12

SE EN MET EEN JOOD AD VOOR IEDERE BL 3 AL 10 . TA NR AR • KW 27 GR ATIS • JA ARGA NG • PESACH 2016 ACHTERGROND

Debby Petter, tegen de onverschilligheid / 18 ‘Ik ben er nog’ tijdens de Herdenking

Greg Shapiro verwondert zich over Nederland / 12 Nieuw: column van een komiek

Het durven aankijken van de pijn / 6 Femmetje de Wind over haar Joods zijn

De geheime Joden van Ethiopië / 26 Strijden voor openheid en erkenning

even l n j i Is m n €900 gee ard? wa

Samen kunnen we levens redden! Als EFRAT er niet was geweest, zouden meer dan 58.000 kinderen niet zijn geboren vorig jaar heeft EFRAT uitgedeeld

2,871

2,886

3,493

Kinderwagens

Wiegjes

Badjes

67,120 Luiers

3,907

27,928

4,301

Babymelk

Babypaketten

Maandelijkse voedselpaketten

Uw gift aan EFRAT: * * * * *

www.efrat.nl

Redt de levens van ongeboren kinderen Biedt hulp aan zowel de baby als de familie Maakt de familie blij Doet iets aan het demografische probleem in Israël Versterkt de Staat Israel en Am Yisrael

de grootste levensreddende organisatie ter wereld

Vluchten vanaf

€ 266

Ams-Tlv met ELAL

Autohuur:

Vanaf € 17 per dag

Fly & Drive

€ 315 p.p.

Zelfstandig en verzorgd wonen

Vanaf

Mooi kleinschalig woonzorgcentrum in Benoordenhout, Den Haag met ruime appartementen en verpleeggroepen.

Inclusief vlucht en 7 dagen autohuur

Zelfstandig blijven wonen ook als u veel zorg nodig hebt? Dat kan in onze 35 appartementen met het zogenoemde Volledig Pakket Thuis. Voor ouderen die niet meer de regie over hun leven kunnen voeren, zijn er psychogeriatrische en somatische verpleegplaatsen in zes kleinschalige woongroepen. U kunt gebruik maken van een gezellig restaurant en een zonnige tuin. Er zijn winkels en terrasjes op loopafstand.

P

Parkeerplaatsen te huur in onze ondergrondse parkeergarage.

Voor meer informatie: 070 3143800 of de website: www.jbc-visserhuis.nl

*

*minimum 2 personen Geldig op basis van beschikbaarheid Niet geldig op feestdagen en/of schoolvakanties

voor meer informatie www.issta.nl / [email protected] Telefoon: 020-5893000 Prof J.H. Bavincklaan 2, 1183 AT Amstelveen

INHOUDSOPGAVE ARTIKELEN Joodse Achternamen / Swalef

9

Tafel voor één / Aliyah

14

Initiatief / Hebreeuws koor

16

Interview / Debby Petter

18

Mediene / Yvette Bours

24

Joods leven / in Ethiopië

26

Mijn leven / Doron Zwaaf

32

Femmetje de Wind / 6 Mijn bestaan moet zinvol zijn

RUBRIEKEN Benjamin / Nieuws

5

Column / Greg Shapiro

12

Tien ergernissen / Koningsdag

23

Historische Column / 34

Eten en opeten / Lisette Cohen

38

Herinneringen aan de Joden van Schöneberg

JMW Eitzes van Esther / Derde generatie 40 Cliënten- en deelnemersraad

44

Jonet

45

JMW activiteiten

46

Schadchen

51

Pesach belevenis / 29

Sjoekertjes

53

Eeuw-oude sederavond en een hagadah die nog van Napoleon weet

3

In onze Sjoel zijn er meer manieren om Joods te zijn In onze sjoel leeft het besef dat het rijke Joodse traditie ruimte biedt aan verschillende interpretaties. Ervaar een sjoel waar uw persoonlijke invulling ruimte krijgt en waar u deel kan nemen aan een rijk en eigentijds joods-cultureel programma. Iedere Joodse man, vrouw en kind is bij ons van harte welkom. Bel of mail voor een persoonlijke kennismaking en vraag naar Madelon Bino.

Liberaal Joodse Gemeente Amsterdam 020 5400120 s [email protected] s Zuidelijke Wandelweg 41

Traditioneel en Eigentijds 1079 RK Amsterdam s www.ljgamsterdam.nl

KETZEV - PIONIERS EN ONDERNEMERSCHAP HELP HEN ZICHZELF TE HELPEN! Met uw hulp kunnen jonge gemeenschappen in de periferie van Israël op de lange termijn geheel zelfstandig ontwikkelen, groeien en zelfvoorzienend zijn.

Pesach Actie De Pesach Actie 2016 is bestemd voor de nieuwe immigranten die vanuit Oost-Europa naar Israël komen. Voor velen van hen valt het niet mee om een nieuw bestaan op te bouwen. Nachamu Nachamu Ami wil hen hierbij ondersteunen door het schenken van een waardebon. Met deze bon kunnen zij, bijvoorbeeld voor Pesach, boodschappen doen. Helpt u ook mee?

Voor € 25 geeft u een waardebon.

GA NAAR WWW.ISRAELACTIE.NL

OF STEUN ONS OP IBAN NL91 INGB 0000 7777 77

020-644 8429 [email protected] Postbus 7858 1008 AB Amsterdam

Loop mee en steun onze projecten in Israël israelactie.nl/projecten/walk-of-inspiration.html

U kunt uw gift overmaken naar NL67RABO 0309362792 onder vermelding van 8251 Pesach Actie. Naast uw gift vragen wij u een leuke Nederlandse, bijvoorbeeld zelfgemaakte, kaart naar ons postadres te sturen. Schrijf er, in het Engels, een mooie boodschap op. Wij zorgen dat uw kaart en gift in Israël bij de nieuwe immigranten terechtkomen.

BENJAMIN NIEUWS De 'Israëlisering' van Nederland

A

geleid tot een samenleving waarin veiligheid centraal staat. Een democratische samenleving, maar tegelijkertijd ook een door het leger overheerste samenleving. Die ontwikkeling kan zich - in een eigen variant - ook gaan voordoen in Europa. De angst voor IS slaat toe, samen met de angst om overspoeld te worden door de komst van Syrische en Irakese vluchtelingen. De vraag is of deze overeenkomsten met de Israëlische samenleving ook meer begrip gaan kweken voor de positie van Israël in het Midden-Oosten. Het is de eeuwenoude vraag die Joden zich stellen! Zal de 'Israëlisering van de samenleving' goed zijn voor ons Joden’? Het beeld van terrorisme roept bij iedereen angst op en daarmee bereiken terroristen precies wat ze voor ogen hebben. Voor de Joodse gemeenschap is de omgang met angst helaas niets nieuws. JMW heeft o.a. aan de gevolgen van ‘haatzaaierij’ zijn bestaan te danken. JMW zal altijd het vangnet blijven waar men zijn of haar emoties en gevoelens kan bespreken. Gelukkig doet JMW vandaag de dag echter zoveel meer, waardoor een ieder met een Joodse achtergrond niet alleen weerbaarder kan worden, maar ook het gevoel kan krijgen ‘erbij’ te horen. Met sociale en culturele activiteiten is JMW veel meer dan alleen een vangnet. In deze Benjamin vindt u veel verhalen die blijk geven van een dynamische en trotse Joodse gemeenschap in Nederland en elders in de wereld. Of het nu gaat over de Joden in Addis Abeba die zich niet laten intimideren, over de betrokkenheid bij het bevorderen van tolerantie in Israël vanuit de Mediene, of over de betekenisgeving aan het Sjoa-verleden van ouderen door een nieuwe generatie. De verhalen laten zien dat angst in ieder geval niet de overhand heeft.

djiedj Bakas is het orakel van Amsterdam-Zuid. Tegenwoordig noemen ze dat een trendwatcher. De nieuwe trend – zo voorziet Bakas - is de ‘Israëlisering van de Nederlandse samenleving’. Als je dat even tot je door laat dringen is dat helemaal niet zo gek. Ik zie inderdaad tekenen van Israëlisering van de samenleving. Het begon natuurlijk al lang geleden met de komst van de shoarmatenten naar Nederland. Dat heeft invloed gehad op onze eetgewoonten. Maar ook de polarisatie heeft een Israëlisch tintje. Nederlanders zijn in de afgelopen decennia harder tegen elkaar geworden. Dat heeft zowel effect gehad op de menselijke als op de politieke verhoudingen. En dan zijn er natuurlijk de schandaaltjes. Politici die niet met hun handen van vrouwen af kunnen blijven. In Nederland wordt dat nu nog een beetje onder de pet gehouden, maar we weten allemaal over wie we het hebben. In Israël is daar al een president voor naar de gevangenis gegaan. Kan dat ook in Nederland? Serieus, er zit wat in! De Volkskrant 27 januari 2016: “Wennen aan mitrailleurs in Nederlands straatbeeld. Agenten met mitrailleurs op stations en in winkelcentra: Nederland kan binnenkort kennismaken met dit fenomeen.” Het IS-terrorisme dat zich overal over de wereld verspreidt, leidt in Nederland tot nieuwe, ongekende situaties. Wie had gedacht dat er ooit militairen zouden moeten worden ingezet. Het begon, nog niet zo lang geleden, met de beveiliging van Joodse gebouwen. Dat was al een unicum. Nu wordt er gesproken over bewaking in stations en winkelcentra. In Israël is dat een normaal beeld. Dat zal het dus mogelijk voor ons in Nederland ook worden. Een omwenteling in ons denken. Europa gaat ook weer denken over het afsluiten van grenzen en in Hongarije is een muur gebouwd bij de Servische grens om migranten buiten te houden. Kunnen wij ons nog herinneren hoe groot de commotie was toen Israël een muur bouwde om terroristen buiten te houden? De samenleving krimpt ineen als angst gaat heersen. De angst van Israëliërs om de zee in gedreven te worden heeft

Ik wens u allen een Pesach sameach, een goede Pesach, met heerlijke matses met bruine suiker en – zoals mijn vader z.l. dat altijd deed - een paar lepeltjes koffie erover heen! Hans Vuijsje Algemeen directeur

5

WAT BEZIELT MIJ?

Femmetje de Wind Alleen op een eiland, drijvend door de tijd TEKST JOANNE NIHOM FOTO VIA FEMMETJE DE WIND

Het Joods zijn als verantwoordelijkheidsgevoel en vreugde, als schuld, verdriet, angst en houvast, als ritueel. Het zijn allemaal aspecten waar Femmetje de Wind (42) uit put in literaire verkenningen van haarzelf en de wereld om haar heen. Als dochter van een sterke moeder en een vader met onderdrukte angsten, komt ze langzaam in het reine met haar eigen imperfectie.

M

wat er maatschappelijk gebeurt. Mijn vader was een bijzondere man, hij had humor, was intelligent, had een goede smaak en een fijnbesnaard gevoelsleven. Hij zou een fantastische zakenman of ondernemer zijn geweest, ware het niet dat hij te angstig was en te druk bezig met het afwenden van het noodlot. Of het denken daarover. Zijn onderdrukte angst heeft hem altijd verlamd.

ijn vader kwam uit een Joodse familie, hij was achttien toen de Tweede Wereldoorlog uitbrak en kwam er mentaal getraumatiseerd uit. Mijn moeder was niet Joods. Toen mijn ouders trouwden is zij uitgekomen (Joods geworden, red.) bij de Liberaal Joodse Gemeente. Ook voor mijn moeder was de oorlog traumatisch. Haar ouderlijk huis in het Bezuidenhout (Den Haag) werd gebombardeerd. Niemand van hun gezin raakte daarbij gewond, omdat mijn oma de ochtend van het bombardement de geest had om de familie mee te nemen naar haar zus in Rotterdam. Samen met mijn zus ben ik opgegroeid in Duivendrecht. De oorlog was best bepalend in het huwelijk van mijn ouders. Mijn moeder was in vele opzichten dienend ten opzichte van mijn vader en deed er alles aan om de kern van het gezin in stand te houden. Ze heeft zich lange tijd opgeofferd om ons een veilige haven te bieden. Toch is ze een onafhankelijke, moderne vrouw die een carrière had als hoofdredacteur bij een grote uitgeverij en in die hoedanigheid al veel reisde terwijl andere moeders thuis achter de piepers op hun man wachtten. Mijn moeder is creatief en rationeel, een unieke combinatie die haar een bijzondere veerkracht geeft. Pas op haar veertigste werd ze moeder. Nog steeds is ze een heel vitale vrouw en moeder die de tijdgeest goed aanvoelt en kritisch kan meedenken over

Ontworteld door de oorlog Mijn middelbare schoolperiode bracht ik door in Amsterdam Zuid. Daarna studeerde ik in Amsterdam (Rechten aan de UvA en Vergelijkende Kunstwetenschap aan de VU) en een jaar mechina (Hebreeuws voor voorbereidend jaar, red.) aan de Universiteit van Tel Aviv. Mijn ouders hebben ons traditioneel Joods opgevoed. We hielden op vrijdagavond de sjabbat (een niet vrome variant) en gingen met de feestdagen naar sjoel. Ook ben ik batmitswa geworden, samen met een Russisch Joods meisje, want in die tijd kon je ook symbolisch batmitswa doen voor onderdrukte Joodse kinderen in Rusland. Ben ik een tweede-generatie kind? Ik weet nog steeds niet precies wat dat betekent. Je leest erover. Dat kinderen van Sjoa-overlevenden te maken zouden hebben met een groot verantwoordelijkheidsgevoel dat uitmondt in een schuldgevoel naar de ouders/grootouders, waardoor je jezelf steeds weer wilt, en moet, bewijzen. Dat laatste her-

6

Joods • Wat bezielt mij?

ken ik, mijn bestaan moet zinvol zijn: ’Dan is er tenminste nog iets, na al dat leed.’ Maar tweedegeneratie staat voor mij vooral voor eenzaamheid. Het opgroeien in een familie waar geen levende wortels meer zijn, een gezin dat nergens meer een link heeft naar een andere familie, een gezin dat uit het niets lijkt te zijn ontstaan. Van mijn moeders kant was er eveneens nauwelijks familie, waardoor ik me alleen op een eiland door de tijd voelde drijven. Ik zocht altijd houvast en wilde niets liever dan connectie maken op zielsniveau met anderen. Maar dat gaat niet altijd zo, behalve in de liefde. Ik heb dan ook veel grote en overweldigende liefdes gehad. Al vanaf mijn prille jeugd was het mijn manier om zowel te ontsnappen aan de spanningen binnen het gezin, als de diepe eenzaamheid-verdrijvende verbondenheid te voelen die de liefde je kan geven.

Mijn moeder is mijn beste vriendin zeg ik altijd grappend. Ik dacht dat ik enorm veel gelijkenissen had met mijn vader, maar inmiddels denk ik dat ik sprekend op mijn moeder lijk. Zij is, als ik nu terugkijk, veel bepalender geweest voor mijn levensloop dan ik vroeger dacht. Tenslotte ben ik gaan doen wat zij deed (hoofdredacteur van een magazine). En doe ik nu wat zij eigenlijk had willen doen (ondernemen) maar door de omstandigheden met mijn vader nooit gedurfd heeft. Het Jodendom is allesbepalend in mijn leven. Ik ben Joods en dat betekent dat je een groot verdriet met je meedraagt. En een grote angst. Ook een verantwoordelijkheid om je leven zinvol te maken. Dat dringt door in mijn werk en in mijn privéleven. Tegelijkertijd gaat er ook vreugde uit van het Jodendom. Ook is mijn liefde voor Israël overweldigend groot. De tijd dat ik in Israël woonde, is vervuld van geluk, daar ben ik enorm dankbaar voor. In de banale zin van het woord geeft het Jodendom je bepaalde verplichtingen die te maken hebben met het dagelijks leven. Ik spreek nooit af op vrijdagavond, want dan vieren we sjabbat met het gezin. Ik eet geen varkensvlees. En tijdens een diner, ook

“Ik ben Joods en dat betekent dat je een groot verdriet met je meedraagt. En een grote angst.”

7

Joods • Wat bezielt mij?

FdW met haar vader

om zijn Jodendom te verdedigen. Hij was voor niets of niemand bang. En iedereen mocht weten dat hij Jood was. Ik schaam me er voor dat ik mijn Jodendom soms voor de buitenwereld verberg. Mijn vader was angstig maar hij was nooit bang om zijn Jodendom uit te dragen. Ik ben in wezen een vrolijk en opgewekt meisje, maar ik heb wel last van angsten en overerfde trauma’s, hoewel ik die zo goed mogelijk probeer te beheersen. Ik denk dat ik daar na jaren van therapie ook wel in ben geslaagd. Ik las laatst ergens een uitspraak van Adriaan van Dis, hij zei: ”Ik heb mijn gekte nu goed in de hand”, of iets van dien aard. Ik begrijp wat hij zegt. Ik weet nu dat ik soms zwaarmoedig kan zijn of overmatig bezorgd of eenzaam, terwijl ik een heleboel warmte en liefde om me heen heb. Dan moet ik mezelf bij de kladden pakken en niet wegzakken in de poel van destructie. Die best heel fijn kan voelen, vooral als je wilt creëren en vluchten voor de dagelijkse druk van verantwoordelijkheid en prestatie. Een boek schrijven gaat niet als je ongecompliceerd vrolijk en opgewekt bent. Althans, dat werkt voor mij niet. Uit pijn kunnen mooie dingen voortkomen, maar dan moet je die pijn wel durven aankijken. Ik ben er jaren van weggelopen, voor weggerend. Nu ben ik bezig de donkere kant naar het licht te halen, mezelf te bekijken hoe ik echt ben. Niets vergoelijken of veraangenamen. Ik ben niet perfect. Dat klinkt nogal als een open deur maar voor mijzelf is dat een moeilijk te aanvaarden concept, omdat ik zo mijn best hebt gedaan een perfecte dochter te worden. Alsof perfectie zo interessant is. Niet dus. Mijn volgende boek zal dan ook gaan over iemand die haar donkere kant ontmoet. Ik vind het interessant om dat via de literatuur te exploreren. •

al is dat bij iemand thuis, sla ik carpaccio af als er kaas overheen is gesprenkeld. In die zin heb ik bepaalde verplichtingen op me genomen, die soms lastig zijn, maar in veel meer van de gevallen een extra dimensie aan het leven geven, omdat je jezelf beperkt in je vrijheid. Je kunt je alleen maar vrij voelen als je jezelf kunt beperken, daar ben ik van overtuigd. Vrijheid heeft niets te maken met alles doen waar je zin in hebt, maar wel met je bezinnen op wat je doet. Jodendom geeft houvast.

Banger voor antisemitisme Hoe ouder ik word, hoe meer ik ervan overtuigd raak dat je als mens riten en symbolen nodig hebt om de chaos die het leven van nature meebrengt enigszins te kanaliseren en acceptabel te maken. Geloof is in die zin ook slechts een kunstgreep om ons leven hier dragelijk te maken en zin te geven. Dat neemt niet weg dat ik ook geloof in een goddelijk iets, maar ik kan dat niet definiëren. Gelukkig mag dat ook niet van de Schriftgeleerden. Mijn man is Joods, via zijn vaders kant. Zijn vader heeft hem tot zijn zestiende nooit verteld heeft dat hij Joods was. Hij voelt zich Joods en zo voeden we onze kinderen ook op. We houden sjabbat en gaan met enige regelmaat – te weinig vind ik - naar sjoel.

FdW met haar moeder en zus

“Die pijn aankijken moet je wel durven.” Ik merk wel dat ik angstiger ben dan vroeger toen ik zelf nog kind was. Ik hoor mijn vader nog zeggen: “Ik voel het, het antisemitisme steekt de kop weer op.” Dan dacht ik, ach wat. Maar nu voel ik het zelf. En ik hoor mijn man tegen de kinderen zeggen: ”Zeg maar niet tegen iedereen dat je Joods bent.” En het erge is, ik snap wat hij zegt. Terwijl mijn vader een man was die de barricaden op ging

8

ACHTERNAMEN

Eén Swalef maakt nog geen lente TEKST HARRY SWALEF FOTO'S VIA HARRY SWALEF

Van zwaluw naar peies en pruik, een

waar de uitgangen -eff (-ev) en -off (-ov) in Slavische namen heel veel voorkomen. De oplossing van het mysterie kwam midden jaren ‘70, toen een kennis me liet weten dat hij in een boek over Joodse kunst en traditie onze familienaam had aangetroffen, met een foto van een Swalef uit de 19e eeuw. En wat bleek? Ondanks het feit dat mijn familie in Amsterdam al eeuwenlang Jiddisch sprak, was swalef een woord dat uit Zuid-Spanje stamde: uit al-Andalus, het deel dat tot het beruchte jaar 1492 door moslims werd geregeerd. Daar werd Arabisch gesproken, in de variant die identiek was aan het Arabisch dialect van Marokko. De eerste vermelding van het woord swalef heb ik aangetroffen in een boek dat in 1612 in het Spaanse Valladolid is verschenen en waarin wordt uitgelegd wat een swalef, in het Spaans gespeld als sualfe, is. Als naam komt trouwens ook de variant de Swalef voor (Elias de Swalef, 17e eeuw).

linguïst graaft naar de achtergrond van zijn achternaam en ontdekt een rijk verleden. Toen ik als kind mijn vader ooit vroeg waar onze eigenaardige achternaam vandaan kwam, zei hij, met zijn typisch gevoel voor humor: "De betekenis van onze achternaam? Dat zal ik je zeggen: dat weet ik niet!" Maar hij vermoedde dat Swalef een verbastering was van zwaluw, omdat hij familieleden had die Zwaluw heetten. Het zou daarna nog ruim tien jaar duren voordat ik de ware oorsprong en betekenis van onze naam kon achterhalen. Niks met zomervogels te maken. De achternaam Zwaluw bleek juist een vernederlandsing te zijn van het vreemde woord Swalef. Swalef is, en was, altijd al een bekende Joodse achternaam in Amsterdam. De vroegste vermelding die ik in de archieven heb gevonden, stamt uit 1623: "Den 17 [oktober 1623] is begraven: Jan Swalf wonende in Gertruyder Berg in De Vergulden Fontyen". Navraag bij de gemeente Geertruidenberg leverde niets op. Er was wel ooit onderzoek gedaan naar historische huisnamen in de stad, maar De Vergulden Fontyen was niet bekend.

Sefardisch en toch niet ‘Hoog-Duitsch’ Maar pa geloofde er niks van. We waren immers van ‘Hoog-Duitsche’, Asjkenazische oorsprong, en dat waren we altijd al geweest. Het duurde nog een hele tijd tot ik genoeg bewijsmateriaal, documenten en afbeeldingen, had verzameld om hem ervan te overtuigen dat de Swalefs toch echt van Sefardische oorsprong waren. Spanje dus, of Marokko. Een van onze Sefardische voorouders in Amsterdam moet naar de Hoog-Duitschen zijn overgestapt, misschien als eis en voorwaarde van zijn aanstaande Asjkenazische schoonvader. Helaas, niet meer te achterhalen.

Zoektocht leidt naar het zuiden Het was echter wel een eerste aanwijzing dat ik mijn blik - net als de zwaluw in de winter - naar het zuiden moest richten en niet naar het oosten. Aanvankelijk had ik namelijk aan een Oost-Europese oorsprong gedacht,

Harry Swalef

9

Joods • Joodse achternamen

Na de emigratie van de meeste Marokkaanse Joden overleeft een versie van de pruik nog in sommige andere landen. Zelfs vandaag de dag wordt vooral in Israël het grandioze feestkostuum, genoemd l-keswa l-kbira, met swalef-hoofdtooi, gedragen bij speciale gelegenheden, vooral bruiloften. De swalefpruiken zijn ook nog te bewonderen in diverse musea, onder meer in Jeruzalem, Parijs en Brussel, en in privébezit. Verschillende - soms zeer artistieke - stijlen zijn onderzocht en beschreven en er is een groot aantal afbeeldingen bekend. De swalefpruik kwam vooral voor in de steden Rabat, Meknes, Tetoean en Fes, maar ook onder de Berber-Joden die eeuwenlang in de dorpen van het Atlasgebergte hebben geleefd. Welgestelde Joodse vrouwen in Zuid-Spanje en in de Marokkaanse kuststeden droegen swalefpruiken vervaardigd van kostbare zijden draden en versierd met een hoofdtooi met prachtige zijden doeken, geïnspireerd door de Spaanse mantilla, terwijl de armere vrouwen zich tevreden moesten stellen met eenvoudige, onversierde pruiken gemaakt van paarden- en koeienstaarten.

Maar wat is nou eigenlijk een "swalef"? Het is een Arabisch woord met twee specifiek Joodse betekenissen: in Marokko is het een Joodse vrouwenpruik, een sjeitel, en in de landen van het Midden-Oosten betekent het peies, de haarlokken die orthodox-Joodse mannen langs de slapen dragen. In het klassiek Arabisch is de betekenis lang haar of vlechten.

“Een scheldwoord voor orthodox-Joodse mannen: aboe-swalef” Een pruik dus. Maar wel een hele mooie met prachtige versieringen erop en er omheen, waarvan ik de afbeeldingen terugvond in onder meer het boek ‘La vie juive au Maroc’ van het Israël museum. Na het einde van het Joodse leven in Spanje en met de verdrijving van ook de moslims uit dat land, kwam de swalefpruik alleen nog voor in Marokko. Daar werd de pruik tot in de jaren 60 van de vorige eeuw door oudere Joodse vrouwen gedragen.

Aboe-swalef, vader van de vlechtjes Zoals eerder vermeld had swalef in het specifiek Joodse taalgebruik in de landen van het Midden-Oosten vooral

Afbeeldingen in het boek ‘La vie juive au Maroc’ waarin Swalef veel van de pruiken terugzag. ‘La vie juive au Maroc’ is uitgegeven door het Israël Museum en Editions Stavit.

10

Joods • Joodse achternamen

de betekenis van peies. Onder de Arabische bevolking betekende het woord echter vooral vlechten en tochtlatjes. Toen ik jaren geleden in een Israëlische taxi zat, vroeg de vriendelijke Palestijns- Arabische chauffeur waar ik vandaan kwam. "Holland" antwoordde ik. En hoe heette ik dan? "Swalef" zei ik dus. Hij stopte abrupt zijn taxi, keek mij aan, en begon toen vreselijk te lachen: "In 1947-'48 hadden wij in onze taal een scheldwoord voor orthodoxJoodse mannen: aboe-swalef, oftewel de mannen met de vlechtjes."

Het

Jingles Team wenst iedereen chag sameach

Tijdens mijn onderzoek in verschillende landen naar de oorsprong van onze familienaam kon ik in talloze oude documenten ook de oorsprong van veel andere, mij bekende en onbekende, Joodse familienamen achterhalen. Ik ontdekte vaak heel verborgen en onverwachte betekenissen! Wat begon als een vraagteken is uiteindelijk een hobby en ook een beetje een obsessie geworden. Met enige regelmaat geef ik in verschillende landen, ik woon al sinds 1969 in het buitenland, lezingen over de oorsprong en betekenis van Joodse achternamen die ik als linguïst natuurlijk heel anders benader dan een genealoog zou doen. Het is en blijft voor mij een constant fascinerende zoektocht door ons rijke verleden. •

Ontmoet oude bekenden en maak nieuwe vrienden. Jingles voor vriendschap of meer is er voor iedereen met een Joodse achtergrond.

www.jonet.nl/jingles 11

Human interest • column

COLUMN VAN EEN KOMIEK TEKST REDACTIE BENJAMIN

D

e Amerikaanse Amsterdammer Greg Shapiro (48), onder meer bekend van Boom Chicago, Comedy Central en het boek ‘How To Be Orange’ gaat dit jaar op deze plek invulling geven aan een gastcolumn. Hij kijkt vanuit zijn Amerikaanse achtergrond vaak met verwondering naar wat er zich hier in Nederland, en de rest van Europa, afspeelt. Neem zoiets als inburgeren bijvoorbeeld, waarover hij zich in ‘How To Be Orange’ achter de oren krabt. Voor Shapiro, die hier 23 jaar geleden naar toe kwam, levert Nederland een overvloed aan materiaal op voor zijn grappen, en hij hoopt misschien stiekem ook dat we er iets van opsteken. Ter kennismaking een snel vragenrondje: Naam: Gregory Shapiro, tussennaam Scott. De S in Scott komt van Sadie Shapiro. Geboren: Chicago, Illinois. Verwekt tijdens de ‘Summer of Love’, geboren tussen de moorden op Martin Luther King en Bobby Kennedy. Posters als kind in de slaapkamer: Ghostbusters. Broers en zussen: Een jongere broer die films maakt in Los Angeles, een jongere broer die advocaat is in Washington en een jongere zus die les geeft in de kunsten in Milwaukee. Naar Amsterdam gekomen: Om voor Boom Chicago te werken. Kwam voor werk/bleef voor de liefde. Heeft: Twee kinderen en een hond. Leest nu: ‘Dit kan niet waar zijn’ van Joris Luyendijk. Greg Shapiro werkt momenteel aan een nieuw boek: ‘How to be Dutch’: The Quiz • Hij is presentator van ‘United States of Europe’ op Zoomin.tv en Youtube • Presentator van QuickestQuiz app, Appstore • Mede-presentator van Amsterdam Comedy Podcast, iTunes • Autheur van How to be Orange, Amazon •

Human Interest • Column

DE NEDERLANDSE POLITIEK – EEN QUIZ Greg Shapiro

O

nlangs werd ik via Boom Chicago gevraagd om wat grappen te leveren voor het eerste Nederlandse Correspondentendiner ooit. Gelukkig is er, als het op de Nederlandse politiek aankomt, een overvloed aan keuzes. Ik was dus inderdaad een van de ‘geheime komieken’ die door Mark Rutte waren ingehuurd om hem van materiaal te voorzien. Let wel, dit zijn niet de grappen die uit de speech van de premier werden geschrapt, die mogen niet gepubliceerd worden van de RVD! Maar ik heb wel wat quizvragen bedacht om te laten zien hoe logisch het hier in Nederland allemaal in elkaar zit.

Vraag 3 Hoe worden coalities gevormd? A – Via de koning B – Directe verkiezingen C – Een kiescollege Antwoord: A – Aangezien Nederland een democratie is wordt de verkiezingsuitslag aan de Koning voorgelegd. De Koning kijkt dan welke politieke partij de meeste stemmen heeft en stelt een speciale adviseur aan om die uitslag grotendeels te negeren. Die adviseur heet de formateur, of de informateur (want verschil is er niet). Hoe wordt die formateur gekozen? De goede man, of vrouw, mag geen persoonlijk belang hebben bij de uitkomst van de kabinetsformatie. Daarom ook is het dat de meeste formateurs uiteindelijk zitting nemen in datzelfde kabinet. Dus ja, Nederland is een democratie, en de sleutel tot die democratie ligt bij een niet-gekozen kerel, aangesteld door de Koning, die achter gesloten deuren met zijn favoriete partijen gaat sjacheren om jou vervolgens te vertellen hoe de coalitie eruit gaat zien.

Vraag 1 Hoeveel verschillende politieke partijen nemen deel aan een Nederlandse verkiezing? A – Net genoeg B – Niet genoeg C – Zoveel dat het mesjogge is Antwoord: C – Nederland telt 17 miljoen mensen en ongeveer 17 miljoen partijen. Iedere keer als er verkiezingen zijn, doen er zo’n tien mee die je wel kent en ook tien waar je nog nooit van gehoord hebt. Er zijn steeds nieuwe partijen, zoals de Eenheidspartij in Almere die slechts twee leden heeft, tenminste, tot een van hen zich afsplitste en nu maken ze ruzie over wie de partijnaam, Eenheid, mag gebruiken. Het is net een grote Joodse familie. Zoals mijn vriend Adam Fields graag vertelt: “Ik kom uit een kleine Joodse familie, als je de mensen telt die nog met elkaar praten.” Hoe kleiner het land, hoe meer meningsverschillen.

Vraag 4 Hoe worden, volgens de meeste Nederlanders, burgemeesters benoemd? A – Gekozen door de gemeenteraad B – Aangesteld door de Koning C – Aangesteld door het kabinet D – Directe verkiezingen Antwoord: Alles behalve D – Ja, de gemeenteraad wordt erbij betrokken maar er is geen verkiezing. In plaats daarvan vormt de Raad een (geheime) commissie. Ja, de commissaris van de Koning mag een voorselectie van kandidaten aan die geheime commissie geven maar mag niemand aanstellen. En ja, de keuze van de commissie wordt door het kabinet goed- of afgekeurd in de vorm van de minister van Binnenlandse Zaken, maar die doet evenmin een aanstelling. Als je je wilt amuseren, vraag dan twee Nederlanders om het proces uit te leggen; het enige wat men zeker weet is dat het niet D is.

Vraag 2 Wie is de meest liberale politicus? A – Mark Rutte B – Bernie Sanders C – Tsipi Livni Antwoord: A - Dat is een doordenker die mij als Amerikaan vaak slapeloze nachten heeft opgeleverd. In Nederland komt liberaal dichter in de buurt van de Likoed dan wat wij Amerikanen eronder verstaan. Republikeins is ook zoiets, dat is hier de SP, waarvan de vertegenwoordigers als anti-monarchisten in 2013 bij de kroning van Willem Alexander weigerden pak en das te dragen. Helaas was de reactie vooral, “Oy, wie heeft die lui binnengelaten.”

Vraag 5 Wie werd onlangs verkozen tot Politicus van het Jaar? A – Geert Wilders B – Jesse Klaver C – Alexander Pechthold D – Haneen Zoabi Antwoord: A – Geert Wilders werd verkozen tot Politicus van het Jaar (om specifiek te zijn, het jaar 1933). •

13

TAFEL VOOR 1

AAN TAFEL MET RUTH EISENMANN-PLAUT TEKST & FOTO WOUTER VAN DER SCHAAF

“Voor mij was het nooit echt de vraag

tijd, maar had denk ik ook te maken met mijn leeftijd en het feit dat je als beginnend medewerkster denkt alles te kunnen. In de loop van de tijd leer je de grenzen kennen. Maar we werkten toen vanuit de overtuiging dat onze hulp bepalend en beslissend was.” Zoals in de jaren zeventig ‘de maakbare samenleving’ centraal stond? “Ja, vergelijkbaar. De idee van de maakbare samenleving, wat tegelijkertijd iets paternalistisch in zich heeft. Het is pas een ontwikkeling van veel later dat de alles veranderende mogelijkheden vanuit instellingen als jeugdzorg enigszins werden gerelativeerd. En dat men meer open ging staan voor de mening van de betrokkenen zelf.

of ik op Aliyah zou gaan. Daar had ik eigenlijk al heel jong toe besloten. Ik wist dat Nederland mij niet zou bieden wat ik zocht en dat ik in Israël mijn leven wilde doorbrengen. En ik ben altijd blij geweest met die keuze.” Aan tafel bij Ruth Eisenmann-Plaut. In Rehov Negba in

Geslotenheid samenleving doorbroken “Maar er heeft zich nog een andere verschuiving voltrokken. In de tijd van opbouw van de Staat Israël, in de beginjaren, was er een heel sterke neiging om alles en iedereen in één mal te gieten. Om één identiteit te bouwen die vooral ondeelbaar moest zijn. Die benadering liet weinig ruimte voor variatie. Ik heb er geen oordeel over, maar zie wel dat er nu in deze samenleving meer ruimte is voor diversiteit. Meer plek voor eigen keuzes. En ik zie dat ook de instellingen nu inzien dat er meerdere antwoorden mogelijk zijn, dat uniformiteit niet per sé moet worden nagestreefd. Dat heeft natuurlijk ook alles te maken met het feit dat de wereld veel toegankelijker is geworden. Toen ik hier net woonde moest ik nog ‘uitreisbelasting’ betalen. Vandaag de dag is de wereld bereikbaarder en omgekeerd is de wereld om ons heen veel meer dan ooit deel van ons dagelijks bestaan. Ontzettend veel jongeren gaan na hun militaire dienst naar Azië, Europa en Zuid-Amerika. Die komen terug met nieuwe indrukken en ideeën. De geslotenheid van onze samenleving wordt hoe dan ook doorbroken.”

Jeruzalem. Ruim veertig jaar geleden uit Nederland vertrokken. “Maar we houden onze banden met Nederland.” Een mooie tekening van Amsterdam hangt pal na binnenkomst in de hal aan de muur. Een gesprek over veranderingen tijdens een werkzaam leven.

I

k ben in Israël beroepsmatig vrijwel altijd actief geweest in het maatschappelijk werk. Vooral hulpverlening aan gezinnen en aan kinderen in conflictsituaties. Maar ook adviezen geven bij problematische scheidingen.” Ruth Eisenmann begon in de jaren zeventig. “En als ik het maatschappelijk werk van toen vergelijk met hoe we nu werken dan zie ik echt fikse veranderingen. We hadden destijds als hulpverleners het idee dat we door onze interventie alles konden veranderen. Het was een enorm geloof in eigen kunnen. Dat geloof was zeker iets uit die

Groeiende kloof tussen arm en rijk “Ik wil nog een verandering noemen die samenhangt met de vorige. We maken net als de rest van de wereld een ontwikkeling door waarbij de overheid steeds meer op afstand komt te staan en niet langer optreedt als de alleswetende regelaar. In Israël zien we een sterke opkomst

14

Ruth EisenmannPlaut erg gehecht aan wat ik wil noemen: ‘het ethische format’ en daarmee bedoel ik het zoeken naar de medemenselijke maat. Die wil ik centraal stellen.”

van talloze organisaties die bestaan uit vrijwilligers. Er zijn heel veel privé-initiatieven op maatschappelijk terrein. Of het nu gaat om medische zorg, voedselvoorziening, financiële hulp: op alle terreinen zie je dat soort hulpverlening door individuelen en groepen burgers. Aan de ene kant is dat mooi. Maar ik zie ook dat het komt, omdat de kloof in Israël tussen arm en rijk groter is dan ooit te voren. En ook al wil ik niets afdoen aan de goede intenties, toch vind ik dat we wel moeten oppassen dat al die privé-initiatieven niet een aaneenschakeling van 'padvindersdaden' wordt. Een afkoop van een ongemakkelijk gevoel.”

Ook veel veranderingen ten goede “Ik wil mensen niet tegen het hoofd stoten met het gelijk van de Tora in mijn hand. We moeten zoeken naar een vergelijk, waarbij het heel goed mogelijk is om rekening te houden met elkaars principes en uitgangspunten. Daarbij vind ik het heel belangrijk dat we altijd blijven zoeken naar de dialoog, het gesprek. Niet om gelijk te krijgen, maar om begrip te geven en te verwerven. Ik prijs me echt gelukkig met de rabbijn van onze sjoel die zich daarvoor inzet. Hij zoekt naar oplossingen in plaats van dat hij denkt aan het opwerpen van barrières. Dat is winst. In grote en kleine zaken.

Toen werkten we vanuit de overtuiging dat onze hulp bepalend en beslissend was

Ik zie dus bij elkaar genomen veel positieve ontwikkelingen. De positie van de vrouw in de samenleving is er enorm op vooruit gegaan. Ze is meer dan ooit deel van het economische leven, ook al is het zo dat vrouwen op veel plaatsen minder verdienen dan mannen in vergelijkbare functies. Maar ook binnen de nationaal-religieuze wereld is de positie van de vrouw veranderd: vrouwen die talmoedgeleerden zijn, pleiten in rabbinale rechtbanken en worden geaccepteerd als halachische adviseurs voor zaken waar vrouwen vroeger voor naar rabbijnen moesten gaan. Het zijn fikse veranderingen ten goede. Maar wellicht het belangrijkste is de grote betrokkenheid binnen de Israëlische samenleving als geheel. Netwerken van zorg die heel veel mensen omvatten. Ik denk dat de Israëlische samenleving sterke voelhorens heeft voor wat zich maatschappelijk afspeelt. Voelhorens die leiden tot daadwerkelijk handelen vanuit de samenleving zelf.” •

“Dus de vraag die we hier in Israël moeten beantwoorden, is niet alleen: waar gaan we als samenleving naar toe, maar vooral: waar willen we als samenleving naar toe. Dat vereist keuzes. Niet dat ik de antwoorden heb, maar ik heb er wel mijn zorgen over. Over die keuzes die nu op maatschappelijk terrein worden gemaakt. Ik zie te veel jongeren en jonge echtparen met te weinig perspectief. Dat is iets wat mij stoort. Ik vind die kloof tussen rijk en arm echt vreselijk.” En terwijl Ruth tot op dat moment in vlekkeloos Nederlands haar verhaal vertelt, mengt zij nu in haar verhaal meer en meer Ivriet. Een teken dat het onderwerp haar diep raakt. “Het kan niet zo zijn dat de onderkant van de samenleving er maar zo'n beetje bij bungelt. Ik ben

15

INITIATIEF NEMEN

Trots swingend in het Ivriet Coole Israëlische liedjes slaan aan bij groter publiek TEKST MARIANNE FUCHS FOTO'S PATRICK STERNFELD

Israëlische liedjes, gezongen in het

“Het is mijn droom Israëlische liedjes met een twist van jazz, blues, gospel en pop in het Ivriet uit te voeren. Mijn ambitie is het koor te laten uitgroeien tot een semiprofessioneel koor”, zegt ze met trots in haar stem. Hebrew Groove is niet het enige Ivriet-zingende koor in Nederland en het is een formule die lijkt aan te slaan. Het repertoire van Hebrew Groove bestaat uit oude en nieuwe Israëlische liedjes geschreven door Arik Einstein, Motti Caspi, Noa, Chava Alberstein, Aviv Geffen en vele anderen.

Ivriet, ook bij gevoelig-liggende evenementen en Joods-Islamitische initiatieven - en toch alleen maar positieve reacties. Het Hebrew Groove koor zingt met plezier.

Onstuimige expansie Met vier enthousiaste mensen ging Noam aan de slag. Al snel breidde het koor zich uit en het heeft momenteel 16 leden, overwegend vrouwelijke dertigplussers. Er zijn maar drie mannen, maar dat schijnt in alle gemengde koren gebruikelijk te zijn. Kennelijk gaan de mannen liever naar voetbal kijken dan zingen. Alle songteksten zijn in het Hebreeuws. Dat betekent niet dat je Ivriet moet spreken of lezen om mee te mogen zingen. De teksten worden ook fonetisch geschreven. De koorleden zijn Nederlands, Israëlisch, Joods, niet Joods; het maakt niet uit, iedereen kan meedoen. “Je hoeft geen noten te kunnen lezen, maar je moet wel auditie doen” verduidelijkt Noam. “Als je maar plezier hebt om met elkaar te zingen. Ik krijg er veel energie van als ik ’s avonds na mijn werk naar mijn koor ga”, zegt Zippora Abram, een van de koorleden. De repetities vinden wekelijks plaats bij de Liberaal Joodse Gemeente in Amsterdam.

2

015 was een bewogen jaar, ook voor het jonge, in het Ivriet-zingende, koor Hebrew Groove. De zanggroep trad op tijdens een solidariteitsevenement voor Charlie Hebdo en ook waren er uitvoeringen voor de SGP (Staatkundig Gereformeerde Partij) in Almere en Arnhem en zong Hebrew Groove voor de gezamenlijke Christelijke partijen voor de Europese verkiezingen. Het koor is het initiatief van zangeres en songwriter Noam Vazana, die is opgeleid aan het conservatorium in Israël en Nederland. Noam begeleidt Hebrew Groove op de piano en maakt zelf de arrangementen.

“Iedere week een vleugje Israël” "Het is voor mij iedere week een vleugje Israël", zegt Zippora. Als ik vraag wat er speciaal is aan Hebrew Groove zegt Irith Koster “er heerst een leuke, informele sfeer, er is altijd over alles discussie en iedereen is voortdurend met zijn of haar mobiele telefoon in de weer.” Als ik doorvraag naar nog meer bijzonderheden zegt

16

Het Hebrew Groove koor tijdens een repetitie gaat het natuurlijk niet over politiek.” Ze stralen vrolijkheid uit met hun popliedjes maar soms, zoals bij Charlie Hebdo, zijn ze ook ernstig. Op 4 mei zong Hebrew Groove ook op het Kastanjeplein in Amsterdam-Oost bij de herdenkingsbijeenkomst “Namen en Nummers”. Daarbij kwamen vijf koren door vijf verschillende straten al zingend aanlopen en werd op het plein een gemeenschappelijk lied gezongen, een paar minuten voor 8 uur. In de Hollandsche Schouwburg zongen ze Eli Eli tijdens een herdenking. Aan de lichtere kant zongen ze zogenaamd spontaan in een flashmob (een grote groep mensen die plotseling op een openbare plek samenkomt, iets ongebruikelijkst doet en daarna meteen uiteenvalt) en traden met veel succes op in het Joods Historisch Museum tijdens de museumnacht. Ze hebben het afgelopen jaar dus een zeer gevarieerd publiek bereikt en hebben al boekingen voor de komende tijd. Geen wonder, het is een plezier om naar deze coole funky Israëlische liedjes te luisteren. Je voelt je even in Israël. •

ze lachend, “speciaal aan dit koor is ook dat de meeste koorleden te laat komen.” En ja hoor, ik kom om 8 uur ‘s avonds, de officiële begintijd, om een deel van de repetitie bij te wonen; de koorleden druppelen binnen, maar pas om half negen is het koor op volle sterkte. Ze zijn dan al 20 minuten bezig met warming-up stem oefeningen. Ik hoor ”brrr, brrrr, brrrr”, in alle toonladders en veelstemmig. Ik zie minutenlang alle lippen trillen. Dan wordt er geoefend op liedjes zoals Lecha dodi, Or hayareach, Jom shishi en Hie tavo. Noam legt uit hoe ze Hebrew Groove naar het semiprofessioneel niveau wil brengen dat ze nastreeft. “Ik wil dit bereiken door ieder koorlid privé stemlessen te geven. Verder moet je een commitment doen om minimaal een jaar te blijven en er wordt van je verwacht dat je bij de wekelijkse repetities aanwezig bent.”

Geen negatieve reacties Over belangstelling voor optredens hebben ze niet te klagen. Hebrew Groove heeft gezongen bij de korendagen in Paradiso, Salaam-Shalom, een Joods- Islamitische organisatie, in De Hallen in Amsterdam-West en ze waren te horen op de radio in een kunst en cultuur programma. Ik vraag een aantal koorleden naar de reacties vanuit het publiek. "Alleen maar positief", roepen ze in koor. Ik vraag ze of ze nooit een negatieve klank horen. “Nee, we hebben geen last van anti-Israëlische opmerkingen en bovendien

Het koor kan nog nieuwe stemmen gebruiken. Mail naar [email protected]. Kijk ook op de Facebook-pagina van Hebrew Groove. Weet u nog meer mooie initiatieven? Meld het de Benjamin redactie.

17

18

INTERVIEW

Debby Petter, florerend op de planken “Tegen de onverschilligheid, maar verder ben ik niet zo van de boodschappen” TEKST FERRY BIEDERMANN FOTO'S PATRICK STERNFELD

Het is flauw, oneerlijk zelfs, maar een van de meest frappante momenten in het gesprek met Debby Petter komt als ze vanuit haar woonkamer naar boven roept nadat de bel is gegaan, “Youpie, kijk jij even wie er is?” Youpie is natuurlijk haar man Youp van ’t Hek, een nationaal erfgoed met een koosnaampje.

H

et is oneerlijk omdat Petter niet bepaald in de schaduw van haar man opereert en haar sporen in de Nederlandse theater- en mediawereld ruimschoots heeft verdiend, met een carrière als televisie-presentatrice en nieuwslezeres achter de rug en tegenwoordig als schrijfster en actrice. Zelf zit ze er niet mee, “ik ben heel trots op Youp en op wat we samen hebben. Ik ben er verder helemaal niet mee bezig.” Als we aan de eettafel gaan zitten om te praten, waarschuwt ze dat haar kat, Koos, oud wordt en een beetje vreemd kan doen, veel aandacht opeist. “In je kat zie je wat je uiteindelijk zelf te wachten staat,” grapt ze.

19

Human interest • Interview Maar de voorstelling werd net als het boek positief ontvangen en Petter zegt er ontzettend veel voldoening uit te putten. “Daarmee is wel veel begonnen. Wij, mijn moeder en ik, hadden nooit verwacht dat het zoveel aandacht zou krijgen.” Het zijn niet alleen letterlijk de woorden van haar moeder. Petter moest zelf de leemtes invullen. “Ik probeerde me in haar te verplaatsen hoe ze was als meisje en hoe ze ongeveer dingen gevoeld en ervaren moet hebben. Het zijn eigenlijk mijn gedachten en mijn overpeinzingen in het hoofd van mijn moeder. En dat vond ik verschrikkelijk moeilijk want ik dacht toen ik haar dat liet lezen, dat ze zou zeggen, ‘nee, zo was het echt niet’. Maar ze zei, ‘ja, zo was het’.

Petter is bijna zestig en de kinderen, voor wie Youp en zij de kat vooral hadden, zijn het huis uit. De woning is nu misschien wel wat ruim maar biedt veel gemakken, zoals een tuin met een jeu-de-boules-grindbaan, die ook nog gebruikt wordt, zo verzekert ze me. Het oogt zeker als een comfortabele thuisbasis om te werken en waarvandaan af te reizen naar de voorstellingen die ze door het hele land geeft. In 2009 schreef Petter het boek ‘Ik ben er nog’ over hoe haar moeder, Hélène Petter-Egger, als Joods kind de oorlog beleefde. Thomas Verbogt bewerkte dat tot een theatersolo die ze meer dan honderd keer opvoerde en die ze dit jaar in de periode voor de herdenkingen in mei nog een aantal keer op speciale locaties speelt.

“Als ik dit niet goed genoeg doe en het wordt sneu, ik werd misselijk bij de gedachte” Het leidde tot meer theatersolo’s in samenwerking met Verbogt zoals het stuk Bed&Breakfast waarmee ze dit seizoen op de planken staat, over een katholieke moeder die als tiener haar baby moest opgeven. Het zijn zware onderwerpen over mensen die iets hebben meegemaakt, waarmee Petter de kans krijgt om in hun huid, of hoofd, te kruipen. Het acteren bevalt haar goed, ze voelt dat ze nu doet wat ze waarschijnlijk altijd al had willen doen. Na de middelbare school wilde ze wel naar de toneelschool maar dat vond haar vader geen goed idee. Hij was van de generatie die het land na de oorlog weer had opgebouwd en vroeg zich af of met acteren wel een boterham te verdienen viel. Het was ook een gezin waarin niet veel werd gepraat over persoonlijke zaken, zoals het oorlogsverleden van haar moeder. Al te nadrukkelijk naar buiten treden was not done. Het had dan ook nog heel wat voeten in de aarde voordat Petter haar moeder zover kreeg mee te werken aan het boek over haar jeugd en voordat ze zelf overgehaald kon worden het op de planken te zetten. Ze vond het eng.

- Hoe ging dat, het verplaatsen in het hoofd van je moeder? Hielp het dat je toen ook al zelf kinderen had? Precies, toen mijn oudste dochter een jaar of elf was keek ik naar haar en dacht ik, mijn God, zo’n meisje, zo’n meisje was mama dus toen ze door die hel moest. En toen de twee jongsten hier naar de Asvo gingen, ik denk dat ze een jaar of acht en tien waren, kwamen ze thuis met een boekje dat was geschreven door Mies Bouhuys en dat heette ‘vrijheid geef je door’. Daarin stonden allemaal verhalen van kinderen die onvrij waren geweest, wereldwijd, kinderen die oorlogen door moesten. En daar stond ook een verhaal bij van een Joods meisje dat ondergedoken had gezeten en ik vond dat zo’n

“Ik dacht, als ik dit verpest en het wordt sneu, ik bedoel, er is al een boekje, het is alweer een Joods verhaal, en dan gaat ze ook nog eens op het toneel staan. Daarbij, ik ben ook nog eens de vrouw van Youp, dat doet er totaal niet toe maar veel mensen denken toch: oh dat is de vrouw van Youp. Daarbij komt dat ik ook tien jaar voor de televisie heb gewerkt. Je bent kwetsbaar, en als ik dit niet goed genoeg doe en het wordt sneu, ik werd misselijk bij de gedachte.”

20

Human interest • Interview mijn moeder, waarvan ik dacht, die waren van ons, dat gevoel, die waren van ons. Dat enorm grote wat je overspoelt, door dat kleine, dat specifieke, waardoor je je realiseert: het is niet een verhaal, het is heel erg echt. Ze waren van ons, en zo heeft iedereen dat ervaren, ze waren van ons. Toen balde dat gevoel zich echt samen dat ik er iets mee moest doen, maar dat kon natuurlijk pas als mijn moeder dat goed vond, en dat heeft nog een tijdje geduurd.

belangrijk boekje, ik vond het zo ontzettend mooi dat het aan de kinderen was meegegeven. Dat was eigenlijk het moment dat ik dacht: als ik ooit iets wil maken waarvan ik wil dat het er toe doet, dan moet ik zoiets proberen te maken. Dat was in dezelfde tijd dat ik voor het eerst de briefkaarten van de [in de oorlog vermoorde, red.] broers van mijn moeder onder ogen kreeg. Mijn vader gaf mij een kistje waar die dingen inzaten, die briefkaarten en een brief, foto’s, dat was door mijn moeders opa aan mijn vader gegeven.

- Het zijn allemaal wel redelijk zware onderwerpen die je aansnijdt. Wat zit daar achter? Ik vind het interessant om te kijken hoe mensen die beschadigd zijn, en dat zijn we allemaal op de een of andere manier, maar de een meer dan de ander, hun leven leiden. Dat is iets dat me heel erg intrigeert. Hoe ze een vorm vinden om te leven, hoe ze de kracht vinden om door te gaan. Dat vind ik interessant, daar heb ik het graag over. Alleen bij de laatste voorstelling met name, die is geregisseerd door een hele jonge jongen, Koen Wouterse, die heeft me geleerd om wat zwaar is ook licht te kunnen maken.

Niet aan je moeder? Mijn moeder wilde het waarschijnlijk niet. Zo beschadigd, ze praatten überhaupt nergens meer over na de oorlog, dat werd weggestopt. Het was zo van: ‘hier heb je een

- Zou je de Sjoa licht kunnen maken, zoals wel is geprobeerd bijvoorbeeld door Roberto Benigni met de film La Vita è Bella? Nee dat kan niet, want hoe lichter je het maakt, hoe meer pijn het doet. Dat is hetzelfde als dat je ziet dat muziek in de oorlog zo vrolijk kon zijn. Die liedjes moesten de mensen moed geven, hun moreel hoog houden, ik denk dat dat niet kan. Er is wel altijd humor, maar dat maakt het niet per sé licht, die maakt het leefbaar. - Wil je een bepaalde boodschap overbrengen? Niet zo heel expliciet een boodschap. Maar wel dat mensen er iets aan hebben, dat je het kan meenemen in je gedachtes. Tegen de onverschilligheid in. Dat dingen niet vanzelfsprekend zijn, van dat ‘ja-dat-ging-nou-eenmaalzo’ gevoel. Want dat was wel zo in die tijd. Als je toen zwanger was dan werd het kind dus bij je weggehaald, dat was zogenaamd nu eenmaal de tijdsgeest. Als ik dat hoor, dan denk ik aan wat er nu nog aan de hand is door wat toen ‘nou eenmaal zo was’. Alles heeft wel z’n consequenties. Debby Petter tijdens een bezoek aan Westerbork

- Hoe past dat in wat er nu in de wereld gebeurt, in je eigen leven of in de actualiteit? Heb je ook het gevoel dat mensen nu te makkelijk over dingen heenstappen die gebeuren? Dit is natuurlijk zo’n ingewikkelde tijd, het is allemaal zo groot, weer. Ik heb niet het gevoel dat mensen makkelijk over de gebeurtenissen heen stappen. Want het is zo voelbaar, je voelt aan mensen dat er van alles aan de hand is en iedereen heeft het er ook over. Er gaat geen dag voorbij dat je er niet mee wordt geconfronteerd. Maar het is zo ontzettend groot en ik probeer altijd bezig te zijn met een verhaal, om het specifiek te maken. Ik stond laatst bijvoorbeeld in een volle tram en er waren wat Marokkaanse jongens aan het dollen met ook, volgens mij dan, wat Marokkaanse meisjes. Die waren wat aan het giechelen en zeiden zo, van: ‘nee joh, niet

kistje, doe dat maar weg, kijk maar wat je ermee doet’. Mijn vader kon daar verder niets mee, hij kon helemaal niet omgaan met het leed van mijn moeder van wie hij zo ontzettend veel hield. Maar omdat ik bleef doorvragen, heeft hij mij dat kistje op een bepaald moment gegeven. Ik heb dat toen op een avond opengemaakt, ik weet nog precies waar ik zat, het was laat, en donker buiten. Ik had een bureaulampje en een loep en daarmee heb ik die kaarten, die met potlood geschreven waren, zitten ontcijferen. Dat sloeg werkelijk door me heen, alles kwam samen. Mijn kinderen waren van die leeftijd, mijn oudste dochter dus de leeftijd die mijn moeder toen had, het besef dat er twee jongens waren geweest, de broers van

21

Human interest • Interview

Debby Petter voert ‘Ik ben er nog’ op in het kader van de Nationale Herdenking op de volgende locaties en data: Vr 22 en Za 23 april Duitse militaire begraafplaats Ysselsteyn Zo 24 april matinee en avond Anne Frankhuis, Amsterdam Vr 29 april Nationaal Monument Kamp Vught Za 30 april Oorlogsmuseum, Overloon Zo 1 mei Herrineringscentrum Kamp Westerbork Di 3 mei Hollandsche Schouwburg, Amsterdam Wo 4 mei Nationaal Holocaust Museum, (voormalige Kweekschool tegenover Hollandsche Schouwburg) Amsterdam

doen,’ en toen zei één van die jongens opeens: ‘zeg dan gewoon die rot-Marokkanen, we bellen effe de politie, rot toch op’, zoiets. En toen had ik heel erg de neiging om tegen hem te zeggen dat niet iedereen er zo over denkt, dat niet iedereen het heeft over rot-Marokkanen en de politie bellen. Het was namelijk net na de aanslagen in Parijs. Het was een volle tram en ik dacht, waarom zou ik het zeggen? Maar ik wilde het wel, zeggen dat niet iedereen zo denkt. Maar ik vond het meteen weer zo bemoeierig of beladen.

Kaarten kunnen besteld worden via de Nationale Theaterkassa

“Laten we in godsnaam met elkaar in gesprek blijven” - Welke relevantie kunnen we halen uit de verhalen waar jij mee bezig bent, ook het verhaal van je moeder. Zijn er consequenties of lessen? Het is een cliché natuurlijk maar laten we in godsnaam met elkaar in gesprek blijven, dat denk ik altijd maar. Dat is het enige wat je steeds probeert, om elkaar te snappen, om elkaar te respecteren, om iedereen in zijn eigen waarde te laten. We groeien allemaal op met een bepaald gedachtegoed maar laten we dat aan elkaar laten. Het enige dat je constant moet doen is proberen om met elkaar in gesprek te blijven.

Kamervoorzitter wordt. Dat is gewoon hoop, van alsjeblieft laat het niet weer gebeuren, oorlog. - Verbind je wat er nu gebeurt dan aan wat er toen gebeurd is, meer dan zeventig jaar geleden? Discriminatie, en stempels, en de één stelt zich boven de ander en dat vreselijke geloof altijd maar weer dat allesbepalend is. Dat vind ik erg maar dat is te groot voor mij om over te spreken. Dat doe ik niet, dat wil ik niet, dat is niet aan mij. Ik probeer het maar in het klein te doen. Voor wat het waard is. Misschien gaat het de volgende keer wel over een vluchteling, of ik doe iets met iemand die dader is, geen slachtoffer. Ik ben alweer aan het nadenken over wat ik nu ga maken. •

- Is dat mogelijk? Het is onmogelijk blijkbaar, maar het is zo belangrijk. - Steeds minder mensen lijken met elkaar te willen praten. Uit angst. Mensen zijn angstig. Het is ook ontzettend lastig. Ik heb nogal makkelijk praten in mijn huis aan de rand van het park. Dat realiseer ik me ook wel. Maar ik merkte dat ik het niet erg vond dat een Marokkaanse

22

OP KONINGSDAG IN AMSTERDAM Koningsdag kan zo’n leuk feest zijn maar Jolan Toff ergert zich groen en geel in plaats van oranje aan een toenemend aantal kwellingen. De enorme troep na afloop. Waarom neem je je niet verkochte rotzooi niet weer mee naar huis? Of stop het in een vuilniszak en gooi het gewoon weg.

Mensen die al dagen van tevoren een absurd grote plaats reserveren om hun spullen te kunnen verkopen. De plakletters met “BEZET” kun je maanden later nog steeds in de hele stad terugvinden.

Dronken lieden die tegen de gevels of in je voortuin staan te urineren. Of op volgepakte boten laveloos staan te schuddebuiken op knoertharde muziek, gefixeerd op bier en niet op de prachtige grachtenpanden.

Commerciële handelaren die, met kilo’s gehakt in de achterbak, vanuit de provincie komen om tegen onsympathieke prijzen verbrande hamburgers te verkopen.

Muffe, op zolder of in de kelder bewaarde, vaak naar mottenballen stinkende kleding die men tegen niet-tweedehandsmarktconforme prijzen probeert te verkopen.

Als een verkoper een super-redelijke prijs noemt en de koper blijft maar afdingen.

De afnemende creativiteit. Het gaat tegenwoordig vooral om geld verdienen en minder om de lol.

Verkopers die hun handel dusdanig uitstallen dat ze het pad versmallen zodat je nauwelijks meer kan doorlopen. Je hebt ook kopers met boodschappenkarretjes, fietsen of kinderwagens die de boel structureel ophouden.

Mensen die er prat op gaan dat ze op Koningsdag Amsterdam verlaten om de drukte te ontlopen.

FOTO: PATRICK STERNFELD

De doordringende geur die uit zo’n loempiatent komt. Je zal er maar de hele dag naast staan om je spullen te verkopen.

Jolan maakt zich druk om mensen die al hartje winter een plek hebben bezet

23

LEVEN IN DE MEDIENE

Veel druppels op een gloeiende plaat TEKST: BARBARA TANENBAUM FOTO’S: BARBARA TANENBAUM & GIVAT HAVIVA

Yvette Bours-Justus (63), voorzitter van de Stichting Vrienden van Givat Haviva in Nederland, wil “iets goeds doen” voor de wereld. Toen ze op haar 18e, na een mislukte studie verpleegkunde, naar een kibboets in Noord-Israël vertrok, veranderde er iets in haar kijk op dat land.

H

jeugdliefde en kreeg twee kinderen. Het gezin reisde nog tientallen malen naar Israël, waar ze altijd liefdevol werden ontvangen.

aar liefde voor Israël is in die periode aangewakkerd. De kibboets waar ze verbleef, niet ver van Netanya was prachtig gelegen. Ze maakte er veel vrienden, waaronder een kibboetsgezin, een Iraakse familie die haar “adopteerde”. Haar kibboetsmoeder leerde haar binnen twee maanden Ivriet, gewoon door fruit en bordjes omhoog te houden en het Hebreeuwse woord dat er bij hoorde te gebruiken.

Ik vlieg altijd met El Al naar Israël. Dan ben ik er al een beetje...”

Dezelfde kansen Tegen haar zin kwam ze terug naar Nederland om te studeren, maar eigenlijk zag ze dat niet zitten. Ze schreef zich in voor de kortst mogelijke opleiding die ze kon vinden: Schoevers, de secretaresseopleiding. Achteraf zegt ze daarover: “wat ben ik toch een eend geweest.” Direct na het afronden van de opleiding ging ze terug naar Israël, om verder Hebreeuws te leren in een oelpan. Weer had Yvette moeite met afscheid nemen. Toch kwam ze opnieuw terug naar Nederland, trouwde met haar

De basis was inmiddels gelegd. De manier waarop ze naar het land keek veranderde in de loop der jaren. Aanvankelijk was Israël vooral een vakantieland, waar ze graag naartoe ging en waar ze zich thuis voelde. Maar toen ze, tien jaar geleden, in het vliegtuig zat op weg naar Nederland vroeg ze zich af waarom ze al die jaren nog nooit een Arabisch persoon had ontmoet. Ze begon zich te storen aan de deling in de maatschappij en vond dat Arabieren in Israël dezelfde kansen moesten krijgen.

Yvette Bours in haar tuin in Arnhem

Idealisme en pragmatiek Hoewel niet religieus, is Yvette al jaren lid van de LJG Gelderland. Haar man was jarenlang bestuurslid, haar kinderen hebben daar hun bar- en bat mitswa gedaan, en haar vrienden in Arnhem heeft ze veelal leren kennen bij de Joodse gemeente. Via vrienden (van haar man) bij de gemeente kwam ze in contact met Givat Haviva in Nederland. Hoewel ze nog nooit van de organisatie gehoord had, sprak het doel haar aan: de inzet voor een vreedzame samenleving door begrip te kweken tussen Joodse en Arabische inwoners van Israël door middel van educatieve en culturele projecten. Yvette ging mee naar een vergadering van de Stichting Vrienden van Givat Haviva en inmiddels is ze al een aantal jaren voorzitter.

24

Project van Givat Haviva, waar Yvette zich voor inzet mee met alles, maar ben vrij snel de verkoop in gegaan omdat ik goed Frans, Duits en Engels spreek. We hebben een website gemaakt, brochures vormgegeven, offertes uitgebracht. En we hebben de robots doorontwikkeld. ”

De Stichting zorgt voor fondsenwerving en naamsbekendheid voor culturele projecten in Israël. Yvette: “Wat ik zo mooi vind aan Givat Haviva is de combinatie van idealisme en pragmatiek. Door deze goede combinatie krijgen ze veel voor elkaar. Ze streven naar het realiseren van een gelijkwaardige, gedeelde maatschappij met voor iedereen dezelfde rechten en plichten.” Een van de programma’s waar in Nederland geld voor wordt opgehaald heet Children Teaching Children (CTC). Twee jaar lang wordt op Joodse en Arabische scholen les gegeven over ‘de ander’. De kinderen ontmoeten elkaar regelmatig en komen er zo achter dat ze helemaal niet zoveel van elkaar verschillen en dat ze dezelfde interesses hebben. Zonder dit project ontmoeten kinderen uit deze groepen elkaar niet of nauwelijks. Voorheen verloren deze kinderen elkaar na het project uit het oog, maar door social media blijven ze nu vaak contact houden. Ook doet Givat Haviva veel aan de samenwerking tussen Joodse en Arabische gemeentes, wat vroeger ondenkbaar was. “En”, zegt Yvette, “er zijn tot nu toe geen incidenten in deze gebieden, geen schietpartijen. Ik ben ervan overtuigd dat Givat Haviva haar steentje bijdraagt aan het beter maken van de Israëlische maatschappij.”

In ruim vier jaar tijd is het bedrijf enorm gegroeid met nu een vestiging in de VS en een in Azië. Elke robot wordt in Veenendaal gemaakt, maar 95% is voor de export. Yvette:

“Vier jaar geleden kende niemand ons en nu zijn we een belangrijke speler in een nichemarkt van industriële robots.” Yvette reist door Europa om de robots aan de man te brengen. Ze staat op beurzen en praat met potentiële klanten. Yvette zegt zelf dat ze enorm geluk heeft gehad met deze baan, omdat ze geen technische achtergrond heeft. Haar baan geeft plezier én structuur in haar leven. Dat is prettig want ze moet doorwerken tot haar 67e. In 2014 kwam een grote klap: haar man, met wie ze 38 jaar samen was, overleed plotseling. Natuurlijk is er heel veel verdriet, maar Yvette probeert zo goed mogelijk haar leven weer op te pakken. Ze woont nog steeds in de smaakvol ingerichte bungalow in Arnhem, waar ze met haar man woonde, maar groeide op in de Achterhoek. Ze houdt van deze streek. Het geeft haar rust in haar drukke bestaan. Als we in de tuin foto’s maken voor bij het artikel, horen we alleen het ruisen van de wind en de vogels. Yvette brengt me terug naar het station van Arnhem. Ze moet door, haar steentje bijdragen aan het beter maken van de wereld. •

“Ik wil iets goeds doen voor Israël vanuit Nederland” Altijd bezig blijven De gedrevenheid om iets te betekenen en ergens voor te gaan, is ook terug te zien in het werkende leven van Yvette. Na haar kibboetsavontuur werkte Yvette jarenlang als (internationaal) secretaresse bij verschillende organisaties, waar ze zich opwerkte tot sales manager, tot ze op haar 57e na een reorganisatie werd ontslagen. In plaats van bij de pakken neer gaan zitten krabbelde ze weer op en ging aan de slag bij Herbalife, maar dat was slechts van korte duur. Via een oud-collega, die voor zichzelf begon met het ontwerpen en assembleren van industriële robots, werd ze in 2011 benaderd om het bedrijf te helpen opbouwen. Ook dit was een kans die ze met beide handen aangreep. Yvette: “we zijn met z’n drieën begonnen met niets. Ik hielp

Stichting Vrienden van Givat Haviva www.givat-haviva.nl

25

JOODS LEVEN IN: ETHIOPIË

De Joden van Kechene, gevangen in geheimhouding TEKST & FOTO'S WOUTER VAN DER SCHAAF

H

et verhaal van de Falasja's, de Ethiopische Joden die in het noorden van het land woonden, is veel breder bekend dan dat van de meer ondergrondse Joden van Kechene. Na lang wikken en wegen werden de Falasja's door Israël als Joods erkend en in de jaren tachtig en negentig werden zij met de geheime, spectaculaire, militaire Operaties Mozes en Salomon naar de Joodse Staat gebracht. “Maar zij waren niet de enige Joden in Ethiopië”, zegt Demeke. “Onze voorvaderen zijn zo'n 150 jaar geleden vanuit het noorden naar Addis Abeba verhuisd. De toenmalige koning had ons als handwerklieden nodig bij de opbouw van de stad. En daarna zijn we als Joodse gemeenschap altijd hier in Kechene bij elkaar gebleven.”

“Altijd overheerste de grote angst binnen onze gemeenschap”

De wijk Kechene ligt aan de noordrand van de Ethiopische hoofdstad Addis Abeba,

Hij vertelt dat Kechene toen nog een dorp was op enige afstand van Addis Abeba waardoor de gemeenschap makkelijker haar Joodse tradities kon voortzetten. Maar in tegenstelling tot de Falasja's durfden zij hun Jodendom nooit openlijk te etaleren, hoewel ze er wel vaak van verdacht werden. “Altijd overheerste de grote angst binnen onze gemeenschap,” legt Demeke uit. Hij zegt dat de afkeer van de Koptische kerk tegen de Joden al eeuwen oud is. “De discriminatie is groot en eigenlijk werden wij Joden gezien als ongewenste inwoners. Pas sinds kort durft een klein aantal van ons openlijk naar buiten te treden als Joods. En dan nog heel voorzichtig.” Hij frummelt aan de Magen David die aan een ketting om zijn nek hangt. “Ik draag ‘m met trots, maar als er naar gevraagd wordt, ben ik voorzichtig met mijn antwoord.” Demeke is één van de weinigen in Kechene die openlijk laat weten Joods te zijn. “Er wonen hier in de wijk heel veel Joden, maar vrijwel niemand zal openlijk voor zijn geloof uitkomen. Zeker niet naar buitenstaanders. De kans op een tegenactie is altijd groot.” Daarom houden de

een Afrikaanse metropool met zes miljoen inwoners. Een groot deel van de traditionele ambachtslieden waar de wijk om bekend staat, is Joods, al durfden ze daar lange tijd niet voor uit te komen. “Wij wonen hier al vele generaties,” zegt Demeke Engida, de chazan van de kleine Joodse gemeente van Addis Abeba. Hoe klein echter en hoe Joods die gemeenschap precies is, is onderwerp van discussie en controverse. 26

Joods • Joods leven in Ethiopië

In de praktijk zijn we nog steeds het volk van het boze oog”

meesten zich alleen binnenshuis aan de Joodse gebruiken. Ze houden de sjabbat, vieren de feestdagen, zeggen de gebeden. De jongens krijgen de brit mila, de choepa wordt gevierd. Alleen een Joodse begrafenis is onmogelijk. “We hebben geen eigen begraafplaats. Begraven kan alleen via de Koptische kerk.”

Het zijn er dus maar heel weinig die voor de buitenwereld uit willen komen voor hun Joods zijn. “Ja, het is niet anders. De angst zit diep. Joods zijn in Addis Abeba is eigenlijk onmogelijk,” stelt Demeke. De vrijheid van godsdienst is dan sinds een jaar of vijftien bij wet geregeld, weet hij ook. “Maar in de praktijk zijn wij nog steeds het volk van het boze oog, de ‘buda’. In deze samenleving is dat ongeveer het ergste dat je kan overkomen.” Hij haalt het voorbeeld aan van een lerares die geen geheim meer wilde maken van haar Joodse identiteit. Dat leidde tot zoveel onrust op school dat zij uiteindelijk werd overgeplaatst naar een andere school. “En mensen willen

Veel geheime synagoges De synagoge waar Demeke voorzanger is, is de enige in de wijk waar openlijk op vrijdagavond en sjabbatmorgen een dienst is. “We beginnen zaterdagmorgen om zeven uur. Officieel is de zaterdag in Ethiopië een werkdag . We hebben altijd minjan.” Maar hoe zit dat dan met de andere Joden in deze wijk. Gaan zij ook naar de synagoge? En met het stellen van deze vraag komt meteen hét grote geheim van Kechene

De niet-verborgen synagoge in Kechene absoluut niet dat een Jood in de buurt komt van een zwangere vrouw. Dat brengt ongeluk aan het ongeboren kind. En vergeet niet dat er in het verleden meermalen pogroms zijn geweest die veel mensen het leven hebben gekost.”

naar voren. Demeke vertelt. “Zeker, een aantal Joden gaat ook op sjabbat naar de synagoge. In deze wijk zijn er nog zo'n vijftien synagogen. Maar je zult ze niet makkelijk vinden. Het zijn de ‘verborgen synagoges’ en ze hebben elke week minjan en een volledige dienst. Maar niet zoals in Europa of Israël. Het is een dienst zonder boeken. Ons Jodendom leeft voort via de mondelinge overlevering die volledig is overgedragen van vader op zoon. Zoals het eeuwenlang is gegaan. Altijd in het geheim, want ons Joodse bestaan in deze omgeving kon alleen op die manier overleven.”

Jongere generatie wil naar buiten treden Demeke en anderen wilden dit patroon van geheimhouding doorbreken. “Het is een breuk tussen de generaties. De ouderen staat die openheid helemaal niet aan, maar we zetten door.” Een aantal twintigers en dertigers kocht een stukje grond in het centrum van Kechene om daar een eigen synagoge te bouwen. “Dat is ons eigendom. We willen niet van anderen afhankelijk zijn.

27

Joods • Joods leven in Ethiopië

Demeke Engida, chazan van de Joodse gemeenschap "We hadden eerst de inrichting zoals die in Europa, maar op aandringen van "De Ouderen" hebben we die teruggebracht naar onze eigen traditie. Een traditie die teruggaat tot de tijden van voor de talmoed, toen er nog geen Poerim of Chanoeka werden gevierd. Ik wil daarmee zeggen dat we wel heel ver teruggaan, en al die tijd hebben overleefd. En altijd met vrees voor ons voortbestaan."

Onze gemeente heeft nu ruim tweehonderd leden.” We bezoeken de synagoge. Een klein gebouw in een zijstraat maar van buitenaf onmiskenbaar als synagoge herkenbaar. Een betonnen muur, met daarin de menora gegroefd. Op de muur zijn twee blauw geschilderde Magen Davids bevestigd. Een mezoeza hangt naast de deur van de synagoge. Het bestuur van de gemeente is bijeen. Opvallend: iedereen doet zijn schoenen en sandalen uit alvorens naar binnen te gaan. Een kleine ruimte. Alle plaatsen zijn langs de muur.

Openheid vanwege vraag om erkenning De laatste jaren keren echter juist die angst en het opgedrongen isolement zich tegen de Joden van Kechene. Hun erkenning lijkt de Israëlische overheid en het rabbinaat een brug te ver te zijn. Er zijn meerdere bezoeken aan de Joodse gemeenschap van Kechene gebracht. Vanuit diverse groepen in Israël en de VS is sympathie voor hun lot geuit en Demeke heeft zelfs een scholing ontvangen. Maar voorlopig lijkt er niet veel schot in de zaak te komen. Het stuit op onbegrip. "We voelen ons Joods en we kennen ons deel van een lange traditie. We respecteren zoveel mogelijk de wetten en voelen ons verbonden met Israël.” Hij zegt dat ze dan ook zeker zullen doorgaan met hun strijd voor erkenning, ondanks de weerstand in Israël. In Ethiopië zelf dringen de stamouderen aan op terughoudendheid en voorzichtigheid. “Ze raden aan ons niet al te zeer te manifesteren, omdat dat alleen maar tegen ons zal werken. Maar voor de wereld buiten Ethiopië is het juist belangrijk dat we eindelijk onze terughoudendheid afwerpen en laten zien en horen wie wij zijn, de Joden van Kechene.” •

28

Joods • Feestdagen

De geesten van voorbije Pesachs waren nog rond TEKST & FOTO'S KARIEN ANSTADT & WOUTER VAN DER SCHAAF

De belevenis van Pesach, het verhaal

Alleen mijn grootvader, de vader van mijn moeder, ontbreekt. Die was opgeroepen om te dienen in het Oostenrijkse leger, het was immers ten tijde van de Eerste Wereldoorlog! Mijn eigen moeder ontbreekt ook, omdat ze nog niet was geboren.

van slavernij, de plagen en de exodus zoals verteld in de hagadah en de maaltijd met de schotel en rituelen,

“Soms is het een beetje een rommeltje”

staat in het geheugen gegrift van ieder die ermee is opgegroeid of er

Ik vind het een wonder dat deze foto honderd jaar heeft overleefd en ik kijk er vaak met ontroering en verbazing naar. Mijn moeder emigreerde met haar vader en moeder in 1930 naar Nederland en hoewel dit gezin niet meer orthodox leefde werden de hoogtijdagen, zoals sederavond, wel gevierd.

later mee in aanraking is gekomen. De vergelijking dringt zich op met het Amerikaanse Thanksgiving, een moment waarop de hele familie met elkaar aan tafel zit, met alle epische gevolgen van dien - emoties, chaos, vreugde. Hieronder enkele van de belevenissen van twee Benjaminredactieleden. Karien Anstadt - Een eeuw-lang Pesach Dit is de familie Bleiberg. Als je goed kijkt zie je in het midden, onder aan de foto de tekst: Zum Andenken an das Pesach Fest 1916. Begin 20ste eeuw was het gezin uit Polen naar Duitsland geëmigreerd en in de kleine stad Hagen terechtgekomen. Aan het hoofd van de tafel zit mijn overgrootvader, met lange baard, daarnaast zijn jongste dochter Hanna, met de vlechtjes, en daarnaast weer mijn overgrootmoeder met sjeitel. Op de achtergrond staat de rest van hun kinderen, ze hadden er in totaal negen, een groot vroom gezin! De heren met hoge hoeden aan weerszijden van de tafel zijn waarschijnlijk gasten.

Familie Bleiberg, 1916 Na de oorlog was dat afgelopen. Mijn ouders deden nergens meer aan en ik dus ook niet. Maar o, wonder, zoals het wel vaker gaat raakten de kleinkinderen weer geïnteresseerd en dat heeft ertoe geleid dat we de laatste vijftien jaar weer sederavond vieren. We doen dat misschien niet precies zoals het hoort en soms is het een beetje een rommeltje, maar het is het moment waarop de hele familie weer bij elkaar zit en daar genieten we allemaal van. Niet in het minst mijn eigen kleinzoon die dol is op “matzers”.

29

Joods • Feestdagen

Wouter van der Schaaf – Een hagadah die nog van Napoleon weet Elk jaar komt het stapeltje weer naar beneden. De ´hagadot´ die de overige drie-honderd-drie-enzestig dagen in een boekenkast op zolder liggen. Alleen voor de twee sederavonden komen ze naar beneden. Elk jaar weer hetzelfde stapeltje. Bijna hetzelfde, want om de paar jaar is er wel een nieuwe uitgave van de hagadah die één van ons aanspreekt en daarom wordt aangeschaft. De meest recente is die van Jonathan Safran Foer en Nathan Englander. Modern, informatief, overzichtelijk. Het stapeltje hagadot daalt de trap af en wordt op de gedekte tafel gelegd. Het is een bonte verzameling. De ene is kleurig met vrolijke tekeningen. De ander is dik door alle uitleg en heeft een groot formaat. Weer een ander is deftig in Ieder gebonden. Een vierde exemplaar is heel overzichtelijk terwijl een vijfde alleen maar dwingt om de hele sederavond in te bladeren en je weg te zoeken. Ieder van de deelnemers aan de sederviering rommelt in het stapeltje op zoek naar zijn eigen vertrouwde exemplaar. De hagadah die hij of zij al jaren gebruikt en ook dit jaar weer onherroepelijk gebruikt moet worden. Sommigen van de gasten hebben vanavond hun eigen hagadah meegenomen. Ook zij hechten aan de vertrouwdheid. Niet alleen van de volgorde van de avond zelf, maar ook aan het exemplaar van de hagadah dat hen door deze avond heen gaat helpen.

En dan is er altijd wel een uit de stapel hagadot die ook dit jaar op deze avond niet zal worden gebruikt. Het is een wat sneu gezicht. Ieder heeft zijn keuze gemaakt en deze blijft over. Niet heel verwonderlijk dat hij ook dit jaar terzijde blijft liggen, het is een exemplaar uit 1862, zonder de fleurigheid van de moderne exemplaren. Een hagadah zonder plaatjes en uitleg maar wel met teksten als: ´Men brengt de spijzen op, en eet naar welgevallen´. Een hagadah die zichtbaar tientallen keren is bespat met de druppels wijn om anderhalve eeuw lang elke plaag van zich af te schudden. Het is de hagadah die in de ruim 150 jaar van zijn bestaan alles heeft meegemaakt en alles heeft overleefd. De eerste gebruiker van dit boek was in tijd net zo ver van Napoleon verwijderd als wij vandaag de dag van president Kennedy. Voor velen is de dood van Kennedy een levendige herinnering. En nu is dit exemplaar de nestor van de hagadot van vanavond. Het is een hagadah in ruste. Hij is er bij en waakt er over dat alle jonge, vrolijke, aantrekkelijke exemplaren hun werk doen en iedereen op de goede manier door de avond leiden. De oude hagadah weet dat over anderhalve eeuw deze nieuwe exemplaren ook oud zullen zijn en op hun beurt plaats hebben gemaakt voor weer nieuwe hagadot. En zo zal het eeuwig doorgaan. Zelfde avond, zelfde ritme en regelmaat zonder ooit routine te worden. De broze oude hagadah van 1862 kijkt toe en glimlacht. •

“Anderhalve eeuw lang bespat met druppels wijn om elke plaag van zich af te schudden”

30

Dé online community van Joods Nederland, compleet vernieuwd Met Nieuws, de Joodse Gids, de Agenda van Joods Nederland en de vriendschapssite Jingles, maar ook met doneren aan het goede doel. NIEUW OP JONET • Columnisten van Frits Barend en Marc de Hond tot Margalith Kleijwegt en Esther Voet; • Te gebruiken op desktop, tablet en smartphone; • Ontvang de Jonet nieuwsbrief; • Laat je informeren en geef je mening. Jonet is niet religieus, niet politiek en bestemd voor zowel Joden als niet-Joden. Like ons op Facebook: www.facebook.com/Jonetnl

Human interest • Mijn leven

Doron Zwaaf, 42 jaar, alleenstaand, voormalig soapacteur en horecamedewerker, nu verkoper in een telecomwinkel van KPN, geboren en woonachtig in Amsterdam, maar deels opgegroeid in Brabant. TEKST JOLAN TOFF FOTO PATRICK STERNFELD

Leven

ik hadden dezelfde visie over wat we wilden. In dit werk krijg je, zoals we zeggen, op een gegeven moment “horeca oren en ogen”. Ik zie alles. Ook als ik ergens uit eten ga. Een soort beroepsdeformatie. Vier jaar geleden ben ik bij KPN terechtgekomen. Ik verkoop mobiele telefoons, telefoon- interneten tv- abonnementen. Het leuke is het omgaan met mensen, het is dankbaar werk. Je omgeving denkt dat je voor dit beroep technisch moet zijn. Dat valt wel mee, je leert het allemaal snel.

Toen ik één jaar was verhuisde de conservenfabriek van mijn vader en zijn broer naar Someren in Noord-Brabant en zijn we daar gaan wonen. Daarna verhuisden we naar Nieuw Vennep en vervolgens naar Amstelveen. Ik ben op de Kweekschool voor de Handel geweest naast de Berlagebrug in Amsterdam en daarna naar de IVKO op de Plantage Middenlaan. Ik zat overigens meer aan de overkant in Café Eik en Linde dan op school. Ik wist wel dat tijdens de oorlog in het pand van de IVKO een crèche zat van waaruit veel Joodse kinderen gered zijn. Als kind van tien speelde ik al toneel en danste ik. Op mijn twaalfde kwam ik terecht in het programma Mini Stars van de TROS en zong daarin Amadeus. Ik heb ook nog bij Jongerentheatergroep “Nultwintig” gespeeld. Toen ik achttien jaar was kreeg ik een rol in de serie Medisch Centrum West.

Mijn mooiste herinnering De geboorte van Yoella, het oudste kind van mijn zuster. Het is mooi om je jonge zusje, als moeder, in het kraambed te zien. Ook de geboortes van haar twee andere kinderen, Noam en Sarah, waren mooi. De oudste blijft voor mij het meest bijzonder.

Op 21-jarige leeftijd ben ik bewust met dit alles gestopt. Het was allemaal financieel te onzeker. Ik besloot de kappersopleiding te volgen. Toen ik klaar was vond ik het werk als kapper eigenlijk niet leuk. Ik wilde niet doen wat de klanten vroegen, maar wilde zelf creatief zijn. Tijdens deze opleiding had ik een bijbaan als afwasser bij mijn vader in de Brasserie/broodjeszaak in het Confectiecentrum. Na een korte tijd te hebben gewerkt in een zonnebrilwinkel in de Leidsestraat ben ik vast in dienst gekomen bij mijn vader en heb daar vijftien jaar gewerkt. Ik deed daar alles: veel in de keuken, bediening, catering en inkoop. De samenwerking met mijn ouders, mijn moeder werkte ook regelmatig mee, was prima. Sommige medewerkers vonden dat ik als “zoontje van de baas” meer voorrechten had maar dat was helemaal niet zo. Mijn vader en

Sport Heb ik weinig mee. Ik ga nu wel weer drie keer per week naar de sportschool.

Eten Heel belangrijk. Uit eten gaan is gezelliger dan een kroeg. Ik houd van erg lekker eten zoals Japans en de goede Franse keuken. Op vrijdagavond eet ik altijd heerlijk bij mijn ouders.

Televisie Netflix en spannende detectives. Ook kijk ik graag naar “Rita” een Deense serie over een onderwijzeres. Ik kijk via een app live naar de Engelse zender ITV waar elk weekend, in het najaar,

32

Doron op een van zijn favoriete plekken de Engelse X-Factor te zien is. Het is over de top, ik vreet me op, maar toch blijf ik gefascineerd kijken.

Krant Ik lees alleen online kranten en bezoek nieuwssites zoals Nu.nl. Ik blader door de Telegraaf en ben een groot fan van de NOSapp. Het snelle consumeren.

Joods Ik ben niet religieus maar traditioneel. Eten is hierbij belangrijk. Zoals op Pesach de matzeballen en de gremsjelies en met Jom Kipoer aanbijten met viskoekjes. Mijn vader maakt dit allemaal heerlijk klaar. Hij maakt ook hele goede Kugel met peren.

Boek Ik houd van thrillers zoals Gorki Park van Martin Cruz Smith Dit speelt zich af in het Gorki Park in Moskou waar drie lijken gevonden worden en waar de inlichtingendiensten een rol spelen.

Mop Ik word altijd ongemakkelijk als mensen moppen vertellen. Ik houd van humor zoals in komische films maar moppen vertellen, nee!

Winkel Kijken in boekwinkels zoals Scheltema of lekker rondlopen in de Mediamarkt op zoek naar gadgets.

Hekel aan Onrecht, tv-presentatoren die slecht Engels spreken, en aan vroeg wakker worden.

Bewondering voor Mensen die iets heel goed kunnen, gepassioneerd zijn zoals in het theater en goed kunnen zingen en dansen. Ook mensen die met passie over hun werk kunnen vertellen.

Uitzicht Lekker voor mijn, aan het water gelegen, huiskamerraam zitten en kijken naar mensen in bootjes en

33

roeiers die aan het trainen zijn. Het is ook weer stads, er is een brug met veel verkeer.

Markt Ik ga geregeld met vrienden naar de Albert Cuypmarkt en zit dan graag op het terras op de hoek van de Albert Cuyp en de Eerste Sweelinckstraat vlak voor het standbeeld van André Hazes. Mensen komen uit het hele land om er naar te kijken, bloemen neer te leggen of er een glas pils te plaatsen. We genieten hier erg van.

Kom graag In het Rijksmuseum, bij mijn ouders, bij vrienden, in het Sarphatipark en slenter graag over de grachten van Amsterdam.

Grootste wens Zoals iedereen waarschijnlijk zegt “gezond oud worden”.

JMW Mijn moeder is vrijwilliger bij de koffieochtend voor 55+.•

HISTORISCHE COLUMN

Wij waren buren TEKST TIRTSAH LEVIE BERNFELD

‘Berlijn maakt geen geheim van haar schaamteloos verleden’ om de woorden van de Hongaarse schrijver Imre Kertéz te gebruiken. Ik ben daarvan dagelijks getuige, al wandelend door de Duitse hoofdstad waar ik een half jaar mag wonen en werken.

E

leed, de toenemende ontrechting, de vlucht en tenslotte de deportatie van en moord op de Joden tijdens in het Naziregime. Juist ook in deze buurt waar vele Joden woonden, onder wie de natuurkundige Albert Einstein, de filosoof, schrijver en vertaler Walter Benjamin en de dichteres Else Laske-Schüler. De vele Stolpersteine geplaatst voor, of de gedenkstenen gemetseld aan de diverse huizen versterken dit gevoel van onbehagen.

n dan heb ik het niet alleen over grootse monumenten en musea die de gruwelen van de Tweede Wereldoorlog in herinnering brengen, zoals het Denkmal für die ermordeten Juden Europas vlak naast de Brandenburger Tor, het Jüdisches Museum Berlin of het Haus der Wannsee-Konferenz. Ik denk dan ook aan kleinschaliger projecten en permanente tentoonstellingen, zoals hier bij mij in de buurt. Het zijn unieke initiatieven die het lot van de Joden persoonlijker, en hopelijk daardoor aangrijpender, maken voor de huidige generatie, die onvermijdelijk verder afstaat van de gebeurtenissen van toen.

Graaf waar je staat (Dig where you stand) Een ander, nog diepgravender, project, ‘wij- waren-buren’, herinnert aan de persoonlijke verhalen van de Joden van de wijk. Net als het bordenproject komt het voort uit een publieke inschrijving eind jaren ‘80. Het kreeg uiteindelijk vaste vorm via een permanente tentoonstelling en onderzoekscentrum in het stadhuis van de wijk Schöneberg. Ja, juist in dit stadhuis van waaruit opdrachten en bevelen tot arrestatie tegen diezelfde Joodse buurtbewoners werden uitgevaardigd. Sommige overlevenden zeggen dat men de familie hiermee een stuk waarde terug heeft gegeven; anderen menen dat de onderzoekers hen met dit project weer naar huis hebben gebracht. Hun namen en adressen (6.300 in totaal) zijn niet alleen in kaart gebracht, per huis, per appartement, per straat via de vele systeemkaartjes die de muren van de zaal sieren. Ook zijn al meer dan 150 levensverhalen als getuigenissen gebundeld in albums en steeds wordt er weer een nieuw album toegevoegd.

Aan het eind van mijn straat in deze Bayerische Wijk sprak de Amerikaanse president John F. Kennedy zijn beroemde woorden ‘Ich bin ein Berliner’ tijdens zijn bezoek aan het verdeelde Berlijn in 1963. Verder herinnert hier vooral veel aan de Tweede Wereldoorlog en de Jodenvervolging. Al wandelend door het Bayerische Viertel, waar in ieder huis wel Joden hebben gewoond, kan je je verbazen over de tachtig uithangborden bevestigd aan lantarenpalen, een project in 1993 uitgevoerd door kunstenaars Renata Stih und Frieder Schnock. Aan de ene kant van de borden zijn afbeeldingen of symbolen te zien. Die verwijzen naar de andere kant, waarop de vele anti-Joodse maatregelen te lezen zijn waarmee Joden vanaf 1933 van hun rechten werden beroofd. Laat ik een voorbeeld geven: aan de ene kant van het bord staat een brood afgebeeld, aan de andere kant staat de tekst: ‘Joden in Berlijn mogen alleen tussen vier en vijf uur ’s middags levensmiddelen kopen: 4.7.1940’. Een niet-Joodse vrouw herinnert zich dat ze destijds tussen vier en vijf uur dus geen boodschappen ging doen want dan kwamen de ‘Sterrendragers’. Dan is er een bord met een thermometer met aan de andere kant de tekst: ‘Joodse dokters mogen hun vak niet meer beoefenen: 25.7.1938’. Zo worden argeloze wandelaars in deze buurt geconfronteerd met een geschiedenis die herinnert aan het dagelijks

“Het leven staat centraal, niet de dood zoals vaak bij monumenten” Originele egodocumenten, brieven, interviews en foto’s vertellen het verhaal van het leven van alle dag vóór 1933 en van dat van daarna: de hel van discriminatie, wanhoop,

34

Tentoonstelling Wir waren Nachbarn

onderduik, emigratie en deportatie. De schuine leestafels met de albums, verlicht met aangename leeslampen, nodigen uit om met veel aandacht en in alle rust over de diverse levens te lezen of die te beluisteren via de videobeelden en koptelefoons. Al dit materiaal geeft een extra dimensie en biedt context, perspectief en persoonlijk toegang tot het leven van zovele zakenmensen, winkeliers, schrijvers, musici, kunstenaars, dokters, wetenschappers en anderen die in deze wijk als Joden te midden van de rest van de bevolking hebben gewoond en gewerkt.

Voorbeelden van levens Het leven staat in deze tentoonstelling centraal en niet de dood, zoals vaak bij monumenten en andere vormen van herdenken. Via de biografieën, waar ook niet-Joodse inwoners gegevens en herinneringen voor aandragen, kunnen we de diverse personen volgen in hun dagelijkse bezigheden, op school en de universiteit, tijdens hun werk en in hun vrije tijd, met hun vrienden en hun naasten. Sommigen waren sterk verbonden met de Joodse gemeenschap en/of met het zionisme; anderen vooral sterk geassimileerd. Menigeen werd al op vroege leeftijd met beeldende kunst, literatuur en muziek vertrouwd gemaakt of was sterk geëngageerd in de wereld van de politiek. Gisèle Freund kreeg van haar vader voor haar 17de verjaardag haar eerste camera. Als fotografe zou ze tenslotte wereldroem verwerven. Albert Einstein musiceerde hier als violist met bevriende cellisten en pianisten. Walter Benjamin was als zoon van een gegoede Joodse familie in zijn jeugd al actief in de wereld van de literatuur en schreef later onder meer voor de Frankfurter Allgemeine Zeitung.

“Een veelzijdig beeld dat distantie doorbreekt en generalisaties schuwt” Naast het leven van vóór 1933, komen we via deze albums ook veel te weten over hoe het menigeen verging na 1933: zo lezen we het verhaal van een moeder die een pension in de buurt dreef. In 1938 kon zij haar achttienjarige dochter nog in Hamburg met een van de Kindertransporten op de boot naar Engeland zetten. Zelf slaagde ze er niet in aan deportatie te ontkomen. Een uitreisvisum was haar niet meer gegund. Met een brok in de keel las ik ook de brieven uit 1940 van een tienjarig meisje. Ze kijkt zo vol verlangen uit naar een weerzien met haar ouders. Haar vader – arts - zou ze nooit meer terugzien; wel haar moeder met wie ze samen in het getto van Warschau de dood vond. In een ander geval werd een Joods kind door de vrouw van de conciërge verstopt en overleefde het zo het bombardement op Berlijn. Een musicerende vrouw verzamelde nog eenmaal alle vrienden om zich heen om daarna zelfmoord te plegen.

Terwijl vóór 1933 Joden en niet-Joden in de buurt vaak goed bevriend waren, was het voor vele Joden schokkend te constateren dat die vriendschap wegviel, er vaak weinig steun te verwachten was en de omgeving vooral wegkeek toen vanaf 1933 discriminerende maatregelen van kracht werden. In één appartementengebouw werden Joden die geen ster droegen door buren verraden. Ze werden onmiddellijk door de Gestapo opgehaald. In een ander gebouw kon een Joodse familie in de illegaliteit overleven. Zo ontstaat een veelzijdig beeld dat distantie doorbreekt en generalisaties schuwt.

35

Historische column • Berlijn

Dood is alleen diegene die vergeten wordt

de hele wereld, nu weer terug naar de plek waar hun reis ooit begon en waarvan zij zo wreed werden verdreven: hier in Berlijn-Schöneberg. Zij voelen zich weer een beetje opgenomen in de buurt die hen ooit heeft uitgesloten. Het is een prachtig initiatief dat in geen enkele wijk van Berlijn of in enige andere stad op deze manier bestaat en geconcretiseerd is. Zo is bovendien de confrontatie met het verleden aangegaan en worden buurtgenoten en hun nageslacht pregnant en plastisch gewezen op het leven van hun Joodse medeburgers en de aanslag daarop. De vraag blijft in hoeverre de jonge generatie de herin-

De tentoonstelling brengt niet alleen een hommage aan de vele Joodse inwoners van de wijk voor wie deportatie naar de concentratiekampen het eindstation betekende. Zij besteedt ook aandacht aan de manier waarop anderen de oorlog hebben overleefd en de draad weer hebben opgepakt, meestal (maar niet altijd) in een nieuw land, waar zij soms met vele omwegen waren beland, ontheemd en ontworteld. Vooral die 37 (tussen)bestemmingen waar overlevenden heentrokken zoals Australië, China, Denemarken,

nering aan het leven van deze mensen en de vernietiging ervan tijdens de Sjoa ter harte zal blijven nemen, nu getuigen uitsterven en vele anderen er steeds minder mee ophebben. Sommige reacties van jongeren op de tentoonstelling zijn hartverwarmend, andere ontluisterend. Ik zag opvallend weinig scholieren tijdens de Holocaust-herdenking in januari 2016. Is dat een teken aan de wand? Voor meer info zie www.wirwarennachbarn.de •

Engeland, Frankrijk, Israël, Peru, Rusland of de Verenigde Staten stonden centraal tijdens de jaarlijkse Holocaust-gedenkdag op 27 januari jongstleden in het plaatselijke gymnasium hier aan het park, verbeeld door koffers neer te zetten als stilleven, op de flyer en op het scherm in de zaal. Het leven van drie voormalige bewoners werd hier uitgelicht: Een had zich na zijn vlucht naar Kiev, na de oorlog blijvend in Denemarken gevestigd. De ander had in Berlijn via de onderduik de oorlog overleefd, terwijl de derde via het Kindertransport naar Engeland had weten te ontkomen. Middels het project ‘Wir waren Nachbarn’ leiden de sporen van al deze voormalig Joodse inwoners, verspreid over

Tirtsah Levie Bernfeld is historica en in 2015/2016 als senior fellow verbonden aan het Zentrum für Jüdische Studien Berlin-Brandenburg/Humboldt Universiteit.

36

Pesach vier je niet alleen Al meer dan 40 jaar komen zo’n 40 ouderen en alleenstaanden in Lunteren bij elkaar om Pesach te vieren. Door bezuinigingen staat deze viering op de tocht en helaas is er géén alternatief voor deze groep. Cefina wil deze JMW-activiteit veiligstellen. Geef als Chanoeka-cadeau Pesach aan een ander Met € 72 geeft u één iemand al één dag Pesach!

geef

ONDER VERMELDING VAN LUNTEREN 2016 IBAN NL91 INGB 0000 1918 00

STEUNT

jongeren zorg en beveiliging in Joods Nederland

JOODS ZIJN ZONDER DREMPELS HET JMW ACTUA TEAM KOMT NAAR JE TOE

Hoor ik erbij?

Juist hier

- Want ik ben niet Joods opgevoed - Weet ik wel genoeg? - Doe ik wel genoeg?

- Hoef ik niks uit te leggen - Kan ik mijn Joodse zelf zijn

Met elkaar in gesprek over hoe divers een Joodse identiteit kan zijn. Help drempels voor jezelf en anderen te slechten. Het JMW A-Team komt naar... Bloemendaal Den Haag Breda Den Bosch Amsterdam Rotterdam

10 mei 10 mei 11 mei 11 mei 12 mei 18 mei

avond middag ochtend middag ochtend ochtend

Heiloo Zaandam Zwolle Arnhem Hilversum Friesland

18 mei 25 mei 29 mei 2 juni 16 juni 22 juni

avond ochtend ochtend ochtend ochtend ochtend

Informatie en aanmelden T 020 577 65 66 E [email protected]

Voor iedereen met een Joodse achtergrond en eventuele partner

www.joodseactiviteiten.nl 37

ETEN & OPETEN

Matsekruimels en amandelkoek TEKST RAYA LICHANSKY FOTO'S LEA VAN COEVERDEN

E

Asjkenazische kruimels, geen sefardische

en verkruimelde matse met pesach was één van de culinaire ijkpunten van de jeugd van Lisette Cohen. Maar Joods opgroeien vond ze het niet.

“Wat in veel Joodse gezinnen zo traditioneel op tafel kwam, daar had ik geen idee van, en waarom we aten wat we aten, evenmin. Maar ik herinner me ook dat mijn vader met Pesach een matse of een halve matse in zijn koffiekopje verbrokkelde. Daarna ging er een grote schep suiker en een scheut sterke koffie overheen en een stevige scheut room en hij roerde de boel door elkaar om het vervolgens op te lepelen. Later hoorde ik van kookboekschrijfster Bea Polak dat je daardoor kon weten dat hij een Asjkenazische Jood was. Portugezen weken hun matses in sinaasappelsap, doen er wat lekkers op en maken er zo om en om een taartje van.”

Meer sjabbat en pesach na de scheiding “Na mijn scheiding heb ik met mijn kinderen vaak sjabbat gevierd, gezellig met de kaarsen aan en lekker eten, en we vierden met ons drieën sederavond, compleet met het lezen uit hagada en de sederschotel. Niets religieus, alleen het verhaal met alles wat erbij hoort. In mijn JMW-jaren werkte ik met mensen die op alle mogelijke manieren met de gevolgen van de oorlog te maken hadden gehad, zowel de in- als de naoorlogse generatie. Maar toen ik daar gestopt was en mijn eigen praktijk begon, wilde ik even géén oorlog. Maar zo werkt het niet, mijn achternaam bleek juist mijn aantrekkingskracht, mijn eerste twee cliënten waren Joods en hadden allebei een oorlogsverleden. Bepaalde dingen kun je kennelijk niet ontlopen. Zonder dat ik er iets voor hoefde te doen werd ik steeds Joodser, en ik niet alleen. Vorig jaar ben ik met mijn moeder naar Israël gegaan om haar stokoude neef Ted te bezoeken. Mijn moeder, die nooit over de oorlog praatte, ging bij hem zitten en zei: “Kijk ons nou zitten, jij 100, ik 94, en we zijn er nog. De moffen hebben ons toch niet te pakken gekregen.” Dat woord ‘moffen’ was bij ons thuis verboden! Vorig jaar ben ik op de parkeerplaats bij de Maxis in Muiden toevallig in contact gekomen met de vrouw van de Lubavitcher rabbijn Moshe Stiefel. Ze nodigde me voor sjabbat bij hen thuis in Almere uit. Ik trof er een heterogeen, internationaal gezelschap én Joden uit de Flevopolder en uiteraard ook alle negen kinderen van het gezin.

Lisette “Zo Joods als ik me voel, en eigenlijk altijd heb gevoeld, Cohen zo on-Joods ben ik opgegroeid. ‘Gut Sjabbes’ waren woorden die mijn vader gebruikte als hij op vrijdag thuiskwam van zijn werk, en we kregen kippensoep en doppinda’s, aten de gemberbolussen die hij meebracht van bakkerij Theeboom en mochten laat naar bed. Naar muziek luisteren hoorde ook heel erg bij de sjabbesavond. Onze moeder liet ons vaak luisteren naar het muzieksprookje ‘Peter en de wolf’ en ze speelde zelf ook veel piano.” Lisette Cohen werd op 19 mei 1947 in Utrecht geboren als oudste van een gezin met drie kinderen, en groeide op in Laren. Ze was vele jaren actief in groepswerk voor, en met, kinderen uit de oorlog, zowel voor JMW als in haar eigen praktijk. Lisette heeft een dochter en een zoon en is oma van vier kleinkinderen.

38

Pesach-amandelkoek naar Bea Polak • • • • • • • • • • • •

300 gram amandelmeel 200 gram lichtbruine basterdsuiker 100 gram matsemeel 80 gram aardappelmeel 3 grote eieren 50 gram boter op kamertemperatuur snufje zout 1 sinaasappel 1 theelepel oranjebloesemwater bakpapier 1 eetlepel amandelschaafsel 1 eetlepel gewone suiker (of fijne tafelsuiker)

• Verwarm de oven voor op 170 graden (Bea zegt: matig warm). • Bekleed de bodem van een lage taartvorm met bakpapier, vet dat in met wat boter en bestuif met een dun laagje matsemeel. • Meng alle droge bestanddelen, eieren en boter tot een dikke massa. • Rasp de schil van de (goed afgeboende) sinaasappel, pers de vrucht uit. • Werk alle sinaasappelrasp, 1 eetlepel sinaasappelsap en het oranjebloesemwater door het deeg. • Druk het deeg in de vorm en maak de bovenkant glad. • Strooi er het amandelschaafsel en de suiker over. • Bak de koek in 45 minuten goudbruin.

Tijdens haar werk bij JMW organiseerde Lisette een workshop Joods koken waarvoor ze Bea Polak z.l. had uitgenodigd. Tot haar spijt kon ze door het werk niet zelf daaraan deelnemen. Uit het kookboek ‘Recepten uit de Joodse keuken’ van Polak & Polak (Arbeiderspers, 1996) koos ze de Pesachamandelkoek, en gaf er een klein beetje haar eigen draai aan. •

Ongelofelijk, de warmte en gastvrijheid die ik daar voelde. Ik kan het niet verklaren, maar mijn Joodse wortels heb ik zelden zo ongekend intens gevoeld. Ik weet niet wat het betekent, of hoe dit verder gaat, maar realiseer me eens te meer dat aan mij de keus is wat ik doe met wat op mijn pad komt. Als mens én als Jodin, onbelemmerd en in vrijheid.”

39

EITZES VAN ESTHER

Mijn ouders en ik: derde generatie TEKST ESTHER SCHOLTENS

Vraag: Sinds september 2015 studeer ik psychologie aan de UvA in Amsterdam. Kort daarvoor ben ik verhuisd naar een studentenwoning in Amstelveen. Hoewel ik geniet van mijn nieuwe leven is het ook wennen, vooral voor mijn ouders. Ik ben de oudste van drie dochters en de eerste die nu op kamers woont. Mijn moeder belt me iedere dag en mijn vader heeft al vier keer onaangekondigd bij mij op de stoep gestaan. Hij kwam controleren of alles in orde was. Hij wil ook steeds een update van mijn studieresultaten. Daar erger ik me kapot aan. Alsof hij me niet vertrouwt! Zelf hebben ze nooit op zichzelf gewoond. Ze zijn vanuit het ouderlijk huis getrouwd, huurden een appartement in dezelfde straat als mijn grootouders en kregen al snel kinderen. De grootouders in kwestie hebben Bergen Belsen en Auschwitz overleefd. De rest van hun familie werd vermoord. Ik kan me niet anders herinneren dat mijn moeder zowel voor ons, als voor haar ouders zorgde. Ze ging dagelijks bij ze langs, kookte voor ze, deed het huishouden, maakte doktersafspraken, overlegde met de thuiszorg, met de buren en luisterde uren naar de verhalen van mijn oma. Mijn moeder was dan ook altijd moe en leek onder alle zorg gebukt te gaan.

om me te kunnen storten op mijn studie, zodat ik later als psycholoog anderen kan begeleiden en steunen. Ik ben niet dat onbesuisde, onverantwoordelijke kind dat mijn ouders in mij zien. Sterker, ik ga eigenlijk nooit uit, ik drink of blow niet, doe geen gekke dingen, ga met normale mensen om. Het zou bijzonder prettig zijn als mijn ouders zich eens om zichzelf gingen bekommeren en minder om mij. Een tijdje geleden heb ik de film van Natascha van Weezel ‘Elke dag 4 mei’ gezien. Ik herkende veel, maar heb niet het gevoel dat ik een probleem heb. Natuurlijk grijpt het verhaal van mijn grootouders me aan. Het zou raar zijn als dat niet zo was. Maar ik leef toch in een veel veiligere tijd? Welke rampen kunnen er nu nog gebeuren? Ik ben oké, ik doe het goed, ik word niet bedreigd. Wel word ik gek van de constante bemoeizucht van mijn ouders. Eitze: Het moment dat het oudste kind het huis uitgaat is een hele gebeurtenis. Ouders maken vanaf de geboorte van hun eerste kind veel van dat soort gebeurtenissen mee: de eerste keer uit logeren, naar de crèche, naar de grote school, alleen in de trein, met vriendinnen uit en dan de eerste keer dat een kind op zichzelf gaat wonen. Steeds moeten ouders loslaten en erop vertrouwen dat het wel goed zal komen, daar in die grote buitenwereld. Dat is voor alle ouders een hele opgave. De opgave wordt echter groter wanneer ouders denken dat die buitenwereld gevaarlijk is. En jouw ouders hebben daarover een harde les geleerd … van hun ouders. Je schrijft dat jouw opa en oma beiden een concentratiekamp hebben overleefd. Deze vreselijke ervaring, de doorstane ontberingen, de doodsangst, het verlies van dierbaren, heeft ongetwijfeld een wissel getrokken op hun leven en op dat van je moeder. Zij heeft gedaan wat een goede dochter moet doen: stutten en steunen, beschermen en zorgen. Kenmerkend voor de tweede generatie oorlogsgetroffenen: het welzijn van de ouders gaat voor het eigen belang. Dat is wat jij van zeer dichtbij hebt meegemaakt. Je moeder heeft bovendien geleerd dat de wereld allesbehalve veilig is. Ik ken de geschiedenis van je vader niet, maar laten we ervan uitgaan dat ook hij

“Ik word niet bedreigd. Wel word ik gek van de constante bemoeizucht van mijn ouders” Mijn ouders hadden liever gezien dat ik thuis was gebleven. Ze vinden het maar niets: hun kleine meid alleen in een kamertje, ergens in een uithoek van Amstelveen. Maar ik wil juist los! Los van alle zorgen, los van mijn moeder, die het zonder mij al zwaar genoeg heeft en los van mijn vader die mij niet schijnt te vertrouwen. Ik kan het echt zelf wel. Ik wil de vrijheid

40

JMW Thuiszorg staat voor u klaar

deze boodschap heeft meegekregen. Beiden denken dat je liefde toont door te beschermen en te zorgen. Dat je ook liefde kunt tonen door los te laten, door vertrouwen te hebben, zal voor jouw ouders een nieuw concept zijn. Zelfs als ze dit wel WETEN , zullen ze het moeilijk vinden om oude patronen te doorbreken en ernaar te handelen. Maar door nieuwe ervaringen op te doen, kunnen ze zeker wel leren dat ze je met liefde mogen loslaten en dat je je redt, ook in die enge buitenwereld. Je zegt dat jijzelf geen bedreiging ervaart of gevaren ziet. Dat is geweldig! Het valt me wel op dat je erg ‘braaf’ leeft. Je hebt ook erg ‘brave’ plannen: je wilt als psycholoog mensen in nood helpen. Ik heb de neiging te zeggen: Je mag ook wel eens losgaan (ja, ik gebruik dat woord met opzet). Het is trouwens geen toeval dat jongeren uit de derde generatie oorlogsgetroffenen vaak kiezen voor een vak in de welzijns- of zorgsector. Als jouw familie zulk groot onrecht is aangedaan, is het niet vreemd dat je een verschil wilt maken en de zwakkeren in de samenleving wilt helpen. Bovendien heb jij van je ouders geleerd dat helpen, zorgen en dienen goed is. Daar is niets mis mee. Hiermee kom ik op het volgende: je hebt de film van Natascha van Weezel gezien en schrijft dat jij geen probleem hebt. Gelukkig niet, zou ik zeggen! Jij en je familie voldoen echter wel aan een aantal kenmerken. Daarmee behoren jullie wel degelijk tot de tweede en de derde generatie oorlogsslachtoffers. In mijn werk zie ik dat die derde generatie het verlangen heeft de gevolgen van oorlog en vervolging een halt toe te roepen. “Tot hier en niet verder. Ik leef mijn leven zonder angsten en ellende en als het aan mij ligt komt er geen vierde generatie!” Herkenbaar? Als je verder wilt praten, bijvoorbeeld over hoe jouw ouders omgaan met jouw zelfstandigheid, aarzel niet en bel JMW. We maken graag tijd voor je vrij, luisteren en denken met je mee. Bovendien is er een 3G groep die regelmatig bij elkaar komt. De deelnemers praten over onderwerpen die hen allen aangaan: ouders, antisemitisme, Israël, vluchtelingen. En er is altijd plaats voor extra deelnemers! Interesse? Bel naar JMW, 0205776577, en vraag naar Roos van den Berg. Je kunt haar ook mailen: [email protected] •

JMW is in ontwikkeling en ook JMW Thuiszorg verandert mee. Als nieuwe Teamleider Thuiszorg breng ik graag de thuiszorg van JMW nog eens onder uw aandacht. Onze cliënten weten dat wij staan voor professionele zorg met nesjomme. Per direct kunnen wij mensen met een geldige indicatie huishoudelijke zorg, verzorging en begeleiding aanbieden. JMW Thuiszorg is uitsluitend actief in Amsterdam, Amstelveen, Diemen en Duivendrecht. Heeft u nog geen indicatie dan kunnen wij dat snel voor u regelen. Daphna Lazorgan - die Philippe Rubens na zijn pensionering heeft opgevolgd als indicatiesteller - helpt u graag bij het aanvragen van een indicatie. JMW Thuiszorg heeft een enthousiast team van medewerkers die veel kennis en ervaring hebben bij Joodse cliënten, denk daarbij aan specifieke gebruiken binnen een orthodox-Joodse huishouding zoals het kasjeren voor Pesach. Maar je hoeft zeker niet religieus te zijn om als persoon met een Joodse achtergrond toch begrepen te kunnen worden. Onze cliënten zijn over het algemeen zeer tevreden, bij het laatste klanttevredenheidsonderzoek kreeg JMW een 8,5 als rapportcijfer. Onze cliënten geven als feedback dat zij onze medewerkers als zorgzaam en betrouwbaar ervaren.

Mocht u zelf onze hulp nodig hebben of iemand kennen in uw omgeving, neem dan contact op met één van onze medewerkers via telefoonnummer 020-5776 511 of [email protected] Ik wens u een goede Pesach toe en graag tot ziens,

Tina Ujvari

Teammanager JMW-Thuiszorg

4 MEI EN JOM HASJOA HERDENKING VOORSTELLING

FANNY HEYMANN (1942)

“Moeder, moeder waar ben je?”

Een gespeelde familiegeschiedenis. Fanny schildert een portret van haar omgekomen moeder en als vanzelf ontspint zich een gesprek. Over hoe haar eerste levensjaren waren en hoe het leven als “heel” gezin had kunnen zijn. Fanny laat zien dat ze eindelijk over de oorlog heen kan kijken. 14.00 14.30

Ontvangst met koffie /thee Voorstelling “Moeder, moeder waar ben je?” met nagesprek Gezamenlijk Kaddisj Vrij toegang museum Diner (op eigen rekening) Herdenking Hollandsche Schouwburg

15.45 16.00-17.00 17.00-18.15 19.15-20.30

Woensdag 4 mei 2016 Locatie: Amsterdam, exact adres ontvangt u na aanmelding Aanmelden verplicht t/m 25 april 2016. Beperkt aantal plaatsen T 020 577 65 66 E [email protected] Vrije toegang

Voor iedereen met een Joodse achtergrond en eventuele partner

www.joodseactiviteiten.nl

STEMPEL VOOR ARTIKEL 2 MEDEDELING

In de maand mei 2016 ontvangt u mogelijk uw Life Certificate van de Claims Conference. Wij vragen uw aandacht voor het volgende: Om het ontvangen van een stempel soepel te laten verlopen willen wij u erop wijzen dat u twee maanden de tijd heeft. Dus neem de tijd om langs te komen, zo hebben wij ook meer tijd voor u beschikbaar. Denkt u eraan dat u persoonlijk langskomt en een geldig paspoort of identiteitskaart meeneemt? Een rijbewijs geldt hiervoor NIET als geldig identiteitsbewijs. Bedankt voor uw medewerking en tot ziens, De maatschappelijk werkers van JMW

Dichtbij zijn patiënten, collega’s, medewerkers en dichtbij de regio. Ziekenhuis Amstelland is in veel opzichten Aangenaam dichtbij.

www.ziekenhuisamstelland.nl www.joodswelzijn.nl

JMW • Jingles

Jingles-café, alive and kicking

J

ingles is ‘the place to be’ voor iedereen met een Joodse achtergrond die op zoek is naar vriendschap of meer. Met 800 actieve profielhouders groeit de site van Jingles sterk, maar er is meer.

Haag, Oosterbeek en Haarlem hebben Jingles-vrienden zich al aangemeld om te BOBBEN en anderen mee te nemen. Elk Jingles-café start met de presentatie van een actueel en interessant onderwerp van maximaal 20 minuten. Bij het Jingles-café wordt gezorgd voor live muziek. Neem gerust je vrienden mee, zolang het maar bekenden van je zijn met een Joodse achtergrond.

In aanvulling op de Jingles-site is nu ook het Jingles-café geopend. Onderstaand de jaarkalender hiervoor, waarbij het eerstvolgende Jingles-café is op donderdag 21 april (de dag voorafgaande aan Pesach en de eerste sederavond).

Graag tot ziens, tot Jingles! Jaron & Michel namens het Jingles Team Tot slot een kort succesverhaal dat we onlangs ontvingen! Een jaar geleden meldde ik me aan voor Jingles. Niet dat ik moeite had met het vinden van een date, maar wél met een relatie die op den duur ook bestendig zou kunnen zijn. Want wat rest als de passie voorbij is? Hoe kon ik iemand vinden die werkelijk bij mij past? Iemand met eenzelfde diepgang en wie weet ook gemeenschappelijke interesses. Via de Benjamin - het kwartaalmagazine van JMW ontdekte ik dat Jingles bestond. Ik had er nog nooit van gehoord, had er geen behoefte aan en was ook nog nooit op een datingsite geweest. Maar een Joodse vrienden- en datingsite? Wonderlijk genoeg had ik daar geen enkele moeite mee. Sterker nog, het voelde direct vertrouwd! Ik meldde me aan. En voor ik het wist was ik 'online'. Leuk, maar ook wel een beetje spannend. Hoe werkte het? Al speurend en scrollend kwam er ineens een berichtje binnen. Een knipoog. En daarna nóg een knipoog. Zien en gezien worden. Ik had contact. Na verschillende leuke kennismakingen ontving ik bericht van een op Jingles nieuwe profielhouder. De eerste berichten en chat waren heel ontspannen en gezellig. We besloten beiden naar de eerstvolgende Jingles activiteit te gaan. Vanaf het allereerste moment was de klik er en veranderde ons beider leven totaal. Het voelde vanaf het eerste moment zo vertrouwd! Nu zijn we inmiddels een jaar samen en hebben het nog vaak over de manier waarop wij elkaar leerden kennen. Jingles zijn we eeuwig dankbaar! Dit, wat wij meegemaakt hebben wens ik een ieder toe. Wacht dus niet langer als jij ook op zoek bent naar vriendschap of meer. •

Wil je meer weten over de locatie meld je dan aan op www.jonet.nl/jingles. Dus nu, noteren maar! Jingles-café in Amsterdam, 20.00 tot 23.00 uur. Donderdag 21 april Zondag 29 mei Zondag 26 juni (op de dag van Jom Ha Voetbal = internationaal voetbaltoernooi) Zondag 28 augustus Donderdag 6 oktober (twee dagen na Rosj Hasjana) Donderdag 6 november Zondag 4 december Donderdag 29 december (tijdens Chanoeka) Jingles strandparty Zondag 10 juli op het strand

Bij de bepaling van de data en de invulling van het programma is rekening gehouden met de uitkomsten van de Jingles- brainstorm. Zo bleken zowel de donderdag- als zondagavond de meest geschikte tijden om iets te organiseren. Verder worden de aanmeldingen opgesplitst in twee leeftijdsgroepen, zodra de groep daar groot genoeg voor is. De locatie is gezellig en ruim genoeg om elke leeftijdsgroep een eigen plek te bieden. Als basislocatie wordt Amsterdam aangehouden, maar we sluiten niet uit dat Jingles ook in de Mediene actief wordt met een café. De brainstormers waren vrijwel allen zeer enthousiast over zowel de verkozen locatie als de bereikbaarheid. Vanuit het hele land reizen mensen af naar het Jingles-café. Plaats zo nodig een oproep op het Jingles forum als je met iemand wilt meerijden. Vanuit zowel Rotterdam, Den

43

JMW • CDR

Oproep van een Raadslid TEKST MIEKE BONN

N

u of nooit” dacht ik toen ik begon deze brief te schrijven. Ik had er al lang over gedacht iets over mijn beweegredenen voor deelname aan de Cliënten- en Deelnemersraad van JMW, de CDR, aan de lezers van de Benjamin te vertellen maar vond nooit het juiste moment. Tot nu.

Minstens zo belangrijk vind ik het bewaken van dat wat goed gaat en daarmee het naast de ander gaan staan. Ook al gaat het soms om heel zakelijke, concrete dingen, toch weet ik dat het altijd om mensen gaat. Verbeteren wat volgens ons nodig is en behouden wat goed is valt in deze tijd van bezuinigingen niet altijd mee, maar daar komt dan dat woord solidariteit weer tevoorschijn. Waarom ik de behoefte heb om aan jullie, lezers van de Benjamin, deze brief te sturen? Omdat ik zo verschrikkelijk graag meer mensen bij de CDR zou willen betrekken. Iedereen in die Raad kijkt vanuit zijn eigen perspectief naar de zaken waar wij mee te maken hebben en samen staan we sterker. We worden betrokken bij zowel interne als externe zaken. Natuurlijk worden we geacht onze mening te geven vanuit het perspectief van zowel de cliënt als de deelnemer, de maatschappelijke dienstverlening en thuiszorg-cliënten. JMW is niet alleen actief in Amsterdam en omstreken. Ook nemen mensen vanuit de Mediene deel aan de Raad. Op die manier vullen we elkaar goed aan. Denk er alsjeblieft eens over na of jij, jong of ouder, man of vrouw, zin en tijd hebt om onze achterban te vertegenwoordigen. Ook mijn mede-raadsleden kijken uit naar uitbreiding en vernieuwing.

Al jaren maak ik deel uit van die CDR. Ik heb daar destijds zelf voor gekozen en nooit spijt van die beslissing gehad. De woorden recht/onrecht/solidariteit zijn enorm belangrijk voor mij en door in die Raad te zitten kan ik daar inhoud aan geven. Ik heb het nooit kunnen laten mijn mond open te doen als ik ergens onrecht zag of zag dreigen en als deelnemer van de CDR kan ik opkomen voor, en solidair zijn met, hen die dat nodig hebben. Niks opoffering dus, maar gewoon eigenbelang. Het zou helemaal niet gek zijn te stellen dat deze eigenschap zich heeft ontwikkeld, omdat het mij en de mijnen niet altijd gegeven was om onze ‘mond open te doen.’ Aan hen die dat destijds wel gedaan hebben heb ik mijn leven te danken.

Hartelijke groeten en wie weet tot ziens, Mieke Bonn

CLIËNTEN- EN DEELNEMERSRAAD OPROEP

Wilt u ook zitting nemen in de cliënten- en deelnemersraad van Joods Maatschappelijk Werk? U levert daarmee een belangrijke bijdrage aan het in stand houden en verbeteren van de thuiszorg, het ouderenwerk en de (jeugd)hulpverlening aan de Joodse doelgroep.

Voor iedereen met een Joodse achtergrond en eventuele partner

Kijk voor de gehele vacature en meer informatie op de homepage van JMW (zie www.joodswelzijn.nl). U kunt ook rechtstreeks mailen naar [email protected]

www.joodswelzijn.nl

44

JMW • Jonet

Jonet resoneert op Facebook en Twitter TEKST REDACTIE JONET

H

et gaat goed met Jonet, zowel op de website als op sociale media als Facebook en Twitter. Interessant nieuws, spraakmakende columns en levendige debatten zijn op de sociale media van Jonet aan de orde van de dag.

aan: “Ieder bericht komt uiteindelijk op ons Twitteraccount terecht, zodat ook alle twitteraars die bevriend zijn met Jonet onze berichtgeving kunnen volgen. Ons account @JONET_nl telt momenteel een kleine duizend volgers en groeit nog steeds.” Hoewel van Twitter wordt gezegd dat de belangstelling ervoor tanende is, merkt het webteam van Jonet daar nog weinig van. “Onze tweets worden geregeld geretweet. Ze worden gedeeld met anderen, zodat nog meer twitteraars onze berichtjes kunnen zien.”

Jonet is sinds haar start, ongeveer drie jaar geleden, nadrukkelijk aanwezig op Twitter en Facebook. Om met dat laatste sociale medium te beginnen: Jonet heeft niet een, maar twee pagina’s op Facebook. Op de Facebookgroep met de naam Jonet.nl verschijnen de dagelijkse nieuwsartikelen. Daarnaast is er de besloten Facebookpagina met de naam Jonet, waarop wordt gedebatteerd en gesjmoest. “We hebben bewust voor deze opzet gekozen,” zegt webcoördinator Kemal Rijken, omdat we weten dat de kern van onze doelgroep graag besloten wil communiceren. Het besloten forum van onze Facebookgroep biedt een vertrouwd en veilig gevoel, iets wat in deze tijd zeer gewaardeerd wordt.”

Sinds enkele maanden kent Jonet ook een wekelijks peiling. Serphos: “We wilden graag een extra service bieden. Een poll, zou je het kunnen noemen. In deze poll staat altijd een stelling waar onze bezoekers voor of tegen kunnen stemmen. Die poll doet het erg goed en krijgt ook veel aandacht in onze besloten Facebook-groep en op onze open Facebook-pagina. We merken dat mensen het leuk vinden.” De stellingen lopen zeer uiteen, maar hebben altijd actualiteitswaarde. “Onlangs ontving de Turkse premier Erdogan een Joods-Amerikaanse delegatie. Experts vermoedden dat hij de banden met Israël wil aanhalen. We vroegen onze bezoekers daarom of dit bezoek voor de show is of niet. De meeste stemmers dachten van wel.” Internet is een snel medium. Zo kon Jonet meteen de boze tekst van minister Lodewijk Asscher van Sociale Zaken van Facebook plukken en op de site zetten. Rijken: “We zijn daar snel mee. Dit keer was het nieuws van Facebook op de site van Jonet te lezen, maar normaal gesproken is dat niet zo. Onze tip, neem eens een kijkje op de Jonet Facebookpagina’s.” •

Tegelijkertijd wil Jonet er zijn voor bezoekers die niet binnen deze praatgroep willen zitten of die niet Joods zijn. “Daarom is er een aparte nieuwspagina. Iedereen die deze ‘liked’, dat is letterlijk zeggen dat je de pagina leuk vindt, ziet dagelijks in zijn tijdlijn, afhankelijk van je persoonlijke instellingen, wat voor nieuws we brengen. Dat kan letterlijk over van alles gaan dat met het thema Joods te maken heeft.” Jonet biedt nieuws uit Joods Nederland, de Joodse wereld en Israël, aldus Rijken. “Onze nieuwsberichten zijn nooit religieus of politiek gekleurd, maar altijd zoveel mogelijk in balans geschreven. We brengen minimaal drie nieuwtjes per dag die niet alleen gaan over de hoek Amstelveen-Buitenveldert of het conflict in Israël.”

“De kern van onze doelgroep wil graag besloten communiceren” Jonet wil zich onderscheiden met nieuws uit heel Joods Nederland en Israëlisch nieuws dat ‘beyond the conflict’ is. Ook hard en zacht nieuws uit de Joodse wereld komt aan bod. “Verder zijn er achttien columnisten voor Jonet die op maandag en vrijdag hun stukken publiceren. Het gaat om opiniemakers van links tot rechts en van alle gezindten.” Collega webcoördinator David Serphos vult

45

JMW • Activiteiten Informatie over activiteiten of cursussen: Joodse Activiteiten [email protected] of 020 5776566

ACTIVITEITENLADDER

(ma t/m do 9.00 uur -17.00 uur) Lev-JMW [email protected] of 020 577 65 88

JOODSE ACTIVITEITEN EN LEV-JMW

(ma t/m do 9.00 uur -17.00 uur)

Deze activiteiten zijn voor iedereen met een Joodse achtergrond en zijn/haar partner.

April 10

Landelijke Vrijwilligersdag voor alle trouwe JMW vrijwilligers. Programma bestaat uit een rondleiding door het Rembrandthuis en een rondvaart door de Amsterdamse grachten. (Joodse Activiteiten) 17 Joodse Ouderen Dag (JOA dag) voor iedereen die op een gezonde manier oud wil worden en voor iedereen die voor een ander zorgt of door iemand verzorgd wordt. (Lev-JMW) 20 Lezing Jeff Overste over de nieuwe opzet van het Joods Digitaal Monument. (Lev-JMW) 22 april tot en met 1 mei Pesach in Lunteren, een geheel verzorgde Pesach week in de bosrijke omgeving van Lunteren. (Joodse Activiteiten) 26 Pesach diner in Amsterdam. (Lev-JMW) 28 Film ‘Le tango des Rashevski’, een film over een modern Joodse familie, het verlies van een dierbare en de zoektocht naar familiewortels. (Lev-JMW)

12

22

18

18

18

22

Mei 4

10

10

11

11

4 mei en Jom Hasjoa herdenking met de voorstelling van Fanny Heymann (1942) ‘Moeder, moeder waar ben je?’. Een gespeelde familiegeschiedenis, aansluitend diner en Jom Hasjoa herdenking in de Hollandsche Schouwburg. (Joodse Activiteiten) Het Ateam van JMW gaat naar Bloemendaal met het onderwerp ‘Joods zijn zonder drempels’. Praat met elkaar over hoe divers Joodse identiteit kan zijn. (Joodse Activiteiten) Het Ateam van JMW gaat naar Den Haag met het onderwerp ‘Joods zijn zonder drempels’. Praat met elkaar over hoe divers Joodse identiteit kan zijn. (Joodse Activiteiten) Het Ateam van JMW gaat naar Breda met het onderwerp ‘Joods zijn zonder drempels’. Praat met elkaar over hoe divers Joodse identiteit kan zijn. (Joodse Activiteiten) Het Ateam van JMW gaat naar Den Bosch met het onderwerp ‘Joods zijn zonder drempels’. Praat met elkaar over hoe divers Joodse identiteit kan zijn. (Joodse Activiteiten)

25

26 29

Het Ateam van JMW gaat naar Amsterdam met het onderwerp ‘Joods zijn zonder drempels’. Praat met elkaar over hoe divers Joodse identiteit kan zijn. (Lev-JMW) Wim van Dijk vertelt over ‘Emoties in het Jodendom’ met aansluitend discussie bij JOOOOST in Zwolle (Joodse Activiteiten) Lezing Thea Koster (psychotherapeut) over: ‘30 Lessons for Living from the Wisest Americans’ door Karl A. Pillemer over hoe verhalen van ouderen heel waardevol zijn voor de volgende generatie. (Lev-JMW) Het Ateam van JMW gaat naar Rotterdam met het onderwerp ‘Joods zijn zonder drempels’. Praat met elkaar over hoe divers Joodse identiteit kan zijn. (Joodse Activiteiten) Het Ateam van JMW gaat naar Heiloo met het onderwerp ‘Joods zijn zonder drempels’. Praat met elkaar over hoe divers Joodse identiteit kan zijn. (Joodse Activiteiten) Cursus ‘Jodendom op één been’ in Amsterdam. Voor iedereen met een Joodse achtergrond maar met weinig kennis van de tradities en gebruiken. Spijker je kennis over het Jodendom in één dag helemaal bij. (Joodse Activiteiten) Het Ateam van JMW gaat naar Zaandam met het onderwerp ‘Joods zijn zonder drempels’. Praat met elkaar over hoe divers Joodse identiteit kan zijn. (Joodse Activiteiten) Film ‘The Farewell Party’, een film over grenzen en morele dilemma’s. (Lev-JMW) Het Ateam van JMW gaat naar Zwolle met het onderwerp ‘Joods zijn zonder drempels’. Praat met elkaar over hoe divers Joodse identiteit kan zijn. (Joodse Activiteiten)

Juni 1

2

12

46

Dagtocht naar het chocolade atelier te Ridderkerk, koffiestop te Wassenaar en uitwaaien in Scheveningen. (Lev-JMW) Het Ateam van JMW gaat naar Arnhem met het onderwerp ‘Joods zijn zonder drempels’. Praat met elkaar over hoe divers Joodse identiteit kan zijn. (Joodse Activiteiten) Jonet presenteert i.s.m. JMW een bijeenkomst

JMW • Activiteiten

OPROEP: BLIJF OP DE HOOGTE! Is uw e-mailadres onlangs gewijzigd of ontvangt u geen post van ons omdat uw e-mailadres niet bij ons bekend is? Geef het aan ons door via info@joodseactiviteiten.

WIJ ZOEKEN VRIJWILLIGERS!

nl! Wij versturen alle informatie rondom activiteiten, dagtochten, cursussen, films, themabijeenkomsten uitsluitend per e-mail.

16

16

22

30

Gastvrouw/heer gezocht ontmoetingsgroep Heiloo

Een gastheer of een gastvrouw gezocht voor de sociaal-culturele ontmoetingsgroep Tsafon Heiloo in Noord Holland. De vrijwilliger zal ook meehelpen bij het bedenken van het culturele programma en met een paar administratieve taken.

over Sigmund Freud met Sandra Geller in Den Haag. (Joodse Activiteiten) Het Ateam van JMW gaat naar Hilversum met het onderwerp ‘Joods zijn zonder drempels’. Praat met elkaar over hoe divers Joodse identiteit kan zijn. (Joodse Activiteiten) Lezing Leo Frijda over Joseph Roth en Stefan Zweig, twee schrijvers uit het interbellum. (Lev-JMW) Het Ateam van JMW gaat naar Friesland met het onderwerp ‘Joods zijn zonder drempels’. Praat met elkaar over hoe divers Joodse identiteit kan zijn. (Joodse Activiteiten) Film ‘Fiddler on the roof’, klassieke muzikale film gebaseerd op de Jiddische roman ‘Tevye en zijn dochters’ van de Russisch-Joodse schrijver Sjolem Alejchem. (Lev-JMW)

Voor meer informatie: Shirley Ensel [email protected] of 020-5776585

Gastvrouw/heer gezocht koffieochtend Arnhem

Een gastheer of een gastvrouw gezocht voor de koffieochtend in Arnhem. De vrijwilliger zal ook meehelpen bij het uitvoeren van een paar administratieve taken. Voor meer informatie: Shirley Ensel [email protected] of 020-5776585

Gastvrouw/heer gezocht voor Lev-JMW Lev-JMW, het nieuwe ontmoetingscentrum van JMW, is op zoek naar gastvrouwen/heren, die het café en de ontmoetingsruimte gaan bemensen. Van maandag tot donderdag is het centrum open voor koffie, thee, een praatje, cursussen, informatie en advies, hulp bij het opzetten van eigen activiteiten, soep met broodjes, gezelligheid, lezingen, films, gespreksgroepen en nog veel meer. De gastvrouw of gastheer heten de mensen welkom, serveren de koffie, thee, soep en een broodje en bieden ondersteuning bij het programma en de activiteiten. Heeft u belangstelling, dan kunt u informatie krijgen bij: E: [email protected], T: 020-5776588

Doorlopende wekelijkse cursussen en inloop: Lev-JMW, de nieuwe ontmoetingsplek voor mensen met een Joodse achtergrond is open van maandag tot en met donderdag van 10.00 uur tot 16.00 uur. Heeft u behoefte aan gezelschap of zin in koffie, soep of een broodje? U bent van harte welkom. Heeft u een idee? Het team van Lev-JMW helpt u om uw eigen ideeën en dromen vorm te geven.

Lev-Jmw zoekt een vrijwilliger voor de boodschappenbus

Maandag om 10.30 uur Quilten, borduren, breien of andere handvaardigheden

De boodschappenbus rijdt elke donderdagochtend met 8 ouderen naar een winkelcentrum. Ze doen daar de boodschappen, drinken een kopje koffie en gaan gezamenlijk weer terug. De opstapplaats is bij Lev-JMW.

Maandag om 13.00 uur Tekenen en schilderen Dinsdag om 17.00 JMW à la carte met een kosjer 3 gangen menu in de Goudsmitzaal in Beth Shalom

Vindt u het leuk om met een busje te rijden en om ouderen te begeleiden bij het boodschappen doen, neem dan contact op met [email protected] of bel 020 – 577 6588.

Dinsdag om 12.30 uur Meer Bewegen voor Ouderen Dinsdag om 14.00 uur Joodse Geschiedenis Woensdag om 9.30 uur Yoga

47

JMW • Activiteiten

AGENDA

in rummycub, backgammon en klaverjassen. Entree gratis. Graag even van te voren aanmelden.

De bijeenkomsten zijn voor iedereen met een Joodse achtergrond en partner.

Amsterdam

Lev-JMW (voorheen 50+) Lev-JMW: de nieuwe ontmoetingsplek voor mensen met een Joodse achtergrond is open van maandag tot en met donderdag van 10.00 uur tot 16.00 uur. Heeft u behoefte aan gezelschap of zin in koffie, soep of een broodje? U bent van harte welkom. Heeft u een idee? Het team van Lev helpt u om uw eigen ideeën vorm te geven. Contact via [email protected] of 020- 5776588. LET OP: Lev-JMW is gesloten van 25 tot 29 april i.v.m. Pesach.

Cursussen op Lev-JMW Handvaardigheid Iedere maandagochtend om 10.30 uur kunt u samen quilten, borduren, breien of andere handvaardigheden uitoefenen onder begeleiding van een deskundige die al uw vragen kan beantwoorden en u advies kan geven op het gebied van handvaardigheid. Toegang gratis.

Tekenen en schilderen

Maandagmiddag van 13.00 uur.

Meer Bewegen voor Ouderen

Dinsdagochtend om 12.30 uur. €18 per maand.

Joodse Geschiedenis

Dinsdagmiddag om 14.00 uur. €20 per maand.

Yoga

Woensdagochtend om 11.30-12.00 uur door vakdocent Barbara Duijfjes. €20 per maand.

Spelletjesmiddag met Loek en Lilly Woensdag 30 maart, 13 april, 11 mei en 25 mei van 13.30 tot 15.30 uur. Er worden toernooitjes georganiseerd

Lunch en film Iedere laatste donderdag van de maand. Donderdag 28 april ‘Le tango des Rashevski’, een film over een modern Joodse familie, het verlies van een dierbare en de zoektocht naar familiewortels. Donderdag 26 mei ‘The Farewell Party’, een film over grenzen en morele dilemma’s. Donderdag 30 juni ‘Fiddler on the roof’, klassieke muzikale film gebaseerd op de Jiddische roman ‘Tevye en zijn dochters’ van de Russisch-Joodse schrijver Sjolem Alejchem. (let op: duur 3 uur) Lunch vanaf 12.30 uur. De film start om 14.00 uur. Kosten: lunch en film: €10, film: €5. Informatie en opgave: T: 020 5776588 E: [email protected]

Lunch en lezing Iedere derde woensdag van de maand 20 april Jeff Overste vertelt over de nieuwe opzet van het Joods Digitaal Monument 18 mei Thea Koster (psychotherapeut) over: ‘30 Lessons for Living from the Wisest Americans’ door Karl A. Pillemer over hoe verhalen van ouderen heel waardevol zijn voor de volgende generatie. 16 juni Leo Frijda spreekt over Joseph Roth en Stefan Zweig. Twee schrijvers uit het interbellum. Kosten: lunch en lezing: €10, lezing: €5. Informatie en opgave bij Lev-JMW: T: 020 5776588 E: [email protected]

Joodse Ouderen Dag 17 april Kom naar de grote Joodse Ouderen Amsterdam (JOA)dag op 17 april. Voor iedereen die op een gezonde manier oud wil worden en voor iedereen die voor een ander zorgt of door iemand verzorgd wordt. Lev-JMW opent zijn deuren voor personen van 60 jaar en ouder. Wij bieden een doorlopend programma vol van informatie en advies, ontspannende- en verwenactiviteiten. U bent welkom vanaf 13.00 tot 16.30 uur. De entree is gratis. Inclusief hapjes en drankjes. Laat u verrassen.

Opticien advies Vindt u het lastig om naar de opticien te gaan voor een oogmeting of moet uw bril bijgesteld worden? Aaron Katz komt graag langs om u te helpen. U kunt hem bereiken via Lev-JMW via: [email protected] of 0205776588

Dagtochten. Gaat u mee? Op 1 juni 2016 gaan we een gezellige dag doorbrengen met een bezoek aan het Chocolade Atelier te Ridderkerk. We maken een koffiestop in Wassenaar en waaien uit in Scheveningen. 7 september organiseert Lev-JMW een hele dagtocht. Bestemming wordt nader bekend gemaakt. Geef u op voordat de bus vol zit. Aanmelden bij [email protected] of 020-5776588

Feestdagen en maaltijden in de eetzaal van Beth Shalom

Museumbezoek Samen is gezelliger

Lev-JMW organiseert op 26 april 2016 een heerlijk Pesach diner in de Bob Goudsmitzaal van Beth Shalom (Kastelenstraat 80). U bent welkom vanaf 16.45 uur. Kosten: €18 p.p. Leden van het Benjamin service pakket krijgen €2,50 korting Reserveren vóór 21 april via lev@ joodswelzijn.nl of 020 577 65 88.

Samen met anderen een tentoonstelling of museum bezoeken? Je wisselt ervaringen uit en drinkt na afloop samen een kopje koffie. Aanmelden en informatie bij: E: [email protected] T: 020 5776588

Elke woensdagochtend van 09.30 uur - 11.00 uur houdt de ouderenadviseur inloopspreekuur in Lev. De ouderenadviseur informeert, adviseert, begeleidt en bemiddelt bij vragen en problemen die met het

48

Lev-JMW inloopspreekuur

JMW • Activiteiten

Benjamin Service Pakket in samenwerking met Amstelring Ledenservice Met het Benjamin Service Pakket kunt u gebruik maken van allerlei aanbiedingen voor zorgen gemaksdiensten, artikelen en cursussen. Het volledige aanbod kunt u lezen op www. benjaminservicepakket.nl. Naast de algemene diensten hebben wij ook een aantal ‘Joodse’ diensten zoals ‘JMW à la carte’ en ‘In je nopjes aan de knopjes’. Kosten: voor €18,50 per jaar kunt u lid worden van het Benjamin Service Pakket (BSP). Informatie bij Lev-JMW van maandag tot en met donderdag van 9.00 uur tot 17.00 uur: E: [email protected] T: 020-5776588

De Compaan De Compaan is een tablet (een handzame minicomputer) voor ouderen. De tablet voor ouderen is speciaal ontwikkeld voor senioren. De tablet heeft grote knoppen en is eenvoudig te bedienen, ook ouderen op hoge leeftijd kunnen hier moeiteloos mee omgaan. Mogelijkheden van ‘de Compaan’: • herinnering voor het innemen van medicijnen (alarmering) • gedeelde agenda • foto’s ontvangen • berichten sturen/ ontvangen • beeldbellen (telefonisch gesprek waarbij u uw gesprekspartner kunt zien) • spelletjes spelen • de dag indelen via de agenda • surfen over het internet

ouder worden te maken hebben. Indien nodig kan zij doorverwijzen. Niet alleen ouderen, maar ook mantelzorgers zoals partners, kinderen, familie en buren kunnen met hun vragen terecht bij de ouderenadviseur. Afspraak maken is niet nodig. Het inloopspreekuur is gratis.

JMW à la carte Voor zelfstandig wonende ouderen wordt er iedere dinsdag om 17.00 uur een heerlijk kosjer driegangen maaltijd geserveerd in de Goudsmit zaal van Beth Shalom. Kosten: € 15; Leden van het BSP krijgen € 2,50 korting op de maaltijd. Informatie: lev @joodswelzijn.nl of 020-5776588.

Apeldoorn

HaMakor - Geen JMW groep Bijna iedere derde vrijdag van de maand. 10.00 uur - 13.00 uur. Iedereen is welkom. Kosten € 2 Aanmelden: Ritha Groot T 055 533 68 96 of 06 13468309 E [email protected]

Arnhem

Koffieochtend Arnhem 28 april matzelunch (Let op: aanvangstijd is 11.30 uur) 2 juni het Ateam van JMW komt naar u toe met het onderwerp ‘Joods zijn zonder drempels’ Praat met elkaar over hoe divers Joodse identiteit kan zijn. Help drempels voor jezelf en anderen te slechten. Gezellige ontmoetingen voor iedereen moet een Joodse achtergrond en zijn/haar eventuele partner op de 1e donderdag van de maand tussen 10.30 uur en 12.30 uur. Aanmelden: Jennifer Slasi T 06 814 181 10 of E jennifer@slasi. net of Milli v/d Berg T 0317 424 746

Familie en vrienden communiceren via het ‘Portaal’, een online familieomgeving die overal ter wereld bereikbaar is via mobiele telefoon, tablet of gewoon via de computer. Kosten: €299 aanschaf, €12,95 p.m. Leden van het BSP krijgen 10% korting.

49

Den Bosch Bejachad

25 april Kom lekker matzes eten tijdens de matzelunch. Aanvangstijd 12.00 uur tot 14.30 uur 11 mei het Ateam van JMW komt naar u toe met het onderwerp ‘Joods zijn zonder drempels’. Praat met elkaar over hoe divers Joodse identiteit kan zijn. Help drempels voor jezelf en anderen te slechten. Aanvangstijd 13.30 uur tot 15.30 uur. Aanmelden: T 073 521 48 05 (Ingrid) E [email protected]

Breda Finjan

28 april Matzelunch (Let op: wijziging aanvangstijd: 12.00 uur -14.30 uur) 11 mei het Ateam van JMW komt naar u toe met het onderwerp ‘Joods zijn zonder drempels’ Praat met elkaar over hoe divers Joodse identiteit kan zijn. Help drempels voor jezelf en anderen te slechten. 8 juni laatste bijeenkomst seizoen met koffie met gebak op een andere locatie dan in sjoel. Daarna lunch op eigen kosten. Locatie is nog niet bekend. (Let op: wijziging aanvangstijd: 11.00 uur) Bijeenkomsten elke 2e woensdag van de maand. Aanvang bijeenkomsten 10.00 uur (behalve Pesach en de afsluitende bijeenkomst op 8 juni) Informatie: T. van Praagh T 076 58 73 467 E [email protected]

Haarlem/Bloemendaal Tsevet

26 april 2016 Pesach met veel lekkere zelfgemaakte salades, matzes en ander lekkers 10 mei het Ateam van JMW komt naar u toe met het onderwerp ‘Joods zijn zonder drempels’. Praat met elkaar over hoe divers Joodse identiteit kan zijn. Help drempels voor jezelf en anderen te slechten. zondag 12 juni uitstapje (onder voorbehoud). Bijeenkomsten inloop 19.30 uur. Aanvang 20.00 uur. Informatie: Ellen Wambach of Maya van Leeuwen. T 023 525 20 66 (Ellen) of 06- 22236539 (Maya)

JMW • Activiteiten

Heerenveen Mifgasjiem

26 april Pesach matzelunch (let op: dinsdag!) 11 mei lezing over vogels in Friesland 8 juni uitstapje (meer informatie over het programma volgt) 22 juni het Ateam van JMW komt naar u toe met het onderwerp ‘Joods zijn zonder drempels’. Praat met elkaar over hoe divers Joodse identiteit kan zijn. Help drempels voor jezelf en anderen te slechten. Aanmelden voor deze bijeenkomst bij JMW [email protected] of 020-5776566. U bent iedere 2e woensdag van de maand van harte welkom en 2 keer per seizoen op een zondag. Kosten: €12,50 inclusief koffie en gebak en een lunch. Aanmelden: Ro Dalsheim: 06 23 50 20 77 of [email protected] of Richard Frankfort 0592 39 93 66 [email protected]

Hilversum

Gooise Nesjomme 28 april Koffie-Nesjomme met matzes, bruine suiker en meer in St. Joseph, Hilversum (let op: 4e donderdag) 19 mei Huiskamerkoffie 16 juni Koffie-Nesjomme in St. Joseph in Hilversum Bijeenkomsten in principe iedere 3e donderdag van de maand. Informatie: Edith Bernards-Baas T 035 541 47 50 of E edith. [email protected]. W www. gooisenesjomme.nl

Den Haag

Mazzeltov Den Haag. Informatie en aanmelden bij B. Braat T 0172 430628 of E [email protected]

Heiloo Tsafon

26 april matzemaaltijd (let op: dinsdag; aanvang 18.45 uur!) 11 mei het Ateam van JMW komt naar u toe met het onderwerp ‘Joods zijn zonder drempels’ Praat met elkaar over hoe divers Joodse identiteit kan zijn. Help drempels voor jezelf en anderen te slechten. 8 juni filmavond (informatie over de film volgt) Bijeenkomsten vanaf 19.30 uur, start bijeenkomsten 20.00 uur Informatie: Reina Oudgenoeg T 072 533 31 27 of E r.oudgenoeg@ zonnet.nl

Rotterdam

Joffie Koffie 26 april Pesachbrunch (let op: dinsdag!) 18 mei het Ateam van JMW komt naar u toe met het onderwerp ‘Joods zijn zonder drempels’. Praat met elkaar over hoe divers Joodse identiteit kan zijn. Help drempels voor jezelf en anderen te slechten 15 juni muzikaal programma met Eline Bierling op zang en viool en Michiel de Leeuw van Weenen op de piano Iedere derde woensdag van de maand van 10.30 uur tot 12.30 uur. Locatie: LJG, Mozartlaan 99, ingang Bachlaan, Rotterdam. Informatie: Frieda T 06 23179105 of Ali E [email protected]

Mitzwe Bar

Zaandam

26 april Matzelunch van 13.30 – 16.00 uur (let op: andere aanvangstijd!) 10 mei het Ateam van JMW komt naar u toe met het onderwerp ‘Joods zijn zonder drempels’ Praat met elkaar over hoe divers Joodse identiteit kan zijn. Help drempels voor jezelf en anderen te slechten. 14 juni is het thema Sjavoe’ot Bijeenkomsten normaal elke 2e dinsdag van de maand om 14.30 uur. Alle bijeenkomsten in Brasserie

27 april Kom matzes eten met Pesach met een buffet om van te smullen! 18 mei een uitstapje naar de Portugese Begraafplaats Beth Haim in Ouderkerk aan de Amstel. We krijgen een rondleiding met aansluitend een koffietafel. Aanmelden verplicht bij Erna. 25 mei het Ateam van JMW komt naar u toe met het onderwerp ‘Joods zijn zonder drempels’. Praat met elkaar over hoe divers Joodse identiteit

Misjpoge aan de Zaan

50

kan zijn. Help drempels voor jezelf en anderen te slechten 29 juni sjmoesochtend Bijeenkomsten iedere laatste woensdag van de maand van 10.00 uur tot 12.00 uur. Informatie: Erna Houtkooper-Barend T 06 22 47 31 71 of E [email protected]

Zwolle

JOO-OOST 22 mei Wim van Dijk vertelt over ‘Emoties in het Jodendom’ met aansluitend discussie (aanmelden bij Marion of Anneke) 29 mei het Ateam van JMW komt naar u toe met het onderwerp ‘Joods zijn zonder drempels’. Praat met elkaar over hoe divers Joodse identiteit kan zijn. Help drempels voor jezelf en anderen te slechten. Aanmelden bij JMW info@ joodseactiviteiten.nl of 0205776566. Bijeenkomsten voor iedereen met een Joodse achtergrond en hun partner. Aanmelden: Marion de Klijn E [email protected] of Anneke Kopuit E [email protected] T 0570-517502

Bijzondere activiteiten: Save the date

Jonet ism JMW presenteert op: 12 juni Sigmund Freud bijeenkomst met Sandra Geller in Den Haag. Kosten: €20 Opgeven via [email protected]

Save the date Jonet ism JMW presenteert op: 12 juni Sigmund Freud bijeenkomst met Sandra Geller in Den Haag. Kosten: €20 Opgeven via [email protected]

Schadchen 645 Vrouw, 72 jaar, goed verzorgd, woonachtig in ZW-Nederland, zou graag willen corresponderen/kennismaken met leuke man. Veelzijdige interesses. Muziek (klassiek, pop en jazz), concerten, film, reizen, fietsen en wandelen.

641 Actieve weduwnaar, 80 jaar en jonger uitziend, 1.60 meter, liberaal Joods (niet religieus) zoekt gezellige vriendin om samen leuke dingen te doen en een beetje van het leven te genieten. Ik ga graag uit eten, naar de bioscoop, theater, concert, opera, ballet en reis veel, vooral in Europa, het Verre Oosten, Australië en Nieuw-Zeeland, en maak ook veel cruises. Ik woon in Amsterdam-Buitenveldert.

644 Vrouw, 70+, zoekt vriend om samen van het leven te genieten. Alleen is maar alleen, met z’n tweeën kan het toch wel leuker zijn. 643 Man 74 jaar nog recht van lijf en leden, liberaal Joods, gepensioneerd schoolleider voortgezet onderwijs. Oorspronkelijk uit Amsterdam woon ik sinds 20 jaar in Friesland. Ik ben een zorgzaam en openhartig mens met een brede maatschappelijk en culturele belangstelling. Hobby’s zijn o.a. keramiek beschilderen, theater, museum bezoek. Met de auto kom ik overal. Ik zoek een fijne vrouw om het leven mee te delen, goed voor elkaar te zorgen en samen te sprankelen!

Wilt u reageren op een van de oproepen, stuur ons uw brief met linksboven in de hoek het nummer van uw keuze. Wij sturen uw gesloten enveloppe door aan de geadresseerde. Benjamin redactie, o.v.v. Schadchen, De Lairessestraat 145-147, 1075HJ Amsterdam, of per email: [email protected] ook o.v.v. schadchen en met nummer, dan printen wij uw reactie uit en sturen die op.

51

JMW • Activiteiten

GROEPSPAGINA “Mijn vader is Joods, mijn moeder niet” En wat maakt het eigenlijk uit! Je voelt je Joods, wordt vaak als Jood aangesproken, maar bij jou ligt het ingewikkelder. Het is ook een uitdaging. Iets wat jou uniek maakt. Maar ook iets waar je niet helemaal uitkomt. Want wat betekent dat Joodse deel voor jouw identiteit? En hoe geef je het op een manier vorm waar je je goed bij voelt? Praat hierover met anderen die met hetzelfde onderwerp bezig zijn. 4 x om de week een bijeenkomst €40,-

Ik ben van Ná de Oorlog Je hebt wel gehoord van “De tweede generatie”. En je weet dat er een aantal zaken in je leven spelen die hiermee te maken hebben. Niet iedereen uit je omgeving herkent dit, dus het onderwerp aansnijden is niet zo makkelijk. Het gegeven dat je van deze generatie bent geeft je een extra handvat in het leven en maakt je tot een empathisch en sociaal persoon. Om dingen beter te kunnen plaatsen is het fijn om met anderen in gesprek te gaan die één en ander herkennen . Door te horen hoe anderen met momenten in het leven omgaan die dezelfde achtergrond hebben als jij verbreed je je horizon.

Tijdens de oorlog was ik kind

Jongere 2e generatie

Tijdens de oorlog was jij nog kind. Misschien herinner je je nog alles, misschien was je te jong. Maar dat het je heeft gevormd tot het mens dat je nu bent is duidelijk. Nu de tijd is aangebroken dat je op je leven terug gaat kijken ontdek je dat “vroeger” opeens dichter bij lijkt. Maar dat “vroeger” is een kwetsbaar onderwerp wat je niet zomaar met iedereen wil bespreken. Doe dit in een gespreksgroep waar de anderen ook kind waren in een tijd waarin je geen kind kon zijn. Je zal ondersteuning en begrip vinden.

Jij past qua leeftijd niet bij “De 2e generatie” maar qua issues wel. Je zit er een beetje tussenin. Ben je op zoek naar anderen die dat ook zo ervaren en hierover graag met elkaar in gesprek gaan. Doe dan mee met de gespreksgroep van JMW en wissel ervaringen uit met mensen van je eigen leeftijd. Je kan je opgeven als je geboren bent na 1965.

5 x om de week een bijeenkomt €50,-

Ik? Joods? Ik weet niet eens hoe ik de kaarsen aan moet steken! Joods zijn bestaat uit veel meer dan religie. Hoe dat precies zit, wat het voor je kan betekenen en hoe je dat vorm kan geven leer je in deze gespreksgroep. Door met elkaar te praten over verschillende facetten van het jodendom versterk je jouw Joodse identiteit. 4 x om de week een bijeenkomst €40,-

4 x om de week een bijeenkomst €40,-

Jodendom op één been Zondag 22 mei. Je hebt een Joodse achtergrond maar je weet weinig van de tradities en gebruiken. Termen als Jom Kipoer en mezoeza klinken je bekend in de oren, maar hoe zit het ook alweer? Spijker je kennis over het Jodendom in één dag helemaal bij, onder leiding van Leila Notoadikusumo en Moshe Godschalk. Geef je snel op! Nog maar een paar plaatsen beschikbaar! Kosten € 35 inclusief lesmateriaal en lunch

Informatie en aanmelden: [email protected] of 020 577 65 66

4 x om de week een bijeenkomst €40,-

52

JMW • Sjoekertjes & oproepen

SJOEKERTJES & OPROEPEN Verloren Roemeense broer in Nederland Yaffa in Israël verwacht, dat er in Nederland nabestaanden van haar broer, Yosef Guttman Greenstein, zijn.

Documentaire Eli Asser “Oproep aan oud-leerlingen, hun kinderen en kleinkinderen, die tussen 1928 tot 1934 op de van Alphenschool aan de Oude Schans in Amsterdam zaten. Ik zoek voor een documentaire over Eli Asser beeldmateriaal, filmpjes, foto’s , liefst klassenfoto’s waar hij ook op te zien is. Ik zoek ook foto’s van meester de Moor uit die tijd en ik wil graag diens voornaam of initialen weten. U kunt contact met mij, Jan Rutger Achterberg, opnemen via email: [email protected] of telefoon 06 20364829.

Joodse bridge club Yosef is rond 1922 in Iasi in Roemenië geboren. Toen de familie in 1946 naar Palestina vertrok, zijn ze hem in Constantinopel kwijtgeraakt. Vervolgens hoorden ze dat hij in Nederland zou moeten zijn. Heeft iemand informatie voor Yaffa? Zend die dan via brechtonline@gmail. com

Informatie voor Struikelstenen Zeeland De Stichting Werkgroep Struikelstenen Zeeland zoekt nabestaanden, familieleden of bekenden van in de oorlog weggevoerde Joodse Zeeuwen. De eerste 12 struikelstenen zijn op 21 februari 2016 in Middelburg geplaatst. In de komende jaren zullen ook stenen worden geplaatst in Zierikzee, Goes, Vlissingen, Hulst, Terneuzen en Veere, in totaal 120 personen op 55 adressen. Op onze website www.struikelstenenzeeland.nl zetten we verhalen over hen. Mocht u, of iemand die u kent, meer informatie kunnen geven over de niet teruggekeerde Joodse Zeeuwen, wilt u dan contact opnemen met Marianne Gossije: [email protected] of 0118-633695.

Een gezellig begin van de week, kom op maandagavond bridgen bij Nederlands’ enige Joodse bridge club. Iedereen met een Joodse achtergrond is van harte welkom. We spelen op drie niveaus, dus ook beginners voelen zich bij ons op hun gemak. Bij voldoende animo zijn lessen door een gediplomeerde leraar mogelijk. Wilt u meer weten, neem dan contact op met Freddie Salomon telefoon: 06-51992443 of per email: freddie. [email protected]

daar op 11 mei de kinderherdenking, een bijzondere bijeenkomst die helemaal door leerlingen uit groep 8 van de joodse basisschool Rosj Pina en van de openbare Boekmanschool wordt bedacht en uitgevoerd. Vanaf 11.30 uur kunt u deze herdenking bijwonen.

Boek gezocht: Ik zoek het boek Gered uit het Vuur van Moshe Zvi Laufer. Het is nergens meer te koop maar misschien zijn er mensen die het weg willen doen tegen vergoeding. Ik zou er erg blij mee zijn. Ria Pool, telefoon: 058-2884983

Gezocht: een plek om sederavond te vieren. Wij, twee vanuit het christelijk geloof geïnteresseerden in het Jodendom willen nadat we Pasen in Jeruzalem gevierd hebben graag de sederavond voor Pesach in Nederland meevieren. Als u ons wilt verwelkomen, neem dan contact op met Mimi Smits en Jan Haker op 06-22663313

Oproep onderduikgezinnen

Herdenkingen in Hollandsche Schouwburg

De families Schoonman en Kok uit Zaandam hielden tijdens de Tweede Wereldoorlog meerdere Joodse gezinnen in huis verborgen. Na de oorlog is er met die Joodse families nooit meer contact geweest. Ik ben op zoek naar die Joodse gezinnen. Gegevens van de onderduikfamilies: Anton en Cornelia Schoonman - Brandsma, Havenstraat 119, Zaandam, Guurtje Kok–van Putten, Havenstraat 89, Zaandam. Een oom van het gezin, Geert Schoonman, heeft bij de Duitse grens veel Joodse onderduikgezinnen geholpen. Ook hier is weinig over bekend en ook hiervoor ben ik op zoek naar meer informatie.

Op 4 mei vinden de Jom Hasjoa-herdenking en de Nationale Dodenherdenking plaats in de Hollandsche Schouwburg. Ook is

Mocht u kunnen helpen, neem dan contact met me op. Alvast dank, Joanne Nihom: [email protected]

Elke dinsdagavond repetitie van het Ivrietkoor "Al Naharot" o.l.v. De dirigent Doron Peper. Al Naharot zingt prachtige melodieën in het Ivriet en Jiddisch en houdt de joods Israëlische cultuur daardoor levend. Vragen en aanmeldingen: Bertie Rodrigues, email: ivrietkooralnaharot@ gmail.com telefoon: 06-46035540 meer informatie op www.ivrietkoor-alnaharot.nl

53

COLOFON

JMW BUREAUS Hoofdkantoor Amsterdam* De Lairessestraat 145-147, 1075 HJ Amsterdam Telefoon algemeen 020-577 65 77 [email protected] (alg.) www.joodswelzijn.nl (alg.) [email protected] (hulpverlening) Maandag t/m vrijdag van 09.30 - 12.00 uur.

Kantoor Eindhoven Telefoon 040-243 45 45 [email protected] Telefonisch spreekuur Dinsdag 09.30 - 11.30 uur: tel. 040-2434545 Maandag t/m vrijdag 09.30 - 12.00 uur: tel. 020-5776577

De Benjamin wordt uitgegeven door JMW (Joods Maatschappelijk Werk) en verschijnt vier keer per jaar in een oplage van 9.000 exemplaren. Het blad wordt op aanvraag gratis verstuurd naar in Nederland wonende abonnees. Personen in het buitenland ontvangen de Benjamin indien minimaal €25 (meer is welkom) per jaar wordt gedoneerd. U kunt zich abonneren door gebruikmaking van de antwoordbon in deze Benjamin, of door registratie op de website www.debenjamin.info. Het volgende nummer (104) verschijnt 27 juni 2016. Benjamin redactie Hoofdredacteur: Michel Kotek Redactie: Karien Anstadt, Ferry Biedermann, Marianne Fuchs, Esther Scholtens, Jolan Toff, Barbara Tanenbaum, Wouter van der Schaaf, Lea van Coeverden, Patrick Sternfeld.

Kantoor Arnhem* Telefoon 026-445 12 89 [email protected] Telefonisch spreekuur Dinsdag 09.30 - 11.30 uur: tel. 026-4451289 Maandag t/m vrijdag 09.30 - 12.00 uur: tel. 020-5776577

Redactieadres JMW De Lairessestraat 145-147 1075 HJ Amsterdam tel 020 577 65 18 (redactie) tel 020 577 6566 (abonnementadministratie) E-mail: [email protected] www.debenjamin.info

Kantoor Den Haag* Telefonisch bereikbaar tijdens het spreekuur 070-355 56 72 [email protected] Telefonisch spreekuur Dinsdag 14.00 - 15.30 uur: tel. 070-3555672 Maandag t/m vrijdag 09.30 - 12.00 uur: tel. 020-5776577

Vormgeving Luna 3, Utrecht

Kantoor Rotterdam*

Druk Hega Offset, Rijswijk

Telefonisch bereikbaar via JMW Amsterdam Telefoon 020 5776577 [email protected] Telefonisch spreekuur Maandag t/m vrijdag 09.30 - 12.00 uur: tel. 020-5776577

Foto voorpagina Debby Petter, foto: Patrick Sternfeld

*rolstoeltoegankelijk Bezoek onze website www.joodswelzijn.nl Voor een volledig en actueel overzicht van de openingstijden, diensten en activiteiten!

Sluitingsdatum voor het aanleveren van kopij voor het vologende nummer:

5 mei 2016

54

Benjamin service pakket BOODSCHAPPENDIENST: Met de Boodschappenservice aan huis 65+ geeft u zelf online of telefonisch aan bij welke winkels de Boodschappenservice uw boodschappen haalt. De Boodschappenservice gaat op verzoek naar uw eigen vertrouwde buurtsuper, groenteman, slager, bakker of visboer. Bestellingen vóór 17.00 uur worden in Amsterdam de volgende dag bezorgd. In Amstelveen worden de boodschappen op maandag bezorgd. Tot aan de deur of binnengebracht, net wat u zelf wilt.

Prijs € 5,- per bezorging € 10,- inschrijfkosten (vanwege meenemen en weer storten bij de bank) € 1,- toeslag bij contante betaling pinnen mogelijk AMSTELRING LEDENVOORDEEL: € 4,50 per bezorging • geen inschrijfkosten Bij sommige winkels worden extra kosten berekend.

Antwoordbon 103 naam

voorletter(s)

voornaam

adres

postcode

woonplaats

telefoon vast

telefoon mobiel

e-mail

geboortedatum

nationaliteit

man

vrouw

Ik heb wel/geen Joodse achtergrond (*doorhalen wat niet van toepassing is)

(indien van toepassing) naam partner

voorletter(s)

voornaam

geboortedatum

man

vrouw

nationaliteit

wel

geen Joodse achtergrond

Ik wil graag een gratis abonnement op de Benjamin. Ik wil graag informatie over de gesproken Benjamin. Ik wil graag lid worden van het Benjamin Service Pakket. Ik wil meer informatie over:

Ik wil deelnemen aan één van de volgende groepen: Gespreksgroep rouwverwerking

50+ en alleen

Kind in de oorlog

Joodse cultuur in één dag

Kind van een Joodse vader Jongere tweede generatie Mozaïek van je leven

Maak het hokje van uw keuze zwart Uw persoonlijke gegevens worden conform de wet op de privacy behandeld.

Deze bon zenden naar:

datum

JMW – Benjamin abonnementenadministratie DE LAIRESSESTRAAT 145-147 1075 HJ AMSTERDAM

handtekening

De Afdeling Joodse Activiteiten organiseert voor u

rode en witte mierik

PESACH 2016 / 5776

charoset

verse matzes

radijsjes Kies voor uw matzelunch / brunch / diner uit de volgende plaatsen: Amsterdam 26 april

17.00 uur

Arnhem 28 april

11.30 uur

Bloemendaal 26 april

20.00 uur

Den Bosch 25 april

12.00 uur

Breda 28 april

12.00 uur

Den Haag 26 april

13.30 uur

Hilversum 28 april

09.30 uur

Heerenveen 26 april

10.30 uur

Heiloo 26 april

18.45 uur

Rotterdam 26 april

11.00 uur

Zaandam 27 april

10.30 uur

Meer informatie [email protected] of 020 577 65 66 (ma t/m do 9.00 - 17.00 uur). Deze Pesach activiteiten zijn voor iedereen met een Joodse achtergrond en eventuele partner.

matzeballen gremsjelies kaas

Komt u ook gezellig matzes eten in uw regio?

Schrijf je online in op de website en ontvang GRATIS op jou afgestemde informatie en het kwartaalblad de Benjamin!

www.joodseactiviteiten.nl