscheerder. Vakkundig, snel en vooral netjes. I.b.v. wolbalenhouder eventueel met aggr. Door geheel Nederland. Tel: 0527 – 20 00 41 b.g.g. 06 – 18731692 T.k.: gebr. koppelbare aflamhekjes, LxH 1.45x0.90 cm, weidehekken LxH 3x0.85 cm, hooiruif, voerbakken voor pony's en geiten. Omg. Overijssel. Tel. 06-27212934.

Gezocht: Schaapherder voor begrazingsproject in het westen van het land, vanaf voorjaar 2012. Zie www.natuurlijkbeheer.nl voor meer info.

Laat uw schapen scheren door deze jongeman, € 2,75 per schaap. Ook voor bekappen kunt u bellen C. de Jong 06-233 77 680

ARREST

Arrest hekwerk van der Pijlweg 17 7691 CK Bergentheim tel: +31 523 231449 [email protected] www.arrest-hekwerk.nl

kwerk

he

kleinveehekwerk

las- en montagewerk sierhekwerk draadwerk

Vul de bestellijst aflamperiode in!! Je kunt deze vinden op onze site www.schapenadvies.nl, en maak kans op 1 van de B-Boer boxershorts!!! Oormerken bestellen ook kleine orders onder de 50 stuks geen probleem kijk op www.schapenadvies.nl of bel Sipke 0623218425 en Johan 06-10105939

LAMMETJES OPGAVEBON HOE OPSTUREN: • De ingevulde bon moet uiterlijk 10 dagen voor het verschijnen van het nummer, waarin u plaatsing wenst, in ons bezit zijn. • Bon en enveloppe sturen naar Eisma Businessmedia, Advertentie –afdeling, antwoordnummer 470, 8900 VC Leeuwarden (geen postzegel plakken!) Tel. 088 – 29 44 843, fax 088 – 29 44 850

EENVOUDIGE ÉN VOORDELIGE BETALING • Vul op de bon uw eigen bankrekeningnummer in en plaats uw handtekening. Daarmee stelt u ons (éénmalig) in de gelegenheid om het bedrag te incasseren. Het uitschrijven (en opzenden) van een cheque of bankopdracht is dan niet meer nodig! • Ook kunt u een ingevulde en ondertekende girobetaalkaart, bankcheque of bankopdracht bij de bon opzenden (géén giro- overschrijvingskaarten!)

Ons bankrekeningnummer is: 29.80.05.298; ons gironummer is: 843271 • Advertenties onder nummer: € 5,00 extra • Bewijsnummers hiervan worden niet verzonden. Opdrachten uit België alleen met cheque.

TEKST: één letter of leesteken per hokje; tussen twee woorden een hokje overslaan; blokletters schrijven. Ondergetekende

€ 29,82

Naam:

......................................................................................

Adres:

.......................................................................................

Postcode/plaats:

..................................................................

verleent hierbij machtiging aan Eisma Businessmedia om het verschuldigde bedrag af te schrijven van zijn banknummer: € 34,37 € 39,82

Datum:

Handtekening:

€ 45,27 € 50,72 € 56,17 € 61,61 € 67,06 € 69,70

verzoekt ..... maal plaatsing van een rubrieksadvertentie in HET SCHAAP in de volgende rubriek: ❏ Fok- en gebruiksvee aangeboden ❏ Fok- en gebruiksvee gevraagd ❏ Diversen

34-35_receptenboek_2011 17-01-12 17:31 Pagina 34

lamsvlees

‘We love lamb’

Nieuw receptenboek promoot Brits lamsvlees in Europa De Britse organisatie Eblex promoot Brits vlees in Europa. Onder meer met de uitgave van het nieuwe boek ‘We love lamb’. De auteurs zijn Belgen. Het boek moet het verbruik van Brits lamsvlees stimuleren.

O

oit bladerdeeg gevuld met lamszwezerik gegeten? Lamszieltje gebraden met persillade misschien? Of pasta met lamsbolognaise? Toch zeer de moeite van proberen waard. U weet niet hoe u dit moet bereiden? Ah, daarover is nou net een gloednieuw boek verschenen: ‘We love lamb’. Het boek bevat vijftig verrassende recepten. Maar ‘We love lamb’ is meer. Het is een eerbetoon aan Brits lamsvlees, aan de manier waarop Britse lammeren opgroeien. Britse lammeren, ja. Dat is merkwaardig voor een culinair boek dat is geschreven door twee Belgen: Johan Segers, eigenaar van het kleine restaurant ’t Fornuis midden in Antwerpen, en zijn kompaan Dirk De Prins, hoofdredacteur van het Belgische tijdschrift ‘Culinaire Ambi-

Receptenboek We love lamb van

ance’ en schrijver van kookboeken. De twee bezochten het Lake District in het noordwesten van Engeland. Op de motorfiets met zijspan. Ze reden er rond en zagen er de schapen. Ze merkten ook de gastvrijheid van de schapenhouders. Ze aten er lamsvlees. Alles bij elkaar was genoeg om helemaal in de ban te raken van de puurheid van Brits lamsvlees.

Maak kans op gratis boek Het Schaap geeft exclusief voor onze abonnees vijf exemplaren van het mooie boek ‘We Love Lamb’ weg. Het enige wat u hoeft te doen is naar onze website www.hetschaap.nl te gaan en daar uw gegevens in te vullen. Deze actie wordt mogelijk gemaakt door Eblex.

34

HET SCHAAP

JANUARI 2012

Johan Segers en Dirk De

Prins

Die passie kwam Eblex goed uit. Eblex is een Britse organisatie voor lams- en rundvlees. Doel is het verbeteren van het inkomen van Britse veehouders. Veel Eblex-werk is gericht op de houderij zelf, maar ze doet ook aan vleespromotie. De uitgave van het boek ‘We love lamb’ is daar een van. Bij de lancering van dit boek bleek eens te meer hoe goed het imago van lamsvlees is. Segers en De Prins vinden het geweldig. En een van de aardige kanten van hun boek is dat het absoluut niet doorsnee is. Gerechten met orgaanvlees kennen wij amper. Nederlanders eten niet graag orgaanvlees. Een mooie uitdaging! <<

34-35_receptenboek_2011 17-01-12 17:32 Pagina 35

TEKST: JACQUES ENGELEN, FOTO’S: JACQUES ENGELEN, EBLEX

PASTA MET LAMSBOLOGNAISE 400 g pasta - 600 g lamsgehakt - 2 uien - 3 eetl tomatenpuree - 8 gepelde tomaten kruiden naar smaak (oregano, tijm, basilicum, etc.) - bloem – parmezaanschilfers olijfolie - peper en zout Pel de uien en fruit ze aan in een beetje olie. Voeg het lamsgehakt toe en bak tot alles mooi bruin ziet. Roer goed los met een vork of lepel. Kruid met peper en zout, eventueel met oregano of naar eigen believen met andere kruiden. Bestrooi met wat bloem voor de binding van de saus. Snij de ontpitte en gepelde tomaten in blokjes en voeg ze toe aan het vlees. Voeg ook de tomatenpuree toe. Bevochtig met wat water. Breng het geheel aan de kook en laat het een half uurtje zachtjes trekken. Kruid bij naar smaak. Kook de pasta in goed gezouten water. Wanneer de pasta beetgaar is, giet je deze af en besprenkel je met een scheutje olijfolie om het kleven tegen te gaan. Schep wat vleesmengsel op het bord. Schik er de pasta op, en bestrooi met parmezaanschilfers. Besprenkel met goede olijfolie. Tip: We gebruiken bij dit gerecht niet te veel extra kruiden, want het lamsgehakt is van zichzelf al zeer smaakvol.

CARPACCIO VAN LAMSSCHOUDER 1 ontbeende lamsschouder - 100 g rucola - 100 g parmezaanschilfers - olijfolie extra vierge – peper - grof zwart zout Kruid de lamsschouder goed met peper en grof zwart zout en vorm hem tot een mooie rollade. Bind de rollade stevig op met keukentouw. Laat het vlees aankleuren in de pan en gaar verder in de oven op 170°C gedurende ongeveer een kwartier. Hoe lang de rollade precies in de oven moet blijven, varieert naar gelang de dikte. Wanneer de schouder gaar is, haal je deze uit de oven en laat je die afkoelen in de koelkast. Neem voor het serveren een koud bord met hierop een beetje olijfolie. Snij het vlees in fijne plakjes en schik trapsgewijs op het bord. Geef als garnituur enkele takjes rucola, parmezaanschilfers, peper, grof zwart zout en enkele druppels goede olijfolie.

Vijftien miljoen Britse ooien De schapenhouderij in Groot-Brittannië is een belangrijke sector. De Britten houden vijftien miljoen ooien. Het land produceert elk jaar bijna 300.000 ton lamsvlees. Ondanks dat het binnenlandse verbruik groter is dan de productie, wordt er jaarlijks bijna 100.000 ton geëxporteerd. Het grootste deel ervan gaat naar Frankrijk. Nederland en België zijn bescheiden afnemers, maar samen goed voor bijna negen procent van het totaal. De export naar Frankrijk daalt. De Britten werken dat verlies weg op andere afzetmarkten zoals Duitsland, Ierland en Italië. Voor 2012 wordt een lichte exportstijging verwacht.

JANUARI 2012

HET SCHAAP

35

36-37-38_rep. Steginga_2011 18-01-12 15:54 Pagina 36

reportage

‘We willen raszuivere dieren’ Ze gaan niet voor de mooiste ooi. Raszuiverheid komt op nummer één bij Bert en Judith Steginga uit het Overijsselse Witharen. De vijf Solognote-ooien zijn hun oogappels. “We houden van puur.” TEKST: MARJOLEIN VAN WOERKOM, FOTO’S: HENK RISWICK

D

e schapen zijn een aparte verschijning in het weiland naast de woonboerderij van Bert en Judith Steginga. Vier lichtbruine ooien grazen in het land. Ze lijken allemaal verschillend. De één heeft net een andere tint vacht, de ander een langere staart. Een kastanjerood lam drentelt eromheen. In een weitje verderop staat een wat dikkere ooi, samen met een geleende ram. “Het gaat ons niet om de mooiste. Belangrijker vinden we dat ze gezond en raszuiver zijn”, zegt Judith. Raszuiver zijn Solognote-schapen, van oorsprong afkomstig uit Frankrijk, al sinds 1850. Een speciaal genetisch programma zorgt ervoor dat er zo min mogelijk inteelt is en dat er niet wordt ingekruist met andere rassen. “Het voortbestaan van dit ras is echt een zorg”, stelt Bert. “Wij willen daarbij helpen. Het gaat ons ook niet om exterieur of productie. Die dikke ooi is niet mooi en al twee jaar niet drachtig geworden. Als ik enkel zou kijken naar de centen, had ik haar al lang weggedaan. Maar voor ons telt dat niet. We willen een raszuivere Solognote een lekker leven bieden.”

WEINIG FOKKERS

Bert en Judith hebben sinds drie jaar schapen. “We werken allebei, dus we wilden geen ras dat moeilijk aflammert”, vertelt Judith. In het rassenboek vond ze de Coburger Fuchs en de Solognote; zelfredzame heideschapen. Uiteindelijk kozen ze de Solognote. De Coburger Fuchs was te groot en te fors. Het stel is een van de weinige fokkers in Nederland. In totaal zijn er tien tot veertien fokkers aangesloten bij de Vereniging van Speciale Schapenrassen. “Het ras is onbekend en duur. Drentse Heideschapen worden wel eens voor twintig tot dertig euro aangeboden”, zegt Bert. “Een Solognote-ooi kost 230 euro.” 36

HET SCHAAP

JANUARI 2012

JUDITH 44 EN BERT 58 STEGINGA PLAATS: WITHAREN OV. BEROEP: JUDITH HEEFT EEN KAPSALON IN ZWOLLE, BERT IS DOCENT WISKUNDE EN NATUURKUNDE IN EMMELOORD HOBBY: VIJF SOLOGNOTEOOIEN EN EEN OOILAM WEBSITE: WWW.DOLDESTEE.NL

In Nederland zijn maar ongeveer negentig ooien. Dat maakt het fokken lastig. Om inteelt te voorkomen haalt een rassenvertegenwoordiger zo nu en dan nieuwe rammen in Frankrijk. ”De dekram

36-37-38_rep. Steginga_2011 18-01-12 15:54 Pagina 37

reportage

De schapen in de stal. Links, met de donkerbruine kleur, een ooilam van afgelopen jaar.

wordt onderling uitgewisseld”, vertelt Judith. “Maar volgend jaar moet er weer een andere ram komen. Als we dit jaar ooilammetjes krijgen, kunnen we met deze niet meer uit de voeten.”

Een nieuwe ram brengt wel het risico van ziekteinsleep met zich mee. “Een ram ophalen en uitladen in het veld doen we niet zomaar”, stelt Bert. “Eerst quarantaine. Je weet maar nooit.” JANUARI 2012

HET SCHAAP

>>

37

36-37-38_rep. Steginga_2011 18-01-12 15:55 Pagina 38

reportage

‘De stal schonen met het zweet achter de oren. Heerlijk’

Zelf gemaakt dit sluithek. Judith bedient het vanaf de voergang.

Dekram Grand Jean wordt gedeeld met andere fokkers. Daarom valt de dekperiode dit seizoen nogal laat bij Judith en Bert Steginga.

Prachtig viltwerk van Judith.

Zelfredzame schapen zijn voor Bert en Judith een uitkomst. “We zijn niet elke dag thuis en tijdens de lammerperiode hoeven we er ’s nachts niet uit”, zegt Bert. “Ze zouden zelfs buiten kunnen aflammeren, maar dat gebeurt niet, voor ons eigen gemak. Ooi en lam zetten we eerst apart voor de moederbinding.” ZELFREDZAAM

De zelfredzaamheid zit hem ook in het feit dat ontwormen nauwelijks nodig is. “De Solognote komt van oorsprong uit moerassig gebied”, verklaart Bert. “Alleen als de lammeren de wei in gaan, ontwormen we de ooien. Ik onderzoek liever de mest of kijk naar het slijmvlies van de ogen. Als dat mooi roze is, zie ik geen reden tot ontwormen.” De Solognotes van Bert en Judith zijn niet schuw. De schapenhouders hoeven maar aan het hek te ver38

HET SCHAAP

JANUARI 2012

schijnen, en soms te fluiten, en de schapen komen al aandrentelen. “De eerste drie weken dat we ze hadden, heb ik elke dag al fluitend met een blauwe emmer met brokken in het land gezeten”, lacht Judith. “Je ziet, het heeft gewerkt.” De hobbyhouders zijn verknocht aan hun oogappels, maar ook realistisch. “Ramlammeren kunnen we sowieso niet kwijt, dus die gaan na acht tot negen maanden naar de slacht”, vertelt Bert. Judith wijst naar een crèmekleurig vachtje op de bank. “Dat is van een van onze rammen. Natuurlijk vinden we het niet leuk als ze naar de slacht moeten, maar ze smaken wel ontzettend goed.” Waarom ze zo graag schapen houden, verwoordt Bert als volgt: “We kwamen op eerste kerstdag uit bed, hadden nog niet gedoucht, trokken onze overalls aan en stonden samen de stal te schonen met het zweet achter de oren. Heerlijk.” <<

39_Organisatie_40-41 17-01-12 09:06 Pagina 39

organisaties Nederlands Texels Schapenstamboek NTS

Nederlandse Schapen- en Geitenfokkers NSFO

tel. (0525) 63 10 80 | www.texelsheep.nl

tel. (0418) 56 17 12 | www.nsfo.nl

NTS Overleg GD-NSFO Het hoofdbestuur heeft met genoegen kennisgenomen van de vorderingen die gemaakt zijn in het overleg tussen GD en NSFO. Goed dat de verkenningscommissie vanuit het hoofdbestuur van het NTS voorbereidend werk heeft verricht. Het hoofdbestuur hoopt dat dit jaar weer keuringen kunnen worden gehouden voor alle NTS-leden en dat uitwisseling van dieren tussen alle bedrijven kan plaatsvinden zonder verdere belemmeringen. Dat blijft ook de inzet van het NTS en daarvoor wordt maximale inspanning gevraagd van betrokkenen.

NTS Voorstel voor ledenvergadering Vanuit de afdeling Drenthe is een voorstel ontvangen, waarover tijdens de ledenvergadering op 22 mei 2012 wordt gestemd. Het gaat om vermindering van TSE-gevoeligheid en komt kortweg erop neer dat rammen met een Q-allel voor de fokkerij weer ingezet mogen worden. Het hoofdbestuur adviseert de leden dit voorstel niet te steunen om een aantal redenen. Het in 2008 ingezette beleid om alleen ARR/ARR-rammen in te zetten wordt niet consequent doorgetrokken, terwijl heel veel fokkers in de achterliggende jaren daarop hun fokkerij hebben afgestemd. De subsidie van het PVE kan daardoor mogelijk (tijdelijk) op de tocht komen te staan.

NTS Premierammen Van een aantal rammen die in 2011 voor premieram zijn aangemeld en waarvan de nakomelingen positief zijn beoordeeld, is nog geen onderzoeksuitslag dat ze blindvrij zijn getest ontvangen. Daarom kunnen ze (nog) niet tot premieram worden bevorderd. Aan de betrokken eigenaren het verzoek om dit alsnog voor elkaar te maken.

NSFO Informatieavonden De NSFO organiseert begin februari vier avonden/ochtenden om u te informeren over de laatste ontwikkelingen in de Nederlandse schapenfokkerij. U wordt van harte uitgenodigd om een of twee introducés (bijvoorbeeld een afnemer van uw fokmateriaal) mee te nemen. De toegang is gratis. Aanmelding is niet verplicht, maar in verband met de organisatie horen wij via [email protected] graag van tevoren of en met hoeveel personen u van plan bent te komen.

Agenda bijeenkomsten Datum 2 februari 4 februari 6 februari 7 februari

Plaats Nijkerk Westbeemster Beilen Best

PROGRAMMA: g

g

g

Marjo van Bergen (hoofdinspecteur NSFO) vertelt over de meerwaarde van de vleeslamindex. Door gebruik te maken van rammen met een hoge vleeslamindex is in vijf jaar tijd vier kilo extra groei en drie millimeter spier extra te realiseren. Namens ELDA demonstreert Toon de Bie of Floor Koning de nieuwe NSFO-reader. Deze reader sluit naadloos aan op het gebruik van NSFO-online. Reinard Everts (dierenarts) geeft uitleg over de diergezondheidsprogramma’s van de NSFO. Daarnaast schenkt hij aandacht aan het Schmallenbergvirus dat leidt tot aangeboren afwijkingen bij lammeren en kalveren.

Adres Hervormd centrum De Schakel, Oranjelaan 10 De Kerckhaen, Landbouwlaan 8 Wilhelmina Zalencentrum, Wilhelminaplein 2 Zalencentrum Prinsenhof, Hoofdstraat 43

Aanvang 19:45 uur 10:00 uur 19:45 uur 19:45 uur

NSFO Steekproef scrapievrije bedrijven

NSFO Tarieven

In het kader van de kwaliteitscontrole worden steekproefsgewijs onderzoeken gedaan op via de NSFO gecertificeerde Niveau I bedrijven of alle dieren het genotype ARR/ARR hebben. Op deze manier kunnen we laten zien dat op bedrijven die als scrapievrij bij de NSFO geregistreerd staan, daadwerkelijk alleen ARR/ARR dieren aanwezig zijn. De steekproef wordt in de periode december-februari uitgevoerd. Bedrijven die zijn geselecteerd voor de steekproef krijgen van tevoren bericht.

De tarieven voor NFSO Diergezondheid blijven gelijk aan de tarieven in 2011. Deze tarieven kunt u vinden op de website van NSFO: www.nsfo.nl/diergezondheid.

NTS Vergaderdata 2012 De algemene ledenvergadering wordt op 22 mei 2012 in Nijkerk gehouden. De hoofdbestuursvergaderingen staan gepland op: 14 februari, 24 april, 4 september en 11 december. Daarnaast wordt nagedacht over een activiteit voor de leden in het najaar van 2012. Suggesties van leden over de invulling van deze activiteit worden van harte op prijs gesteld. U kunt uw ideeën melden bij uw afdelingsvoorzitter of bij secretaris C. van Norel.

NSFO Informatiesite over zwoegerziekte De NSFO krijgt regelmatig vragen van bedrijven die gecertificeerd vrij willen worden van zwoegerziekte. Een groot deel van de informatie hierover is nu eenvoudig te vinden op www.zwoegerziekte.nl. Ook vindt u op deze informatieve website meer achtergrondinformatie over het zwoegerziektevirus, de wijzen van besmetting en de economische schade die zwoegerziekte veroorzaakt.

JANUARI 2012

HET SCHAAP

39

40-41_Gezondheid_2011 17-01-12 09:05 Pagina 40

gezondheid

De ooi moest gaan lammeren, maar de geboorte kwam niet op gang. Het bleek te komen door een slag in de baarmoeder.

Ooi stopt met aflammeren Een hoogdrachtige oudere ooi vertoonde alle tekenen dat ze snel zou gaan aflammeren. Toch kwam de geboorte niet daadwerkelijk op gang en na een paar dagen stopten de symptomen van een naderende geboorte. Bij de daarom toegepaste keizersnede (de ooi was nu over tijd) bleek wat de verrassende oorzaak was. TEKST: DR. MAARTEN PIETERSE FACULTEIT DIERGENEESKUNDE, UTRECHT, ILLUSTRATIE: ELS VAN DEN BERG

I

n het najaar had een schapenhouder zijn dekram een krijtblok omgedaan. Hij had gecontroleerd of het dektuig goed zat en of de dekram er geen last van zou hebben bij het lopen en bij het dekken. Een slecht zittend dektuig kan namelijk de dekresultaten beïnvloeden. Na zeventien dagen werd het krijtblok verwisseld om te zien welke ooien de terugkomers waren. De ‘gekleurde’ schapen werden genoteerd. Alle dieren werden vanaf 35 dagen na dekking via echo op dracht onderzocht. Nu wist de schapenhouder zeker welke ooien hij in het voorjaar, na 143 dagen dracht, extra onder controle moest houden. Ze werden enkele weken voor het aflammeren geschoren om schoner te blijven en schoon te kunnen werken. Verder kan je bij de geschoren schapen goed zien wanneer het lammeren begint. Tijdens het aflamseizoen was één ooi redelijk mooi opgeuierd. Ze was al een paar dagen onrustig, ging afwisselend staan en liggen, joeg andere schapen uit haar buurt weg, stond soms te krabbelen en soms te flehmen (bovenlip optrekken met vooruit- en omhooggestoken kop). De schapenhouder was ervan overtuigd, dat deze oudere ooi snel zou gaan lammeren, maar er kwam niets. De volgende dag vertoonde ze hetzelfde beeld. Bij voorzichtig en schoon vaginaal onderzoek bleek het onmogelijk om de hand in de schede te krijgen, zijn hand liep meteen vast. Hij ging ervan uit dat de ooi nog niet echt aan het lammeren was, omdat de geboorte niet doorzette. 40

HET SCHAAP

JANUARI 2012

De daaropvolgende dag werd de uier iets kleiner en stond iets minder onder spanning. De dagen daarna gebeurde er niet veel meer. Af en toe liggen en opstaan, maar niet erg opvallend. Het dier was ondertussen al 150 dagen drachtig en deed niets meer. Uiteindelijk werd de dierenarts gevraagd om de ooi uitgebreid te onderzoeken. Ze begon achteruit te gaan. De spanning was van de uier af. Bovendien werd ze wat trager. Met de echo werd nog wel een lam gezien, maar geen levenstekenen. Er waren drie mogelijkheden: verder wachten, opruimen of een keizersnede. Er werd besloten een keizersnede te doen. Bij het openen van de buikholte kwam veel vocht naar buiten lopen. Ergens in de buikholte was dus stuwing opgetreden. Het bleek de baarmoeder te zijn. Tot onze grote verbazing zat in de lengterichting een slag in de baarmoeder (torsio uteri). Een draaiing in een drachtige baarmoeder komt regelmatig voor bij koeien (einde van de dracht) en paarden (driekwart van de dracht). Bij schapen zien we dit beeld zelden. Waarschijnlijk treedt het vaker op, maar zijn de ooien al opgeruimd of overleden wanneer er te lang is gewacht. De baarmoeder van dit schaap werd voorzichtig opengemaakt, omdat een gestuwde baarmoeder makkelijk uitscheurt. Het dode lam werd eruit gehaald en de baarmoeder gehecht. De ooi kreeg van de dierenarts een goede nabehandeling. Ze heeft deze zeldzame aandoening overleefd, omdat er (relatief) op tijd werd ingegrepen. <<

40-41_Gezondheid_2011 17-01-12 09:05 Pagina 41

column GD

LAMMERT MOLL

FOTO: RONALD HISSINK

De zon in je hart Het is donker, bewolkt en de regen klettert op mijn zolderraam. Ik ben snipverkouden, heb hoofdpijn, koorts en word geacht een column te schrijven. Ik voel mij slecht, volgens mij heb ik de griep! Helaas maakt het laatste nieuws in 2011 mij niet veel beter. Meerdere schapenhouders hebben zich gemeld bij de Gezondheidsdienst voor Dieren, omdat ze zijn geconfronteerd met afwijkende lammeren. Naast ogenschijnlijk normale lammeren worden er lammeren geboren met afwijkingen aan poten, nek, rug en hersenen. Bah, wat een ellende. Mijn zoon belt en vertelt: “We lopen mistroostig in de stromende regen op een marktplein in Amsterdam. Een goedlachse koopman houdt ons aan en roept: ‘Kop op, jongens. Niet zo somber.’ Hij slaat op zijn borst en zegt met een onvervalst Amsterdams accent: ‘De zon? De zon zit in je hart.’” Het relaas doet mij goed, dat is het optimisme dat je verder kan brengen. Ik voel mij al beter, ik zie zelfs de eerste zonnestralen schitteren in de regendruppels van mijn zolderraam. De eerste lichtpuntjes zijn al zichtbaar. Door het goede monitoringssysteem van de schapenhouders, dierenartsen en GD kan snel gereageerd worden op bovenstaande problemen. Vanuit de praktijk worden via de GD monsters opgestuurd naar CVI, waar het Schmallenbergvirus is aangetoond bij enkele lammeren. Hieruit blijkt hoe een goede samenwerking kan zorgen voor een snelle voorlopige diagnose en de bestrijding in gang kan worden gezet. Laten we ook in 2012 deze samenwerking voortzetten en zelfs uitbreiden. Hiermee kun je laten zien waar een klein land groot in kan zijn. Op deze manier tonen we het buitenland dat we een betrouwbare partner zijn. Betrouwbaarheid die van groot belang is voor onze export. Kop op, allemaal. We gaan weer uit van het positieve en kijken niet meer constant naar alle wolven en beren op de weg. Het komt weer goed in 2012. Ik voel de zon in mijn hart. Daarom wens ik iedereen, en daarmee bedoel ik echt iedereen, de zon in zijn of haar hart en ‘Folle Lok en Seine’ in 2012.

vragen aan... Drs. Mark van der Heijden (dierenarts in Harmelen) Leverbot

Rotkreupel

Een schapenhouder had vorig jaar twee dode schapen door leverbot en vraagt wat hij dit jaar moet doen.

Een schapenhouder vraagt wat te doen bij zijn schapen die kreupel zijn als gevolg van rotkreupel.

Het is belangrijk een inschatting te maken van een mogelijke leverbotbesmetting. Informatie hierover is via verschillende wegen te verkrijgen. In de eerste plaats geeft de Werkgroep Leverbotprognose elk jaar in september een voorlopige en in november een definitieve voorspelling van de te verwachten leverbotinfectie. De werkgroep verwacht nu geen of een lichte infectie vanwege de extreme droogte in het voorjaar van 2011. Uitzonderingen hierbij zijn bedrijven met een verhoogd waterpeil. Daarnaast kan informatie van een eventuele besmetting worden verkregen door bloedonderzoek te doen bij schapen die afgelopen jaar hun eerste weideperiode hebben gehad. Wanneer deze dieren antilichamen tegen leverbot hebben, is duidelijk dat het koppel een infectie heeft doorgemaakt. De schapenhouder kan dan een dergelijk koppel goed onderbouwd behandelen.

Rotkreupel begint met de insleep van de rotkreupelbacterie Dichelobacter nodosus, door bijvoorbeeld aanvoer van dieren die deze bacterie bij zich dragen (denk aan de nieuwe dekram). Allereerst is het zinvol om te kijken of er nog dieren op korte termijn afgevoerd kunnen worden. Dit beperkt het aantal te behandelen schapen en verlaagt direct de infectiedruk. De behandeling van de overgebleven dieren begint met het bekappen van het gehele koppel en het sprayen van de klauwtjes met tetracyclinespray. Ernstig kreupele dieren kunnen eventueel bijgespoten worden met een antibioticum. Bij grote problemen kan naast bovenstaande maatregelen overwogen worden het koppel te vaccineren tegen rotkreupel. Belangrijk is in ieder geval bij aanvoer van nieuwe dieren een quarantaineperiode van veertien dagen aan te houden. JANUARI 2012

HET SCHAAP

41

42_Boerencolumn_42 18-01-12 17:13 Pagina 42

boerencolumn

Colofon Het Schaap, vakblad voor de schapenhouder, is een uitgave van Eisma Businessmedia bv. In dit blad zijn de officiële mededelingen van het Nederlands Texels Schapenstamboek en van het Texels Schapenstamboek in Noord-Holland opgenomen. Het vakblad verschijnt tien keer per jaar. Abonnementen Eisma Mediagroep abonneeservice Postbus 2238 5600 CE Eindhoven telefoon: (088) 226 66 47 fax: (088) 226 66 75 e-mail: [email protected]

FOTO: HENK RISWICK

Redactieadres Postbus 361, 7000 AJ Doetinchem telefoon: (088) 29 44 978 e-mail: [email protected] internet: www.hetschaap.nl Redactie Jacqueline Wijbenga (hoofdredacteur) Jacques Engelen (adjunct-hoofdredacteur) Jacqueline van Onna (eindredacteur) Redactiesecretariaat Astrid van Amerongen Advertenties Felix Berentsen telefoon: 06 - 42 75 95 18 e-mail: [email protected] Yttje de Vries telefoon: (088) 29 44 843 e-mail: [email protected]

Boer en maatschappij

42

HET SCHAAP

JANUARI 2012

Traffic ZeeDesign, Witmarsum telefoon: (0517) 53 16 72 fax: (0517) 53 18 10 e-mail: [email protected] Vormgeving ZeeDesign, Witmarsum Marketing Seb van der Kaaden (manager) Marleen Jaarsma (marketeer) Uitgever Minne Hovenga

JAN-WILLEM BAKKER, SCHAPENHOUDER IN DEN BURG

Op nieuwjaarsdag namen we afscheid van de voorzitter van onze voetbalvereniging s.v. ZDH. Jaap Lap legde na bijna 19 jaar dienst de hamer neer. Jaap is collegaschapenhouder en ik heb het genoegen gehad om een jaar of vier samen met hem in het bestuur te mogen zitten. Opvallend genoeg is de nieuwe voorzitter wederom een schapenboer. Texelaarfokker Nico van Heerwaarden zei volmondig ‘ja’, toen we hem vroegen voor de vacante functie. Dat in een tijd dat mensen niet in de rij staan voor bestuurlijke taken. Binnen het bestuur hebben we ook nog een melkveehoudster. Op het platteland zijn het vaak boeren die verenigingen, dorpscommissies en allerlei activiteiten ondersteunen. Dat is door de jaren heen altijd zo geweest. Boeren zijn creatief, geven leiding aan vaak complexe bedrijven, hebben veel sociale contacten en moeten sowieso al veel zorg besteden aan levende have. Ik denk dat ze daardoor ook behoorlijk maatschappelijk betrokken zijn. Een tijdje geleden was er een hotemetoot uit de toeristenbranche bij ons op bezoek. Hij vond dat de boerenstand zich maar weinig inzette voor het maatschappelijke proces. Er ontspon zich een discussie waarna de man inzag dat boeren wel degelijk bezig zijn met de sociale aspecten in de maatschappij. De agrarische sector biedt veel zorg en opleiding. Tegenwoordig zijn er bedrijven die zich helemaal richten op zorg. Daarnaast zijn er veel bedrijven waar ruimte is voor mensen die niet lekker in hun vel zitten. Overspannen mensen vinden het vaak heerlijk om met de kop in de wind te lopen en fysiek bezig te zijn. De boerderij is ook vaak een plaats waar het sociale leven nog niet ontspoord is. Samen om de koffie, samen eten en veel aanloop. Of het nou om een familielid, vriend, vage kennis of volstrekt onbekende gaat, er is vaak wel een plekkie voor hem of haar op de boerderij. Veel ex-verslaafden belanden op een boerderij om weer een plaats te vinden in de maatschappij, vaak met een goed resultaat. Ook mensen met een geestelijke beperking genieten enorm op een boerderij. Voor hen is er meestal wel ruimte bij een boer in de buurt. Naast de opvang van zorgbehoevende lui, worden veel mensen opgeleid binnen onze sector. Dit zijn vaak niet eens scholieren die hun toekomst zien als boer. Laten we ze indelen in de categorie caviaknuffelaars. Meiden die niet weten wat ze willen, gaan voor de opleiding dierverzorging. Een stage in de lammertijd bij een schapenhouder is dan een vereiste. Ze leren aanpakken buitenshuis en sociale vaardigheden binnenshuis. De scholen hechten niet voor niets veel waarde aan deze stage. Al met al kunnen we ons als schapensector maatschappelijk profileren. We hebben een vriendelijke bedrijfstak met mogelijkheden. Laten we dit het komende jaar ook weer uitstralen.

Directie Egbert van Hes, algemeen directeur Bouke Hoving, financieel directeur Gerbert Tiecken, uitgeefdirecteur Abonnementsprijs Abonnementsprijs is € 87,98 inclusief btw per jaar (10 edities) en bij vooruitbetaling verschuldigd. Voor andere landen op aanvraag. Voor kortingsregelingen: zie www.hetschaap.nl. Abonnementen kunnen op elk moment van het jaar ingaan en worden genoteerd tot wederopzegging. Opzegging dient schriftelijk en minimaal een maand voor het einde van de abonnementsperiode te geschieden; u ontvangt een schriftelijke bevestiging van uw opzegging. Bankrelatie: - voor Nederland: Friesland Bank: 29.80.05.298 - voor België: Postcheque Brussel 000-0007463-91 Leveringsvoorwaarden © Copyright 2012 Eisma Businessmedia bv, Leeuwarden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of overgenomen in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Uitgever en auteurs verklaren dat dit blad op zorgvuldige wijze en naar beste weten is samengesteld, evenwel kunnen uitgever en auteurs op geen enkele wijze instaan voor de juistheid en/of volledigheid van de informatie. Uitgever en auteurs aanvaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard ook, die het gevolg is van handelingen en/of beslissingen die gebaseerd zijn op bedoelde informatie. Gebruikers van dit blad wordt met nadruk aangeraden deze informatie niet geïsoleerd te gebruiken, maar af te gaan op hun professionele kennis en ervaring en de te gebruiken informatie te controleren. Uitgeverij Eisma Businessmedia bv Postbus 340, 8901 BC Leeuwarden (Nederland)

1

onze kennis, uw succes

Nr.

Mediabedrijf voor Professionals Adformatie kerstrapport 2011, categorie vakbladen

Triple 1 waardering door adverteerders, mediaplanners en overall

Beste klanten, dank voor deze top waardering! De Molenaar - PlattelandsPost - Het Schaap - Petfood Magazine - EVMI – De Paardenkrant - Paardenkrant Extra - Bit - Horses.nl - Hengstenboek - P|f - Sign+ Magazine - Stitch & Print International - De Voetbaltrainer - Loft - Bouwwereld - Aannemer - Eisma’s Schildersblad - SchildersVakkrant - Glas in Beeld - ArchitectuurNL - Technisch Gebouwbeheer - Installatie en Sanitair - Sanitair Design - ZZP’er in de bouw - Bouwproducten.nl Aandrijftechniek - Metaal Magazine - Products4Engineers - Bulk & Roerwerk - Recycling Magazine Benelux - TTM - Bestelauto - Zakenauto MarktVisie - Vismagazine - Vis in Bedrijf - Bakkers in Bedrijf - Vlees+ - Vakblad IJs! - Piloot & Vliegtuig- Eisma Business Spectrum. Eisma Media Groep is uitgever van hoogwaardige informatie- en communicatieproducten en diensten (o.a. vaktijdschriften, websites, e-mail nieuwsbrieven, events & awards en leermiddelen) in diverse business to business- en educatieve markten. Vanuit de vestigingen in Leeuwarden en Doetinchem zorgen 140 professionals voor kennis en communicatie mogelijkheden die leiden tot succesvolle resultaten van onze klanten (meer dan een half miljoen ondernemers en onderwijsinstellingen in Nederland). www.eisma.nl

HORSESMEDIA

Langdurig beschermen tegen wormen

Uw schapen en lammeren het jaar rond optimaal beschermen tegen maagdarm- en longwormen? Met Cydectin® pakt u wormen effectief aan, zowel de larvale als volwassen stadia. Cydectin® werkt krachtig en is 5 weken lang werkzaam. Tegen moxidectine, de werkzame

moxidectin

stof uit Cydectin®, is in Nederland geen resistentie aangetoond. Orale oplossing voor het schaap

Cydectin 0,1% Orale Oplossing voor Schapen •Uitsluitend voor diergeneeskundig gebruik. REG NL 8660–URA •Doeldier: Schapen •Indicaties: Infecties bij schapen veroorzaakt door parasieten die gevoelig zijn voor moxidectine. Voor de behandeling en bestrijding van infecties veroorzaakt door: Volwassen en onvolwassen maagdarmwormen: Haemonchus contortus (ook de geïnhibeerde larven); Ostertagia circumcincta (ook de geïnhibeerde larven); Ostertagia trifurcata; Trichostrongylus axei (ook de geïnhibeerde larven); Trichostrongylus colubriformis; Trichostrongylus vitrinus; Nematodirus battus; Nematodirus spathiger; Nematodirus filicollis (enkel volwassen); Strongyloïdes papillosus (enkel larvale stadia); Cooperia curticei (enkel volwassen stadia); Cooperia Oncophora; Oesophagostomum colombianum; Oesophagostomum venulosum (enkel volwassen stadia); Chabertia ovina; Trichuris ovis (enkel volwassen). Volwassen longwormen: Dictyocaulus filaria. Het middel heeft een remanent effect van 5 weken voor het voorkomen van herinfectie met Ostertagia circumcincta en Haemonchus contortus en van 4 weken voor het voorkomen van herinfectie met Oesophagostomum colombianum. Klinische studies, gedaan met experimentele en natuurlijke infecties, tonen aan dat het middel effectief is tegen sommige benzimidazole resistente stammen, als: Haemonchus contortus; Ostertagia circumcincta; Trichostrongylus colubriformis; Cooperia curticei •Dosering en toedieningswijze: Een enkelvoudige orale doses van 1 ml/5 kg lichaamsgewicht overeenkomend met 200 µg moxidectine per kg lichaamsgewicht gebruik makend van een standaard drenchapparaat. •Contra-indicaties: Geen. •Wachttermijn(en): Vlees en slachtafval: 14 dagen. Melk: 5 dagen. •Bijwerkingen: Geen bekend. •Speciale waarschuwingen: Geen bekend. •Bijzondere voorzorgen: Vermijd direct contact met huid of ogen. Handen wassen na gebruik. Niet roken of eten tijdens toepassing van het product. Draag beschermende handschoenen tijdens gebruik. •Bewaren: na eerste opening van de flacon 6 maanden houdbaar. Buiten het bereik en zicht van kinderen bewaren. •Verdere informatie: zie verpakking/bijsluiter of op aanvraag beschikbaar bij de registratiehouder (e-mail: [email protected]) Registratiehouder: Pfizer Animal Health BV- Postbus 37 - 2900 AA Capelle a/d IJssel - Nederland.

Pfizer Animal Health bv Postbus 37 2900 AA Capelle a/d IJssel www.pfizerah.nl - [email protected] ©2010 Pfizer Animal Health bv® Merknaam van Pfizer Inc. N.Y., U.S.A

CYD/VH/OP1010

Kortom, u bent er zeker van dat het goed en lang werkt.