1+1=3 Veranderingen in het leven van een derde-cultuur-kind Anna-Carina Walraven Klas H1C
Figuur 1. [Wereld in gezicht] (z. j.) Auteursrechthebbende onbekend. Overgenomen van http://expatwithkids.blogspot.nl/2011/09/you-know-youre-third-culture-kids-when.html
In Kameroen ben ik opgegroeid als zendelingskind, toen ik veertien was zijn wij als familie teruggekeerd naar Nederland. Deze cultuur verandering heeft grote invloed op mij gehad. Dit heeft mij gebracht tot de vraag: welke invloed heeft het veranderen van de ene cultuur naar de andere op de ontwikkeling van derde-cultuur-kind volgens de cognitieve psychologie? Een derde-cultuur-kind heeft in verschillende culturen geleefd en delen van die culturen overgenomen waardoor het kind een soort derde cultuur vormt. De cultuur van een samenleving heeft invloed op de ontwikkeling dat kind. De cognitieve psychologie stelt dat mensen denken in schema’s om de werkelijkheid te begrijpen, deze schema’s worden beïnvloed door cultuur. Wanneer iemand verandert van cultuur moeten deze schema’s worden aangepast om de nieuwe werkelijkheid te kunnen begrijpen. Dit kan voor een derde-cultuur-kind grote gevolgen hebben, want wanneer die omgeving verandert is het een stuk lastiger om die werkelijkheid te kunnen begrijpen en heeft het kind dus tijd nodig om zijn beeld bij te stellen. Ik zie dat dat vaak grote onzekerheid tot gevolg heeft en kan leiden tot een identiteitscrisis. Hoewel ik het zelf ook lastig heb gevonden om me in Nederland thuis te gaan voelen, waardeer ik mijn ervaringen in Kameroen enorm.
INLEIDING In 1995 zijn mijn ouders naar Kameroen verhuisd om daar als zendeling te werken, met een aantal koffer en dozen en drie kleine kinderen zijn ze het avontuur aangegaan. Één van die drie was ik, een baby van 6 maanden, de andere twee waren mijn broers. Jarenlang hebben mijn ouders in Kameroen gewerkt met kerken, tot 2009, toen was het tijd om terug te gaan naar Nederland, de plek die voor mij eigenlijk alleen bestond in een droom. Als 14 jarig tiener meisje kwam ik terecht in een wereld die eerst alleen in films en fantasie bestond. Die verandering van cultuur heeft een grote invloed op mij gehad zowel positief als negatief. Voor dit essay was ik daarom ook erg enthousiast om het onderwerp van veranderen van cultuur onder de loep te nemen. De kern vraag voor mijn betoog luidt: Welke invloed heeft het veranderen van de ene cultuur naar de andere op de ontwikkeling van derde-cultuurkind volgens de cognitieve psychologie? Het is een complexe vraag, daarom zal dit duidelijker worden door eerst te kijken naar de betekenis en de kenmerken van een derdecultuur-kind, daarna licht ik met behulp van verschillende bronnen toe welke invloed cultuur heeft op de ontwikkeling van een kind. Ook zal de cognitieve psychologie aan bod komen en wat zij zegt over het veranderen van de ene cultuur naar de andere.
KENMERKEN VAN EEN DERDE-CULTUUR-KIND
Toen wij in Kameroen woonden stonden er altijd wel een paar kinderen op het hek rondom ons huis onze tuin in te kijken om te zien wat wij deden. Toen wij op verlof waren in Nederland was het voor ons, kinderen van 3, 5 en 7 jaar, dus de normaalste zaak om voor het grote raam van onze buurvrouw te gaan staan en naar binnen te kijken. Volgens verschillende boeken zijn mijn broers en ik derde-cultuur-kinderen, maar wat houdt dat precies in? “Een TCK of derde-cultuur-kind is een persoon die een belangrijk deel van zijn jeugd heeft doorgebracht in een andere cultuur dan die van zijn ouders, zodat elementen van zowel de gastcultuur als de cultuur van de ouders zijn geïntegreerd tot een derde cultuur” (“Wat is een MK,” para. 2). Dit kind heeft met elke cultuur een bepaalde affiniteit, maar het ziet zichzelf niet als een deel van die culturen. Een derde-cultuur-kind voelt zich daarom ook het meest op zijn gemak bij mensen die eenzelfde achtergrond hebben. (Schmid, 2002) Wat kenmerkt een derde-cultuur-kind? Cathy Schmid (2002) geeft in haar boek Un enfant, deux cultures een uitgebreide lijst met algemene kenmerken van zo’n kind. Allereerst kijken we naar de voordelen van het leven in verschillende culturen. Een derde-cultuur-kind heeft veel kennis van verschillende culturen en verschillende talen, vaak gaat dat gepaard met het gemak van communiceren met anderen en de acceptatie van verschillende culturen. Ook is die persoon flexibel en past zich gemakkelijk aan een situatie aan. Hij heeft vaak een goede band met zijn ouders en is over het algemeen gevoelig. Tegenover deze voordelen staan ook verschillende nadelen. Een derde-cultuur-kind heeft namelijk weinig wortels in een bepaalde cultuur en heeft de neiging zich vaak te verplaatsen. Ook ervaart hij vaak problemen met zijn identiteit en kan emoties gaan opkroppen. Diepe relaties zijn lastig aan te gaan en vaak zijn er loyaliteitsconflicten. Het leven van een derdecultuur-kind kan ook te beschermd zijn geweest waardoor de confrontatie met ‘de echte wereld’ een grote schok kan zijn. Ook ervaren deze kinderen vaak wantrouw en onevenwichtigheid in hun leven. Er zijn nog veel meer kenmerken van een derde-cultuur-kind te noemen, maar met de hierboven genoemde algemene kenmerken valt een goed beeld te schetsen van de voor- en nadelen van het leven als derde-cultuur-kind.
DE INVLOED VAN CULTUUR OP DE ONTWIKKELING VAN EEN KIND “Cultuur is een door een gemeenschap gedeeld systeem van waarden, normen, ideeën, attitudes, gedragingen, communicatiemiddelen en de producten ervan, die van generatie op generatie worden overgeleverd” (Van Oudenhoven, 2012, p. 12). Cultuur is een breed begrip met veel verschillende eigenschappen. In zijn boek noemt Van Oudenhoven de hierboven geciteerde betekenis van cultuur en om de breedte van cultuur verder uit te werken noemt hij er een aantal kenmerken van. Zoals: cultuur wordt niet door iedereen op dezelfde manier ervaren, sommige mensen gaan juist tegen de normen en waarden van een cultuur in. Ook wordt een cultuur door het gedrag van haar leden beïnvloed en andersom. In de loop van de jaren verandert cultuur door ecologische of economische omstandigheden, het is dus adaptief (Van Oudenhoven, 2012). Voordat er gekeken wordt naar de invloed(en) van cultuur op de ontwikkeling van een kind, is het belangrijk te kijken of er überhaupt sprake is van invloed tussen die twee. Van Oudenhoven (2012) zegt dat de mens een samenstelling van biologische en culturele factoren is. Hieruit kan dus geconcludeerd worden dat er sprake is invloed van cultuur op de mens en dus op ook een kind. In haar boek over de levensloop van een mens formuleert Rögels (2007) drie invloeden op de ontwikkeling van een mens. Als eerste zijn er normatief tijdsgebonden invloeden, dat zijn biologische en omgevingsinvloeden die per leeftijd verschillen, zoals het leren spreken en schrijven. Ten tweede zijn er normatief historisch gebonden invloeden, biologische en omgevingsfactoren die te maken hebben met een historische tijd een de situatie in de maatschappij, bijvoorbeeld de economische crisis of een oorlog. En als laatste noemt ze de niet-normatieve invloeden, dat zijn invloeden die persoonsgebonden zijn en niet gelden voor een historische tijd of een bepaalde leeftijd, dit is bijvoorbeeld een ziekte of een verhuizing. Dit zijn categorieën voor invloeden op de ontwikkeling van een persoon en hier valt cultuur dus ook onder. Concluderend kunnen we zeggen dat de cultuur van een gemeenschap of land invloed heeft op een mens en dus ook op een kind. Er zijn drie categorieën van invloeden op ontwikkeling: leeftijdsgebonden invloeden, historische tijdsgebonden invloeden en persoonsgebonden invloeden.
HET VERANDEREN VAN DE ENE CULTUUR NAAR DE ANDERE VOLGENS DE COGNITIEVE PSYCHOLOGIE
De hoofdvraag van dit verslag luidt: Welke invloed heeft het veranderen van de ene cultuur naar de andere op de ontwikkeling van een derde-cultuur-kind volgens de cognitieve psychologie? De cognitieve psychologie is de psychologie van het denken in schema’s, in mentale plannen die we opbouwen en waarmee we de werkelijkheid kunnen interpreteren (Van Vliet, 2006). Nu zal worden ingegaan op wat de cognitieve psychologie zegt en hoe dat vertaald kan worden naar het veranderen van cultuur. George Kelly is een psycholoog die goed past bij de cognitieve psychologie vanwege zijn mening over de mens, hoewel hij daar niet mee geassocieerd wil worden (Van Vliet, 2006). Hij stelt dat mensen allerlei theorieën voor zichzelf opstellen over de werkelijkheid en dat ze die dan uitoefenen om te kijken of hun voorspelling waar was, anders passen ze die aan. Met welk doel? Volgens Kelly doen mensen dit om betere grip op de toekomst te krijgen en om de wereld te kunnen interpreteren (Van Vliet, 2006). Dus derde-cultuur-kinderen ontwikkelen ook theorieën over hun omgeving waarmee ze de werkelijkheid kunnen verklaren, maar als hun werkelijkheid verandert moeten ze opnieuw beginnen met het vormen van die theorieën. Een beeld van de werkelijkheid dat in een bepaalde cultuur geldt kan namelijk in de andere cultuur heel anders zijn. Bijvoorbeeld, in Kameroen was ik een kind van rijke ouders die een auto hadden en een groot huis, terwijl ik in Nederland liep in tweedehands kleding en speelde met geleend speelgoed. Als gevolg van het steeds herstellen van de theorieën over de werkelijkheid, kan een kind wellicht de grip op de gang van zaken kwijt raken. De schema’s waar de cognitieve psychologie het over heeft zijn mentale structuren waarmee mensen de wereld om hun heen en zichzelf observeren, hierdoor krijgen ze meer inzicht in de wereld en in zichzelf (Van Vliet, 2006). Ook zegt de cognitieve psychologie dat de persoonlijkheid van een mens bestaat uit die observaties van zichzelf en de werkelijkheid, die weer leiden tot het bijwerken van die persoonlijke schema’s (Van Vliet, 2006). Dus eigenlijk zegt deze psychologie hiermee dat de persoonlijkheid van iemand nauw verbonden is met de omgeving en dus ook met de cultuur. Volgens Van Oudenhoven (2012) vormen kinderen een eigen denkwereld waarmee ze zich aanpassen aan de veranderende wereld om hen heen. Ook zegt hij dat de cognitieve ontwikkeling van een kind afhangt van de omgeving (Van Oudenhoven, 2012). Dit is bijvoorbeeld te zien bij het vergelijken van Afrikaanse en Europese kinderen van 7 tot 12 jaar, in Europa kunnen de kinderen over het algemeen sneller en beter lezen en schrijven dan een kind van dezelfde leeftijd in Afrika. De ontwikkeling heeft dus te maken met de omgeving waarin een kind zich bevindt. De psycholoog Piaget heeft vier stappen van ontwikkeling van een kind opgesteld, namelijk het ontwikkelen van zintuigen en motorische vaardigheden, het onvermogen om zich in een ander te verplaatsen of het geloof dat wezenloze dingen levend zijn, het leren van denken in andere perspectieven en als laatste begint het kind een volwassen denkwijze te ontwikkelen (Van Oudenhoven, 2012). Als een kind verandert van cultuur kan het zijn dat de kinderen in de nieuwe omgeving een stap voor lopen. Er zijn twee manieren waarop een kind van de ene
stap overgaat op de ander, namelijk door het hervormen van de bestaande denkschema’s of door het aanpassen van de nieuwe ideeën aan de huidige manier van denken (Van Oudenhoven 2012). Net als Van Oudenhoven zegt Vygotsky ook dat de ontwikkeling van een kind nauw verbonden is met de cultuur waarin het kind opgroeit (Van Oudenhoven 2012). Volgens Vygotsky ontwikkelt het kind eerst biologische factoren die doorgaan met ontwikkelen en daarna komt de sociale en culturele ontwikkeling, waarbij de omgeving invloed heeft (Van Oudenhoven, 2012). Concluderend, zien we dat de cognitieve psychologie vooral nadruk legt op het feit dat mensen in schema’s denken en zo grip willen krijgen op de wereld om hen heen. In deze schema’s speelt de omgeving van een kind en dus ook cultuur een grote rol, bij het veranderen van zo’n omgeving moeten die schema’s dus worden aangepast.
CONCLUSIE Welke invloed heeft het veranderen van de ene cultuur naar de andere op de ontwikkeling van derde-cultuur-kind volgens de cognitieve psychologie? Deze vraag is de basis geweest voor dit essay. Een derde-cultuur-kind heeft in verschillende culturen geleefd en delen daarvan overgenomen waardoor het kind een soort derde cultuur vormt. De cultuur van een samenleving heeft invloed op de ontwikkeling dat kind. Binnen de cognitieve psychologie wordt gesteld dat mensen denken in schema’s om de wereld om hen heen beter te begrijpen, die schema’s worden beïnvloed door omgeving en cultuur. Volgens de cognitieve psychologie moeten de denkschema’s waarin het kind is gaan denken aangepast worden als het verandert van cultuur. “Om effectief te kunnen reageren op een continu veranderende omgeving is het belangrijk om de blik op de dingen regelmatig te toetsen en zo nodig aan te passen” (Van Vliet, 2006, p.312). Dit kan voor een derde-cultuur-kind grote gevolgen hebben, want zij ontwikkelen theorieën over hun omgeving waarmee ze de werkelijkheid kunnen begrijpen. Wanneer die omgeving verandert is het een stuk lastiger om die werkelijkheid te kunnen begrijpen en heeft het kind dus tijd nodig om zijn beeld bij te stellen. In de praktijk heb ik gezien dat dit betekent dat het kind een tijd van onzekerheid en het zoeken naar een nieuwe identiteit doormaakt. Dit proces ervaart elk kind op een andere manier. Hoewel ik het zelf ook lastig heb gevonden om me in Nederland thuis te gaan voelen, waardeer ik mijn ervaringen in Kameroen enorm en heeft het mij ook verrijkt. Elke verandering heeft invloed op ons leven en er is tijd nodig om ons aan te passen aan die veranderingen (Pollock & Van Reken, 2003).
Literatuur Hiemstra-Noback, M. (z. j.). Verkregen op 21, april, 2013 van http://www.mkfocus.nl/index.php?option=com_content&view=article&id=54&Itemid=84
Pollock, D.C., & Van Reken, R. E. (2003). Third Culture Kids. London: Nicholas Brealey Publishing Rögels, N. (2007). Levenslooppychologie. Soest: Uitgeverij Nelissen. Schmid, C. (2002). Un enfant, deux cultures… St-Legier : Editions Emmaüs & Institut Ev. De Missiologie. Van Oudenhoven, J. P. (2012). Crossculturele psychologie. Bussum: Uitgeverij Coutinho. Van Vliet, P. (2006). Wat drijft de mens? Amsterdam: Uitgeverij Boom. [Wereld in gezicht] [Foto]. (z. j.). Overgenomen van http://expatwithkids.blogspot.nl/2011/09/youknow-youre-third-culture-kids-when.html
