120e verjaardag van de ontdekking der röntgenstralen in Würzburg Joris Panhuysen
Op 8 november 1895 ontdekte W.C. Röntgen tijdens natuurkundig onderzoek van gassen in Würzburg de straling die later naar hem genoemd werd. 120 jaar later werd het lustrum van die ontdekking op Röntgendag (8 november 2015) in Würzburg gevierd. De Universiteit en de Hoge School organiseerden voor lokale politici en bestuurders een mini- symposium over de betekenis van elektromagnetische straling. Onze zustervereniging, de DRG (Deutsche Röntgen Gesellschaft), ontbrak bij de viering. De Röntgen-Gedächtnisstätte ter plaatse van het laboratorium waar deze belangwekkende ontdekking plaatsvond, hield een open dag op zondag 8 nov. 2015, waar meer dan duizend bezoekers op afkwamen!
In dit gebouw ontdekte Röntgen de stralen De ISHRAD (International Society for the History of Radiology), de internationale zelfstandige variant van onze Historische Commissie – waarvan ook een aantal leden van de Historische Commissie van de NVvR lid zijn –, hield vanwege dit lustrum haar jaarlijkse bijeenkomst op 6 nov. in het Juliusspital en op 7 nov. in de Universiteit van Würzburg, en woonde op 8 nov. het bovengenoemde minisymposium en de officiële viering met alle hoogwaardigheidsbekleders bij. Het was de vijfde bijeenkomst van de ISHRAD. De eerste keer was in 2011 in Remscheid. Daarop volgden in 2012 Gent, in 2013 Canterbury, in 2014 Verona, en dit jaar dus Würzburg. Jaarlijks woonden ook leden van de HC deze bijeenkomsten bij. In 2015
waren dat Kees Vellenga en Joris Panhuysen. De avond voorafgaand aan het ISHRADsymposium verzamelden de reeds aanwezige leden zich in de Weinstube van het Juliusspital. De groep was niet groot. De gezamenlijke interesse in de geschiedenis van de röntgenstraling geeft echter een sterke band, en veel leden kennen elkaar daardoor goed en genoten van het weerzien, het bijbehorende eten en de Frankenwijn. Er waren 20 deelnemers uit Duitsland, de VS, Groot-Brittannië, Australië en Nederland. De symposiumdag op 7 nov. begon met de traditionele korte jaarvergadering. Tijdens deze vergadering werd ons met enige aandrang gevraagd of het mogelijk was de ISHRAD 2016 in Nederland te houden. Wij hebben ons bereid verklaard om dit te bespreken met onze achterban. Voorts was er een dringende vraag om mee te werken aan de website van de ISHRAD. Vervolgens heetten de voorzitters van de ISHRAD en de RöntgenGedächtnisstätte ons welkom en kregen we elf voordrachten van wisselende kwaliteit over diverse onderwerpen.
De voorzitter van de ISHRAD, prof. Adrian Thomas uit Londen, opent de vergadering. Later hield hij een voordracht over de vroegste diagnostiek van de nieren.
Stephan Popp, directeur van de ‘Gedächtnisstätte’, toont Röntgens laboratorium. Daaraan is niets veranderd. De ruimtes ernaast hebben een facelift ondergaan en tonen nu veel uitleg voor geïnteresseerden Dr. S. Lohwasser begon met een interessant verhaal over de verbouwing en het toekomstig gebruik van het drie jaar geleden door de DRG verworven geboortehuis van Röntgen in Remscheid. Dr. D. Vittinghoff (conservator) en M. Michels (manager) prezen het nieuw ingerichte medisch museum van Siemens in Erlangen vakkundig aan. Een bezoek is echt de moeite waard als je in de buurt komt. Wij waren al eerder met de HC in het oude museum. Dr. S. Popp beschreef de nieuwe inrichting van de Gedächtnisstätte in Würzburg. Ons bezoek daaraan tijdens de lunch toonde ons dat ook dat zeer de moeite waard is.
Kort na de ‘ontdekking’ bereikte het bericht in enkele dagen Australië via onderzeese kabels en via Nederlands-Indië en de Australische telegraaf. Robert George vertelde smeuïg hierover en over de familie Bragg; vader en twee zoons waren actief met deze straling. Ze ontvingen de Nobelprijs
Liz Beckmann (GB), bestuurslid van de ISHRAD, vertelt het epos van het intuïtieve genie Hounsfield. Er waren presentaties over de vroege urologische onderzoektechniek, het grote belang voor de röntgenologie van de uitvinding van de CT door Hounsfield, de vroege dosimetrie, de Nobelprijs van de Australiër Braggs, de beschrijvingen van stralingsletsels in het American X-Ray Journal en het vroege gebruik van röntgenstraling door de fysicus prof. Hicks voor diagnostiek en therapie in Sheffield, U.K. Ben Ford vroeg via Skype vanuit New Jersey om referenties van literatuur in het kader van zijn masterthesis over de schade en gevaren van straling (
[email protected]).
Iain Bruinvis is klinisch fysicus aan het NKI in Amsterdam. Hij hield een uitstekende voordracht – mede namens Van der Gugten – over het Antonie van Leeuwenhoek in de periode 1913-1963, met namen als Frans Gaarenstroom, Jacob Rotgans, Gilles Holt, Albert Bouwers en Daniel den Hoed. Dr. Iain Bruinvis gaf een prachtig overzicht van de geschiedenis van de radiotherapie in het Nederlands Kanker Instituut, waarbij hij speciaal het werk van Henk van der Gugten op dit terrein memoreerde. Hij verwees daarbij met nadruk naar de website www.historad.nl. In de jaren ’50 en ’60 waren de röntgenapparaten bij de schoenwinkels trendy en populair. Uwe Busch vertelde wat de stralenbelasting was. Daarom werden ze in 1959 (Zwitserland) en 1973 (Duitsland) – en in de loop der jaren overal – verboden Dr. Uwe Busch (conservator van het Röntgen Museum in Remscheid) beëindigde de serie voordrachten met een verhaal over stralendoses bij het passen van schoenen met behulp van Röntgenstraling.
Na deze uitputtende dag van 8.00 tot 18.00 uur verdwaalde de Nederlandse afvaardiging onderweg naar het restaurant Backöfele. Daar hebben we, ondanks onze late komst, alsnog tegelijk met de anderen heerlijk gegeten. Op zondagochtend was er een sociaal programma, bestaand uit een rondleiding door de zonnige binnenstad en het oudste nog in gebruik zijnde hospitaal van Duitsland, het Juliusspital. Het ISHRAD-deel werd afgesloten met een lunch. In de middag beklommen Kees Vellenga en ik de heuvel waarop het slot van de PrinsBisschop gebouwd werd en genoten daar van zon en wijn. De dag werd afgesloten met het bovengenoemde minisymposium – in het Duits en dus moeilijk voor de Engelssprekende gasten, maar er waren mooie plaatjes en statistieken te zien. Vooral de slotlezing van prof. dr.dr. Wolfhard Semmler, van Medische Physica in de Radiologie te Heidelberg, over röntgenstraling in de techniek, in het heelal, in de astronomie, in de kunst, enz., was boeiend.
Prof.dr.dr. Wolfhard Semmler uit Heidelberg hield op 8 november de afsluitende lezing tijdens de officiële viering van 120 jaar Röntgenstraling over het gebruik en het voorkomen van de straling in techniek, kosmos, kunst, enz. Het geheel was meestal interessant, maar het was vooral een inspirerende bijeenkomst. Het was dus de vijfde keer dat deze jaarlijkse bijeenkomst van de ISHRAD plaatsvond. Er zijn besprekingen gaande dat ook Nederland (waar immers Wilhelm Conrad Röntgen zijn vroege en middelbare jeugd doorbracht) eens gastheer van deze bijeenkomst zal zijn. Daarbij zullen we ook de leden van de NVvR en Radiotherapie en Nucleaire Geneeskunde en Klinische Fysica uitnodigen. Joris Panhuysen
��������������������������������������������������������������������������� ��������������������������������������������������������������������������������� �����������������������������������������������������
