12 augustus 2005 - 56e jaargang no. 32
Sinds kort staat voor de afdeling Precipitation een nieuw bord, een visual display van in totaal 200 tanks. Het gaat om precipitators, primaries/pump tanks, secondaries en trays. Aan de kleuren valt af te lezen hoeveel tanks teveel settle solids hebben en hoe het staat met de residual life (dat is de tijd tussen het in bedrijf nemen van een tank en de periode waarbinnen hij schoongemaakt moet worden). Normaliter moeten de cirkels groen gekleurd zijn. Afwijkingen worden volgens een legenda gekleurd. Het bord is een Best Practice Transfer. John Sibly, President Global Manufacturing AWAC, zag zo een visual display bij Jamalco op Jamaica en vroeg de
overige plants van de business unit het voorbeeld te volgen. Suralco heeft het aangepast aan haar situatie. Soekimin Pawirodinomo en Andro Loods waren belast met de implementatie van het bord in de precipitation area. Onze visual display is ontworpen en in eigen beheer gemaakt door Andy Kromodihardjo, Anil Jhari, Andy Conraad, Perdiepkoemar Koendjbiharie, Soekimin Pawirodinomo en Henri Bhoepsing, allen leden van het ABS Implementation Team Refining. Dit team heeft onder meer tot taak ABSconcepten te ontwikkelen en implementeren en learnings en best practices te sharen.
Bauxco Nieuws no. 32 - 12 augustus 2005
1
Suralco’s Managing Director Warren Pedersen overhandigt een presentje aan Dave Bell van het AWA Atlantic EBS Lead Team.
Een uiteenzetting van de stand van zaken sinds de implementatie van Enterprise Business Solution, EBS, hebben leden van het Suralco implementatieteam gegeven aan leidinggevenden van ons bedrijf. Ze deden dat op donderdag 4 augustus j.l. in aanwezigheid van Dave Bell en Tim Chilvers van het AWA Atlantic EBS Lead Team en Prag Ratra en Andrew Heiliger, de consultants van Oracle, het bedrijf dat in opdracht van Alcoa de gestandaardiseerde computerapplicatie ontwikkelde. De vier gasten hebben in de twee weken voor de ‘Go Live’ van het nieuwe systeem bij Suralco op 1 augustus j.l. assistentie verleend. Hun medewerking werd beloond met houten plaquettes waarop een afbeelding van Paranam Operations en de datum van de EBS ‘Go Live’. Tijdens het operationeel worden van het systeem 2
zijn ‘kinderziekten’ geconstateerd. Bepaalde functionaliteiten die het in de testperiode wel deden, lieten het op het tijdstip van productie, de production instance, afweten. Dit euvel zal met patches worden hersteld. In de tussentijd zullen ‘work arounds’ worden toegepast, waarbij de processen langs een omweg zullen worden uitgevoerd. ,,Een beetje ongerief voor users, maar dat zal gauw tot het verleden behoren”, zegt Glenn Elshot, de Single Point Accountable (SPA) person voor de implementatie van EBS. Bij de bulk load in Pittsburgh is er ook iets misgegaan, waardoor sommige Suralco - medewerkers die toegang moesten krijgen tot het systeem, niet konden worden aangesloten. Voor hen zijn de responsibilities weer aangevraagd, maar in de realisatie is wat tijdverlies opgetreden. Maurice Tjon Soei Len, SPA voor RtP (Requisition to Pay), zegt dat de consultants veel steun hebben verleend bij het linken van bijna 3000 purchase orders aan work orders, wat manuaal moest gebeuren. Er moeten nu nog ongeveer 500 PO’s worden gelinkt. Suralco’s Managing Director Warren Pedersen zei te weten dat de overschakeling van het ene systeem naar het andere nooit vlekkeloos gaat. Hij is ervan overtuigd dat ons implementatieteam samen met de teams in de andere AWA Atlantic – bedrijfslocaties en het Lead Team de issues adequaat zal oplossen. De Oracle consultants blijven tot eind september ‘remote’ beschikbaar voor de oplossing van problemen bij werkzaamheden van Suralconiërs in EBS ondersteunen. Daarna kunnen we ons wenden naar de Oracle Helpdesk in Pittsburgh. Suralco zelf heeft een helpchain. Eventuele problemen in de areas moeten aan de planners worden voorgelegd, die dan contact opnemen met Maurice Tjon Soei Len en Astrid Groenewoud (voor RtP) en met Glenn Elshot en Ricardo Kasandikromo (voor eAM = enterprise Asset Management). Als zij het nodig achten, worden de consultants ingeschakeld.
Bauxco Nieuws no. 32 - 12 augustus 2005
Meredith Mac Arthur, Senior Staff Human Resources Officer, is per 1 augustus 2005 betrokken bij het Refinery Restructuring Project. Ze rapporteert aan Production Manager Michel Pengel. Het Refinery Restructuring Project richt zich op het implementeren van het nieuwe concept van Team Leaders en Group Leaders. Ook worden huidige administratieve activiteiten gereorganiseerd. Het doel van dit project is de efficiëntie te verhogen en een ‘more learning’ organisatie te worden waarin continuous improvement geïntegreerd wordt in de organisatiestructuur. In een bekendmaking wordt Meredith door Managing Director Warren Pedersen bedankt voor het uitstekende werk dat ze heeft verricht als interim Human Resources Manager. “We are convinced that she will approach her new assignment with the same drive, tenacity and innovation she has shown in her previous assignment.” Warren Pedersen heet ook Caroline Ramdin, die terug is in ons bedrijf, welkom. Ze heeft haar taken als Human Resources Manager hervat.
Ongeveer 25 leraren van het Mr. Dr. J.C. de Miranda Lyceum hebben op vrijdag 5 augustus j.l. op eigen verzoek een bezoek gebracht aan Paranam Operations. Enkele weken geleden was een groep studenten van deze instelling bij ons te gast. Human Resources Officer Jan van Dijk, Refining Technician Anil Jhari, Training Supervisor Harold
Kromopawiro, Senior Environmental Engineer Moedio Tirtotaroeno en Senior EHS Engineer Veena Ramtahalsing hebben op hun vakgebied presentaties verzorgd. De leraren toonden bijzondere belangstelling voor het bedrijfsproces. Na een lunch en een plant tour hebben ze zich verpoosd in het Redi Doti Zwembad.
Bauxco Nieuws no. 32 - 12 augustus 2005
3
Voorbeelden van de talrijke pompen die worden gebruikt in het proces van verwerking van bauxiet tot aluinaarde.
Pump sleeves zijn metalen bussen die assen van pompen beschermen tegen slijtage als gevolg van de wrijving met de aspakking. Om deze wrijving zo laag mogelijk te houden, wordt de pakking met water gesmeerd en gekoeld. Het materiaal van de pakking bevat ook bestanddelen die bevorderen dat de wrijving zo laag mogelijk blijft. Het loopoppervlak van de sleeves moet zo glad mogelijk zijn afgewerkt en het moet bestand zijn tegen hitte en slijtage. Sleeves voor de talrijke slurry- en liquor-pompen in de refinery worden grotendeels in de Mechanical
Het opspannen van een voorgedraaide sleeve.
4
Electrical/Instrument Shop vervaardigd uit dikwandige stalen tubing. Het prefabriceren gebeurt op één van de computergestuurde CNC draaibanken. De slijtvaste laag wordt verkregen door onder hoge temperatuur metaalpoeder op het werkoppervlak te spuiten. Dit gebeurt in de Sleeve Metallizing Station. Na deze stap worden de sleeves op maat gedraaid. De opgespoten laag wordt op een slijpbank afgewerkt. ,,Het is het vermelden waard dat ons bedrijf binnen de business unit AWA Atlantic de enige locatie is die pump sleeves vervaardigt”, zegt Supervisor Joor Soerowirjo. De kwaliteit van de opgespoten laag is nog niet geheel naar wens, maar met adviezen van deskundigen wordt getracht verbetering hierin te brengen. Het zelf vervaardigen van de sleeves is financieel ook aantrekkelijk; onze sleeves kosten ongeveer een kwart tot een derde van materiaal dat door een fabriek geleverd wordt. In de Mechanical E/I Shop staat verschillend equipment dat voor het gemak met de naam van de fabrikant wordt aangeduid. Zo is er de “Lodge & Shipley” Engine Lathe, een draaibank voor metaalbewerking. Hij wordt voornamelijk ingezet voor het opspuiten van de pump sleeves en wordt nu Sleeve Metallizing Station genoemd. Hier wordt gebruik gemaakt van powder metal spray, poedermetaal dat de slijtvaste stalen laag op de sleeves moet vormen. Het spuiten gebeurt met een speciale brander.
Bauxco Nieuws no. 32 - 12 augustus 2005
Sadiwirjo Legiman bezig met het voorverwarmen van de sleeve. In de rechter bovenhoek de afzuigkap. Ruud Inderson (links) en Sanjay Ramadhin kijken toe.
De “Lodge & Shipley” Engine Lathe werd van een eigen zuigkap voorzien om de vrijgekomen gassen, die schadelijk kunnen zijn voor de gezondheid, af te zuigen en te filteren. Dit is een vereiste van EHS en ISO. Eerder werd een mobiele afzuig/filterinstallatie ingezet. Het mondstuk van de inlaat was echter niet geschikt om alle gassen af te zuigen. De zuigkap die er nu is, werd vorig jaar ontworpen door Natin - student J. Ronoredjo, als onderdeel van zijn afstudeerwerkstukken.
De sleeve na een afkoelingsproces in een bak met fiberfrax-poeder.
Het eindproduct, op maat gedraaid en geslepen. Het opspuiten van metaalpoeder om een slijtvaste laag te krijgen.
Het verwijderen van de sleeve na het opspuiten van metaalpoeder.
Een zgn. ‘rotating assembly’ van een liquor pomp, voorzien van sleeves.
Bauxco Nieuws no. 32 - 12 augustus 2005
5
De Alcoa Self-Assessment Tool, ASAT, waarmee processen getoetst worden, verkeert in een overgangsfase. In de vorige editie schreven we dat ASAT zal worden opgenomen in OpEx, Operational Excellence. Beide tools hebben alles te maken met het Alcoa Business System, ABS. Standaardisatie is de rode draad, alles moet volgens zichtbare standaardmethoden worden gedaan. ,,Op weg naar operationele uitmuntendheid” heet een document dat Alcoa Chairman en Chief Executive Officer Alain Belda publiceerde. Om de beste onderneming te worden, moeten we consistent te werk gaan in al onze bedrijven, met duidelijke normen, verwachtingen, maatstaven en taken. Normen hebben ons succes helpen boeken in EHS en financiële rapportage, want waar je ook bij Alcoa kijkt: deze processen zijn altijd consistent. Maar in onze operaties voert inconsistentie nog steeds de boventoon. Hier moet wat aan gedaan worden om ervoor te zorgen dat onze operaties voldoen aan dezelfde strenge vereisten en prestaties die in onze andere activiteiten haalbaar bleken.
momenteel alleen onze best presterende bedrijven van profiteren. Bedrijfscasussen bepalen wat de juiste doelstellingen voor rendement van kapitaal, groeikansen en bedrijfsmaatregelen zijn. Strategieën maken duidelijk waar we moeten beginnen en waarop we moeten focussen. De ABS OpEx ASAT brengt ons een stap verder en laat ons zien hoe we strategieën overal binnen de organisatie effectief kunnen inzetten door ons te concentreren op personeelscapaciteiten, procesoptimalisatie en betrouwbaarheid van uitrusting.
Het Alcoa Business System (ABS) dient om onze strategieën en processen te verbeteren en ons fantastische bedrijfspotentieel te ontsluiten. We hebben fraaie successen gezien op gebieden waar ABS als alomvattend systeem is ingezet en gebruikt is om strategie te definiëren, te laten zien waar beperkingen golden en waar kansen voor verbetering lagen. Ik heb met u echter ook mijn frustratie gedeeld over het feit dat deze successen niet overal geboekt worden en dat dit vaak ook niet snel genoeg gebeurt. Wij schatten dat gebrek aan stabiliteit in uitrusting, processen en personeel elk jaar resulteert in ten minste US$ 400 miljoen aan gemiste kansen. Dat kunnen we ons niet veroorloven.
Dit nieuwe hulpmiddel stelt aan onze operaties dezelfde strenge eisen (en levert hopelijk dezelfde fantastische resultaten) als we gezien hebben voor veiligheid (doelstelling van nul incidenten), financiën (doelstelling van nul zwakke plekken in controle) en milieu (doelstelling van nul milieuovertredingen). Het gaat in dit geval om het uitroeien van operationele verspilling.
De ABS Operational Excellence Alcoa Self-Assessment Tool (ABS OpEx ASAT) die onlangs gelanceerd werd, dient ter institutionalisatie van het ABS-proces en om ons fantastische bedrijfspotentieel te ontsluiten door duidelijke verwachtingen, doelstellingen, activiteiten en controles te formuleren zodat we overal binnen de onderneming die kansen aangrijpen waar 6
De ABS OpEx ASAT is intern ontwikkeld door de mensen die ABS en onze bedrijven het beste kennen. Hij zal een duidelijke basislijn trekken van uw operationele positie wat betreft A3inzet en processtabiliteit. En hij geeft duidelijke binaire feedback over de dingen die gedaan moeten worden om onze bedrijven te verbeteren, met duidelijke maatstaven voor succes. U hebt gevraagd om duidelijkheid over de verwachtingen aangaande ABS en Kwaliteit, en de Executive Council en ikzelf zijn het ermee eens dat die duidelijkheid nodig is. De ABS OpEx ASAT valideert wat u doet en laat duidelijk zien wat er van ABSimplementatie verwacht wordt. Bauxco Nieuws no. 32 - 12 augustus 2005
In het streven om verspilling te elimineren voegt de nieuwe ASAT normen voor ABS, procesmanagement, onderhoud en productintegriteit samen zonder het netto aantal vereisten te verhogen. ASAT’s voor onderhoud en EHShuishouding worden geëlimineerd om te voorkomen dat er dingen dubbel gedaan worden. Het team heeft in laatste instantie een document gecreëerd dat veel korter is dan als u alle dingen zou samenvoegen die de ABS OpEx ASAT vervangt. De ABS OpEx ASAT is geen checklist. Hij schrijft niet voor welke tools onze technische teams moeten gebruiken. In plaats daarvan is het een wegenkaart naar ABS, om ervoor te zorgen dat we consistent produceren waartoe we in staat zijn… en om een structuur te creëren waarmee we aan de verwachtingen van de klant kunnen voldoen en de capaciteiten van de concurrentie kunnen overtreffen. Wat zal hiervan het resultaat zijn? Door een duidelijk antwoord te verkrijgen op de vraag “Hoe goed doen we het?” en een route voor verbetering uit te stippelen, zal de ABS OpEx ASAT de inzet van ABS versnellen. Dat levert reële bedrijfsresultaten op en geeft uw vestiging in laatste instantie het recht om te groeien. Het is een reis die ik in de toekomst graag met u zal ondernemen. Alain Belda
DODELIJKE SUIKER Een kleine vier jaar geleden kwam Greet van den Berghe, hoogleraar intensieve geneeskunde in Leuven, met schokkend nieuws. Met een vrij eenvoudige maatregel had ze de sterfte bijna gehalveerd onder patiënten die na een zware operatie op de intensive care lagen. Daarvoor had ze geen revolutionair nieuw geneesmiddel nodig, maar iets heel gewoons: insuline. Meer insuline betekent minder suiker in het bloed, en dat bleek de overleving enorm ten goede te komen. Waarom dit zo levensreddend werkte, was toen nog niet goed duidelijk. Een vervolgartikel in het Journal of Clinical Investigation werpt er meer licht op. Van den Berghe: ,,Dit type patiënten heeft van nature een verhoogde bloedsuikerspiegel en is niet erg gevoelig voor de werking van insuline, waarmee je de suikerspiegel weer omlaag kunt brengen. De medische wereld ging er tot voor kort van uit dat die hoge suikerspiegel een soort natuurlijk beschermingsmechanisme was, waaraan je dus niets moest doen - zonder dat daar wetenschappelijk bewijs voor was. IC-patiënten kregen daarom alleen insuline als hun bloed zoveel suiker bevatte, dat het boven de zogenaamde nierdrempel kwam, ongeveer 12 millimol per liter. Boven die concentratie gaan de nieren extra urine maken om van de suiker af te komen.” ,,Wij toonden aan dat dit een ernstige misvatting was. We zorgden door extra insuline te geven dat patiënten na een zware operatie niet méér suiker in hun bloed hadden dan je bij gezonde mensen vindt, namelijk tussen de 4.4 en 6.1 millimol per liter. Van die patiënten gingen er veel minder dood dan van de controlegroep: 4.6 in plaats van 8 procent. Bovendien kwamen infecties, nierproblemen en zenuwschade minder voor, hoefden we minder bloedtransfusies te geven én
Een hoge bloedsuikerspiegel beschermt het ernstig zieke lichaam, dacht de medische wereld tot voor kort. Fout, toonden Belgische onderzoekers eind 2001 aan. De sterfte op de intensive care halveert als je de suiker streng onder controle houdt met insuline. Nu, na bijna vier jaar speurwerk, snappen ze ook waaróm insuline zo levensreddend werkt. waren deze patiënten veel sneller genoeg hersteld om naar een gewoon ziekenhuisbed te verhuizen.” Tot 2002 zijn er in ziekenhuizen overal in de wereld dus vele duizenden ICpatiënten meer overleden dan nodig was geweest? Van den Berghe: ,,Ja, daar komt het wel op neer. Maar niemand wist dat het zo eenvoudig was om de sterfte omlaag te brengen.” Het onderzoek werd destijds uiteraard zo snel mogelijk gepubliceerd, in het New England Journal of Medicine. ,,Bij ons artikel verscheen een commentaar van collega Timothy Edwards,” vertelt de Leuvense hoogleraar, ,,waarin hij
Insuline werd in 1922 voor het eerst geïsoleerd door de Canadese chirurg Frederick Banting.
schreef dat onze conclusies alleen golden voor chirurgiepatiënten. Voor andere IC-patiënten was nog niet bewezen dat intensieve behandeling met insuline heilzaam was. Wetenschappelijk gezien had hij gelijk, maar vergeet niet dat de bestaande praktijk ook allerminst op hard bewijs was gebaseerd!” Eigenlijk vindt ze het een gemiste kans. Volgens Jozef Kesecioglu, hoofd van de intensive care van het Universitair Medisch Centrum in Utrecht, was het artikel van Van den Berghe een belangrijke stap vooruit. ,,Het zal weinigen in het vak zijn ontgaan. Hier waren we altijd al voorzichtig om de glucosewaarden (het bloedsuikergehalte) niet zover te laten stijgen als ze in de controlegroep van dit onderzoek deden. En niet lang na deze publicatie hebben we de streefwaarden verder verlaagd, tot iets boven het niveau die Van den Berghe aanraadt. Bij een klein deel van de Bauxco Nieuws no. 32 - 12 augustus 2005
patiënten is dat nog niet goed mogelijk, omdat hun glucosewaarde snel omlaag kan schieten. En dat kan ook ernstige schade aanrichten.” Hoe is het in andere ziekenhuizen? Kesecioglu: ,,Iedereen kent dit onderzoek, maar dat wil niet zeggen dat overal meteen de werkwijze is aangepast. Tegenstanders wijzen erop dat dit maar één onderzoek was, in één ziekenhuis, bij één type patiënt, waarbij de controlegroep wel erg hoge glucosewaarden had. Ik denk wel dat ze meer overtuigd zullen zijn nu de groep van Van den Berghe in het Journal of Clinical Investigation helder uitlegt waaróm glucose zo schadelijk is en via welke mechanismen insuline de patiënt beschermt.” Dat verhaal staat bol van de signaalmoleculen van allerlei pluimage, die elkaars effecten op verschillende manieren beïnvloeden. De voornaamste conclusies zijn desondanks niet zo ingewikkeld, zegt Van den Berghe. “Een hoge concentratie glucose in het bloed lijkt vooral zo gevaarlijk te zijn vanwege het effect op het endotheel, de binnenbekleding van de bloedvaatjes. Als dat niet goed functioneert, stroomt er niet genoeg bloed naar de organen, zodat die te weinig zuurstof krijgen. Veel IC-patiënten gaan daaraan dood. Insuline beschermt het endotheel door de glucoseconcentratie te verlagen en ook nog door de aanmaak van stikstofmonoxide in ontstekingscellen te remmen. Stikstofmonoxide heeft in hoge concentratie allerlei schadelijke effecten. Ja, het is nog best ingewikkeld, maar toch een stuk minder complex dan we altijd dachten.” Naast dit onderzoek heeft de Leuvense hoogleraar een tweede studie uitgevoerd, waaruit blijkt dat de sterfte inderdaad bij álle IC-patiënten sterk kan worden teruggedrongen met een streng insulineregime. Elmar Veerman, Noorderlicht Nieuws 7
EPILEPSIE Epilepsie (vallende ziekte) is een veelvoorkomende aandoening waarbij herhaaldelijk aanvallen (toevallen) optreden als gevolg van een plaatselijke verstoring van de elektrische activiteit in de hersenen. Bij de meeste epilepsiepatiënten is de aandoening met medicijnen goed in de hand te houden. Er is niet altijd een duidelijke oorzaak van epilepsie aan te geven. Mogelijke oorzaken zijn: erfelijke aanleg, ontstekingen (bijvoorbeeld hersenvliesontsteking, hersenontsteking), hersenbeschadiging door een ongeluk, hersenbloeding, hersentumor, medicijnvergiftiging en reflexepilepsie. Wat zijn de verschijnselen van epilepsie? We zeggen dat iemand aan epilepsie lijdt, wanneer hij regelmatig epileptische aanvallen heeft. Het komt ook heel vaak voor dat iemand eenmalig een epileptische aanval krijgt. Het verloop van een epileptische aanval kan uiteenlopen. Er kunnen verschijnselen optreden als spiertrekkingen, plukken aan kleding, smakken met de lippen, ongewone zintuiglijke gewaarwordingen of déjà-vu-ervaringen, maar ook bewustzijnsverlies met ritmische schokbewegingen en stuipen in de armen en benen, in combinatie met onregelmatige ademhaling. Afhankelijk van het type duurt een aanval meestal tussen een paar seconden en enkele minuten lang. In uitzonderlijke gevallen duurt een aanval urenlang. In dat geval is er sprake van een ‘status epilepticus’. Soms wordt een aanval voorafgegaan door een waarschuwingssignaal. Verschillende soorten aanvallen Er wordt onderscheid gemaakt tussen ‘gegeneraliseerde’ en ‘partiële’ epileptische aanvallen. Bij een gegeneraliseerde aanval 8
vinden de abnormale elektrische ontladingen overal in de hersenen plaats. In dit geval treedt ook bewustzijnsverlies of bewustzijnsverandering op. Bij een partiële of focale aanval is slechts een bepaald gedeelte (focus) van de hersenen betrokken bij de abnormale elektrische ontladingen. Gegeneraliseerde aanvallen kunnen de volgende vormen aannemen: Absence (afwezigheid) of petit mal (kleine aanval): de patiënt is vijf tot vijftien seconden afwezig en staart voor zich uit; vervolgens gaat hij weer gewoon door met zijn bezigheden. Myoclone aanval, ook wel ‘impulsief petit mal’: een zeldzame vorm van epileptische aanval waarbij het lichaam ritmisch begint te schokken als gevolg van elkaar opvolgende spiersamentrekkingen. Meestal gaat het daarbij om de bovenste ledematen. Er treedt geen bewustzijnsverlies op. Tonisch-clonische aanval of grand mal: het lichaam verstijft eerst, waarna er ritmische spiertrekkingen volgen, meestal in alle vier ledematen. Tonische aanval: er is alleen sprake van spiercontractie, zonder ritmische spiertrekkingen. Atonische of akinetische aanval: een plotseling wegvallen van de spierspanning in het hele lichaam; dit kan leiden tot bewustzijnsverlies en neervallen van de patiënt. Bij een partiële aanval worden twee typen onderscheiden: Eenvoudige partiële aanval: een deel van het lichaam begint te schokken waarna de spiertrekkingen zich ook naar andere delen van het lichaam uitbreiden. Welke verschijnselen optreden bij een partiële epileptische aanval hangt af van welk gebied van de hersenen erbij betrokken is. De verschijnselen kunnen variëren van spiertrekkingen, verdoofdheid, Bauxco Nieuws no. 32 - 12 augustus 2005
zweten, duizeligheid en misselijkheid tot veranderingen in het gehoor, de reuk en de smaak. Deze verschijnselen duren enkele seconden en kunnen daarna volledig overgaan. Er is geen bewustzijnsverlies. Complexe partiële aanval: hierbij komen dezelfde verschijnselen voor als bij de eenvoudige partiële aanval, maar deze vorm gaat gepaard met bewustzijnsverlies. Deze vorm van epilepsie gaat uit van de temporale hersenkwab, die onder het slaapbeen ligt, en kenmerkt zich door aanvallen op het gebied van de psychomotorische processen (neurologische activiteit die psychische ervaringen en spierbewegingen veroorzaakt). De patiënt herhaalt steeds bepaalde bewegingen, zogenaamde ‘automatismen’. Voorbeelden hiervan zijn: smakken, aan de kleren plukken, rondlopen alsof de persoon dronken is. Andere verschijnselen zijn dat de patiënt de omgeving als een onwerkelijkheid ervaart of juist denkt wat er gebeurt al eerder te hebben meegemaakt. De patiënt is zich tijdens de aanval niet bewust van zijn eigen handelen of van de omgeving. CZ Medisch AZ - Medische encyclopedie
