11 Huis van de Toekomst

Oplage 290.000 ex. • De groene huis-aan-huiskrant

Alles voor een duurzaam en groen leven in Fryslân Voorjaar 2016

17

Sjinkie Knegt: ‘Ik doch it foar myn dorp en myn bern!’

11

Huis van de Toekomst

9

Tuin van de Toekomst

5

Foppe De Haan: ‘Fryske enerzjy moat yn Fryslân bliuwe’

29

Race mee!

De groene huis-aan-huiskrant, alles voor een duurzaam en groen leven in Fryslân

Pagina 2

KALKAANSLAG? Wij hebben de oplossing! De oplossing tegen kalkaanslag

Amysoft voor:

“De beste investering die we de laatste jaren gedaan hebben” is een veelgehoorde kreet van consumenten die een waterontharder hebben aangeschaft. Zelden wordt er bij stilgestaan dat de nieuwe badkamer met kostbare keramische kranen en luxe glazen douchepanelen binnen een mum van tijd verouderd lijkt door de kalkaanslag.

• Kalkvrij sanitair.

Er wordt een Quoocker of stoomoven aangeschaft, die binnen enkele maanden al problemen geeft door kalkafzetting. Met de aanschaf van een waterontharder zijn al deze problemen verleden tijd.

• Behoud van uw apparatuur. • Besparing op de energierekening. • Minder gebruik van zeep­ en schoonmaakmiddelen. • Een weldaad voor huid en haar. Bovendien is alle bestaande kalkaanslag binnen een maand verdwenen.

Bestaande kalkaanslag verdwijnt Met een waterontharder bent u namelijk decennialang verzekerd van kalkvrij water in de hele woning. Kalk kost u honderden Euro’s per jaar. Alle aanwezige kalkaanslag in bijvoorbeeld uw badkamer, keuken, combiketel, wasmachine, vaatwasser, en koffie­ zetapparaat zal met een waterontharder snel verdwijnen.

MEER INFORMATIE?

Bel: 0594-587600 • E-mail: [email protected]

www.amysoft.nl

6

0

j

a

a

amysoft

®

r Al 11.000 aanvragen!

Profiteer ook van de Friese Energiepremie maximaal € 2.800

Wilt u een lagere energierekening en meer wooncomfort? Vraag dan nu de Friese Energiepremie aan. Woningeigenaren in Fryslân kunnen voor energiebesparende maatregelen subsidie krijgen. Ook Verenigingen van Eigenaren kunnen subsidie aanvragen. Nu investeren is komende winter profiteren!

Hoe vraagt u de subsidie aan? Informatie, voorwaarden en aanvragen: www.snn.eu/friese-energiepremie.

Ik hou van Fryslân • Voorjaar 2016

Colofon

Pagina 3

jg. 9 - nr. 1

‘Ik hou van Fryslân’ is een uitgave van YN BV in samenwerking met Stichting Grien en de Friese Milieu Federatie en verschijnt in 2016 twee maal (voor- en najaar) Ontwikkeling concept krant Theo Jansma, Stichting Grien Gerrit Geerds, Friese Milieu Federatie Redactie Ús Koöperaasje: Edgar Fraiquin Friese Milieu Federatie: Gerrit Geerds. O3 Leeuwarden: Sara de Vries, Emiel Wijbenga, Wiebe van der hoek, Robin Holtrop, Arnold Zijsling, Sem IJdema, Kylian Jay, Richard Hanssen Bijdragen Diverse organisaties en ondernemingen. Opmaak Aldrik Pilat, Friks, Leeuwarden Fotografie Foto Tuin van de Toekomst voorpagina, Intratuin Drukwerk Hoekstra Krantendruk, Emmeloord Huis-aan-huis verspreiding FRL Post, Leeuwarden ‘Ik hou van Fryslân’ niet ontvangen of bezorgklachten? ‘Ik hou van Fryslân’ niet ontvangen of bezorgklachten? Laat het ons weten en mail uw postcode, huisnummer en woonplaats naar [email protected] Niets uit deze uitgave mag zonder schriftelijke toestemming van YN BV worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt d.m.v. druk, scan, fotokopie, elektronisch of op welke wijze dan ook. YN BV Rengersweg 23 9062 EA Oentsjerk 058 213 45 23

Duurzaam? Dat is niet zo moeilijk!

Er gebeurt iets bijzonders in Fryslân… Op meer dan 80 plekken in Fryslân zijn burgers aan de slag met lokale energie. Er zijn ruim 50 energiecoöperaties die in hun dorp of wijk een eigen energievoorziening regelen. Soms met een eigen windmolen zoals in Reduzum of een zonnepark zoals op Ameland. Op zo’n grote schaal gebeurt dat nergens in Nederland. Samen met de Groningse en Drentse coöperaties hebben Friese energiecoöperaties het energiebedrijf Noordelijk Lokaal Duurzaam opgericht, een energiebedrijf dat eigendom is van lokale energiecoöperaties. De winst vloeit terug naar de dorpen. In deze krant zijn hierover inspirerende verhalen te lezen. De uitdaging waar de lokale energiecoöperaties en Noordelijk Lokaal Duurzaam voor staan is om door te breken naar het grote publiek. Dit vereist o.a. verdere professionalisering, een scherpe prijs en een goed verhaal. Wat dat laatste betreft hebben de lokale energiecoöperaties geweldige woordvoerders in de succesvolle Friese shorttracker Sjinkie Knegt en interimcoach Foppe de Haan van Sportclub Heerenveen. Stichting Grien, Friese Milieu Federatie, O3 Leeuwarden, ROC Friese Poort Kenniscentrum Duurzaam, Provincie Fryslân, diverse gemeenten, YN BV en het bedrijfsleven zijn de deelnemers aan

deze Ik Hou van Fryslânkrant. Studenten van O3 Leeuwarden trokken er weer op uit en maakten interviews met duurzame ondernemers. Deze gratis huis-aan-huiskrant (formaat weekend/tabloid) heeft een oplage van 290.000 stuks en wordt verspreid door heel Friesland, inclusief de Waddeneilanden. De krant is ook gratis af te halen op alle stadshuizen/gemeentehuizen in de provincie. Op 26 oktober 2016 verschijnt het najaarsnummer van Ik Hou van Fryslân met als thema energie en energiebesparing! Wij nodigen u graag uit om in die krant te participeren. U kunt hierbij denken aan een bijdrage in de vorm van een advertentie of een advertorial waarbij uw bedrijf of organisatie op een aantrekkelijke wijze gepresenteerd wordt. Wij bieden ook multimediale pakketten aan waarbij uw bedrijf in de krant en op de Facebookcommunity ‘Ik Hou van Fryslân’ (met meer dan 11.000 vrienden) in het zonnetje wordt gezet. Ook is het mogelijk te participeren in events in het WTC Expo te Leeuwarden. Bent u geïnteresseerd of heeft u vragen? Neem dan contact met Theo Jansma via [email protected] Naast de Ik Hou van Fryslânkrant, met een oplage van 290.000 exemplaren de grootste krant van Fryslân, hebben we ook de grootste duurzame Facebookcommunity van Fryslân! De community Ik Hou van Fryslân heeft inmiddels meer dan 11.000 likes en veel actieve gebrui-

kers. Op de community vind je duurzame tips, maar ook de grappigste filmpjes en foto’s, blogs van jonge duurzame Friezen, recepten van bekende Friese chefkoks, en de leukste “groene” uitjes in Fryslân. De posts zijn gericht op interactie: elke lezer kan meedoen. Bijvoorbeeld door tips te geven aan andere lezers of mee te praten over kievitseieren of het melkquotum. Zo laten we alle Friezen op een leuke en laagdrempelige manier kennis maken met allerlei onderwerpen rond natuur, milieu en duurzaamheid.

Wij hopen dat u met veel plezier deze Ik Hou van Fryslânkrant leest en met ons de hand aan de ploeg wilt slaan om van Fryslân de duurzaamste provincie van Nederland te maken. We horen graag van u! Theo Jansma, Stichting Grien Gerrit Geerds, Friese Milieu Federatie

Pagina 4

Pagina 20

Ik hou van Fryslân

De groene huis-aan-huiskrant, alles voor een duurzaam en groen leven in Fryslân

BOUW DUURZAAM IN FEANWÂLDEN EN ONTVANG TOT € 5.000,- SUBSIDIE

Elke dag het zonnige leven

Studenten op zoek naar een natuurvriendelijke boerderij

Gespecialiseerd in het leveren, monteren Tevens kunt u ook bij ons

HULP NODIG BIJ

DUURZAAM

BOUWEN? Wij bieden u gratis een bouwkundig ingenieur aan

Prachtig wonen

Fitness/Wellness

Grand Café

Overdekte binnentuin

Mipatio is een luxe wooncomplex waar alle voordelen van aangenaam wonen zijn samengebracht. 42 Royale appartementen met als centraal element een unieke, verwarmde binnentuin van bijna 2.000 m2. Een heerlijke plek voor een krantje en croissantje in de ochtendzon. En evengoed een sfeervolle stek om ’s avonds bij onstuimig Nederlands weer nog lekker warm te loungen met vrienden en familie.

Al uw voordelen op een rij ∙ Comfortabele woon- en leefomgeving voor jong en oud

• kavels van 435 tot 1100 m2 • hoe groter de kavel hoe lager de prijs per m2 Volop ruimte om uw woondroom te • keuze uit starters, vaste en realiseren. Nog 16 bouwkavels te koop! flexibele kavels Tot € 5.000 subsidie als de EPC van • veel speelruimte bij het uw woning lager is dan 0,4. bouwen

De Bosk, een unieke woonlocatie aan de oostzijde van Feanwâlden

Kijk voor meer informatie op: www.dantumadiel.eu/debosk

∙ Luxe appartementen die flexibel zijn in te richten ∙ Energieneutraal en verantwoord wonen ∙ Eigen binnen- en buitenbalkon

er 5 novemb ur ot 21.00 u

De genoegens van Mipatio ∙ Stijlvol Grand café

19.0o t

∙ Sfeervolle hotelsuites voor uw gasten ∙ Professionele sport van Technogym

in Koperen tuen rd a w Leeu

∙ Uitgebreide wellness ∙ Overdekte en verwarmde binnentuin van 2000 m2 ∙ Buitentuin met terras

Vanaf €275.000 V.O.N.

facebook.com/deboskfeanwalden

avond Informatie

085 773 41 51

Download onze Mipatio app

Dymfy Rademakers (links) en Joan Reulen voor het Van Hall Instituut Een groep HBO studenten van de opleidingen Diermanagement van het Van Hall Instituut en International Business Management van Stenden Hogeschool werkt samen aan een onderzoek over de Boerderij van de Toekomst. We hebben een gesprek met Joan Reulen, Dymfy Rademakers en Ilse Cameron. De studenten onderzoeken hoe een boerderij duurzamer, natuurvriendelijker, maar toch nog rendabel kan zijn. Deze informatie wordt verwerkt in de game Boerderij van de Toekomst. Het belang van duurzaamheid zagen de studenten al op jonge leeftijd in. Dymfy Rademakers: “Met de opleiding wil ik een bijdrage leveren aan de toekomst. Duurzaamheid speelt daarbij een belangrijke rol.”

www.mipatio.nl

Voor een toekomstige boer Foarwei lijkt www.ho duurzaam ondernemen ingewikkeld. Je moet veel keuzes maken en een goede balans vinden tussen een hoge productie en natuurinclusieve landbouw. Een hoge biodiversiteit en een hoge productie zijn juist goed verenigbaar volgens de studenten. Ilse Cameron: “Ik denk dat iedereen uiteindelijk hetzelfde wil: een duurzamere toekomst. Door innovaties en te denken in kansen kan ook een boerenbedrijf duurzaam ondernemen en toch nog rendabel zijn.” Het bedrijfsleven heeft Toen Gebroeders de Vries vijf jaar geleden duurzaamheid als één van de pijlers van de toekom een grote impact op de natuur en was het nog niet helemaal duidelijk wat voor impact dit op de algehele bedrijfsvoering zou heb daar moeten we verantwoordelijk mee het omgaan. Joan Reulen :wordt “Ik isolatiespecialist in Dokkum dat duurzaamheid alleen werkt wanneer als vertrekpunt hoop uiteindelijk bruggen te kun- o ongeacht de extra investeringen die ermee gemoeid zijn. Door structureel te blijven nadenken nen slaan tussen de verschillende zamerhand in het DNA van de organisatie komen te zitten. werkvelden, zoals we bij dit project ook rekening houden met verschilEchter, wie duurzaamheid centraal stelt Voor Gebroeders de Vries is duurzaamheid Ooktot het lende stakeholders, van boeren de gemeente.” binnen een organisatieaan moet verder gaan het verb veel meer dan een modewoord om goede

Bel naar

of bezoek

Duurzaamheid zit DNA Gebroeders de sier mee te maken. Duurzaam denken en doen betekent namelijk vooral investeren in maatregelen die voor het grote publiek niet direct zichtbaar zijn, maar welke wel een positieve impact hebben op de duurzaamheid van de organisatie. Gebroeders de Vries is er namelijk van overtuigd dat een bestendige bedrijfsvoering er op termijn niet meer zonder kan. Gebroeders de Vries isoleert al 15 jaar kruipruimtes met het product Drowa. Drowa is nog altijd het enige isolatieproduct dat voor 100% geproduceerd wordt uit gerecycled materiaal en is zelf ook nog eens volledig recyclebaar.

dan alleen het aanbieden van een duurGame Boerderij zaam product. van de Toekomst

woordig dan voor

Het doel van de game die ontwik-

Uit de analyse van de duurzaamheidsscan Hetbeoud keld wordt, is jonge boeren bleek dat bij Gebroeders de Vries vooral weg in D wust maken van de verschillende keuzes en de consequenties van het wagenpark een negatieve invloed had waardoo hun de keuzes. Door een bepaalde op de CO2-footprint van organisatie. kan wor vorm van boeren te kiezen, hebInmiddels zijn alle vrachtwagens ingeruild ren van h ben zij direct invloed op hun eigen voor Euro 5 en Euro 6 vrachtwagens. het d inkomsten maar ook op hun op omgeving. In de game maak je deze opwekke keuzes zie je gelijkshet resultaat. Daarnaast is de helft van de en bedrijfsauto’ “Als je aan het einde van het jaar ingewisseld voor volledig elektrische auto’s Door de geen weidevogels meer ziet, weet waaronder een Tesla model S en twee je dat je ergens geen goedebedrijf keuze ja Renault Zoë. Momenteelhebt worden de bestelvijf jaar gemaakt.” De game laat al- g ternatieven Wat gebeurt busjes vervangen door veel zuinigerzien. versies. bijnaerde

als je niet die pesticiden gebruikt? Of wat gebeurt er als je gemengd Alle medewerkers zijn zich Een prim grasbewust gebruikt?geworZo worden studenden van hun aandeel ten in het duurzaamGebroed bekend gemaakt met de verschillende vormen en manieren heidsstreven. Bij de planning bijvoorbeeld zaamhei van boeren, en wat voor invloed zij wordt nu veel beter rekening gehouden het bedr zelf hebben op de biodiversiteit.

met het aantal kilometers.

blijven n

www.drowa.nl

Gebroeders de Vries | Drowa kiest nu voor duurzaamheid er binnen afzienbare tijd geen alternatieven zullen zijn vo

Ik hou van Fryslân • Voorjaar 2016

Pagina 5

Ambassadeur Foppe de Haan van Noordelijk Lokaal Duurzaam

‘Fryske enerzjy moat yn Fryslân bliuwe’ Er zijn veel overeenkomsten tussen de voetbalwereld en de wereld van de duurzame energie. We spraken hierover met Foppe de Haan, interim trainer van SC Heerenveen, maar ook, en dat is misschien nog wel belangrijker, ambassadeur van Noordelijk Lokaal Duurzaam, de non-profit energieleverancier die zich inzet voor het behouden van zeggenschap en het genereren van geld voor lokale initiatieven die zich met duurzame energie bezighouden.

Zo is een vooruitziende blik, geloof in eigen kunnen en investeren in de toekomst in beide werelden een ‘must’. Duurzame energie is ook een wedstrijd met de tijd die we niet mogen verliezen! Foppe is zeer begaan met het milieu; toen hij de kans had bij de nieuwbouw van zijn huis in 1998, om zonnepanelen te plaatsen als één van de voorlopers in het dorp, twijfelde hij geen moment.

‘It helpt as jo wat jild oer hawwe en ik hie dat gelok’ Hij geniet er nog elke dag van, hoewel hij beseft dat het zeker in die dagen niet voor iedereen weggelegd was. “It helpt as jo wat jild oer hawwe en ik hie dat gelok.” Als hij er nu aan terugdenkt dan zou hij ook graag een aardwarmte installatie hebben, zoals het stadion van SC Heerenveen dat ook heeft, maar dan een tikkie kleiner want deze produceert zoveel warmte dat er zelfs teveel is!

Het Foppe Fonds Het mag duidelijk zijn dat samenwerken, net als bij voetbal een groot goed is voor Foppe. Hij vertelt ons vol enthousiasme over ‘Het Foppe Fonds’. Dit is een fonds om het voor geestelijk en lichamelijk beperkte kinderen mogelijk te maken om te sporten. Dit kan individueel zijn, bijvoorbeeld aangepaste voetbalschoenen, maar de voorkeur gaat naar wat grotere projecten. Een paar jaar geleden is het 100 rolstoelen project gestart; een project om kinderen die niet kunnen lopen een elektrische rolstoel te helpen financieren om zodoende hockey te kunnen spelen. Maar zo’n rolstoel kost minimaal € 15.000. Om dit te kunnen bekostigen, moest iedere deelnemer zelf ongeveer een derde deel betalen, gemeentes betaalden dan ook een deel en het Foppe Fonds vulde dit aan tot het benodigde bedrag. “Sa wurden bêrn twongen út harren isolemint te komme en jild yn te sammeljen op ferskate wizen, bygelyks mei skoallen, doarpen en freonen.” Het geld dat ingezameld werd, werd vanuit de coöperatieve gedachte in één grote pot gestopt en vanuit deze pot werd het deel van iedere deelnemer betaald, waardoor geen enkel kind buiten de boot viel. Het project was een enorm succes door de samenwerking van alle betrokkenen.

‘Tegearre kinne wy mear’ Zijn werk heeft hem op veel plekken gebracht, zo is hij ook voor langere tijd neergestreken in Zuid-Afrika. Dit heeft veel invloed gehad op zijn wereldbeeld. Energie, en met name elektriciteit is enorm duur in Zuid-Afrika. Je koopt het daar met een soort pre-paid kaart, en is het op, dan gaat alles uit, inclusief koelkast. Ook was hij verbaasd dat er niks gedaan wordt met zonne-energie, daar toch ruim voorradig. Maar ja, dat vergt investeringen en aangezien de armen dat niet kunnen betalen, en de rijken de dure energie niks kan schelen, verandert er helemaal niks. Verder vertelt hij over het grote verschil in mentaliteit. De saamhorigheid onder de mensen is, zeker in de zogeheten ‘townships’ (de bekende sloppenwijken, red.) erg groot. Men helpt elkaar waar het kan en ze zijn gelukkiger, althans zo lijkt het. Deze saamhorigheid zou hij ook graag terugzien in Friesland, en daarom spreekt de coöperatieve gedachte hem ook zeer aan. Samenwerken aan een duurzame toekomst en de juiste dingen doen.

Nu zijn de vrijwilligers van het Foppe Fonds bezig met het ‘100 PK project’ om kinderen met uiteenlopende fysieke of geestelijke problemen, in samenwerking met maneges, hippische bond, instructeurs en vele vrijwilligers de

mogelijkheid te geven om te kunnen paardrijden. De positieve uitwerking die dit heeft op de kinderen is immens, de dankbare gezichten zijn de grootste beloning en dit geeft weer veel energie.

Trainer Die energie neemt Foppe ook mee in de hernieuwde kennismaking met het trainerschap, maar het valt Foppe zwaarder dan hij op voorhand dacht, ook omdat het veel langer duurt dan voorzien. “Fysyk kin ik it wol drage, mar geastlik kostet it my mear enerzjy as doe’t ik jong wie, dat moat ik earlik tajaan.” Daarnaast is er veel veranderd in het voetbal. Alles moet snel en resultaat gericht, tijd om spelers te ‘vormen’ is er amper meer, en de media doen vrolijk

‘Geastlik kostet it my mear enerzjy as doe’t ik jong wie’ mee, schreeuwende voetbalprogramma’s op televisie en elk bericht op de sociale media (facebook, twitter enz.) wordt breed uitgemeten… Niks voor Foppe… Het plezier en de voldoening over de vooruitgang bij het team blijft echter de boventoon voeren en Foppe wil het team netjes naar het einde van het seizoen loodsen.

Als laatste vroegen we hem waarom hij ambassadeur van Noordelijk Lokaal Duurzaam is geworden. Foppe kwam in aanraking met Noordelijk Lokaal Duurzaam door, zoals dat vaak gaat, dorpsgenoten die gezellige een bakje kwamen doen aan de keukentafel. “Moast wikselje fan leveransier Foppe” werd er gezegd. Voor hem is de samenwerkingsvorm een belangrijk onderdeel, de groene energie en de harde garantie dat alles wat er verdiend

‘Moast wikselje fan leveransier Foppe’

wordt weer terugvloeit naar de Friese gemeenschap. Dat lokale coöperaties met hun leden eigenaar zijn van hun eigen leverancier, dat we baas zijn over onze energie, het geld in Friesland blijft dus toen hij van Noordelijk Lokaal Duurzaam hoorde, was het een makkelijke keuze: “Slút my mar oan, moaier wurdt it net!!”

Pagina 6

De groene huis-aan-huiskrant, alles voor een duurzaam en groen leven in Fryslân

Smappee: de eerste slimme stroom, gas- en watermonitor

VerbeterUwHuis

Maak kennis met het zusje van Smappee. Met Smappee krijg je inzicht in het gas- en waterverbruik in je woning en zie je per dag, per maand of per jaar hoeveel je hebt verbruikt en wat het bijbehorende kostenplaatje is. Smappee gas&water is een waardevolle aanvulling op Smappee stroom, waarmee je een realtime overzicht krijgt van je energieverbruik op apparaatniveau.

Voordelen

- Realtime je verbruik monitoren - Helpt je besparen op je energiefactuur - Smappee slaat alarm bij abnormaal gebruik - Eenvoudige installatie - Incl. gratis app + updates voor IOS en Android - Incl. temperatuur- en vochtigheidssensor - Zonder abonnementskosten

Actie: speciaal voor de Ik hou van Fryslân lezers Smappee stroom + Smappee gas&water voor de aanbiedingsprijs van €285,-* inclusief btw.

Meer wooncomfort en minder energiekosten Gratis online advies

Iedereen kent het comfortabele gevoel van een woning met dubbel glas. Ook het isoleren van dak, vloer en muren verhoogt het woongenot. En verlaagt de energierekening. Toch zijn veel oudere woningen niet of matig geïsoleerd. Ben je benieuwd hoe jouw woning er voor staat? Voorlichtingsorganisatie Milieu Centraal biedt je een gratis advies op www.verbeteruwhuis.nl. Je ontdekt eenvoudig wat je nog kan verbeteren. Ook zie je wat het kost en oplevert. Check je woning op www.verbeteruwhuis.nl.

Je vindt de actie op: www.freedomenergy.nl/smappee *Met uitzondering van Smappee 3-fase voor zonnepanelen. Informeer naar onze mogelijkheden

KENNIS IS KUNNEN

VOOR EEN PERFECT GEMAAID GAZON VIKING GRASMAAIER ME235.0 Maaibreedte 33 cm Elektrisch 1200 W 149.00 incl. btw

VIKING GRASMAAIER MB253T Motor B&S . Maaibreedte 51cm Zelfrijdend 479.00 incl. btw

STIGA ACCU GRASMAAIER COMBI 40AE met Lithium-Ion batterij en oplader 48v (5.0Ah) Maaibreedte 38cm 469.00 incl. btw

Column Hans van der Werf

Doe meer met je tuin Inmiddels is het voorjaar en gaan de meesten van u aan de slag met de tuin. Onkruid verwijderen, snoeien van bomen en struiken etc. Allemaal klussen om uw tuin weer in optimale conditie te brengen. U kunt echter nog veel meer doen met uw tuin. Uw tuin kan een oase worden van planten, insecten en dieren. Natuur zit niet alleen in natuurgebieden maar begint al een paar meter van u vandaan. Dat wetende is de FMF (Friese Milieu Federatie) druk bezig om het belang van de natuur bij u in de tuin onder de aandacht te brengen. We promoten het verwijderen van tegels en stenen uit tuinen. Dit heet Operatie Steenbreek. Door minder tegels aan te leggen in uw tuin, kan het water beter in de bodem komen en wordt de (bio)diversiteit van uw tuin bevorderd. Dit komt ten goede aan egels, vlinders, (wilde) bijen, vogels en vleermuizen die houden van wormen en insecten. Daarnaast promoten we het aanleggen van bijenweides, vooral in de bebouwde omgeving. Bijenweides zijn gebieden waar planten groeien die voedsel verschaffen aan de bijen. Daarbij kun je denken aan planten die rijk zijn aan nectar en/of aan stuifmeel zoals wilg, koolzaad, fruitbomen, lindes, klaver en bramen. Dat dit allemaal veel tijd en geld kost is onzin. De FMF heeft zelf haar voortuin in een bijenweide omgetoverd en met beperkte middelen onderhouden we de tuin zelf. Het is niet meer werk dan het onderhoud van het grasveld dat er eerst lag. In de zomer genieten we van de heerlijke kleuren en geuren van deze tuin. Een prachtige voorbeeld van wat u met uw tuin kunt doen. Wanneer u aan de slag gaat met uw tuin, kijk dan voor tips eerst eens op de website van Operatie Steenbreek: www.operatiesteenbreek.nl

STIGA ACCU TRIMMER SBC48AE zonder batterij en oplader Lithium-Ion 48v 199.00 incl. btw

STIGA GRASMAAIER COMBI 48SB Motor B&S . Maaibreedte 48cm Zelfrijdend van 499.00 voor 399.00 incl. btw

STIGA GRASMAAIER TURBO PRO 50SH Motor Honda . Maaibreedte 48cm Chassismaaidek Aluminium Zelfrijdend van 849.00 voor 749.00 incl. btw

Geniet van uw tuin!

Hans van der Werf

IJZERSTERK

Dokkum P. Prinslaan 15 T (0519) 29 23 25

Leeuwarden Archimedesweg 16 T (058) 21 27 099

Heerenveen De Kuinder 10 T (0513) 63 16 00

Groningen Wismarweg 32 T (050) 54 70 070

Directeur Friese Milieufederatie [email protected]

Ik hou van Fryslân • Voorjaar 2016

Pagina 7

Samen Fryslân Schoon vrijwilliger Alise Furman

‘In een schone buurt zie je meer kinderen op straat’

Samen Fryslân Schoon De gemeenten Leeuwarderadeel, Franekeradeel, Harlingen en Littenseradiel gaan in 2016 de strijd aan met zwerfafval. Inwoners, scholen, verenigingen en andere groepen binnen deze gemeenten doen allemaal op een leuke manier mee: dat is Samen Fryslân Schoon. Het is ook nodig omdat er nog steeds veel zwerfafval te vinden is in Fryslân. Dat is niet alleen slecht voor het milieu maar het kost ook veel geld om het weer op te ruimen. Dus tijd voor actie!

Activiteiten Scholen kunnen gebruik maken van diverse (theater) lessen.  Verenigingen kunnen een mooi geldbedrag verdienen door samen de omgeving schoon maken. Ook worden er pratende afvalbakken ingezet tijdens evenementen. Alle andere activiteiten en meer informatie kun je vinden op www.samenfryslanschoon.frl

De buurtvereniging Arkens die in het kader van Samen Fryslân Schoon de wijk Arkens van Franeker opruimt

Alise Furman is één van de Samen Fryslân Schoon vrijwilligers in de wijk Arkens van Franeker. ”Ieder jaar ruimen we de wijk op. Dit geeft een fris gevoel. Ook zie je dat hoe minder troep er ligt, hoe sneller mensen hun papier of plastic zelf opruimen. We doen dit nu al

drie jaar en je merkt dat het effect heeft. Elk jaar hebben we na afloop minder vuilniszakken met rotzooi. In een schone buurt wordt gewoon meer buiten geleefd en zie je meer kinderen op straat. Het is ook nog eens goed voor het milieu.”

Samen Fryslân Schoon opruimactie Verenigingen, scholen en andere groepen kunnen ook allemaal meedoen aan de SFS opruimactie die in juni wordt georganiseerd. Naast een gezellige en nuttige opruimochtend of middag kan er een mooi geldbedrag worden verdiend per groep afhankelijk van het aantal deelnemers. Geïnteresseerde groepen kunnen zich aanmelden via www.samenfryslanschoon.frl

Wildlife crime in Nederland Pop-up Zaai Festival 22 april 2016 – Leeuwarden Op 22 april – Nationale Zaai-dag en Internationale Dag van de Aarde – vindt in Leeuwarden het Pop-up Zaaifestival plaats. Het braakliggende terrein tussen het Zuidvliet en de 6e Saskiadwarsstraat wordt op deze dag omgetoverd in de prachtige “Buurttuin Welgelegen”. In de tuin kunnen omwonenden terecht voor ontspanning, ontmoeting, werken en oogsten.

Het gebeurt nog steeds: wildlife crime in Nederland. Uit egoïsme worden beschermde wilde dieren moedwillig verwond, verstoord, gevangen of gedood. Tegen wildlife crime wordt nog steeds onvoldoende opgetreden. Teken de petitie op www.wildlifecrime. eu/petitie. 5300 mensen hebben de petitie Stop Wildlife Crime in Nederland al ondertekend. In januari is in Hallum een jager aangehouden die roofvogels, o.a. een blauwe kiekendief, heeft vergiftigd. Hij maakte gebruik van verschillende met gif bewerkte ‘lokvogels’. Onder andere werden een smient, duif en eend gebruikt. Tijdens de huiszoeking zijn verboden bestrijdingsmiddelen en munitie in beslag genomen. De politie krijgt regelmatig meldingen binnen van (vermoedelijke) misdaad tegen wilde dieren. Het aantal meldingen bij het

meldpunt Wildlife Crime bedroeg 40 in 2014 en 80 in 2015. Volgens Mickey Tromp van het meldpunt Wildlife Crime is dit aantal meldingen nog maar ‘het topje van de ijsberg’. “Dit komt deels doordat dit soort criminelen hun illegale activiteiten goed weten te verbergen.” Om een beeld te krijgen van de omvang van wildlife crime in Nederland is het meldpunt Wildlife Crime opgericht. Het landelijke meldpunt wil de politiek duidelijk maken dat wildlife crime te vaak voorkomt. Bovendien moeten er strengere straffen komen. “Om de politiek duidelijk te maken dat een versterkte aanpak en preventie van wildlife crime van groot belang is, is er een petitie opgesteld. Op dit moment zijn er 5300 ondertekenaars. Het is de bedoeling dat dit minimaal 10.000 worden. De petitie wordt aangeboden aan leden van de Tweede Kamer.” Tekent u ook? www.wildlifecrime.eu/petitie

er onderweg zaden worden gestrooid. Tijdens tussenstops bij de Blokhuispoort en Wijkzorgcentrum Het Nieuwe Hoek wordt extra aandacht besteed aan het zaaien. Ook worden folders uitgedeeld met tips over hoe mensen gemakkelijk een positieve invloed uit kunnen oefenen op hun omgeving wat betreft flora en fauna.

Op het festivalterrein zijn leuke stands en worden workshops gehouden. Er kunnen zaadbommen (van klei en zaden) worden gemaakt. Er is een ruil- en geefkleed voor zaden en planten en er wordt een insectenhotel gebouwd. Naast de creatieve workshops wordt er informatie verstrekt over o.a. het maken van een wormenbak en het leven van de bijen.

Het Pop-up Zaaifestival begint om 14:00 uur en eindigt om 21:00 uur. Iedereen is van harte welkom. ’s Avond wordt het festival afgesloten met muziek en een kampvuur. De organisatie van het festival is in handen van de Leerschool Permacultuur Friesland, de Rainbow Gardeners, Floraflow, PAL GroenLinks en de Friese Milieu Federatie in samenwerking met vele andere groene partijen uit Leeuwarden.

De Guerilla Gardeners houden op 22 april een optocht door de stad waarbij

Meer info: facebook.com/Pop-up-Zaai-Festival

De groene huis-aan-huiskrant, alles voor een duurzaam en groen leven in Fryslân

Pagina 8

TONZON: “klimaateffectieve oplossingen voor bij u thuis”

TONZON Vloerisolatie® meer wooncomfort en lagere woonlasten Besparing en comfort gaan direct in, wacht dus niet langer

“Wij kozen TONZON Vloerisolatie vanwege het beste resultaat.”

TONZON Vloerisolatie met Thermoskussens heeft in de praktijk een hoger effect op de vloertemperatuur dan ander materiaal. De hogere vloertemperatuur biedt meer wooncomfort en een veel grotere energiebesparing die bij vloerverwarming kan oplopen tot wel 40%. De Thermoskussens worden gecombineerd met een stevig zeil (Bodemfolie) op de bodem van de kruipruimte tegen vocht en radongas: de oplossing voor veel vochtproblemen. Omdat het opvouwbare materiaal handig te verwerken is in vaak krappe kruipruimtes, valt de investering reuze mee. De all-in richtprijs voor het aanbrengen bedraagt bij 30 m2 € 1.325,- en bij 50 m2 € 1.850,-. (inclusief materiaal, montage en btw)

T: 0900 - 28 66 966 (€ 0,10 p/min) E: [email protected]

TONZON VLOERISOLATIE

TONZON Vloerisolatie sinds 1980 de oplossing

tonzon.nl

Ik hou van Fryslân • Voorjaar 2016

Alles wordt zelf gemaakt van bewuste producten locatie zich voordeed, hebben ze die met beide handen aangepakt. En zo is Barrevoets ontstaan. De visie van het bedrijf is om de gastvrijheid naar een hoger niveau te tillen door kennis, ambacht en kwaliteit samen te voegen. Het bijzondere en bewuste assortiment van huis gemaakte producten gecombineerd met een huiselijke en persoonlijke omgeving zorgt voor een unieke horeca beleving.

Barrevoets is een horecabedrijf aan de Kleine Kerkstraat in Leeuwarden dat staat voor kwaliteit. Om die reden wordt alles zelf en met verse zoveel mogelijk lokale ingrediënten gemaakt. Neem bijvoorbeeld de Smoothies die van echt, vers en biologisch fruit zonder toevoegingen gemaakt worden. Barrevoets is opgericht door twee jonge ondernemers: Ralph Pol en Jan Willem Schoot. Beiden hebben al jaren ervaring in de horeca maar de echte droom was natuurlijk om ooit een eigen horecabedrijf te beginnen. Toen de kans om een eigen zaak te openen op deze ideale

Doordat het bedrijf een kleine kaart heeft, kunnen Jan Willem en Ralph garanderen dat er bijna niks wordt weggegooid. Dit is natuurlijk fantastisch als je kijkt naar hoeveel er weg wordt gegooid in de horeca. Overigens staan er ook wat minder lokale producten op de kaart, bijvoorbeeld de speciaal biertjes die met zorg en passie geselecteerd zijn. Barrevoets bevindt zich op de Kleine Kerkstraat 41 ‘De mooiste winkelstraat van Leeuwarden’! Barrevoets.com

Eerlijke, duurzame en moderne mode

Tuin van de Toekomst in Leeuwarder Potmargegebied Wat voor een beeld heeft u bij de ‘Tuin van de Toekomst’? Denkt u hierbij aan kleine robotjes die in een Star Wars-achtige omgeving de boontjes voor u van de planten halen, of denkt u hierbij aan een strak ontworpen, onkruid- en onderhoudsvrije design tuin? Of, en dat bewijst de populariteit van de moestuin wel, denkt u hierbij meer aan ‘Oer’, terug naar de pure natuur. Permacultuur kent een toenemende populariteit: laat de natuur gaan en alles komt goed. Maar wat als we wetenschap, onderzoek en commercie loslaten in een gemeenschappelijk project? Vier zeer uiteenlopende organisaties gaan, op initiatief van de Friese Mili­eu Federatie, samenwerken aan een zeer bijzondere tuin, waar technolo­gie en natuur elkaar gaan ontmoeten. Kenniscentrum Burgers en Biodiver­ siteit (KBB), het Nordwin College, Hogeschool Van Hall Larenstein en Friese Milieu Federatie slaan de handen ineen om dit mogelijk te maken. In deze ‘Tuin van de Toekomst’ wil men inspireren en leren, duurzaamheid verbinden aan ontwikkeling en laten zien wat er mogelijk is met groen. Dat onderhoudsarm mogelijk is zelfs zonder bestrating, dat moestuin en borders samengaan, dat er voor ‘elk wat wils’ is, zelfs in een beperkte ruimte. Alles is mogelijk met creatieve en innovatieve oplossingen. Enquête Tuin van de Toekomst Om beter in te schatten wat mensen nu belangrijk vinden aan een tuin is er een enquête gehouden met soms verassende uitkomsten. Een kleine greep hieruit: van de ondervraagden is 63% vrouw en 37% man. Verder woont 36% in een vrijstaand huis, 30% in een rijtjeshuis, maar toch ook

Shekila Eco Fashion: eerlijke, duurzame en moderne mode. Deze fashionlijn is opgericht door Shekila Ramautar. Shekila voltooide in 2005 de opleiding Leisure Management aan Stenden te Leeuwarden. “De standaard duurzame kleding trok mij niet. Ik vond die kleding niet mooi en voelde de ambitie om een eigen modieuze lijn te ontwikkelen”, vertelt de enthousiaste Shekila Ramautar. Bij de start van Eco Fashion kwam ze in aanraking met een restaurant dat zich ook bezig hield met duurzaamheid. Het bedrijf was op zoek naar duurzame bedrijfskleding. Omdat het label ‘Eco Fashion’ niet gekoppeld kon worden aan bedrijfskleding is ‘Footprint’ bedacht. Footprint richt zich op het ontwerpen, drukken en vormgeven van passende duurzame bedrijfskleding. Shekila: “Dit is ook het bedrijf waar ik de meeste opdrachten voor krijg, maar toch wil ik me meer gaan richten op Eco Fashion.”

Wat maakt Eco Fashion uniek? “De kennis over en van ecologische en innovatieve stoffen, zoals bamboe en hennep vormen de basis van het unieke karakter van het bedrijf. Alle stoffen zijn afkomstig van leveranciers met internationale GOTS certificering. Leveranciers die bijvoorbeeld bamboe en biologisch katoen en satijn leveren. Deze materialen vormen vervolgens de basis voor de verdere verwerking in Nederland. Ik maak mijn product in heel kleine oplage (slow fashion). Zo blijf je ook uniek en is het ethisch verantwoord.” Shekila.eu

Pagina 9

Foto Tuin van de toekomst, Intratuin

heilig werd gezien, gaf bijna 75% aan dat meer groen in de tuinen de voorkeur heeft.

Watersproeien doen de meeste respondenten met water uit de regenton. Bijna driekwart van de geënquêteerden gaf aan dat ze nestkastjes hebben hangen voor vogels. Meer dan de helft heeft een tuin waarvan minder dan éénderde is bestraat. Wekelijks gebruikt 37,39% van de respondenten producten uit eigen tuin. Meer dan driekwart zou graag bijen willen zien in de buitenruimte. In de reacties kwam ook naar voren dat men graag allerlei kleine wezens wil zien in de buitenruimte: van egels tot salamanders.

De verkregen informatie heeft de onderzoekers een beeld opgeleverd waar de ‘Tuin van de Toekomst’ aan zou moeten voldoen. Onder de inzenders worden drie insectenhotels verloot die beschikbaar zijn gesteld door Intratuin Leeuwarden.

Foto Tuin van de toekomst, Intratuin 6% in een appartement, waarbij deze mensen dus aangewezen zijn op een balkon. Er werd ook gevraagd naar wat mensen nu belangrijk vinden, en daarbij gaf 91% aan dat meer vogels en vlinders als erg belangrijk werd ervaren! En ondanks dat er een trend is geweest waarbij onderhoudsarm als

Leerlingen Nordwin College Met dit beeld in het achterhoofd gaat het Nordwin College in het Leeuwarder Potmargegebied de ‘Tuin van de Toekomst’ ontwerpen en wordt deze tuin ook door de leerlingen gerealiseerd. De ‘Tuin van de Toekomst’ wordt vrij toegankelijk en er komt voorlichtingsmateriaal specifiek voor deze tuin, waarin informatie staat over de verschillende materialen en technieken die in de tuin gebruikt zijn. Verder worden workshops in de tuin gepland voor wie meer wil weten. Een fantastisch initiatief om dicht bij de natuur te ervaren hoe de toekomstige tuinbeleving kan worden, om inspiratie op te doen en om de meest moderne, duurzame oplossingen te bekijken!

De groene huis-aan-huiskrant, alles voor een duurzaam en groen leven in Fryslân

Pagina 10

Eneco Zonnebootrace 6 en 7 mei in Akkrum

Reuzedei

7 mei in Akkrum Het leukste en grootste evenement in Noord-Nederland op het gebied van duurzaam wonen, werken en leven!

Duurzame Reus Het is een traditie geworden om beroemde Nederlanders die hun sporen hebben verdiend in Duurzaamheidsland naar de Reuzedei te halen. Dit jaar is Bas Eickhout de Reus. Hij staat al jaren in de Trouw Duurzame-top 100 en in 2014 zelfs op de eerste plaats. Hij zal een boeiende lezing verzorgen en hiermee om 11.30 uur in de Terptsjerke de Reuzedei starten. Het Nederlands Kampioenschap voor zonneboten. Een spectaculaire race waarbij snelheden tot wel 40 km/h door de smalle wateren van Akkrum worden gehaald. Wat

• 2 dagen • 3 wedstrijden • 5 klassen • 30+ boten

Nieuw

De Young Solar Challenge start hun NK tijdens de Eneco Zonnebootrace.

Waar

Start en finish bij It Gearstalt, naast spoorbrug, in Akkrum

Wanneer

Vrijdag 6 mei 2016 - 10.30 uur start duurrace Zaterdag 7 mei 2016 - 12.00 uur start Young Solar Challenge - 13.00 uur start Eneco Zonnebootrace - 15.45 uur start sprint - 18.30 uur prijsuitreiking Eneco Zonnebootrace NK 2016

Meer info Enecozonnebootrace.nl

Watermuziekspektakel 7 mei in Akkrum

Bands, artiesten en koren op verschillende plaatsen aan het water door heel Akkrum.

Wat is het? Vanuit je eigen boot of opstappen bij iemand anders en al varend genieten van muziek aan het water. Pop of Shanty, noem een stijl en je komt het vast tegen tijdens het watermuziekspektakel. Op een intieme, sfeervolle manier kun je genieten van deze miniconcerten. Afsluitend zal Folkert Hans, met zang, trompet en saxofoon op de Frisian Queen de Reuzedei muzikaal afsluiten! Waar Wanneer

Rondom Akkrum Afsluiting bij It Gearstalt, naast de spoorbrug in Akkrum

Voedsel Allerlei activiteiten die te maken hebben met genieten van ‘puur’ eten. Kijk, proef en test! Om 14.30 uur zal er in de Terptsjerke een lezing worden gegeven over Voedselvisie van de toekomst. Bregje Hamelynck over het opzetten van gezamenlijke tuinen en voedselcoöperaties. De duurzame boer Sjoerd Miedema nabij Akkrum over een moderne, rendabele bedrijfsvoering gecombineerd met verantwoord natuurbeheer. Theo Mulder over de agrarische sector en hoe je natuurlijk kan bemesten.

Energie Bedrijven met nieuwe mogelijkheden om energie zuinig te leven. Van zonnepanelen tot pelletkachels en LEDverlichting. Wie weet kunt u er wel geld mee besparen.

Groen rijden Voor e-bikes en elektische auto’s heeft Akkrum al volop faciliteiten. Maar er is veel meer mogelijk, kom naar onze boulevard en ervaar het zelf. Als hoogtepunt staat Tesla motors met model S, een lust voor het oog en volop uitgerust met de nieuwste technologieën.

Elektrisch varen Stap ook op en geniet zelf van de stilte van een elektrisch aangedreven boot. Of wilt u er zelf één bouwen? Met het nieuwe concept It Mienskip vanuit de SEFF heeft u een prachtig zelfbouwproject. Scoop: It Mienskip zal tijdens de Reuzedei worden gedoopt door gedeputeerde heer M Schrier.

Recycling Met grondstoffen die opraken is hergebruik steeds belangrijker. Omrin ontrafelt de afvalstroom om waar mogelijk deze stroom om te zetten in nieuwe producten. Op de Reuzedei vind je nog meer initiatieven, die ook zelf toepasbaar zijn. Kijk en doe mee!

NIEUW: Lifestyle Bezoekers worden aan het denken gezet, interesse opgewekt en op weg geholpen naar een duurzamere levensstijl, niet ingewikkeld of duur, maar toepasbaar en leuk!

Kids Voor de kids zijn verschillende activiteiten geregeld. Diverse workshops over voeding en recycling worden op een leuke, interactieve manier ingezet, maar er zijn ook springkussens en een speciale kleurplaat voor deze dag. Dit wordt vast een onvergetelijke dag.

7 mei 2016, vanaf 19.30 uur op

Meer info Reuzedei.nl

Deze evenementen worden mede mogelijk gemaakt door onze sponsoren:

Waar

It Gearstalt, naast de spoorbrug, in Akkrum

Wanneer

13.00 – 19.00 uur op 7 mei 2016

Meer info Reuzedei.nl

Ik hou van Fryslân • Voorjaar 2016

Pagina 11

Appartementen Mipatio stralen luxe uit

Passie voor training, voeding en gezonde levensstijl

Een sportschool en grand café in je eigen appartementencomplex? Het wordt werkelijkheid voor de toekomstige bewoners van tweeënveertig appartementen in Leeuwarden. Met de modernste woonwensen is rekening gehouden in het luxe woonconcept ‘Mipatio’.

GO180 is een Personal Training én Lifestyle studio in Leeuwarden. Alle gezondheid- en fitnessdoelstellingen kunt u bij GO180 maximaal bewerkstellingen. Een gezond leven is voor de oprichters van GO180 – Hielke van der Lei en Jeroen Dijkstra – meer dan sport alleen. Het vraagt om een totale aanpak waarbij training, voedingsadvies en lifestyle coaching een zeer belangrijke rol spelen. Hielke en Jeroen hebben passie voor training, voeding en een gezonde levensstijl. Ze kennen elkaar uit de fitnesswereld en besloten om GO180 op te richten. De naam GO180 staat voor een 180 graden ommezwaai in iemands leven.

De bedenkers van het appartementencomplex, te bouwen vlakbij de Leeuwarder binnenstad, hielden een enquête: wat willen de huidige consumenten, jong en oud? Gemak, vooral. Ze willen ontzorgen, onthaasten, gezond eten en niet te veel werk hebben aan het onderhoud van hun

woning. Met dit ideaalbeeld in het hoofd stelden de bedenkers een vernieuwend woonconcept op. Het resultaat is Mipatio, een luxe complex met tweeënveertig gelijkvloerse koopappartementen, een grand café, een sportschool, een wellnesscentrum met sauna’s en zonnebank en twee hotelkamers voor de gasten. Najaar 2015 Centraal bevindt zich een overdekte, verwarmde binnentuin van bijna 2.000

vierkante meter. Een heerlijke plek voor een krantje en croissantje in de ochtendzon. En evengoed een sfeervolle stek om ’s avonds bij onstuimig Nederlands weer nog lekker warm te ‘loungen’ met vrienden en familie. Natuurlijk is er ook een buitentuin. Doordat fysiotherapeuten, schoonheidsspecialistes en andere deskundigen een ruimte in het complex kunnen huren, wordt het luxe aanbod nog eens versterkt.

‘’Motivation through education’’ is een belangrijke slagzin binnen het bedrijf. Dit betekent dat de klant de tools en kennis leert op het gebied van training én de juiste voeding (voor jou) en deze zelfstandig kan toepassen.

Mipatio is een paar weken geleden op de markt gebracht. De appartementen zijn te koop vanaf 275.000 euro, zijn flexibel in te richten en met een grote lift te bereiken. Door middel van een elektronisch sleutelsysteem kunnen alleen bewoners het gebouw binOm de duurzaamheid te bevorderen nenkomen. De eerste gesprekken met zet GO180 gezonde voedingspageïnteresseerde consumenten en toetronen, gezonde levenspatronen en komstige bewoners zijn lovend. “Een gezonde trainingspatronen in. Ook is plan met visie op het toekomstige wohet de bedoeling dat de cliënt uit zijn nen”, “Dit is hoe je wilt gaan wonen”, comfortzone treedt en daarbij daad“Veelbelovend en creatief”. werkelijk progressie boekt voor het Ik hou van Fryslân lichaam. Het langetermijndoel van Meer informatie is te vinden op GO180 op het gebied van duurzaamwww.mipatio.nl

heid is om van Leeuwarden een gezonde stad te maken en de ziektekosten te laten dalen. Om te laten blijken dat GO180 bezig is met duurzaamheid, wordt er veelal gebruikt gemaakt van social media en mond-tot-mondreclame.

G0180 heeft nog een tip voor bedrijven die duurzaamheid willen bevorderen: ‘’Probeer niet te snel te groeien als bedrijf, bouw alles rustig op en blijf vooral hard werken achter te schermen. Straal passie uit en blijf kwaliteit leveren. Het verleden heeft aangetoond dat wanneer je goed bent voor de cliënt, deze ook goed voor jou is!’’ Pagina 11 GO180.nl

advertorial

Een gegarandeerde opbrengst op zonnepanelen Ruim 250.000 huishoudens zijn de afgelopen jaren overgestapt op zonne-energie. Maar, door onvolledige advisering en producten van mindere kwaliteit staat het rendement van deze investeringen op losse schroeven. Het Groningse enie.nl komt met de oplossing voor dit probleem: de opbrengstgarantie.

Benieuwd wat enie.nl voor u kan betekenen?

Producten met een verhaal

mogelijk om een nauwkeurige opbrengst-

Speciaal voor de lezers van

Om een rendement te kunnen garanderen

berekening te maken. “Ons adviesproces is zo

IK HOU VAN FRYSLÂN biedt enie.nl

kijkt enie.nl heel kritisch naar haar leveran-

georganiseerd dat we het jaarlijkse aantal kWh

een gratis een vrijblijvend

ciers en partners. “We hebben het over garan-

kunnen garanderen. Mocht het zo zijn dat de

adviesgesprek aan. In dit gesprek

ties en daarbij is het belangrijk om te weten

berekende opbrengst toch niet gehaald wordt,

met wie je zaken doet’’ aldus Van der Meulen.

dan nemen wij pro-actief contact met de klant

krijgt u inzicht in de mogelijkheden

enie.nl kijkt altijd naar drie punten. Allereerst

op om de oorzaak te achterhalen en het pro-

wordt een leverancier getoetst op zijn ervaring

bleem te verhelpen”. Opbrengstverlies wordt

in de markt. Uitgangspunt is een ervaring van

door enie.nl vergoed en op deze manier is de

minimaal 15 jaar en een performance die boven

klant zeker van een gegarandeerd rendement.

het marktgemiddelde ligt. Daarnaast moet een leverancier financieel gezond zijn. Van der

De opbrengstgarantie van enie.nl is in oktober

Meulen: “Wat is een garantie waard als de pro-

2013 beloond met de winst van de NRG Battle.

ducent praktisch failliet is? Wij werken samen

In deze competitie dienen verschillende energie-

met leveranciers die hun garanties na kunnen

bedrijven een vraagstuk in. De jury van deze

komen”. Het derde criterium is de mate waarin

internationale competitie was unaniem in haar

de producten CO2 neutraal worden geprodu-

oordeel: de opbrengstgarantie van enie.nl brengt

ceerd. “We staan voor een duurzaam product

de betrouwbaarheid terug op een markt die op

en daar passen producenten die zich bewust

dit moment wordt gedomineerd door cowboys en

zijn van hun footprint op de aarde bij”, zegt

gelukzoekers.

en ontvangt u een offerte op maat.

Persoonlijk advies Europese producten Unieke opbrengstgarantie 20 jaar productgarantie Ontzorging teruggave BTW Duizenden tevreden klanten

de mede-oprichter van enie.nl. Resultaat is een Peter Laicht uit Leeuwarden is de trotse eigenaar van

selectie van Europese leveranciers die aan deze

Een markt in ontwikkeling

zijn zwarte zonnepanelen

kwaliteitseisen voldoen.

De snelle groei van het aantal huishoudens met

Mede-oprichter Patrick van der Meulen wil met

Niet goed, geld terug

daling in de markt, landelijke en lokale subsi-

de opbrengstgarantie van enie.nl de betrouw-

“Goede producten en betrouwbare leveranciers

dies én de huidige regeling om de BTW over

baarheid terugbrengen. Zonne-energie is een

zijn van belang om een duurzaam rendement

de investering terug te vragen bij de Belasting-

investering met vele voordelen voor de mid-

te kunnen behalen. Maar met alleen producten

dienst. Van der Meulen: “Veel mensen vragen

den-lange termijn. “Over deze investering en

ben je er nog niet. Een kwalitatief advies geeft

een offerte aan om een idee te krijgen van de

het bijbehorende rendement willen mensen

inzicht in de mogelijkheden” aldus Van der

kosten en opbrengsten. Wat wij doen is in een

zekerheid.

zonnepanelen is mede te danken aan de prijs-

Meulen.

adviesgesprek de mogelijkheden analyseren en

kwaliteit en door onjuist advies kunnen er

Door een analyse bij de klant thuis, de ervaring

op basis daarvan een goede kosten- en opbreng-

vraagtekens bij het rendement van uw investe-

van enie.nl in de markt, kwalitatieve producten

stenberekening maken”.

ring gezet worden”.

en unieke calculatie software is het voor enie.nl

Door

producten

van

mindere

Vraag een adviesgesprek aan op www.enie.nl/friesland

Pagina 12

De groene huis-aan-huiskrant, alles voor een duurzaam en groen leven in Fryslân

Groene tips

Dak & Zinkwerken Bitumineuze dakbedekking Kunststof dakbedekking Zinkwerk Renovatie & nieuwbouw

Samen tuinieren is dubbel plezier!

Reparaties & onderhoud

Zijn je buren ook enthousiast over groen in de buurt, en wil je samen aan de slag? Dat is goed nieuws! Veel gemeentes hebben projecten waarbij ze je kunnen helpen met het aanleggen van een groene plek. Kijk bijvoorbeeld eens of je plan kan aansluiten bij Shared Green Space of Groene Loper. Wijkpanels in Leeuwarden hebben vaak wat budget om spulletjes voor een gedeelde tuin te kopen. Wat dacht je van een gezamenlijke moestuin, speeltuin, of buurtkippen?

Hovinga BV Grensweg 12 9231 HV Surhuisterveen Tel.: 0512-363400 Fax 0512-363694 E-mail: [email protected]

Het creëren van duurzame concepten voor opdrachtgevers die net als wij graag een bijdrage leveren aan een betere wereld is onze grootste drijfveer. Het combineren van milieuen sociale vraagstukken met duurzame communicatie is daarbij essentieel voor het bereiken van bewustwording. Zorg dragen voor onze wereld op een duurzame manier biedt geweldige mogelijkheden en voldoening. Wij geloven in een duurzame toekomst. Voor u, voor uw kinderen en kleinkinderen. Voor iedereen!

1.

Tip: Neem eens een kijkje op: www.friesemilieufederatie.nl/ wat-doen-wij/mens-en-natuur/ de-groene-loper/

2.

Gevels en ramen

YN BV Rengersweg 23 9062 EA Oentsjerk 058 213 45BV 23 YN

Wij inspireren en leren mensen om met passie en vakmanschap te werken aan een duurzame, mooie wereld.

Voor een mooie groene omgeving heb je niet veel ruimte nodig. Een gevel- of raamtuin bijvoorbeeld, neemt bijna geen plek in beslag. En toch kun je hier prachtige bijenen vlinderbloemen kweken, of juist eetbare planten om zelf van te genieten. Een geveltuintje leent zich goed voor klimplanten als clematis, of hoge bloeiers als zonnebloemen en stokrozen. Een geveltuin is een smalle tuin langs de gevel van particuliere woningen op gemeentegrond. Je mag een rij van ongeveer 1 tegel breed voor je huis weghalen en hier plantjes in zetten. Neem wel even contact op met de gemeente. Heb je geen gevel? Een mooie raamtuin langs een groot zonnig raam kan ook. Zo kun je van zelfgekweekte groente en kruiden genieten, zonder dat het veel ruimte kost. Tip: ga naar www.raamtuin.nl voor leuke inspiratie

3.

Spiegeltje spiegeltje… Het vierkante stukje grond onder een boom heet een boomspiegel. Deze boomspiegel mag je adopteren, er plantjes in zetten, en zelf iets moois van maken. Sommige gemeentes hebben hier spelregels voor gemaakt. Vraag dus even bij je gemeente na voordat je begint. Zo mag je in Leeuwarden de boomspiegel ophogen met goede grond, en kun je een witte tegel aanvragen om bij de groenbeheerders aan te geven dat jij die spiegel beheert (en dat ze dus niet hoeven te schoffelen!) Als je een boomspiegel adopteert moet je hem zelf verzorgen en water geven. Tip: alle spelregels en meer info vind je hier: www.leeuwarden.nl/groen

VMBO-groen / MBO / Cursus & Contract

Een leuke combinatie voor zo’n boom spiegel is bonen of doperwten, maïs, en pompoen. De maïs zorgt er voor dat de bonen een stok hebben om tegenaan te klimmen en pompoen houdt met zijn grote bladeren het licht weg zodat onkruid geen kans krijgt om op te komen.

Ik hou van Fryslân • Voorjaar 2016

Pagina 13

Duurzaam Bouwloket Fryslân helpt huiseigenaren bij energiebesparing

Twijfel je over energiebesparing en wil je gratis onafhankelijk advies en informatie over de keuzes en mogelijkheden? Het Duurzaam Bouwloket Fryslân helpt je bij het maken van de juiste keuzes! Duurzaam Bouwloket is het energieloket van de samenwerkende Friese gemeenten en provincie Fryslân. Een helpende hand voor huiseigenaren die benieuwd zijn hoe ze hun woning energiezuinig, duurzaam en comfortabel kunnen maken. Naast het bieden van informatie over de te nemen maatregelen, staan de adviseurs van Duurzaam Bouwloket je graag te woord met al je verdere vragen over energiebesparing thuis. Ook brengen ze je in contact met gecertificeerde bedrijven uit de regio en kunnen ze je alles vertellen over subsidieregelingen. Bezoek de website www.duurzaambouwloket.nl/fryslan en ontdek de mogelijkheden, of stel je vraag via [email protected].

Financieel voordeel door energie besparen Momenteel is het zeer interessant om je geld te investeren in het verduurzamen van je woning. De rente van spaargeld op de bankrekening heeft namelijk een recordlaagte behaald van circa 1 procent. Door te investeren in maatregelen zoals dak-, vloeren gevelisolatie en het toepassen van zonnepanelen behaal je in veel gevallen een hoger rendement dan met je geld op de spaarrekening. Energiebesparende maatregelen zijn een investering, maar leveren uiteindelijk meer op. Daarnaast zijn er diverse subsidieregelingen en financieringsmogelijkheden van kracht. Duurzaam Bouwloket Fryslân wijst je graag op de mogelijkheden via de subsidiepagina www.duurzaambouwloket.nl/subsidieregelingen

Veel bespaarkansen voor Friese woningen In Fryslân liggen nog veel kansen om voor het verduurzamen van de verouderde woningvoorraad. Het overgrote deel van de particuliere woningen in Fryslân is gebouwd voor 1979. Dit betekent dat veel woningen nog slecht geïsoleerd zijn en het nodige onderhoud verdienen. Een verouderde woning die veel energie verbruikt, verliest de concurrentiestrijd op de woningmarkt van energiezuinige woningen. Gevolg hiervan is een waardedaling van de woning. Bij het verduurzamen van je woning blijft de waarde niet alleen behouden, maar zal die in veel gevallen zelfs stijgen. De samenwerkende Friese gemeenten helpen woningbezitters op weg met de expertise van het Duurzaam Bouwloket Fryslân.

Gratis energieadvies Ben je als woningbezitter benieuwd naar de mogelijkheden? Ga voor alle informatie en vragen over duurzaam (ver)bouwen, energie besparen, energie

opwekken en subsidieregelingen naar de website www.duurzaambouwloket.nl/fryslan. Van kleine bespa-ringstips tot de grotere ingrepen, je vindt het allemaal terug op de website.

Wil je direct contact met een adviseur? Mail naar [email protected] Of stuur een WhatsAppbericht bericht naar 06 45 45 11 88

De groene huis-aan-huiskrant, alles voor een duurzaam en groen leven in Fryslân

Pagina 14

subsidie Samen met u gaan wij op zoek naar aantrekkelijke subsidieregelingen voor uw plannen. Wij verzorgen voor u het gehele traject; van onderzoek tot einddeclaratie..

Hoogland Subsidieadvies

e ondernemer voor de innovatiev

Polluxweg 20 8938 AZ Leeuwarden telefoon: 058-2804248 fax: 058-8450120

www.hooglandsubsidieadvies.nl

s r e and Wat biedt De SeedyksterToer:

• Rondritten door het buitendijks gebied • Uitkijktoren

• Terras • Mini camping • Feesten en partijen De SeedyksterToer • Telefoon 0518 41 14 34 Zeedyk 8 Marrum • www.seedykstertoer.nl

Rustgevend en duurzaam varen door de grachten van Leeuwarden

GreenJoy verhuurt fluisterbootjes in Leeuwarden. De fluisterbootjes zijn gemaakt van aluminium, hergebruikt plastic en zijn geheel elektrisch. Het unieke aan deze bootjes is dat ze volkomen geluidloos varen. “Je vaart op eigen gelegenheid geluidloos door de grachten van Leeuwarden. Dit is echt een unieke ervaring”, aldus Ritske Merkus en Oane Hoekstra. De accu’s van de fluisterbootjes worden altijd hergebruikt. Ook

Hal Tips: Doe de verwarming uit in de gang: als je van buiten komt is het binnen toch warmer, bovendien ontsnapt de warme lucht snel naar buiten. Energiebesparende producten: • Brievenbusborstel • Spaarlamp • Deurdrangers • Tochtstrips

Woonkamer Stand-by- en sluipverbruik • Stand-by- en sluipverbruik is ongeveer 12% van je hele energierekening. • Een telefoonoplader in het contact zonder telefoon, kost je jaarlijks € 8,• Zet een tv echt uit, i.p.v. op stand-by Verwarming • 75% van je gasrekening gaat naar de verwarming van je huis. Een grote kostenpost dus, waar je flink op kan besparen! • Zet de kachel een graadje lager, dit scheelt als snel € 100,- per jaar. • Zet de verwarming een uur voordat je gaat slapen lager, het huis blijft nog wel even warm en het kan je een besparing opleveren tot € 40,- per jaar. • Hang gordijnen voor het raam, zo komt er minder kou van het raam af. Hang die gordijnen niet over de verwarming, want dan kan de warmte weer minder goed de kamer in. • Zet je bank niet vlak voor de verwarming, dit houdt ook de warmte tegen. Verwarming • Verlichting uit waar dat niet nodig is, ook als je maar even weg bent. Spaarlampen en TL verlichting mogen ook voor korte tijd uit. Dat ze dan eerder kapot gaan is een fabeltje. • Sfeerverlichting kost ook geld • Juiste wattage in de lamp Energiebesparende producten: • Spaarlampen • Deurdrangers • Radiatorfolie • Stekkerblok

Keuken

• Exposities

Greenjoy sloepverhuur in Leeuwarden wordt gerund door Ritske Merkus en Oane Hoekstra. Op een beurs in Amsterdam raakten de beide ondernemers geïnspireerd door het concept Greenjoy dat in verschillende steden in Nederland uitgerold is. Op de terugreis naar Leeuwarden hakten Ritske en Oane de knoop al door: zij besloten Greenjoy te introduceren in Leeuwarden.

Energie besparen in woning

het boeken van de bootjes wordt op een duurzame wijze gedaan, namelijk via internet. Er is geen papier meer nodig dus goed voor het milieu. Ook wordt het bedrijf niet gepromoot met flyers en posters maar gewoon via de social media. De doelgroep bestaat uit toeristen, studenten en inwoners van Leeuwarden. De grootste doelgroep van het bedrijf zijn toeristen. Acht hotels in Leeuwarden bieden het Bed & Boot arrangement aan. Boekt u dit arrangement dan ligt er een fluistersloepje voor u klaar. Daarnaast wordt er natuurlijk in het betreffende hotel overnacht. Ook doet GreenJoy mee aan loterijen en bingo’s van studenten. Ritske Merkus is privé ook zeer bewust bezig met duurzaamheid. Hij rijdt bijvoorbeeld in een elektrisch auto. Ritske kiest bewust voor een elektrische auto, maar hij wijst erop dat de keuze voor een elektrische auto op de langere termijn ook voordeliger is. Op het huis van Ritske liggen zonnepanelen en in huis maakt hij gebruik van ledlampen. Bent u getriggerd door dit verhaal en wilt u Leeuwarden zien op een unieke manier? Ga dan nu naar leeuwarden. greenjoy.nl en ontvang 10 euro korting op een rondvaart.

Energiezuinig koken: • Zet de pan op de juiste pit • Kook met de deksel op de pan • Zet het eten op met weinig water • Zet het gas lager als het eten kookt • Trek ook stekker van bijvoorbeeld uw koffiezetapparaat uit het stopcontact Diepvries/koelkast: • Zet de koelkast/diepvries op een koele plaats, niet dichtbij de verwarming of het fornuis. • Ontdooi je diepvries regelmatig. Door het laagje ijs moet de diepvries harder werken om te koelen • Laat eten helemaal afkoelen voor je het in de koelkast zet. Ontdooi eten ook in de koelkast, dit werkt als een koelelement. • Gebruik als dit niet noodzakelijk is geen tweede koelkast of vriezer. Water besparen: • Gebruik een teiltje bij het afwassen. Zo gebruik je veel minder warm water en bespaar je ook nog op gas! • Gebruik een afwasmachine alleen als hij vol is. Energie/waterbesparende producten: • Waterbesparende perlator. • Klein stekkerblok tegen stand-by- en sluipverbruik van al je elektrische apparaten in de keuken. • Koelkast thermometer: koelkasten staan vaak veel te koud. Meet het en pas zelf de temperatuur aan.

Gras verbranden voor warmte Bio Energie Friesland uit Terwispel wil Friesland voorzien van warmte door gras dat normaal gesproken als afval wordt beschouwd, te verbranden en zodoende warmte op te wekken. Wij spraken met Sytse Jonker over de ambitie van dit bedrijf.

“Het idee om het bedrijf op te zetten kwam vanuit de provincie Fryslân. Terreinbeheerders zoals Staatsbosbeheer, It Fryske Gea maar ook de provincie blijven vaak opgescheept zitten met het gemaaide gras uit bermen. Dit gras wordt meestal geleverd aan de agrarische sector maar deze markt is niet groot genoeg om al het gras kwijt te raken. Hierdoor blijft er altijd een heleboel gras over dat nergens voor gebruikt wordt en dus wordt gecomposteerd.” “Toen ontstond het idee om dit gras ook nuttig te gebruiken, namelijk door het te verbranden waardoor dan weer warmte ontstaat. Maar om gras te verbranden heb je een oven nodig. Deze oven bleek niet erg makkelijk te vinden. In Nederland was er nergens een geschikte oven beschikbaar. Uiteindelijk werd in Denemarken een oven die geschikt leek, gevonden.”

Slaapkamer Energiegebruik: Haal alle opladers die niet worden gebruikt uit het stopcontact. Opladers in het stopcontact gebruiken stroom, ook al laden ze niets op! Dit kan oplopen tot € 8,- per jaar per lader. Daarnaast is er klein risico op brandgevaar. Verwarming: Doe de verwarming niet aan in ruimtes waar je weinig bent, zoals slaapkamers. Energiebesparende producten: • Gadgets: cadeautjes voor de kinderen • Spaarlampen • Klokje op ‘water’ i.p.v. elektriciteit • Nachtlampje

Badkamer/toilet Tips: • Probeer minder lang te douchen, zo bespaar je water en gas. Eén minuut korter maakt al verschil. • Haal de opladers van de tandenborstel en elektrisch scheerapparaat uit het stopcontact. Ze verbruiken constant elektriciteit. • Goed ventileren in je huis is belangrijk en bij voorkeur met warmteterug winning. Droge lucht warmt sneller op dan vochtige. • Gebruik een douchewisser, doordat je de douchedruppels van de muur haalt hoeft het water niet te verdampen waardoor de luchtvochtigheid stijgt. Bijkomend voordeel is dat er minder tot geen kalk wordt afgezet. • Gebruik de bespaarknop (als je die hebt) zoveel mogelijk bij een kleine boodschap, in plaats van de gewone knop. Je bespaart zo een aantal liter per keer dat je doorspoelt. • Doe lichten uit in ruimtes waar je niet bent, ook al is het een spaarlamp. Energiebesparende producten: • Waterbesparende douchekop • Douchecoach met alarm • Waterbesparende perlator • Douchewisser • Waterbesparend toilet, bespaart jaarlijks 23 m3 water

Zolder Tips: • Isoleer de leidingen van je verwarming. Vaak is het niet nodig om de zolder te verwarmen, het kost alleen maar geld. Isolatiemateriaal is te koop bij de doe-het-zelf winkels. • Isoleer je dak, hier ontsnapt vaak veel warmte. • Was zo min mogelijk en op de laagst mogelijke temperatuur. • Gebruik een wasdroger zo min mogelijk, hang de was als het kan buiten. MET DANK AAN ENERZJY KOÖPERAASJE GARYP

“In samenwerking met provincie Fryslân is de oven bij het zwembad van Gorredijk komen te staan met als doel het bad te verwarmen. Het belangrijkste was om te ontdekken hoe de uitstoot zo klein mogelijk gehouden kon worden en er zoveel mogelijk energie gecreëerd kon worden. Deze proeven hebben anderhalf jaar geduurd maar waren toch geen succes. Uiteindelijk hebben we zelf een kachel gebouwd met de ervaring die is opgedaan in Gorredijk.” “Aan deze kachel word nog steeds gewerkt omdat er heel veel regels zijn. De uitstoot is bijvoorbeeld nog niet in orde. Voordat de kachel in de verkoop kan worden gedaan, moet dit eerst op orde. Toch is er nu ook al veel belangstelling voor de kachel. Veel bedrijven uit Nederland zijn geïnteresseerd in het idee om gras te verbranden omdat zij het gras ook niet kwijt kunnen. Verder is er ook interesse uit Engeland. Een tijd geleden zijn de Engelsen hier al wezen kijken.”

Ik hou van Fryslân • Voorjaar 2016

Pagina 15

Noordelijk Lokaal Duurzaam In deze uitgave van ‘Ik hou van Fryslân’ treft u veel informatie, ervaringen en verhalen aan over energiecoöperaties, lokale duurzame energie en Noordelijk Lokaal Duurzaam. Wat houdt dit allemaal in? Wat kan het voor u betekenen? En hoe kunt u meedoen? We spraken hierover met Martijn van Son van Noordelijk Lokaal Duurzaam. Energie is in ons leven niet meer weg te denken, alleen een stroomuitval van een uurtje levert al ongelofelijk veel problemen op. In huis valt de koelkast uit, uw telefoon laadt niet meer op, en u kunt ’s avonds niet naar uw favoriete tv-programma kijken. Op straat doen de stoplichten en de oplaadpunten voor uw elektrische auto het niet meer, ziekenhuizen gaan over op de noodaggregaat, alles loopt in het honderd. En het vreemde is dat we dit allemaal in handen laten van een paar grote internationale energiebedrijven. Waarbij we ook nog eens totaal geen zeggenschap hebben over de herkomst van de energie of wat er met de opbrengsten gebeurt. Dat moet toch anders kunnen?

‘Geen zeggeschap over energie? Dat kan ook anders’ Andere energie “Dat kan ook anders”, aldus Martijn van Son van Noordelijk Lokaal Duurzaam. Een paar jaar geleden ontstond, uit onvrede met de huidige gang van zaken, het idee om het initiatief in eigen hand te nemen. Om mensen weer zeggenschap te geven over waar hun energie vandaan komt en ervoor te zorgen dat de opbrengsten in de eigen regio blijven. Om dit mogelijk te maken gingen mensen zich verenigen in lokale (energie)coöperaties, omdat je samen nu eenmaal sterker staat dan alleen. Om de energielevering zelf te kunnen rege-

staat. Noordelijk, want het is de eigen energieleverancier van en voor de drie Noordelijke provincies. Lokaal, want de energie wordt zo lokaal mogelijk ingekocht en de opbrengsten worden ook weer lokaal geïnvesteerd. En Duurzaam, want men levert uitsluitend groene en duurzame elektriciteit en gas uit de eigen regio. Noordelijk Lokaal Duurzaam is nu ongeveer twee jaar actief als leverancier en met succes, ”We groeien gestaag en krijgen steeds meer bekendheid. Grote coöperaties als Ameland en Grunneger power hebben zich aangesloten en dat levert, mede door hun activiteiten (Ameland heeft bijvoorbeeld het grootste zonneveld in Nederland red.) veel publiciteit op.” Verder is Noordelijk Lokaal Duurzaam met 60 aangesloten energiecoöperaties verreweg de grootste coöperatieve energiebeweging van Nederland.

‘We groeien gestaag en krijgen steeds meer bekendheid’ Waarom is het beter?

len werd de volgende stap gezet. Men richtte, samen met hun Groningse en Drentse zusterorganisaties een energieleverancier op. “En zo hebben al deze lokale coöperaties samen hun eigen coöperatieve energieleverancier; Noordelijk Lokaal Duurzaam opgericht”, zo vertelt Martijn.

Wat houdt dit in? De naam Noordelijk Lokaal Duurzaam zegt eigenlijk precies waar het voor

Niet onbelangrijk is dat Noordelijk Lokaal Duurzaam, anders dan de normale leveranciers, winst niet als hoofddoel heeft en is er winst, dan vloeit deze volledig terug in de Friese samenleving.

Gegarandeerd En wat voor u als afnemer ook belangrijk is, via uw eigen dorpscoöperatie bent u mede-eigenaar, en dus heeft u zeggenschap over wat uw energieleverancier doet. Zo voorkomen we met z’n allen dat de macht over energie in handen is van een paar grote leveranciers. In geval van nood hebben we dan

onze eigen lokaal opgewekte energie, en voorkomen we zo doom-scenario’s. Te mooi om waar te zijn? Het is nog mooier! Als u via een lokale coöperatie klant wordt van Noordelijk Lokaal Duurzaam, dan gaat er gegarandeerd maar liefst 75 euro per jaar (!) naar de lokale coöperatie. Dat lijkt misschien niet veel, maar rekent u even mee; uw dorp heeft 2.000 inwoners, dus ongeveer 1.000 huishoudelijke aansluitingen. Als vervolgens 25% van de inwoners klant wordt, levert dit het dorp jaarlijks bijna 20.000 euro op, wat zij weer kan investeren in lokale duurzame energieprojecten zoals bijvoorbeeld in zonnepanelen op het dorpshuis of in een eigen postcoderoosproject. Het misschien wel belangrijkste aspect is de gegarandeerde duurzame manier van het opwekken van energie. Dat de wereld niet eeuwig op olie en gas kan draaien hebben we inmiddels wel door en de groene alternatieven zijn inmiddels ook economisch rendabel en geen toekomstvisioen meer. Nu investeren in groene energie is het beste wat we kunnen doen, en als afnemer van energie bij Noordelijk Lokaal Duurzaam draagt u een steentje bij aan een schonere wereld.

‘Niet alleen energie voor een eerlijke prijs, maar ook een bijdrage betere wereld’

Hoe kan ik meedoen?

Vrijwel ieder huishouden in Friesland krijgt maandelijks een energienota, betalen moet u toch. Dan is het toch veel leuker om te weten dat een deel van uw geld rechtstreeks in uw dorp terugvloeit en dat u weet dat het Friese geld terugkomt in de Friese economie in de vorm van banen en projecten? En dat u weet dat het bijdraagt aan de wereld van onze kinderen?

Meedoen is simpel, u gaat naar de website van Noordelijk Lokaal Duurzaam en meldt u daar aan. Bent u niet zo vertrouwd met computers? Geen probleem, er zijn veel lokale coöperaties die u kunnen helpen of u belt de klantenservice van Noordelijk Lokaal Duurzaam, die leggen u graag uit hoe het werkt en ze helpen u indien nodig bij het invullen van de gegevens. Zo doen we dat, we helpen elkaar en samen gaan we op weg naar een fossiele brandstof vrije wereld.

Op die manier is het kringetje rond: “Niet alleen eerlijke energie voor een eerlijke prijs, maar ook een bijdrage aan een CO2-vrije en energie neutrale wereld!”, aldus een bevlogen Martijn! Kijk voor meer informatie op: www.noordelijklokaalduurzaam.nl

Alles voor een duurzaam en groen leven in Fryslân - Voorjaar 2016

Pagina 16

Coöperatie Boksum Energie(k) wil 100 klanten

1

Coöperatie Boksum Energie(k) streeft er naar in Boksum zo veel mogelijk klanten te werven voor Noordelijk Lokaal Duurzaam. Dit is de eigen duurzame coöperatieve energieleverancier van en voor het Noorden. Alleen klanten kunnen lid worden van Coöperatie Boksum Energie(k). Boksum telt ongeveer 150 energie aansluitingen. Coöperatie Boksum Energie(k) heeft nu al 15 klanten, dat is al 10% van de aansluitingen. “100 klanten moet mogelijk zijn”, aldus voorzitter Sible van der Werf. “We worden zo minder afhankelijk van de grote energiebedrijven en nemen het energieheft in eigen hand. Het leuke is ook dat de winsten terugvloeien naar het eigen dorp. We kunnen hiermee straks bijvoorbeeld ons dorpshuis energieneutraal maken.” Kijk voor meer informatie op de website ooperaasje.nl/boksumenergiek

Energie Coöperatie Achter de Hoven

5

Energie Coöperatie Achter de Hoven is een initiatief van een groep gemotiveerde bewoners uit de wijk Achter de Hoven in Leeuwarden die, zonder winstoogmerk en samen met de bewoners, van Achter de Hoven de duurzaamste wijk van Fryslân willen maken. De wijk Achter de Hoven is volop in beweging. Er zijn al vele initiatieven tot uitvoering gebracht en gerealiseerd. Wilt u ook meehelpen of meedenken de wijk duurzamer en leefbaarder te maken? Dat kan, zie hiervoor de vacatures op de site. Ook willen we dit jaar nog starten met de realisatie van een kenniscentrum in de wijk. Kijk voor meer informatie op de website www.ecachterdehoven.nl

2

9

Mei-inoar Grien Ferwerderadiel Mei-inoar Grien is dé nieuwe energie coöperatie in Ferwerderadiel en is opgericht dóór en vóór de inwoners van Ferwerderadiel. Mei-inoar Grien is een jonge coöperatie die zich als eerste richt op klanten. Hoe meer klanten des te meer geld er terug vloeit naar de dorpen. Voor een krimpgebied is het heel belangrijk om op eigen benen te blijven staan en dus voor eigen inkomen te zorgen! Mei-inoar Grien organiseert bij bewoners en bestaande klanten keukentafelgesprekken. Bewoners vragen uit hun eigen omgeving een aantal mensen, buren en vrienden aan de keukentafel te komen zitten en bestuursleden van Mei-inoar Grien vertellen welke winst er valt te behalen wanneer iemand klant wordt.

6

10

Energiecoöperatie Grieneko

EKA is ontstaan op initiatief van enkele ‘groene’ Boarnsters in oktober 2014 en een jaar later officiëel opgericht. Wij willen met ons dorp bijdragen aan de groene energiedoelen van Nederland en volledig energie-onafhankelijk worden. Doelstellingen: stimuleren, faciliteren en adviseren van energiebesparing en lokale duurzame energieproductie om de leefbaarheid voor inwoners, bedrijven en organisaties in Aldeboarn en directe omgeving nu en in de toekomst te bevorderen.

Reeds vanaf 1988 is de Miljeu Wurkgroep Boalsert actief op het gebied van duurzaamheid. Niet zo gek dus dat zij tijd heeft gestoken in het tot stand komen van een energiecoöperatie: DEBo (Duorsume Enerzjy Boalsert). De start vond plaats op schrikkeldag 29 februari. Van deze ’Leap-day‘ maakte DEBo een ‘Ljepdei‘ door op deze dag de sprong te maken naar de opening van haar standplaats: Grote Dijlakker 37. Deze voormalige winkel is iedere vrijdagavond voor geïnteresseerden in onze coöperatie open van 8 tot 9 uur. DEBo gaat zich inzetten voor energiebesparing, nieuwe schone energieproductie en voor maatschappelijke projecten in Bolsward.

Grieneko is de actieve energiecoöperatie van de dorpen Baard, Easterlittens, Húns en Leons, opgericht in 2015 en heeft tot doel energieneutraal worden en investeren in lokale gemeenschap. Thans zijn er 53 leden, waarvan er 22 klant zijn van energieleverancier Noordelijk Lokaal Duurzaam. Er is recent actie gevoerd om mensen zonnepanelen te doen aanschaffen, waarbij tot nu toe ruim 250 panelen geplaatst zijn. Actieve werkgroep ‘Bûthús’ is er om lokaal opwekte zonne-energie op bijv. staldaken beschikbaar te stellen door participatie/postcoderoosregeling. Er staat een gezamenlijke actie met 4 andere lokale coöperaties op stapel voor het krijgen van meer leden en klanten voor NLD, d.m.v. forse korting (30%) op LED-lampen. Grieneko is actief op Facebook en Twitter en heeft een eigen website.

Kijk voor meer informatie op de website kooperaasje.nl/aldeboarn

Kijk voor meer informatie op de website www.debo.frl

Kijk voor meer informatie op de website www.grieneko.frl

3

7

11

Enerzjy Koöperaasje Westergeast

Marsumner Energzy Koöperaasje Eind 2015 is de Marsumner Energzy Koöperaasje opgericht. Een gemotiveerd bestuur vol met ideeën gaat nu aan de slag, het echte werk kan beginnen: Marsum duurzaam maken. We beginnen met energieprojecten, maar willen ook de “Mienskip” versterken. Wil je meedenken, wordt dan lid. Stuur voor info een mail naar [email protected]. En vergeet niet om de MEK te steunen door groene energie af te nemen van de NLD, onze eigen noordelijke energie leverancier. Tot ziens namens het bestuur: Hans Wassenaar, Wim de Vries, Jorg Stolzenberg, Pyter Stornebrink (kandidaat bestuurslid). Kijk voor meer informatie op de website www.mek.frl

De Enerzjy Koöperaasje Westergeast is ontstaan vanuit Plaatselijk Belang Westergeest. Het bestuur hiervan is van mening dat we met het oog op de energietoekomst actie moeten ondernemen. Fossiele brandstoffen raken op zodat er alternatieven gezocht moeten worden. In samenwerking met Ús Koöperaasje hebben we de EKW opgericht, om samen te werken aan betaalbare en duurzame energie. De grote energie maatschappijen sluizen de winst door naar de aandeelhouders. Wij willen dit geld, dat we nu ook al betalen, terug laten vloeien naar ons dorp. Wij hebben als uitgangspunt, dat alles wat we doen, voordeel moet opleveren voor de leden, energie afnemers van EKW en Westergeast als gemeenschap. Door samen te werken en collectief aan de slag te gaan is dit te realiseren, de technieken zijn er, de wil is er, het geld is er, de energierekening betalen we nu toch ook! Kijk voor meer informatie op de website www.grieneko.frl

4

2 32 33

26

36 6

8

15

17

28

21 27

23

‘Slút my mar

2

De 38 leden van Ús Koöperaasje 13

Encowe (Energie Coöperatie Weststellingwerf) Encowe is opgericht op 5 januari 2015 door een aantal ondernemers uit Weststellingwerf die zich allemaal betrokken voelen bij de eigen leefomgeving. De Encowe is een coöperatie. Dit houdt in dat alle leden een stem hebben in hoe de coöperatie wordt geleid en welke activiteiten we ontplooien. Wij hebben één coöperatie opgericht voor heel Weststellingwerf, omdat we merkten dat er vele kleine initiatieven zijn die soms moeilijk en soms niet echt van de grond komen. Vanuit Encowe willen we al die initiatieven stimuleren en faciliteren en nastreven dat we optimaal samenwerken, zonder dat we het persoonlijke van ons eigen initiatief verliezen. Daarom wil de coöperatie ook in ieder initiatief een ambassadeur hebben die de lokale belangen blijft monitoren.

‘Libje foar en m

‘Libje foar en meiinoar’ i wierrum. In 2014 is de En terwierrum (EKE) opgericht door een enthousiaste groep mensen die de saamhorigheid van het dorp ondersteunt. EKE is een ener woners van Easterwierru geld in het dorp wil ge energieprojecten te ontw

Kijk voor meer informa kooperaasje.nl/eke 14

Leefbaar Energie Feanwâlden

Zo’n dak! Daar kun je wat mee! Als je dit dak vol legt met zonnepanelen, dan kun je doen wat je in het Beschermde Dorpsgezicht niet mag. Dan investeer je in je eigen panelen. Je haalt bovendien een rendement van 5%. Dat is méér dan bij de bank. Slút my mar oan! Je helpt er het milieu mee. Maar ook de leefbaarheid van Poppenwier. Ook je eigen portemonnee wordt er beter van. Sluit je aan bij www.noordelijklokaalduur zaam.nl/ poppenwier-enerzjy en investeer je in je eigen dorp. Kijk voor meer informatie op de website noordelijklokaalduurzaam.nl/ poppenwier-enerzjy

8

12

‘Sa krigel as in bij!’

ECODon heeft twee doelen. Ten eerste om de lokale energiegebruikers, klanten/leden, te voorzien van zo lokaal mogelijk opgewekte groene stroom en zo groen mogelijk gas tegen aantrekkelijke tarieven. Het tweede doel is om te investeren in projecten om (meer) lokaal duurzame energie te produceren. Wij gaan ervoor. Doe mee!

De Wommelser Enerzjy Koöperaasje, afgekort WEK, wil Wommels verduurzamen. Daartoe wil de WEK zelf groene energie in Wommels opwekken, het verbruik van grijze energie in Wommels transformeren naar verbruik van groene energie, inwoners van Wommels stimuleren energie te besparen en duurzaamheids- en leefbaarheidsprojecten in Wommels ondersteunen. Door op het gebied van energievoorziening het heft in eigen handen te nemen, kunnen de coöperatieleden zelf de kleur van hun energie (groen) bepalen, het milieu sparen en de opbrengsten van het zelf opwekken van stroom of het afnemen daarvan van NLD in eigen dorp besteden.

Krigel betekent immers energiek, actief. En zoals een bijenvolk samen de klus klaart, zo wil Doarpskoöperaasje Krigel SAMEN met alle inwoners van Nij Beets het dorp van energie voorzien. Hoe meer Beetsters besluiten om duurzame energie af te nemen van NLD (Noordelijk Lokaal Duurzaam Energie) hoe hoger het jaarlijkse bedrag voor Nij Beets. Doarpskoöperaasje Krigel staat klaar om daarmee duurzame projecten te realiseren die het dorp ten goede komen. Dat kunnen gezamenlijke zonnepanelen zijn, een speelplek of een bankje in het groen... Nij Beets wordt er dus beter van als het Krigel goed gaat! Zo’n doarpskoöperaasje werkt bovendien verbindend en maakt Nij Beets beter voorbereid op een duurzame toekomst. Dat wilt u toch ook?

Kijk voor meer informatie op de website www.ecodon.nl

Kijk voor meer informatie op de website wekwommels.nl

Kijk voor meer informatie op de website www.krigel.nl

Wommelser Enerzjy Koöperaasje

10

3

Kijk voor meer informatie op de website www.encowe.nl

Energie Coöperatie Dongeradeel (ECODon) Energie Coöperatie Dongeradeel (ECODon) wil initiatieven in dorpen, buurten en wijken stimuleren en faciliteren, maar vooral leden in staat stellen om eigen duurzame energie op te wekken, ook als zij dit niet op hun eigen huis of bedrijf kunnen doen. Daarom is de foto genomen bij de Ropta molen. Een bedrijfsloods van HZPC is één van de locaties waar we proberen een postcoderoos op te richten.

18

Neem voor meer informatie contact op met [email protected]

DEBo (Duorsume Enerzjy Boalsert)

Enerzjy Koöperaasje Aldeboarn (EKA)

Uskooperaasje.nl

Leefbaar Energie Feanwâlden (LEF) zet zich in om Feanwâlden en Feanwâldsterwâl leefbaar te houden voor nu en in de toekomst. LEF is lid van Ús Koöperaasje en wederverkoper van groene energie van NLD. Hoe meer klanten van NLD, hoe meer geld er naar de vereniging gaat. Dat geld willen we als vereniging in ons dorp investeren. Geld dat we gebruiken om de leefbaarheid in ons dorp te verbeteren, bijvoorbeeld door te investeren in eigen lokale energiebronnen en het repaircafé te organiseren. Lid worden van LEF doe je via de website. Kijk voor meer informatie op de website www.leffeanwalden.nl

Enerzjy Koöpera

De enthousiaste bestuu öperaasje Garyp en stic staan op het grote terre 27.000 zonnepanelen zu Samen goed voor de p donkergroene stroom houdens! Dit is een va me maatschappelijke in met een groot draagvla Ook de overheden en sitief meegewerkt aan unieke zonneweide. Ron ook een gebiedsontwik men waar vele maatsc uit het dorp en deze re Educatie en voorlichtin punten. Doel is om d bewust te maken van he zame toekomst voor o

Kijk voor meer informa www.ekgaryp.nl 19

Goutumer Enerzjy Koöperaasje, zo GEK nog niet! De Goutumer Enerzjy Koöperaasje (in oprichting) staat voor samen verantwoord omgaan met energie en verduurzamen. Met een coöperatie verwachten we samen verbeteringen te realiseren die individueel minder snel lukken. Bijvoorbeeld met lokale energieproductie die de komende jaren belangrijker wordt. De winst hieruit wordt gebruikt voor nieuwe projecten. GEK stimuleert innovatie en creatieve benaderingen: niet alleen zonnepanelen op een dak plaatsen, maar ook manieren die minder voor de hand liggen. De coöperatie kiest bewust voor lokale stroom voor een concurrerende prijs. Daarbij staan de waarden: Samenwerken, Duurzaam, Transparant, Innovatief en Toekomstgericht centraal. (foto: Willem Bokkes)

Ik hou van Fryslân • Voorjaar 2016

Heeg Energie Positief! 24

34 4

9

7 20 5

25 3

19 16

1

5 11

37

14

2

35

12 30

29

31 38

13

8

21

De ECW is op 21 mei 2014 opgericht met als doel: energiebesparing, comfortverbetering in woningen en het opwekken van duurzame energie in de wijk Leeuwarder Westeinde. Wij adviseren daarbij de leden van de ECW.

Op dit moment wordt het eerste Zonnecollectief van Heeg gerealiseerd.Particulieren en bedrijven hebben de handen ineen geslagen om samen ruim 250 zonnepanelen te plaatsen. De inschrijvingen overtroffen de verwachtingen, waardoor het tweede Zonnecollectief ook al in gang is gezet.

We werken samen met de provincie en de gemeente aan de realisering van het zonnepark Westeinde met 12.000 zonnepanelen op de oude weg van Leeuwarden naar Harlingen.

Doe mee! Ga naar www.duurzaamheeg.nl en wordt vandaag nog lid van Coöperatie Duurzaam Heeg.

Daarnaast hebben we samen met anderen en met een financiële bijdrage van de stadsregio Leeuwarden onder begeleiding van de Stichting GEN een routekaart ontwikkeld om de wijk Westeinde in 2040 “all electric” en energieneutraal te maken.

Kijk voor meer informatie op de website www.duurzaamheeg.nl

Kijk voor meer informatie op de website www.ecwleeuwarden.nl

Kijk voor meer informatie op de website www.eendracht-ooststellingwerf.nl

‘Ik doch it foar myn dorp en myn bern!’

Coöperatie Pingjum

50% fan de fergoeding dy’t GEKE kriget giet nei in feriening yn it doarp nei jo eigen kar.

Kijk voor meer informatie op de website www.dorpcentraal.nl

Kijk voor meer informatie op de website www.cooperatiepingjum.nl

50% giet nei duorsume doelen yn Easterein. Doch it foar dyn doarp! Stap oer! Kijk voor meer informatie op de website www.geke-easterein.nl

16

18

aasje Garyp

Bildtse stroom is geen droom!

ursleden van Enerzjy Kochting de Griene Greide ein waar binnenkort ruim ullen worden geplaatst. productie van 6 Mw aan voor ruim 1.700 huisan de grootste duurzanitiatieven in Nederland ak onder de bevolking. financiers hebben pode realisatie van deze nd de zonneweide is er kkeling op gang gekochappelijke organisaties egio bij zijn betrokken. ng zijn hierbij uitgangsde inwoners van Garyp et belang van een duurons en onze kinderen.

Dat is het motto van de Bildtse Energie Cooperatie. De vier jonge initiatiefnemers zetten zich in om energiegeld op het Bildt te houden en lokaal duurzame energie op te wekken. “In 2016 wordt het eerste zonnecollectief afgeleverd waarin de bewoners kunnen participeren”, zo voorspellen de initiatiefnemers Klaas Bijlsma, Leendert Nauta, Rinze Dijkstra en Simon Visbeek. De opbrengst van dit project wordt gebruikt om de leefbaarheid in de gemeente te bevorderen.  Daarnaast kunnen de inwoners van het Bildt elke vrijdag terecht bij het eigen energieloket aan de Dordtsestraat 47a te Sint Annaparochie voor vragen over energie en besparen.

atie op de website

Kijk voor meer informatie op de website bildtsestroom.nl 20

Energiecoöperatie Trynergie Energiecoöperatie Trynergie werkt op dit moment een aantal projecten uit die de komende jaren worden uitgevoerd. Naast al gerealiseerde zonne-energie op particuliere woningen wordt nu gewerkt aan grootschalige opwekking van zonne-energie op bedrijfsdaken. Dit gebeurt op twee manieren. Via een SDE+ subsidieregeling en via verschillende postcoderoosprojecten. Op die manier kan ook aan huurders van woningen en woningeigenaren zonder geschikte dak-oriëntatie zonne-energie worden aangeboden. Zij hebben de zekerheid dat deze regeling 15 jaar een belastingkorting oplevert. Op die manier werken Trynwâldsters samen aan het doel: de Trynwâlden energieneutraal én zelfvoorzienend. Met de regeling ‘Mienskipsenergie’ steunen we verenigingen in onze dorpen door hen in onze inkomsten te laten delen.

Bij Sjinkie Knegt draait alles om energie: “Ik was nooit de braafste jongen van de klas en iedereen weet dat ik van auto’s houd. Maar inmiddels ben ik ook vader en ben dol op mijn dochter. Ik wil haar een leefbare wereld nalaten. Ik mag al een hybride auto rijden en het liefst doe ik dat straks met energie van mijn eigen dak. Dan kan ik toch lekker snel blijven rijden. En zij mag wel stekkeren voor heit. Met onze lokale energiecoöperatie Dorp Centraal werken we samen aan de overstap naar schone energie.”

23

30

LECO staat in de startblokken

Dorp Centraal is in januari door 35 enthousiaste inwoners van de buitendorpen van (voormalig) Lemsterland opgericht.

17

meiinoar’

atie op de website

26

Duorsume enerzjy foar it doarp!

15

rgiecoöperatie voor beum die met haar leden enereren om duurzame wikkelen.

Wij doen dit uit idealisme: zorg voor de wereld van morgen en uit betrokkenheid bij onze wijk. De wens om werkgelegenheid in eigen omgeving te stimuleren en te streven naar een meer onafhankelijke energievoorziening.

In 2013 vroegen enkele Pingjumers zich af welke nieuwe voorzieningen in het dorp gerealiseerd zouden kunnen worden en hoe dit te organiseren. Het idee ontstond om hiervoor een dorpscoöperatie op te richten. Op de oprichtingsvergadering kwamen 60 dorpsgenoten af en binnen enkele maanden telde Coöperatie Pingjum bijna 100 leden. Inmiddels zijn verschillende initiatieven genomen: de dorpstuin, de energiecoöperatie, een maandelijkse eetgroep en een maandelijkse lunch samen met deelnemers  van de dagbesteding in het dorp. Voor het zorgproject, de belbus, de digitale marktplaats en een dorpswinkel bestond te weinig belangstelling. Binnenkort wordt een kleine boomgaard aangelegd en hopelijk kan ook nog eens het plan voor een Coöperatiemolen gerealiseerd worden. Dit plan was in een gevorderd stadium maar werd helaas door de Provincie afgeblazen.

in Fryslân stellen zich aan u voor

29 Energiecoöperatie De Eendracht Ooststellingwerf

Woon je in Ooststellingwerf? Sluit je dan aan bij jouw lokale energiecoöperatie De Eendracht Ooststellingwerf. Dan krijg je groene stroom tegen een concurrerend tarief via Noordelijk Lokaal Duurzaam of Greenchoice. De coöperatie krijgt jaarlijks van deze energiemaatschappijen een mooi bedrag. Zo krijgen we samen middelen om te investeren in lokale duurzame projecten. Op deze manier betaal je niet teveel en krijg je meer zeggenschap over de winst. Wanneer je nu lid wordt, krijgt bovendien een door jou aan te wijzen (sport)vereniging in Ooststellingwerf een jaarlijkse bijdrage van 15. Hier krijg je toch energie van!

22

oan’

25

Eind 2014 is Coöperatie Duurzaam Heeg opgericht met als doel een duurzame toekomst voor Heeg. En dan duurzaam in de breedste zin van het woord: zelf energie opwekken, energie besparen, maar ook het verbeteren van de leefbaarheid voor de bewoners van Heeg. We willen het geld dat we nu uitgeven aan grote, vaak buitenlandse energiebedrijven, in Heeg houden en daarmee een positieve impuls aan het dorp geven.

22

is de slagzin van Easternerzjy Koöperaasje Eas-

Energie Coöperatie Westeinde

Pagina 17

LECO bestaat sinds 2013 en is gestart met informatiebijeenkomsten in alle dorpen van Opsterland. Vanuit Beetsterzwaag en Gorredijk was de grootste belangstelling.

Kijk voor meer informatie op de website www.leco-energie.nl

Tijdens de informatiebijeenkomsten is een peiling gehouden onder de aanwezigen en die hebben met grote meerderheid aangegeven belangstelling te hebben voor de opwekking van goedkope en groene stroom. LECO heeft een werkplan gemaakt voor de periode 2015 -2020. De stip op de horizon is 2020: in dat jaar moet Gorredijk energieneutraal zijn. De plannen liggen klaar om in 2016 ruim 8.000 zonnepanelen te plaatsen op daken van bedrijfsgebouwen. De financiering is rond en het wachten is op de SDE+ bijdrage. Einddoel is om in 2016 20.000 zonnepanelen te realiseren.

27

EDW is uniek… maar ook één van de vele

31

DAN (Duurzaam Akkrum Nes)

EDW is een unieke coöperatieve vereniging die van Woudsend e.o. een duurzamer regio wil maken. EDW is o.a. wederverkoper van groene stroom en gas van NLD Energie (Noordelijk Lokaal Duurzaam). EDW besteedt de wederverkoperspremie (E 75,- per klant per jaar) aan duurzame en sociale (energie)projecten in haar werkgebied (Woudsend, Koufurderrige, Indyk, Ypecolsgea en Smallebrugge). De leden van EDW bepalen het beleid en de besteding van opbrengsten. EDW is een coöperatieve vereniging voor Woudsend en omgeving met uitgesloten aansprakelijkheid (u.a.) voor de leden en heeft als doel: Besparen op energie; Opwekken duurzame energie; Verkoop van duurzame energie via NLD energie; De opbrengsten voor het dorp. Kijk voor meer informatie op de website www.duurzaamwoudsend.nl

Energie (en zeggenschap) in eigen hand Vanuit gedrevenheid en verantwoordelijkheid is sinds 2013 ‘Mijn Gaasterland’ actief. Een groeiende groep mensen die graag willen bijdragen aan een duurzame toekomst. Met name die voor de eigen leefomgeving. Vele initiatieven zijn inmiddels gestart. Schone en duurzame energie is daarbij natuurlijk een van de belangrijkste speerpunten. 25 Naast het initiëren en bundelen van collectieve zonnepanelen inkoop (inmiddels ruim 370 panelen geplaatst), is in 2014 de Energie Coöperatie Gaasterland (ECG) opgericht. De coöperatie heeft tot doel om saamhorigheid en bewustwording te creëren rond schone energie én lokale, duurzame en sociale projecten te ondersteunen. Kijk voor meer informatie op de website www.noordelijklokaalduurzaam.nl www.energiecooperatiegaasterland.frl

24

AEC op Ameland: Grootste zonnepark van Nederland Ameland volledig zelfvoorzienend met energie in 2020. Dat is het doel van de Amelander Energie Coöperatie (AEC). Opgericht in 2009 levert deze coöperatie aan 1330 klanten Amelander zonnestroom en CO2 gecompenseerd gas. Belangrijke mijlpaal was in 2016 de realisatie, met de gemeente en Eneco, van het momenteel grootste zonnepark van Nederland. Met 23.000 zonnepanelen (6 MegaWatt) voorziet het in de energiebehoefte van alle Amelander huishoudingen. Met de financiële opbrengst worden nieuwe stappen gezet richting het energieneutrale eiland. Zo zijn er plannen voor carports met zonneparken op parkeerplaatsen en ontwikkelt de AEC een initiatief voor elektrische deelauto’s. Ook niet-Amelanders kunnen hun huizen gezellig en duurzaam verlichten met Amelander zonnestroom! Kijk voor meer informatie op de website www.amelandenergie.nl

Op 13 januari 2014 hebben Jan Atema, Joop Andreae, Klaas Rozema, Piet Dijkstra en Harry Haitsma de coöperatie DAN (Duurzaam Akkrum Nes) opgericht. DAN heeft 84 leden en wil Akkrum en Nes verduurzamen. Tientallen inwoners van Akkrum en Nes zijn al klant bij Noordelijk Lokaal Duurzaam. Het aanbrengen van meer klanten is een belangrijke activiteit. DAN heeft twee projecten gerealiseerd: een gezamenlijke inkoop van zonnepanelen door bewoners van een straat en, in samenwerking met het Nordwin College, een geschiktheidsbeoordeling van alle huizen voor zonnepanelen. Het realiseren van een zonneweide en zonnepanelen voor de basisschool staan op het programma. Kijk voor meer informatie op de website www.duurzaamakkrumnes.nl

28

Doniawerstal-Energie

Enerzjy Koöperaasje Om (de) Noorderpolder

De dorpen Idskenhuizen, Tjerkgaast, Langweer en St Nicolaasga hebben in 2014 de handen ineengeslagen en een coöperatie opgericht voor duurzame energie. De opbrengsten gaan we lokaal investeren zodat onze dorpen duurzaam en leefbaar blijven. We hebben geen dure verkooporganisatie, maar zijn klein, persoonlijk aanspreekbaar, dicht bij de mensen, gedreven door vrijwilligers uit de dorpen. We werken nauw samen met de verenigingen voor plaatselijk belang. We zijn de voortzetting van een mooi initiatief in Idskenhuizen. Meer dorpen in de coöperatie betekent ook meer kennis, bestuurskracht en creativiteit.

www.kooperaasje.nl/ekon

Als lid van Ús Koöperaasje versterken we onze positie en wisselen we kennis en ervaringen uit met de andere Friese energiecoöperaties. Onze energieleverancier is Noordelijk Lokaal Duurzaam waarvan Ús Koöperaasje als één van de drie leden eigenaar is.

www.kubaard.nl

Kijk voor meer informatie op de website www.doniawerstal-energie.nl

Energie Coöperatie Aengwirden

Energie Coöperatie Spannum www.kooperaasje.nl/spannum

Energie Coöperatie Ternaard (Encoter)

32

33

34

www.kooperaasje.nl/encoter

Wijnjewoude Energie Neutraal www.kooperaasje.nl/wen

EnergieKûbaard

Terhernster Enerzjykoöperaasje “De Poask”

35

36

37

www.kooperaasje.nl/depoask

www.usaengwirden.nl

38

De groene huis-aan-huiskrant, alles voor een duurzaam en groen leven in Fryslân

Pagina 18

groen

moet het doen! Stralend rekt uw tuin zich uit na zijn winterslaap en is er helemaal klaar voor om aan alle kanten uit te botten met openbarstende knoppen en kersverse blaadjes. Mooie tuinbloeiers erin voor het fijn instant lentegevoel, lekker rondscharrelen in het zonnetje.

voorjaar

De winter is voorbij het gaat beginnen

zaterdag

16 april

Als we geen winter hadden kon de lente ook niet beginnen. Tijdens de koude winterdagen dromen we over dat heerlijke voorjaarszonnetje. Een rondje door uw tuin doet u vaak al beseffen dat de lente gaat beginnen. De voorjaarsbolletjes komen boven de grond en als de zon gaat schijnen laten ze hun bloemblaadjes stralen. Wij hebben de wintermaanden niet stil gezeten. De voorjaarschoonmaak hebben wij al gedaan. De nieuwe collectie voor binnen en buiten is binnengekomen en staat weer op een geheel verfrissende en inspirerende manier voor u gepresenteerd. Ook een groots assortiment klimplanten, vaste planten, bodembedekkers, waterplanten, heesters, coniferen en alles voor de moestuin staat voor u klaar. Achter de schermen zijn wij al flink bezig met de zomercollectie. Vanaf mei willen wij u graag een vakantiegevoel laten beleven. Met een heerlijk zomers Ibiza thema en een prachtige zon, zee, strandcollectie. De zomerbloeiers mogen natuurlijk niet ontbreken in uw tuin op uw terras of balkon. Deze groep kleurrijke bloeiers zijn een feestje voor de zomer! De terrasplant van het jaar ‘De Hibiscus’ mag dan ook zeker niet ontbreken. Laat dat zonnetje maar gaan schijnen wij lachen het seizoen en u graag tegemoet.

bijendag Kijk voor onze activiteiten en meer acties op onze website of houdt onze facebookpagina in de gaten. Namens onze medewerkers verklaren wij hierbij het buitenseizoen voor geopend!

Sander en Johanneke Terpstra Prijzen en onderscheidingen 2013 2014 2014 2014 2015 2015

Beste kerstshow van Nederland catergorie tot 5000m2 Het leukste tuincentrum van Friesland De leukste winkel van Friesland Beste sfeer en decoratie kerstshow 2014 Beste bloembollenpresentatie 2015 Beste kerstshow van Nederland 2015 catergorie 5000m2 tot 10.000m2

Bekijk online de

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Lycium barbarum

Gojibes

Klein Duimpjes

voorjaarskrant!

Bij ons slechts € 0,99 p/st.

woonplant van de maand april

(zie voor link op onze website)

Actie:

Lycium barbarum GOJIBES Nu bij ons slechts € 5,-

werelds gezondste bessen!

Syringa BLOOMERANG

Hydrangea macrophylla Magical®

‘Pink Perfume’ / ‘Dark Purple’

Actie:

Grote 5 liter pot. Elders € 19,95 nu bij ons slechts

Actie:

Syringa BLOOMERANG Grote pot. Elders € 11,99 nu bij ons slechts € 9,50 UNIEK, de doorbloeiende sering !!

€ 15,-

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

en buiten

voor binnen

Ervaar het zelf!

dagelijks verse aanvoer • beleving voor binnen en buiten •

ritje witmarsum, zeker de moeite waard!

scherpe prijzen • altijd spectaculaire veilingkoopjes

uitstekende service correcte en snelle bezorging • deskundig en eerlijk advies zeer groot assortiment bloemen en planten voor binnen en buiten • volop activiteiten voor een gezellig dagje uit! geen misleidende acties •

Openingstijden: maandag, dinsdag, woensdag en donderdag van 09:00 tot 18:00 uur. Vrijdag van 09:00 tot 21:00 uur. Zaterdag van 09:00 tot 17:00 uur.

It Fliet 3 • 8748 EA Witmarsum • Tel. 0517 - 53 13 75 • [email protected] • www.groencentrumwitmarsum.nl

Geld maken van een afvalproduct. Ja ook in uw huis kan dit! Particulieren hebben een economisch zware tijd achter de rug. Energie- en gasprijzen rezen de pan uit, terwijl iedereen wilde bezuinigen. De gemiddelde Nederlander heeft daarom inmiddels al aardig geïnvesteerd om zijn woning te verduurzamen, zodat een comfortabel woonklimaat in het huis voelbaar is zonder dat de kachel continu op standje gevaarlijk staat. Het verduurzamen van woningen begon met het isoleren van spouwmuren, direct gevolgd door het aanbrengen van dubbele of zelfs driedubbele beglazing. Inmiddels zijn er slimme thermostaten die met de bewoners meedenken en zelfs op afstand commando’s opvolgen. Hot is ook het zelfstandig opwekken van ‘je eigen energie’ door middel van zonnepanelen op het dak. Een andere slimme besparing is het laten plaatsen van de Ecoflo. Nieuw is het niet, want in 2012 won dit product de VSK publieksprijs. Middels een kleine investering van ongeveer 485 euro kun je per jaar aardig wat besparen op je energierekening. Een terugverdientijd van minder dan vijf jaar is haalbaar. Het principe is simpel en zeer effectief: uw HR ketel levert warm water voor verwarming van uw huis, dan wel uw warmwater voorziening uit de kraan. De energie die vrijkomt uit de rookgassen verdwijnt normaliter via het afvoerkanaal in de buitenlucht. Bij plaatsing van een Ecoflo boven uw HR ketel wordt deze vrijgekomen energie opgevangen om koud water voor te verwarmen. Dit levert al snel een besparing van het gasverbruik op tot wel 22%. Daarnaast versnelt dit apparaat de levering van warmwater, wat verspilling van water vermindert. De Ecoflo kan eenvoudig rechtstreeks op de rookgasafvoer van uw huidige of nieuwe HR ketel worden aangesloten en is geheel onderhoudsvrij. Het apparaat werkt uit zichzelf, zelfs een stopcontact is niet nodig! Tweeledig bravo: een aanzienlijke rendementsverhoging van uw HR ketel én een aanzienlijke verlaging van de CO2 uitstoot. Voor meer informatie www.ecoflo.nl

Ik hou van Fryslân • Voorjaar 2016

Pagina 19

Reinoud Messchendorp en Anja Cornelissen

‘We willen niet dat onze spullen kapot gaan door kalkaanslag’

‘Mochten we ooit nog verhuizen, dan gaat de AquaCell mee.’ KOLLUM – Een nieuw huis met allemaal nieuwe apparaten, een nieuwe badkamer en een nieuwe keuken. Dat vonden Reinoud Messchendorp en Anja Cornelissen uit Kollum een mooie gelegenheid om gelijk ook een AquaCell waterontharder aan te schaffen. Een duurzame investering waar ze erg blij mee zijn. “Je hoeft veel minder schoon te maken. Dat heeft ons ontzettend verblijd,” zegt Anja. Reinoud vult aan: “We werken beiden; liever besteden we onze tijd aan iets anders.” Hij is accountmanager in de audio-visuele apparatuur. “Denk aan professioneel beeld en geluidssystemen.” Zij werkt bij een klein kabelbedrijf. Anja: “Ik heb veel minder werk van het schoonmaken. Ook agressieve schoonmaakmiddelen tegen de kalkaanslag blijven buiten de deur en alles ziet er nog steeds als nieuw uit.”

Kapot door kalk Helemaal kaal van binnen was het huis toen ze het zo’n anderhalf jaar

geleden kochten. De casco woning in Kollum – “een half uurtje van Groningen en een half uurtje van Leeuwarden” – moest nog helemaal worden afgewerkt. Allereerst natuurlijk een nieuwe badkamer en keuken, wand-, plafond-, en vloerafwerking. “En vervolgens ga je verder inrichten en koop je allemaal nieuwe apparatuur. Ook veel apparaten en spullen waar water doorheen gaat. En dan is kalkaanslag toch vaak de boosdoener waardoor ze kapot gaan. Bij m’n broer ging een dure douche-mengkraan kapot en je hoort ook wel van anderen dat de Quooker ineens defect is. Wij wilden graag onze spullen nieuw en goed houden,” vertelt Reinoud. Een duurzame gedachte.

Heel eerlijk verhaal

Zit er iets in het water?

“Eerst was ik faliekant tegen, niet in de laatste plaats vanwege het prijskaartje van ruim 2000 euro”, zegt Anja. “Maar na wat duwen en trekken had ik zoiets van: laat maar komen die vertegenwoordiger van Aquacell.” “Dit bleek later de directeur zelf te zijn!” voegt ze toe. “Het was gewoon een heel eerlijk verhaal. Reinoud had al wat vooronderzoek gedaan en een top-3 gemaakt van merken en types. Die man wist van ieder type de voor- en nadelen en heeft ons heel goed geholpen een keuze te maken. Ik was overtuigd.”

“Zelf kunnen we niet echt iets proeven aan het water. Misschien zijn we er al aan gewend. Laatst op een verjaardagsfeestje, toen ik iemand een glaasje water te drinken gaf, zei diegene wel: ‘Wat hebben jullie lekker water.’ Wat ik zelf merk is dat m’n huid en m’n haar zachter zijn als ik heb gedoucht. Het lijkt wel of er olie in het water zit. Een logeetje vroeg me laatst ook: ‘Zit er iets in het water?’ Nee, er zit niks in het water. Er is juist iets uit.”

Het lijkt wel tovenarij Grappig vond Anja het toen ze het effect zag op haar waterkoker: “Die was ongeveer als enige oude apparaat meeverhuisd. Ik had hem door de drukte niet meer schoon kunnen maken, dus hij zat vol kalkaanslag. Maar tot mijn verbazing verdween die aanslag gewoon in het nieuwe huis. Tovenarij!” lacht ze.

Meer informatie? Kijk op: www.aquacell.nl Of bel: 088 98 99 100

Pagina 20

De groene huis-aan-huiskrant, alles voor een duurzaam en groen leven in Fryslân

€ 9000,- Subsidie Nul-op-de-meter Woning www.freedomenergy.nl/nulopdemeter Bij een Nul-op-de-meter woning wordt er geen energie meer ‘gekocht’ van het energiebedrijf. Door bijvoorbeeld zonnepanelen, isolatie en pelletketels zijn de inkomende- en uitgaande energiestromen in balans. De meterstand blijft op jaarbasis dan ook gelijk. Om 50 Friese woningeigenaren te helpen bij Nulop-de-meter, stelt de provincie Fryslân maximaal €9000,per woning beschikbaar. De officiële voorwaarden worden op 1 mei 2016 bekend gemaakt.

Wil je op de hoogte blijven en gebruik maken van deze subsidieregeling? Neem dan contact op met Freedom Energy. Wij informeren je graag over de mogelijkheden in een persoonlijk gesprek. Van A t/m Z geregeld Het Nul-op-de-meter maken van een woning kan een ingewikkeld technisch proces zijn. Daarom helpt Freedom Energy je hierbij. De eerste stap is altijd een vrijblijvend oriënterend gesprek. Daarna kun je ervoor kiezen om een maatwerkadvies te laten maken.

Voorafgaand wordt de woning geinspecteerd op energielekken en de (werktuig)bouwkundige status. Onze gerenommeerde partners verzorgen vervolgens de installatie. Je hebt vanuit Freedom Energy altijd één aanspreekpunt en we bieden de helpende hand bij het aanvragen van subsidies en het verkrijgen van financieringen. Filosofie Een positieve bijdrage leveren aan de wereld van morgen zodat volgende

In samenwerking met onze partners

generaties ook een gelukkig leven kunnen leiden op basis van duurzaamheid en keuzevrijheid. Dat is onze missie! Wij zijn onlangs bekroond met de MVO Koplopersprijs van de Provincie Fryslân. Freedom Energy Pallasweg 13 8938 AS Leeuwarden 058 - 30 30 252 [email protected] www.freedomenergy.nl

Ik hou van Fryslân • Voorjaar 2016

Pagina 21

Techniek van morgen startpunt voor Centrum Duurzaam Praktijkles ventilatie in Duurzaam Doen Huis Milieu). Het bouwbesluit stelt dan ook eisen aan een gezond en comfortabel binnenklimaat in woningen. Zo dienen er voorzieningen te zijn voor de afvoer van lucht in het toilet, de badkamer en de keuken. In de woningen van vroeger ging luchtverversing vanzelf door naden en kieren. “Tegenwoordig bouwen we meer en meer kierdicht en is dus andere ventilatie nodig”, is de constatering van Marco van Alen van Zehnder. “Ventileren is het open zetten van ramen op de automatische piloot.” Er zijn verschillende ventilatiesystemen zoals natuurlijke ventilatie, mechanische ventilatie en balansventilatie (met warmteterugwinning). In het realiseren van een duurzame woning zijn duurzame efficiënte installaties nodig om te ventileren. “In veel woningen is nauwelijks tot geen sprake van goed ventileren”, vertelt Marco van Alen van Zehnder, uit eigen ervaring. “Met alle gevolgen van dien zoals schimmel vanwege een te hoge luchtvochtigheid, hoofdpijn vanwege hoge CO2 waarden, keukenlucht die lang in de woning blijft hangen, tabaksrook en fijnstof.”

Ventileren Mensen verblijven gemiddeld 70% van hun tijd in de eigen woning (cijfers Rijksinstituut voor Volksgezondheid en

Balansventilatie met warmteterugwinning Balansventilatie met warmteterugwinning is het energiezuinigste ventilatiesysteem. Stel dat het buiten nul graden is en binnen is het 22 graden. De wtwunit “wint” dan 90% van de 22 graden terug. Dit resulteert dan in een toevoer temperatuur van bijna 20 graden, wat het zeer aangenaam maakt voor de bewoner. De CV hoeft de 20 graden toevoerlucht in feite nog maar te verwarmen tot de gewenste 22 graden. De besparing van een wtw-unit is dan ook terug te vinden in een lagere gasrekening.

Studenten ROC Friese Poort meten rendement van zonnepanelen “In Nederland is het vaak bewolkt. Dit betekent dat er vaak sprake is van diffuus licht”, legt Luuk Dijkhuis van Technea uit. “Het is dan ook belangrijk om na te gaan welke zonnepanelen onder deze weersomstandigheden het beste renderen. Dit kan alleen maar door verschillende type zonnepanelen met elkaar te vergelijken gedurende een periode van een jaar.”. Studenten van ROC Friese Poort zijn eind 2015 gestart met het aanleggen van een zonnepanelenveld op de locatie van ROC Friese Poort in Leeuwarden.

Waarom duurzame energie? De uitstoot van broeikassen (vooral CO2) stijgt en de beschikbaarheid van fossiele brandstoffen daalt. “We moeten op een andere manier energie opwekken zoals bijvoorbeeld met zon, maar ook wind en water”, is de conclu-

ROC Friese Poort bouwt mee aan ECObus het Bildt maar ook mensen met een lichte lichamelijke, geestelijke of verstandelijke beperking en kinderen van de service gebruik maken. We willen de vervoerservice vanaf september 2016 elke werkdag laten rijden van 8.00-20.00 uur”, zo licht Jan de Vries toe.

De eerste stappen

Vanaf 2012 zijn de aansluitingen op de openbaar vervoer voorzieningen in en rond het Bildt weggevallen. Al snel is het idee ontstaan om een vervoerservice op te zetten in de vorm van een elektrische bus. “De zogenaamde ECObus, een collectieve verenigings- of dorpsbus voor iedereen door vrijwilligers”, zegt initiatiefnemer Jan de Vries van Zorgcentrum het Bildt lachend. “We hebben gekozen om een bestaande bus om te bouwen tot een elektrische bus.” Studenten van ROC Friese Poort helpen mee met het bouwen van de ECObus onder begeleiding van Frisian Motors uit Bakkeveen.

Deur tot deur vervoer voor iedereen Het doel is om met de ECObus een deur-tot-deur vervoer voor alle inwoners van het Bildt met een vervoersbehoefte voor de korte afstand aan te bieden. “Het gaat om korte ritten die te kort zijn voor een taxi maar te lang om te lopen. Denk maar eens aan boodschappen doen, bezoek bibliotheek, gemeentehuis, dokter, tandarts, bezoek aan familie en kennissen, deelname aan activiteiten in het dorp of de regio, aansluiting op busvervoer, etc. De kortste rit kan 100 meter zijn. We verwachten dat met name ouderen,

“We hebben inmiddels een bestaande bus aangeschaft, een Ford Transit”, vertelt Theo de Jong van Frisian Motors uit Bakkeveen. “We gaan nu het voertuig elektrisch maken in samenwerking met studenten van ROC Friese Poort.” Inmiddels werkt Bert Groenewoud, student Middenkader Engineering van ROC Friese Poort Drachten, mee aan het elektrificeren van de bus. Studenten van ROC Friese Poort Leeuwarden werken aan projectmatige werkzaamheden in de innovatiewerkplaats van Centrum Duurzaam.

sie van Daniel Postma, Tjalle Stork, Martijn Elderhuis en Jesse Jonkhof. Zij studeren mechatronica en elektrotechniek en hebben als projectteam het zonnepanelenveld in opdracht van Centrum Duurzaam gerealiseerd.

Rendement zonnepanelen

Het zonnepanelen veld bestaat uit 3 type zonnepanelen namelijk ulica solar(mono), yingli (poly) en solar frontier (dunne film). Naast een hoofdomvormer heeft elk zonnepaneel een micro-omvormer om meer opbrengst te genereren. “In Nederland geven we met z’n allen zo’n 12,7 miljard euro uit aan energie. Voor een gemiddeld gezin in Leeuwarden zijn de energielasten ongeveer 2000 euro per jaar”, stelt Luuk Dijkhuis van Technea. “Dan is het interessant om te weten wat het rendement is van zonnepanelen. Het rendement anno 2016 is al 16 a 17 %. Dat is meer dan 10 jaar geleden en al veel meer dan de rente op de bankrekening.” Volgens de studenten is het te vroeg om definitieve conclusies te trekken. “Wel zien we dat Ulica Solar zonnepanelen en de Solar Frontier zonnepanelen goed renderen.”

‘Centrum Duurzaam leert studenten techniek en bouw van ROC Friese Poort om groen te denken en te doen. Zij zijn de energieprofessionals van de toekomst’. ‘Onze studenten werken in het Duurzaam Doen Huis altijd met de laatste duurzame technieken van 22 fabrikanten uit Nederland. Het Duurzaam Doen Huis richt zich op energieneutraal bouwen door het energiezuinig maken van technische installaties, het opwekken van energie door zon, wind en aardwarmte en door het opslaan van energie’. ‘In innovatieprojecten werken onze studenten met de nieuwste duurzame technieken zodat ze ons in de toekomst kunnen vertellen hoe we energieneutraal kunnen leven’

Roeland Westra projectleider Centrum Duurzaam [email protected] 06-48138492

De groene huis-aan-huiskrant, alles voor een duurzaam en groen leven in Fryslân

Pagina 22

Jan Jonkman Akmarijp

Terugverdientijd 9 jaar Opbrengst (na 20 jaar) € 54.050 Opgewekt vermogen 19.100 kWh/jaar Aantal zonnepanelen 81 zonnepanelen Zonneboiler monteren Nee CO2-reductie 11.100 kg/jaar

Met de online Zonnekaart kom je er op een eenvoudige manier achter of jouw huis geschikt is voor zonnepanelen, hoeveel je er kunt plaatsen en wat de investering zal opleveren. Voer je adres in op www.watisjouwzonwaard.frl en je ziet meteen of zonnepanelen voor jou interessant zijn. Zonnekaart is een initiatief van:

www.watisjouwzonwaard.frl

‘Scootmbiel Sint Nyk’ is nu:

Uitgebreid assortiment • scootmobielen • rollators • overige hulpmiddelen

Al mode le lle op vo n zijn orr en di aad re leverb ct aar.

www.scootmobiel.frl Tsjûkemarwei 6c 8521 NA Sint Nicolaasga

06 23 56 58 43 [email protected]

6

0

j

a

a

r

Ik hou van Fryslân • Voorjaar 2016

Pagina 23

Het waterschap van de toekomst

Energie besparen met water Wie aan Fryslân denkt, denkt aan water. Het water van de meren waar je prachtig kunt zeilen, surfen en met een gerust hart gaat zwemmen. Maar vanzelfsprekend is dat niet. Sterker nog: het zorgen voor schoon oppervlaktewater is een dagtaak voor het Friese waterschap. Daarnaast zorgt Wetterskip Fryslân ook voor voldoende water en goede waterkeringen. En dát zo duurzaam mogelijk. Zo wil het waterschap in 2030 al zijn benodigde energie zelf opwekken. Egbert Berenst, lid van het dagelijks bestuur van Wetterskip Fryslân, vertelt ons hoe.

“Voor ons als waterschap is duurzaamheid enorm belangrijk. Het is zelfs onderdeel van onze missie”, vertelt Berenst. “Neem energiegebruik. We zijn continu bezig het gebruik binnen onze organisatie omlaag te brengen, maar helpen ook steeds meer andere partijen daarbij.”

Afvalwater als warmtebron Als voorbeeld geeft Berenst de biogasinstallatie die sinds januari het

Centrum Kinderhandel Mensenhandel (CKM) van Fier en het Wetsusgebouw op de Leeuwarder WaterCampus verwarmt. Dat zit zo: jaarlijks lozen bedrijven en huishoudens in Fryslân honderd miljoen liter afvalwater op het riool. Dit water wordt gereinigd in de 28 rioolwaterzuiveringsinstallaties (rwzi’s) van Wetterskip Fryslân. Na zuivering blijft slib over. Een bruikbaar restproduct dat met hulp van een vergistingsinstallatie biogas oplevert. Voor de aanvoer van biogas naar het Wetsusgebouw maakt Wetterskip Fryslân gebruik van een twee kilometer lange leiding van de gemeente Leeuwarden. Het biogas wordt in de installatie omgezet in warmte voor de gebouwen. “We zijn het eerste waterschap in Nederland dat biogas levert aan derden”, vertelt Berenst met enige trots. Een volgende stap is een zogenaamde energie- en grondstoffenfabriek. “Hiermee willen we behalve biogas produceren, ook andere bruikbare stoffen uit slib halen. We zijn nu druk bezig met het onderzoeken van de mogelijkheden.”

Energieneutraal kantoor Ook intern zit het Friese waterschap niet stil. In alle geledingen zijn of wor–den energiebesparende maatregelen doorgevoerd. Zo opent eind mei het vernieuwde, energie neutrale

hoofdkantoor zijn deuren. In het extra geïsoleerde pand spoelen toiletten door met regenwater, is de verlichting uitgerust met ledlampen en bewegingssensoren, zorgt aardwarmte voor een aangename temperatuur, verkrijgen we warm tapwater via zonneboilers en wordt energie opgewekt met zonnepanelen.

Slimme innovaties Maar om in 2020 voor veertig procent en in 2030 zelfs volledig zelfvoorzienend te zijn, is er nog volop werk aan de winkel, zegt Berenst. “Niet voor niets maken we ieder jaar onze rwzi’s zuiniger. We innoveren volop. Zo bespaart de installatie in Heerenveen zo’n 600.000 kilowattuur stroom dankzij een innovatief beluchtingssysteem dat bacteriën

optimaal laat werken. Dat komt overeen met een vermindering van de CO2uitstoot van 150 benzine auto's. Ook op de andere rwzi’s werken we aan duurzame maatregelen. Hetzelfde geldt voor de gemalen die we beheren. Zo’n duizend in totaal. Daarvoor ontwikkelen we nu een soort eco-stand, te vergelijken met die op wasmachines. Want waarom zou een gemaal snel en met veel energie water moeten verplaatsen, als dat net zo goed iets langzamer en veel zuiniger kan?”

Wij maken zonneschermen écht schoon Ook voor een zonnescherm gaan de jaren op een goede dag tellen. Het doek wordt vaal of groenig, gaat ‘hangen’ of de constructie hangt scheef. Veel tasten in de buidel om een nieuw zonnescherm te kopen, een behoorlijke investering. “Dat is lang niet altijd nodig”, zegt Tino Schurer, directeur van ZONklaar, specialist in het renoveren, reinigen en impregneren van alle types zonweringen. “Een opknapbeurt of renovatie doet wonderen, de meeste zonneschermen kunnen wij weer als nieuw aanleveren. Goed voor het milieu en het scheelt aanzienlijk in de portemonnee. “Is dat gephotoshopt?” Die vraag krijgt Schurer vaak als reactie op zijn folder. Daarin staan twee afbeeldingen: een zonnescherm vóór en datzelfde zonnescherm ná de schoonmaak- en impregneerbehandeling. “Ja, het is écht”, zegt hij, “wij krijgen de zonneschermen weer brandschoon. Niet goed? Geld terug! Die belofte is voor ons geen enkel probleem.”‘ Vanaf 2010 legt Schurer zich met ZONklaar toe op het reinigen van bootkappen, zeilen en zonneschermen. “Meer dan eens heeft een regulier schoonmaak bedrijf geprobeerd schermen te reinigen en nadien geoordeeld, einde oefening. Wanneer wij dit betwisten en opdracht kregen een poging te wagen werd het afgeschreven scherm bijna in nieuw staat opgeleverd. De reactie na afloop zorgt voor de grootste voldoening bij onze medewerkers.

Eigen preparaat De conventionele schoonmaakmiddelen bleken niet

het resultaat te kunnen leveren waar Schurer tevreden mee was. Dus ontwikkelde ZONklaar in een jaar tijd zijn eigen impregneer- en schoonmaakprocedure met in eigen huis ontwikkelde preparaten. Schurer: “We zijn net zo lang doorgegaan tot de doeken daadwerkelijk brandschoon werden. Voor elk type doek hebben we een eigen toegepaste formule. Op biologische basis. Het houdt je zonnescherm langer mooi, maar verlengt ook de levensduur.” Het unieke bedrijf uit Sneek opereert door het hele land.

Totaalplaatje Schoonmaken is één ding, maar renoveren? “Dat ging eigenlijk vanzelf”, zegt Tino. “Wanneer wij een gereinigd zonnescherm opleveren, dan moet het ook weer als nieuw ogen, en dan telt het totaalplaatje. Dus zorgen we ervoor dat het doek mooi strak hangt en corrigeren wij een scheefgetrokken installatie. Is er wat mis met het mechaniek dan bieden wij een reparatie aan, onderdelen die kapot zijn kunnen we vervangen. Renoveren ligt direct in het verlengde van onze schoonmaakdiensten, wij kennen alle systemen van binnen en buiten.”

Wij denken achterstevoren “Je zonnescherm weer als nieuw: dat kan door voor renovatie te kiezen. Daar willen we mensen bewust van maken”, aldus Schurer. Met renovatie ga je niet alleen duurzamer om met materialen, grondstoffen en dus met moeder aarde, het scheelt ook nog eens behoorlijk in je portemonnee. Schurer rekent voor: “Voor een nieuw zonnescherm van 300 centimeter breed en een uitval van 100 centimeter betaal je al gauw 1000 euro. Kies je voor renovatie, dan ben je, afhankelijk van de omvang van de ingreep, tussen de 137 en de 450 euro kwijt. Wij denken achterstevoren. Eérst opknappen, daarna wordt het wat ons betreft pas tijd om aan nieuwkoop te denken.”

Meer weten? Kijk op www.zonklaar.nl

Pagina 24

De groene huis-aan-huiskrant, alles voor een duurzaam en groen leven in Fryslân

Lager pensioen?

Verlicht nu uw woonlasten met TONZON Vloerisolatie! De grote pensioenfondsen waarschuwen dat een verlaging van de pensioenen in de lucht hangt. Wie straks dus niet - letterlijk - in de kou wil komen te zitten, doet er verstandig aan nú al te investeren in woonlastenverlichting. Veel woningen hebben een hoog gasverbruik omdat de vloer niet (of slecht) is geïsoleerd. De permanente afkoeling zorgt voor een koude vloer met vaak een hoog stookgedrag. Isoleer nu uw vloer met TONZON Vloerisolatie en verlaag uw woonlasten maximaal. U profiteert bovendien direct van meer wooncomfort en minder vochtproblemen.

Revolutionaire methode TONZON Vloerisolatie is gebaseerd op het Thermoskussen, een revolutionair isolatiemateriaal dat in 1980 in Nederland werd ontwikkeld en dat isoleert als een thermosfles. Het geeft al 36 jaar onbetwist het beste resultaat in de praktijk. Het effect op de vloertemperatuur is hoger dan van andere isolatiematerialen en maakt bestaande vloeren nog warmer dan nieuwbouwvloeren. De hogere vloertemperatuur biedt niet alleen meer wooncomfort, maar ook een veel grotere energiebesparing die bij een vloerverwarming kan oplopen tot wel 40 procent! Omdat het materiaal volledig opvouwbaar is, is het handig te verwerken in vaak krappe kruipruimtes. Daarvoor valt de investering reuze mee. Waarom nog langer wachten? Stop nu uw spaargeld onder de vloer voor een hoger rendement dan op de bank.

Goed voor het milieu De energie die nodig is voor grondstof, productie, verpakking, transport en het aanbrengen van de TONZON Thermoskussens is vaak al binnen enkele winterweken terugverdiend. Dat maakt TONZON Vloerisolatie tot een van de meest klimaateffectieve maatregelen die denkbaar is. Dat laatste is urgenter dan ooit. In het RTL Weer van 15 maart jl. werd bekend gemaakt dat sinds 1979 al tweederde (11.200 km³) van het Noordpool zee-ijs is gesmolten. De hierbij aan het milieu onttrokken smeltenergie bedraagt 3,4 miljoen PJ. Dat is ongeveer zeven keer het energieverbruik van de totale wereldbevolking in een jaar. Naast het Noordpool zee-ijs is ook veel landijs definitief gesmolten. Een en ander betekent dat de opwarming van de aarde in een versneld tempo verder zal gaan en wij dus buitengewoon klimaateffectief te werk moeten gaan.

Wij denken achterstevoren “Je zonnescherm weer als nieuw: dat kan door voor renovatie te kiezen. Daar willen we mensen bewust van maken”, aldus Schurer. Met renovatie ga je niet alleen duurzamer om met materialen, grondstoffen en dus met moeder aarde, het scheelt ook nog eens behoorlijk in je portemonnee. Schurer rekent voor: “Voor een nieuw zonnescherm van 300 centimeter breed en een uitval van 100 centimeter betaal je al gauw 1000 euro. Kies je voor renovatie, dan ben je, afhankelijk van de omvang van de ingreep, tussen de 137 en de 450 euro kwijt. Wij denken achterstevoren. Eérst opknappen, daarna wordt het wat ons betreft pas tijd om aan nieuwkoop te denken.”

Meer weten?

Kijk op www.tonzon.nl, bel met 0900-28 66 966 of mail naar [email protected]

Verbeter het energielabel van je woning Een energiezuinig huis heeft goede isolatie, dubbel glas, energiezuinige verwarming en zonnepanelen. Gunstig voor je energierekening en voor het milieu. Bovendien levert het meer comfort op: warmere voeten, geen tocht van muren en ramen en minder overlast van geluiden van buiten. Met het energielabel voor woningen kun je in één oogopslag zien hoe energiezuinig een woning is in vergelijking met andere woningen van hetzelfde type. Klasse A (groen) geeft aan dat een woning zeer zuinig is, klasse G (rood) betekent zeer onzuinig.

Huis kopen: groen energielabel loont Als je een huis koopt, ga je niet over één nacht ijs. Je bekijkt de vraagprijs, de ligging, het aantal kamers, de tuin. Maar houd je ook rekening met de toekomstige energiekosten? Die bepalen een steeds groter deel van je woonlasten. Een iets duurder maar zuiniger huis kan veel voordeliger zijn dan een goedkoper, onzuiniger huis. In 10 jaar tijd kan het verschil in energiekosten met een vergelijkbaar huis oplopen tot duizenden euro’s. Vraag daarom naar het energielabel bij de koop van je woning, bijvoorbeeld als je een afspraak maakt voor een bezichtiging.

Verbouwplannen? Heeft de woning van jouw dromen een slecht energielabel? En heb je toch verbouwplannen?

Bespreek dan of je extra hypotheek kunt krijgen om je huis meteen energiezuiniger te maken. Daar zijn vaak mogelijkheden voor. Ook als je plannen hebt om in je huidige woning energiebesparende maatregelen te treffen, is er veel mogelijk. Zo zijn er subsidies om je te helpen.

Weten wat voor jou kan? Check het op www.verbeteruwhuis.nl

Ik hou van Fryslân • Voorjaar 2016

De toekomst is electrisch Theo de Jong is eigenaar van Frisian Motors in Bakkeveen, een assemblage fabriek voor elektrische werk- en voertuigen. Theo vertelt in onderstaand interview over zijn visie, missie en de toekomst van Frisian Motors. “Het bedrijf is opgezet vanuit een hobby en gestart in 2009. Veel voertuigen die nu nog op benzine werken kunnen ook elektrisch gemaakt worden. Wat ons uniek maakt, is dat wij een product hebben dat anderen niet hebben. Zowel in Nederland als Europa zijn wij koploper in met name agrarische machines. Vijf jaar geleden hebben wij als eerste een elektrische zitmaaier gemaakt.” “De start van ons bedrijf kwam in en stroomversnelling nadat er een reportage over ons bedrijf in de Telegraaf stond. De volgende dag stond de telefoon roodgloeiend en hadden we snel de eerste elektrische zitmaaier verkocht.” “Onze visie is dat elektrische aandrijving de toekomst heeft. Het is beter voor milieu, stiller in gebruik en heeft minder onderhoud nodig. De missie van ons bedrijf is om elektrisch werkende voertuigen te maken die dezelfde prestatie leveren als op traditionele brandstoffen werkende voertuigen. De prijs moet ongeveer gelijk zijn: elektrische rijden hoeft niet veel duurder te zijn.”

Het meest groene onderwijs van Nederland

met alle locaties een groene vlag heeft behaald. Ik ben dan ook heel trots op de gemotiveerde en bevlogen EcoTeams van elke locatie. Met elkaar hebben we dit voor elkaar gekregen, ondanks de hoge werkdruk op school.”

“Als bedrijf worden wij ook steeds duurzamer. Het zijn nu vaak kleine dingen waar ik op let. Bijvoorbeeld in de werkplaats gewone verlichting vervangen door ledverlichting.” “Wij hebben drie verschillende machine groepen: zitmaaiers, transporters en mini shovels. De transporter is ons hoofdproduct. Het is een handig wagentje op kenteken dat geschikt is voor regionaal verkeer. Hij wordt veel gebruikt op grote landgoederen, op het strand, bij boeren en op campings. Ook rijden landschapbeheerders zoals Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer in onze wagens.” “Slechts een paar procent van Nederland weet dat wij bestaan. Op beurzen is men blij verrast als ze onze producten zien. Men realiseert zich dan dat het ook elektrisch kan. Eigenlijk zijn alle reacties die wij op beurzen krijgen, allemaal positief.” Frisianmotors.nl

Syb Zijlstra

Passie voor horeca en vis

Goede en gezonde aarde achterlaten

Nordwin College is een opleidingscentrum voor VMBO-groen, MBO en Cursus & Contract. Heleentje Swart werkt bij Nordwin College als coördinator duurzaamheid. Wat houdt dat precies in en hoe zie je dat ‘groene onderwijs’ terug in de school en in de opleidingen? We vroegen het aan Heleentje.

Mensen inspireren en leren om te werken aan een duurzame, mooie wereld

“Drie jaar geleden werd ik coördinator duurzaamheid. We willen mensen inspireren en leren om met passie en vakmanschap te werken aan een duurzame, mooie wereld. Mijn taak is om dit te vertalen naar het onderwijs en de bedrijfsvoering van de verschillende locaties.”

Duurzaamheid verweven in alle opleidingen

“Duurzaamheid raakt alle opleidingen van Nordwin College. Denk aan hovenierswerk waar studenten leren over biodiversiteit, het belang van groen in de stad of gifvrij onderhoud. Of een opleiding als Bloem & Design waar je leert over Cradle2Cradle, recycling en je bewust wordt van hoe en waar bloemen worden gekweekt. Ook loonwerkers, veehouders en studenten Groen & Recreatie leren nadenken over duurzame ontwikkelingen in de branches waar ze voor worden opgeleid. Er is aandacht voor bandenspanning, alternatieve brandstoffen en zonnepanelen. Maar studenten leren ook waar ons veevoer vandaan komt, hoe we goed omgaan met afvalstromen op een bedrijf en wat we kunnen doen voor weidevogelbeheer.”

Praktijkvakken

Visrestaurant Le Sandre uit Leeuwarden draagt zijn steentje bij wat betreft duurzaamheid. Le Sandre is tot stand gekomen door een gedeelde passie voor horeca en vis in de familie Zijlstra. De ouders van Syb Zijlstra runnen met hart en ziel een visrestaurant. Dit inspireerde Syb Zijlstra om visrestaurant Le Sandre te beginnen. In 2009 is visrestaurant Le Sandre geopend. De vis voor zijn restaurant wordt vooral geleverd vanuit Harlingen en Urk. De vis is afkomstig uit de Noordzee, Waddenzee, IJsselmeer en het binnenwater. Syb Zijlstra is geen voorstander van vis uit verre landen. Om die reden haalt hij de vis uit de streek. Syb vindt het uit milieuoverwegingen zonde en onnodig om vis over grote afstanden te vervoeren. Ook heeft hij geen belangstelling voor vis uit verre landen en gaat het vervoer over grote afstanden zijns inziens ten koste van de kwaliteit. Zijlstra

Pagina 25

koopt voornamelijk vissoorten uit de buurt zoals tarbod, schoolvis, setel, kabeljauw, snoekbaars en paling. Op de menukaart wordt vermeld of de vis een duurzaamheidskeurmerk heeft. Ook in zijn persoonlijke leven is Zijlstra actief wat betreft duurzaamheid. Zo heeft hij thuis overal led lampen hangen. Hij wil bij zijn visrestaurant Le Sandre ook ledverlichting introduceren. Ook thuis maakt Syb Zijlstra gebruik van verse milieuvriendelijke producten uit de streek. Lesandre.nl

“Het verschil tussen VMBO-groen en een reguliere VMBO-school is dat naast de normale vakken als Nederlands, Engels, biologie of bijvoorbeeld wiskunde ook praktijkvakken worden aangeboden zoals: Groen & Recreatie, Voeding & Gezondheid of Dier & Welzijn. Studenten gaan bijvoorbeeld zelf de kas in om sla en tomaten te oogsten, waar zij vervolgens weer soep van maken.”

Duurzame activiteiten

“Activiteiten die we ondernemen voor de bevordering van duurzaamheid zijn onder meer een gezonde kantine, het aanleggen van windmolens en zonnepanelen, kennis van duurzaamheid overbrengen naar alle partijen met wie we samenwerken en het werken met EcoSchools. Dit is een programma van de Verenigde Naties dat duurzaamheid bevordert. Wereldwijd zijn er zo’n 45.000 scholen die hier gebruik van maken. Met het programma EcoSchools wordt er in 7 stappen toegewerkt naar een onderscheiding op het gebied van duurzaamheid, waarbij een ’groene vlag’ kan worden verdiend. We zijn heel blij dat Nordwin College als eerste VMBO-groen en MBO school in Nederland

“Onze gedachte achter duurzaamheid is, dat we ervoor moeten zorgen dat ons nageslacht ook op een goede en gezonde aarde kan leven. Maatschappelijk verantwoord ondernemen staat hierbij centraal, waarbij de aandacht gaat naar een goede balans tussen sociale, ecologische en financiële waarden.”

Studenten overtuigden 100 studenten

“Onze leerlingen en studenten ervaren de aandacht voor duurzaamheid als positief. We merken dat wanneer zij door krijgen waarom we aan duurzaamheid werken, ze de essentie van het bevorderen van duurzaamheid begrijpen. Niet alleen is er een positieve respons op het bevorderen van duurzaamheid, ook zijn de resultaten positief. Zo werken we samen met Tumba (antidiscriminatiebureau) aan een aantal Upgrades, waarbij aan klassen gevraagd wordt wat zij kunnen doen om de wereld een bee tje beter te maken. Studenten hadden bijvoorbeeld de hele dag de stroom uitgezet in een school en gekeken hoeveel CO2 uitstoot dit bespaarde. Het uiteindelijke doel van deze actie voor de leerlingen was om honderd mensen te overtuigen hoe belangrijk aandacht voor duurzaamheid is. En dat is gelukt!”

Duurzaam denken en doen moet in de genen komen

“Uiteindelijk is ons doel om duurzaam denken en doen in de genen van het Nordwin College te verankeren. Ik ben enorm geïnspireerd om dit voor elkaar te krijgen. Dat komt vooral doordat ik twee jaar in India heb gewoond. Ik ben me daar heel bewust geworden dat we op een andere manier met elkaar en de wereld moeten leren omgaan. Ik vind het belangrijk en zelfs onze verantwoordelijkheid dat ook toekomstige generaties een goed leven kunnen leiden. Ik probeer daarom zoveel mogelijk duurzaam te leven. Ik eet weinig vlees, heb een zonneboiler voor warm water en genoeg zonnepanelen om het huis van stroom te voorzien. Binnenkort komt er ook een windmolentje voor de minder zonnige dagen.”

Tips van Heleentje

Heleentje adviseert andere scholen die met duurzaamheid aan de slag willen gaan om het EcoSchools programma te omarmen. EcoSchools werkt heel goed als motortje om duurzaam denken en doen op gang te brengen binnen scholen. Ook heeft ze tips voor individuen die duurzaam willen leven. “Wees je bewust van jouw levensstijl en welke invloed die heeft op de aarde en op andere mensen. Doe bijvoorbeeld eens de Friese Voetafdruk, op www.friesevoetafdruk.nl. Je krijgt dan meteen feedback over hoe je leuk en duurzaam kunt leven!” Nordwincollege.nl

Leeuwarden [email protected] Ik hou van De groene huis-aan-huiskrant, allesFryslân voor een duurzaam en groen leven in Fryslân

Pagina Pagina426

Najaar 2015EN bETAALbAAR

Bespaartip van de Amelander FAS bouwsystemen is on Energie Coöperatie energiezuinige wonin

VerbeterUwHuis

utiliteitsbouw

In veel woningen blijft de pomp van de vloerverwarming dag en nacht, winter en zomer draaien. Deze pomp hoeft echter alleen te draaien als de cv brandt. Als de cv niet brandt, hoeft de pomp die water door de buizen van de vloerverwarming pompt, niet te draaien. Door een instelbare temij houden van peratuurschakelaar op de te Fryslân, jijpomp ook? zetten, draait de pomp alleen als De Vereniging Nede toevoer Cultuurlandschap van de vloerverwarderlands ming de boven de (bijvoorbeeld) 40 heeft provincie Friesland uitgeroepen graden Celsius tot komt.de Dit mooiste bespaartprovincie van Nederland. veel elektriciteit van het onnodig draaien van de pomp van de vloerDat willen we zo houverwarming. Zo’ngraag schakelaar met den! Bovendien willen we ook voeler kost maar een paar tientjes de meest duurzame provincie en is bij elke installateur te krijgen. van Nederland worden. Dat Je hebt dit in 1 jaar terugverdiend doen we met de campagne en hou veel van CO2 Fryslân’. uitstoot bespaard. ‘Ik Samen De schakelaar schakelt met allerlei partnerszelf– enkele zoals keren per weekFryslân, een paar Friese minude provincie ten aan om teWetterskip voorkomen dat de gemeenten, Fryslân, Omrin, Friese natuur- en pomp vast komt te staan.

gevelsluitende eleme

De krant

Ook online IS INLEVERENED! ALTIJD GO groeien? Recycle mee

ische Kleine elektr en mp rla Spaa

apparaten

e doel lokale goed Support het en ijz pr op leuke Maak kans

Win een nieuw apparaat! Slingeren bij jou ook oude apparaten ZO DOE JE MEE 1 Ga naar de milieustraat van je gemeente* en kapotte spaarlampen rond? Lever ze in bij de milieustraat van je gemeente 2 Lever je oude apparaten en spaarlampen in en maak kans op een nieuw bureau apparaat. Friks is een creatief dat strategie, creativiteit en technologie 3 Ga ter plekke op je smartphone naar wecycle.nl/inleveren

combineert. Wij bedenken, ontwerpen en ontwikkelen dan ook bijna alles.

SUPPORT EEN LOKAAL GOED DOEL

4 Klik op de button ‘CHECK IN’ en geef je punten voor het goede doel

Met je oude föhn of spaarlamp scoor je Hierdoor kunnen we je een breed scala aan diensten op het gebied van web ook punten voor een lokaal goed doel. 5 Ontdek daarna direct of je een nieuw De 25 gemeenten met de meeste punten mag uitkiezen! te combineren en marketing bieden. Door jouw kennisapparaat van het vakgebied per inwoner winnen een sponsorcheque voor een lokaal goed doel. Bekijk het goede doel *Actie loopt in alle gemeenten die dat partnerje zijngroeit! van Wecycle met onze kennis van marketing, zorgen we er voor (90% van alle gemeenten in Nederland). Kijk voor meer informatie in jouw gemeente op wecycle.nl/inleveren. en actievoorwaarden op wecycle.nl/inleveren.

DIT KUN JE O.A. WINNEN

friks.nl

Friks Web & Marketing Leeuwarden / 058 744 00 45 / [email protected] wecycle.nl/inleveren

Ik hou van Fryslân Meander 32 | 9231 DB

is gewoon leuker! Huis Tuin Wonen Leef Ibiza Style DIY Luchtig Kleurvol Uw krantendrukker sinds 1882 T: 0512-352063 06-46074121 Natural Natuurlijk Groen Lente Passie LampM: Urban Jung Binnen Woon ideeën Cabinet Instahome Draadmand Inspirati www www.hoekstrakrantendruk.nl Tuinen Meubels Trends Makelaar Kozijnen Kussentjes www Ka Audio Poster Accessoires Hip Modern Industrieel Veranda P Overkappingen Aankleding Smaak Home Cactus Stoel K neutraal Duurzaam Renovatie Landelijk Vers Hypotheek Meer wooncomfort Pannen Verbouw Bestek Klok Tijd Beurs Bezoek Lepel Keuke en minder energiekosten Marktplein Lentefair Gezin Spijkerdorp Kinderopvang Zo Gratis online advies Pleinen Dagje uit Route Zonnepanelen Restauratie Schilder V Leefstijl Binnen kijken Inspiratiehuis Haarden Showkamer

W

Iedereen kent het comfortabele gevoel van een woning met dubbel glas. Ook het isoleren van dak, vloer en muren verhoogt het woongenot. En verlaagt de energierekening.

Toch zijn veel oudere woningen niet of matig geïsoleerd. Ben je benieuwd Landelijke Hoogwaardige Aantrekkelijke hoe jouw woning er voor staat? Voorlichtingsorganisatie Milieu Centraal biedtdekking je een gratis advies opbezorging www.verbeteruwhuis.nl. Jeprijsstelling ontdekt eenvoudig wat je nog kan verbeteren. Ook zie je wat het kost en oplevert.

✓

✓

✓

Check je woning• op www.verbeteruwhuis.nl. Leeuwarden 058 - 215 41 57

milieuorganisaties, Ecomunitypark, Duurzame Dorpen, Ús Johan Kiewiet Koöperaasje, Friese onderwijsvan de Amelander Energie instellingen – werkt de Friese Coöperatie Milieu Federatie aan projecten die van Fryslân de mooiste en duurzaamste provincie van Nederland moeten maken.

In deze Ik hou van Fryslân krant van Actief Media en de FMF maken we kennis met Michiel Schrier. Hij is een nieuwe dagelijkse bestuurder van de provincie Fryslân. Schrier vertelt over het plan van de provincie om in 2025 25% duurzame energie op te wekken. Deze droom wordt gerealiseerd onder andere dankzij kleinschalige lokale Het Foppe Fonds zet zichenergie in voor initiatieven. kinderen voor wie sporten of

Foppefonds spelen niet vanzelfsprekend is

:

Een prachtig voorbeeld van vanwege hun lichamelijke of verzo’n lokaal energie-initiatief standelijke beperking of omdat is Enerzjy Koöperaasje Om de hun ouders door financiële Noorderpolder die € 550.000 omstandighedenheeft hun gekregen kind niet SDE+subsidie kunnen laten sporten. Door te voor een zonnedak. In deze sporten krijgen kinderen energie krant maakt u kennis met de en levenslust. uw hulp kan het mannen dieMetdeze subsidie hebben binnengesleept. Foppe Fonds ervoor zorgen dat een kind weer straalt en plezier

Kijk voor meer informatie over deze beurs op www.wtchuistuin.nl

Verder inspirerende verhalen heeft. Zelfs als het allemaal even over mensen die bijentuinen niet gemakkelijk is: een kind hoort aanleggen, zwerfvuil opruite spelen! men, Groene Lopers aanleggen, werken aan natuurvriendelijke Beschermheer van het Foppe bedrijventerreinen, etc.‘Als Wijkind daFonds, Foppe de Haan: gen u als lezer uit om mee te wil je natuurlijk graag sporten. doen! Deel uw dromen over Soms is het bijna onmogelijk en Fryslân met ons, word partner dan helpen wij. Wij maken het onvan Ik hou van Fryslân, zet samogelijke mogelijk! kinderen men met ons een De project op. genieten en komen in beweging. We horen graag van u. Daar doen we het voor. Er zijn

nog veel kinderen die dit graag Theo Jansma Actief Media zouden willen, maar dit door hun [email protected] beperking niet kunnen. Dat laten wij toch niet gebeuren? Geef deze

Gerrit Geerds kinderen een kans en steun ons. U Friese Milieu Federatie doet toch mee?’ [email protected] Doneer uw bijdrage op:

Praat mee op de facebookNL31RABO0114566682 community Ik hou van Fryst.n.v. Foppe Fonds. lân met nu al bijna 10.000 vrienden een mooi en Internet over www.foppefonds.nl duurzaam Twitter Fryslân. @foppefonds Facebook Foppe Fonds

Ik hou van Fryslân • Voorjaar 2016

Groene daken

Pagina 27

Boeren: vergeet de natuur niet!

Fryslân is een echte landbouwprovincie. En de Friese landbouw is in ontwikkeling! Duurzame landbouw is trend die niet meer is weg te denken. Maar wat behelst die duurzaamheid in de landbouw eigenlijk?

Het idee is niet nieuw: al honderden jaren geleden werden in Scandinavie de daken met zoden bedekt.

toename aan heftige regenbuien steeds grotere problemen. Massale bedekking met groene daken zou hier kunnen zorgen voor een aanzienlijke besparing op de rioleringskosten op langere termijn.

‘Waarom zou je een plat dak met planten willen bedekken?’

3 Fijnstof Net als bomen vangen groene daken fijnstof in en verbeteren daarmee de luchtkwaliteit.

1 Financiën Een bitumen dakbedekking wordt op een erg zonnige dag wel 40 à 50 graden. Daar kan dit teerproduct op den duur niet tegen en gemiddeld moeten dergelijke kale onbedekte daken dan ook elke 20 jaar vernieuwd worden. Met alle bijkomende kosten. Wanneer een dergelijke dak met een vegetatielaag is bedekt kan het wel 50 jaar of langer mee: de planten zorgen ervoor dat de temperaturen gedempt worden en er geen uitdroging plaats vindt.

4 Beleving Groene daken trekken insecten en vogels aan. Dit leidt tot meer leven in de stad én niet onbelangrijk! een beter gevoel bij hen die er op uit kijken. ‘De vraag is nu dus al lang niet meer waarom zou je je dak bedekken, maar vooral waarom niet?’

2 Waterbeheer Doordat de plantenwortels water opnemen vertragen zij de piekafvoer. In steden, die vaak sterk versteend zijn, vormen de piekafvoeren bij de huidige

Meer weten en praktisch advies? Buro Elodea Skeanewei 12 9212 VC Boornbergum [email protected]

In eenvoudige termen, duurzame boerderijen produceren gewassen en melk door zo weinig mogelijk gebruik te maken van bestrijdingsmiddelen, medicijnen, kunstmest enzovoorts. Deze vorm van landbouw stelt ons in staat om voldoende gezond voedsel te produceren met een goed bedrijfseconomisch perspectief voor de boeren. De belangrijkste voorwaarden van duurzame landbouw: • produceren volgens de wetten van de natuur • geen verspilling van schaarse bronnen zoals grond, energie en water • gezond en veilig voedsel voor de consument • goed belegde boterham voor boeren In het kader van duurzaamheid gaat de ontwikkeling van nieuwe technologieën steeds sneller. Dit helpt de boer bijna elk detail van hun gewas, koeien of het land te monitoren. Maar is technologie wel dé oplossing voor alle uitdagingen die duurzaamheid met zich meebrengt? Het lijkt namelijk wel of we de natuur zelf aan het vergeten zijn. Je kunt alles automatiseren en robotiseren, maar een koe, grond of plant blijft nog altijd een natuurlijk organisme. Als je alleen de gevolgen waarneemt, de oorzaak niet kent en de oplossing in een technologie zoekt, dan gaan we het niet redden. Simpel: wij mensen winnen het namelijk nooit van de natuur! Een gezond mens, plant of dier is sterk genoeg tegen de meeste plagen en ziekten. Moeten we dan niet terug naar de basis om te leren hoe het werkt? Dus boeren: vergeet alstublieft de wetten van de natuur niet!

Het comfort van een waterontharder Ook bestaande kalkaanslag verdwijnt! Installatie van waterontharder

Met een waterontharder van Amysoft bent u decennialang verzekerd van kalkvrij water in uw hele woning. Zo zal de kalkaanslag in badkamer of keuken niet meer zichtbaar zijn , tevens zijn ook uw kranen en sanitair makkelijk schoon te houden.

Amysoft werkt met eigen installatiemonteurs die de waterontharder in overleg op de meest geschikte plaats installeren, degelijk en met eersteklas materiaal. Vrijwel overal in uw woning kan de waterontharder worden geplaatst. Denk bijvoorbeeld aan een bijkeuken, trapkast, garage of een berging.

Kalkvrij water geeft nog meer voordelen in uw huishouding. Denk alleen maar aan de enorme besparing op uw zeepproducten en wasmiddelen. Ook de levensduur van uw huishoudelijke apparatuur, zoals bijvoorbeeld een cv ketel, wasmachine, vaatwasser, koffiezetapparaat en quooker zal worden verlengd.

Uniek aan onze waterontharder is dat deze ook onder rioolniveau geplaatst kan worden. Ook een kelder behoort daarom tot mogelijkheden om een waterontharder te installeren.

Bovendien zal uw apparatuur minder energie gaan verbruiken doordat er op de verwarmingselementen geen kalkaanslag meer ontstaat.

Eenmalige aanschaf Een Amysoft waterontharder is een eenmalige aanschaf doordat de machines tientallen jaren meegaan. De waterontharder wordt meteen na de watermeter op uw waterleiding aangesloten zodat u in de gehele woning profiteert van kalkvrij water.

amysoft

®

Aanwezige kalkaanslag? Ook deze verdwijnt met een Amysoft waterontharder Wanneer kalkvrij water in contact komt met bestaande kalk wordt deze kalk opgenomen. Dat is bijvoorbeeld goed zichtbaar in de badkamer en uw toilet. Daarnaast zal ook onzichtbare kalk op verwarmingselementen verdwijnen waardoor deze minder energie zullen verbruiken. Verder zullen keramische kranen soepeler bedienbaar zijn.

Wereldwijd grootste producent

Ontsmettingsmodule

Amysoft is dealer van Ecowater waterontharders. Ecowater (sinds 1925) is de uitvinder van de waterontharder en wereldwijd de grootste producent van waterontharders. Wereldwijd maken er miljoenen mensen gebruik van een Ecowater en jaarlijks worden er meer dan 600.000 waterontharders geproduceerd. Ecowater waterontharders zijn innovatief en voorzien van vele patenten.

De Ecowater onthardt uw water op een verantwoorde wijze door de standaard aanwezige ontsmettingsmodule. Bacteriegroei wordt daardoor voorkomen. Bovendien voorkomt u met de ontsmettingsmodule legionellagroei in de waterontharder wanneer u tijdens een langere (warme) periode nauwelijks water verbruikt.

Wilt u meer informatie? Bel: 0594-587600 E-mail: [email protected]

www.amysoft.nl

Pagina 8

Ik hou van Fryslân

De groene huis-aan-huiskrant, alles voor een duurzaam en groen leven in Fryslân

Pagina 28

Zo  werkt  Boe

In de voormalige school in Wyns!

Nog  28.000.000  kWh  echte  Gr

Bedrijven  met  windturbine   en/of  zonnepanelen.  .  

Leveren      

gratis openingstijden: di t/m za van 11.00 - 17.00 uur

k woon- en kadowin e pp hi s ’ o d Ka Kofje - sûkokeffrbieôlhueis&vobiorologkoysfjkee, frtee,uctahtesoart,ppen el

Buurt bieb

ring en helje - “bin moai boek”

Planhus is al jaren toonaangevend en koploper op het gebied van hoogwaardige energiezuinige kwaliteitswoningen. Ook de laatste jaren hebben we geïnvesteerd en geïnnoveerd op het toepassen van de nieuwste technologische ontwikkelingen. Planhus ontwikkelde de All Electric woning. Volgens Cobouw, dagblad voor de bouw, veruit de best scorende EPC in Nederland voor vrijstaande woningen.

Ferklaai klean Ferhier

veel know how onafhankelijk advies diverse levensloop bestendige ontwerpen korte bouwtijd en flexibel bouwen standaard een low energy woning passiefbouw gecertificeerd gevelafwerkingen zowel in hout als baksteen of stucwerk of andere materialen zeer tevreden opdrachtgevers

• • •

el van Ka&Ko is een onderde sum Zorgboerderij Moai Seld

• • • • •

laddoindeerdsagn28iapgrilh*t*!* ***

in de gaten houd onze website en facebook pagina skomen! lang die ers voor de gastondernem

www.Boerderijstroom.nl/stroom

Al uw voordelen op rij :

“Foar elk feestje ha wy wol in moai kleedsje”

Ka&Ko • Wyns 8a, 9091 BC Wyns ko.frl tillefoan: 06 - 44 06 35 85 • info@ka-

Jongeren besparen 30% energie Groenestroom  voor  de  laagste  p Lever  school uw  Zonnestroom  tegen  d op

Museum Heerenveen

|

Museum Belvédère is een bijzon hedendaagse kunst, prachtig ge Oranjewoud. Het museum toon en geestverwanten. Daarnaast waarbij het landschap regel De Energy Challenges Fryslân een levert

veel resultaat op: Open: een team heeft di t/m zo 11.0 30% elektriciteit bespaard en een Oranje Nassaulaan

0513 644 999 • w ander team heeftT:een windmolen

bij elkaar gesponsord. Het project

www.ka-ko.frl

[email protected] - www.planhus.nl - 058 - 2157040

daagt jongeren uit om school en omgeving te verduurzamen. Het is een spel waarbij leerlingen het energieverbruik op hun school ana-

tapijt linoleum vinyl

STIHL

Gratis

ELEKTRISCHEparket MOTORZAAG MSE 170 C-Q - 30 cm

€ 179

plankenvloeren

ipv € 229

gordijnen

Voor België is RECUPEL in de prijs inbegrepen.

vitrage

BENZINEMOTORZAAG MS 170 - 30 cmrolgordijnen STIHL

€ 199

Meer weten over de Hollandse garnaal? ipv € 244 Check het op onze website!

€ 179 buitenzonwerinG € 199,-

€ 135,-

binnen- en

Informatie voor: • Scholieren • Consument • Horeca • Toerisme

Informatie over: • De garnaal • De visserij • Activiteiten • Agenda • Nieuws

€ 135

er genomen moeten worden. Basisen

MS 170 - 30 cm

ipv € 229 i.p.v. 235,-

Voor België is RECUPEL in de prijs inbegrepen.

voortgezet

onderwijsscholen

kunnen zich aanmelden voor deelname door een bericht te sturen

KLA Groene VOO bespaar tips HER naar [email protected].

i.p.v. 244,-

BENZINEMOTORZAAG MS 170 -screens 30 cm o.a.

€ 199

rolluiken ELEKTRISCHE ZUIGHAKSELAAR ipv € 244 Je huis isoleren, vaker met SHE 71 Deze acties zijn geldig tot 18/12/2015.

knikarmschermen

€ 135

STIHL zonneschermen NAAM VAN DE WINKEL Benzinebladblazer BG 56

de fiets, korter douchen of minder vlees eten: met al deze maatregelen verminder je jouw uitstoot van het broeikasgas CO2.

Voor België is RECUPEL in de prijs inbegrepen.

TELEFOON • WEBSITE

markiezen € 249,-

i.p.v. 155,BENZINEBLADBLAZER

ELEKTRISCHE ZUIGHAKSELAAR BG 56op de begane grond) (alleen buitenzonwering SHE 71 garnalenvissers.nl NAAM VAN DE WINKEL Deze acties zijn geldig tot 18/12/2015.

baas en bepalen welke maatregelen

Benzinemotorzaag

Elektrische zuighakselaar ipvSTRAAT € 155• PLAATS vouwgordijnen SHE 71

gie en water te besparen. Zij zijn de

ELEKTRISCHE MOTORZAAG MSE 170 C-Q - 30 cmSTIHL

MSE 170 C0-Q - 30 cm

€ 184,-

bedenken om zoveel mogelijk ener-

montaGe!

Elektrische motorzaag marmoleum laminaat

lyseren en in teamverband een plan

ERKEND VAKHANDELAAR

Torenhoge i.p.v. 319,-

energiereke-

KWALITEIT • ADVIES • SERVICE ningen, maar weet u niet

€ 249

van welk apparatuur dit afkomstig is? Smappee biedt uitkomst, Door middel van de gratis bijgeleverde app krijgt u in één oogopslag het energiezijn inclus verbruik en de prijzen daarbij verbonden kosten te zien. Zo kunt u energievreters eenvoudig Dokkumherkennen en tijdig P. uitschakelen. Prinslaan 15

STRAAT • PLAATS ook hebben Maar ook: ipv € 319 TELEFOON • WEBSITE • Videoblog vissers wij horren ipv €ERKEND 155 VAKHANDELAAR Deze acties zijn geldig tot 18/12/2015. • Lesmethodes KWALITEIT • ADVIES • SERVICE Voor België is RECUPEL in de prijs inbegrepen. • Recepten van unilux, • Spelletjes BENZINEBLADBLAZER Voor al uw woninginrichting! • Downloads NAAM VAN DE WINKEL rolhorren, BG 56 Dijkstra woonmode STRAAT rengersweg 21, 9062 ea oentsjerk PLAATS T (0519) 29 23 25 inzethorren en 058 256 19 03 TELEFOON • WEBSITE [email protected] Heerenveen www.dijkstrawoonmode.nl plissé hordeuren. ERKEND VAKHANDELAAR KWALITEIT • ADVIES • SERVICE

IJZERSTERK € 249 ipv € 319

Deze acties zijn geldig tot 18/12/2015.

openingstijden: di. t/m vr. 9.00 - 17.30 uur / za. 10.00 - 16.00 uur

De Kuinder 10 T (0513) 63 16 00

Ik hou van Fryslân • Voorjaar 2016

Pagina 29

Dutch Solar Challenge

Dé race met boten aangedreven op zonne-energie Bent u watersportliefhebber en draagt u duurzame energie een warm hart toe? Dan is de Dutch Solar Challenge een prachtig internationaal event dat u niet wilt missen. Van 2 t/m 9 juli 2016 gaan bijna 40 teams, bestaande uit voornamelijk binnen- en buitenlandse studenten, de strijd met elkaar aan in boten aangedreven op zonneenergie. De start is op 2 juli in Amsterdam. Vervolgens varen de deelnemers van Lemmer via Drachten, Grou naar Leeuwarden waar ze op 9 juli finishen in de Prinsentuin.

Slimme technieken

Uitdagende wedstrijd

De race staat in het teken van duurzame energie, ofwel het toepassen van zonne-energie in de watersport. Teams ontwikkelen systemen waarmee ze de kracht van de zon het beste kunnen omzetten in energie. Daarnaast worden de meest bijzondere en slimme technieken uit de kast gehaald om de snelste boot te bouwen, zoals het toepassen van draagvleugels. Met dit systeem wordt de boot als het ware uit het water getild waardoor er minder weerstand is, ze sneller kunnen varen en zo minder energie verbruiken.

In acht dagen tijd leggen de deelnemers een route af van ruim 200 kilometer. Tijdens de eerste editie van dit internationale event in 2006 deed de snelste boot 17 uur over deze afstand. In 2014 finishte de snelste boot in ruim 7 uur. De techniek ontwikkelt zich dus in rap tempo en dat maakt de zonnebootrace een uitdagende wedstrijd waarbij het ook aankomt op teamwork, behendigheid en inzicht. Het is namelijk van belang dat wanneer de zon niet schijnt je toch kunt varen. Dat vraagt om slimme oplossingen en op de juiste manier omgaan met je energievoorraad.

Sprint en endurance In de vijf plaatsen worden onder andere sprint- en endurancewedstrijden gehouden. Daarnaast leggen de deelnemers tussen de plaatsen in Friesland een verbindingsetappe af van zestig kilometer. Naast Nederlandse teams verschijnen ook teams uit

Indonesië, Brazilië, Polen, België, Bahrein, Turkije, Amerika, Finland, Hongarije en China aan de start. Geen ronkende motoren, geen vervuiling, geen herrie, maar stille en energie neutrale boten. Hoe mooi zou het zijn als alle boten in de toekomst kunnen varen op zonne-energie? Jongeren hebben de toekomst, net als duurzame energie. Een perfecte combinatie die tijdens de Dutch Solar Challenge centraal staat.

Meer informatie

Wilt u de zonneboten zien schitteren in het water? Bent u benieuwd naar de innovatieve en duurzame technieken die de deelnemers dit jaar uit de kast hebben gehaald om als eerste te finishen? Kom naar Amsterdam, Lemmer, Drachten, Grou of Leeuwarden en volg de race. Kijk voor meer informatie over dit internationale en duurzame event en het volledige programma op www.dutchsolarchallenge.nl

Young Solar Challenge

Leer je eigen zonneboot bouwen en race mee! strijden voor de teams. De openingswedstrijd is op 7 mei tijdens de Eneco Zonnebootrace in Akkrum. Op 11 juni staat er een endurance en sprint op het programma in Oosterwolde. En in juli sluiten de V5-boten aan bij de Dutch Solar Challenge in Grou en Leeuwarden. Bij de races komt alles samen en laten de teams zien of ze klaar zijn voor de echte strijd. Elke race begint met een technische keuring, een zwemtest voor de deelnemers en een vaartest voor de stuurman/ vrouw. Meedoen is spannend, leerzaam en leuk. De teams verblijven op een camping en komen in contact met andere deelnemers maar ook ondernemers uit de regio. Met jouw klas of vereniging een professionele zonneboot bouwen en meedoen aan een spannende race: het kan met de Young Solar Challenge! Alle deelnemende teams krijgen een bouw- en lespakket voor een professionele zonneboot. Een paar weken later racen de teams in hun complete V5-solarboot over het Friese water.

Toekomst

De Young Solar Challenge heeft alles in zich om jongeren enthousiast te maken voor techniek. Door de combinatie van theorie, praktijk en competitie leren middelbare scholieren op een speelse manier veel over duurzame technologie.

Het project wordt elk jaar groter. Doel is om volgend jaar 30 teams uit heel Nederland te hebben waardoor er 3 landelijke voorrondes kunnen worden georganiseerd met een grote finale. En naast meer landelijke deelnemers wil de organisatie van Young Solar Challenge ook in Europa meer voeten aan de grond krijgen zodat we in de toekomst ook een Europese finale kunnen organiseren. Deelnemen is mogelijk voor alle teams die bestaan uit jongeren tussen de 14 en 17 jaar. Naast middelbare scholen zijn bijvoorbeeld ook (sport) verenigingen of scoutingclubs van harte welkom om mee te doen in 2017!

Juniorclasses bij NHL

Betrokken bedrijven

De bouw van de solarboot is een uitdagende klus. De teams zetten de boot eerst helemaal in elkaar, daarna volgt de aandrijving via zonnepanelen en de elektromotor. Om de teams te ondersteunen worden drie juniorclasses bij de NHL in Leeuwarden georganiseerd. Hier vertellen deskundigen over de bouw en het elektrogedeelte van de zonneboot én wordt aandacht besteed aan teambuilding en tactiek.

De races Zodra de boten klaar zijn, is het tijd om te racen. In 2016 zijn er drie wed-

Bijzonder aan de Young Solar Challenge is dat verschillende bedrijven het evenement ondersteunen. Vripack, Stille Boot en Polynautic zijn nauw betrokken bij het ontwerp en de ontwikkeling van de V5-zonneboot, terwijl TCNN, Merkevents en Kroese media de organisatie en de PR verzorgen. Dit jaar is het bestaande ontwerp compleet opnieuw ontwikkeld. Het resultaat is een mooiere en vooral snellere boot, meer gestroomlijnd en super strak. Meer informatie is te vinden op de website www.youngsolarchallenge.nl

Pagina 30

De groene huis-aan-huiskrant, alles voor een duurzaam en groen leven in Fryslân

City PARIS elektrisch City PARIS elektrisch City PARIS elektrisch City PARIS elektrisch City PARIS elektrisch City PARIS elektrisch City PARIS elektrisch

Retro NEW YORK elektrisch Retro NEW YORK elektrisch Retro NEW YORK elektrisch Retro NEW YORK elektrisch Retro NEW YORK elektrisch Retro NEW YORK elektrisch Retro NEW YORK elektrisch

Aanbieding; klaar voor de lente !

Trendy VENICE elektrisch Trendy VENICE elektrisch Trendy VENICE elektrisch Trendy VENICE elektrisch Trendy VENICE elektrisch Trendy VENICE elektrisch Trendy VENICE elektrisch

(inwoners van gemeente Leeuwarden krijgen 10% subsidie op aankoopsom) Mooi en elegant, in 2 kleuren Mooi en elegant, in 2 kleuren Mooi en verkrijgbaar elegant, in 2 kleuren Mooi en verkrijgbaar elegant, in 2 kleuren MooiPrijs en verkrijgbaar elegant, in 2 kleuren € 1.250,-* verkrijgbaar MooiPrijs en elegant, in 2 kleuren € 1.250,-* verkrijgbaar Mooi en elegant, in 2 kleuren € 1.250,-* Prijs incl. gratis koffer verkrijgbaar € Prijs 1.250,-* incl. gratis koffer verkrijgbaar € 1.250,-* Prijs incl. gratis koffer

Voor en achter schijfrem, sterke 2kW Voor en achter schijfrem, sterke 2kW motor,in 4 kleuren verkrijgbaar Voor en achter schijfrem, sterke 2kW motor,in 4 kleuren verkrijgbaar Voor en achter schijfrem, sterke 2kW motor,in 4 kleuren verkrijgbaar Voor en achter schijfrem, sterke 2kW € 1525. Prijs -* motor,in 4 kleuren verkrijgbaar Voor en achter schijfrem, sterke 2kW € 1525. Prijs -* motor,in 4 kleuren verkrijgbaar Voor en incl. achter schijfrem, sterke 2kW € 1525. Prijs -* gratis alarm motor,in 4 kleuren verkrijgbaar € 1525. Prijs -* incl. gratis alarm motor,in 4 kleuren verkrijgbaar € 1525. Prijsgratis -* incl. alarm

€ 1.250,-* Prijsgratis incl. koffer € 1.250,-* Prijsgratis incl. koffer € 1525. Prijsgratis -* incl. alarm incl. gratis koffer € 1525. Prijsgratis -* incl. alarm incl. gratis koffer Traveller 20” vouwfiets Camp & City elektrisch incl. gratis alarm Traveller 20” vouwfiets Camp & City elektrisch incl. gratis alarm Traveller 20” vouwfiets Camp & City elektrisch Prachtig stoer uiterlijk, veel chroom, in 5 kleuren verkrijgbaar Prachtig stoer uiterlijk, veel chroom, in 5 kleuren verkrijgbaar Prachtig stoer uiterlijk, veel chroom, in 5 kleuren verkrijgbaar Prachtig stoer uiterlijk, veel chroom, in 5 kleuren verkrijgbaar stoer veel chroom, in 5 kleurendiefstal verkrijgbaar € 1575, PrijsPrachtig -* uiterlijk, inclusief gratis draadloos alarm stoer uiterlijk, veel chroom, in 5 kleurendiefstal verkrijgbaar € 1575, PrijsPrachtig -* inclusief gratis draadloos alarm Prachtig stoer uiterlijk, veel chroom, in 5 kleuren verkrijgbaar Prijs € 1575, -* inclusief gratis draadloos diefstal alarm

1575, -* inclusief gratis draadloos diefstal alarm Prijs € 1575, -* inclusief gratis draadloos diefstal alarm Prijs € 1575, -* inclusief gratis draadloos diefstal alarm Prijs € Prijs € 1575, -* inclusief gratis draadloos diefstal alarm

Professionele Service Professionele Service Professionele Service Met vakkundig personeel en een grote werkplaats met alle faciliteiten, SUPER AANBIEDING Professionele Service Met vakkundig personeel en een grote werkplaats met alle faciliteiten, Professionele verzorgen wijProfessionele zowel voor Elektrische alswerkplaats voorService Benzine regulier Met vakkundig personeel en een grote metscooters alle faciliteiten, Service verzorgen wijProfessionele zowel voor Elektrische alswerkplaats voorService Benzine regulier Met vakkundig personeel en een grote metscooters alle faciliteiten, € 1. Normaal 350*,onderhoud en reparaties. Minimaal 1x per jaar een goede verzorgen wij zowel voor Elektrische alswerkplaats voor Benzine regulier Met vakkundig personeel en een grote metscooters alle faciliteiten,

- 5 ondersteuningsniveau’s Traveller 20” vouwfiets Camp & City elektrisch - 5 ondersteuningsniveau’s Traveller 20” vouwfiets Camp & City elektrisch shimano naafversnelling -5 ondersteuningsniveau’s Traveller 20” vouwfiets Camp & City elektrisch shimano naafversnelling -5 ondersteuningsniveau’s Traveller 20” vouwfiets 36V – 10Ah lithium accu Camp & City elektrisch shimano naafversnelling -5 ondersteuningsniveau’s 36V – 10Ah lithium accu shimano naafversnelling -5 ondersteuningsniveau’s 250 W sterke motoraccu 36V – 10Ah lithium shimano naafversnelling -5 ondersteuningsniveau’s 250 W sterke motoraccu 36V – 10Ah lithium - shimano naafversnelling 250 W sterke motor 36V – 10Ah lithium - shimano naafversnelling Prijs vanafaccu € 949 250 W sterke motor - 36V – 10Ah Prijslithium vanafaccu € 949 250 W sterke motor - 36V – 10Ah lithium accu Prijs motor vanaf € 949 - 250 W sterke Prijs motor vanaf € 949 - 250 W sterke Prijs vanaf € 949

Prijs vanaf € 949 Prijs vanaf € 949

ONDERHOUD en REPARATIE ONDERHOUD en REPARATIE ONDERHOUD en REPARATIE ONDERHOUD en REPARATIE ONDERHOUD en REPARATIE ONDERHOUD en REPARATIE ONDERHOUD en REPARATIE

onderhoud enzowel reparaties. Minimaal 1xalsper jaarBenzine eenmet goede verzorgen wij voor Elektrische voor scooters regulier Met vakkundig personeel en een werkplaats alle faciliteiten, onderhoudsbeurt is een engrote bespaart u Benzine veel enregulier kosten onderhoud enzowel reparaties. Minimaal 1xalsper jaar eenproblemen goede verzorgen wij voor‘must’ Elektrische voor scooters Met vakkundig personeel en een grote werkplaats met alle faciliteiten, NU: onderhoudsbeurt is een ‘must’ en bespaart u veel problemen en kosten onderhoudwij enzowel reparaties. Minimaal 1xalsper jaarBenzine een goede verzorgen voor Elektrische voor scooters regulier onderhoudsbeurt is een ‘must’ en bespaart u veel problemen en kosten onderhoud en reparaties. Minimaal 1x per jaar een goede verzorgen wij zowel voorOnderhoudsbeurt Elektrische als voor Benzine scooter; scooters€regulier op langere termijn. Elektrische 85,onderhoudsbeurt is eenOnderhoudsbeurt ‘must’ en bespaart u veel en kosten onderhoud en reparaties. Minimaal 1x perElektrische jaar eenproblemen goede op langere termijn. scooter; € 85,onderhoudsbeurt is een ‘must’ en bespaart u veel en kosten onderhoud en City reparaties. Minimaal 1x perBenzine jaar eenproblemen goede op langere termijn. Onderhoudsbeurt Elektrische scooter; € 85,Rome Onderhoudsbeurt scooter; € 100,onderhoudsbeurt eenOnderhoudsbeurt ‘must’ en bespaartElektrische u veel problemen en kosten op langere termijn.is scooter; € 85,Onderhoudsbeurt Benzine scooter; € 100,onderhoudsbeurt is een ‘must’ en bespaart u veel problemen en kosten op langere termijn. Onderhoudsbeurt Elektrische scooter; € 85,Onderhoudsbeurt Benzine scooter; € 100,op langere termijn. Onderhoudsbeurt Benzine Elektrische scooter; € 85,€ 1099,-* Onderhoudsbeurt scooter; € 100,op langere termijn. Onderhoudsbeurt scooter; € 85,Onderhoudsbeurt Elektrische Benzine scooter; € 100,* exclusief € 125, - RDW enOnderhoudsbeurt afleveringskosten Benzine scooter; € 100,* exclusief € 125, - RDW enOnderhoudsbeurt afleveringskosten Benzine scooter; € 100,-

Voor particulier en zakelijk verzorgen Voor particulier en zakelijk verzorgen wij tegen zeer scherpe tarieven op Voor particulier en zakelijk verzorgen wij tegen zeer scherpe tarieven op Voor particulier en zakelijk verzorgen professionele hettarieven onderhoud wij tegen zeerwijze scherpe op Voor particulier en zakelijk verzorgen professionele hettarieven onderhoud wij tegen zeerwijze scherpe op Voor particulier en zakelijk verzorgen en/of reparatie van ZOWEL elektrische professionele wijze het onderhoud wij tegen zeer scherpe tarieven op Voor particulier en zakelijk verzorgen en/of reparatie van ZOWEL elektrische professionele wijze hettarieven onderhoud wij tegen zeer scherpe op als zeer benzine scooters. en/of reparatie van ZOWEL elektrische professionele wijze hettarieven onderhoud wij tegen scherpe op als benzine scooters. en/of reparatie van elektrische professionele wijzeZOWEL het onderhoud als benzine scooters. en/of reparatie van ZOWEL elektrische professionele wijze het onderhoud als benzine scooters. en/of reparatie van ZOWEL elektrische als benzine scooters. en/of reparatie van ZOWEL elektrische als benzine scooters. als benzine scooters.

Retro NEW YORK elektrisch Retro NEW YORK elektrisch Retro NEW YORK elektrisch Retro NEW YORK elektrisch Retro NEW YORK elektrisch Retro NEW YORK elektrisch

City PARIS elektrisch City PARIS elektrisch City PARIS elektrisch City PARIS elektrisch City PARIS elektrisch City PARIS elektrisch

* exclusief € 125, - RDW en afleveringskosten * exclusief € 125, - RDW en afleveringskosten * exclusief € 125, - RDW en afleveringskosten * exclusief € 125, - RDW en afleveringskosten * exclusief € 125, - RDW en afleveringskosten

Mooi en elegant, in 2 kleuren Mooi en elegant, in 2 kleuren Mooi en verkrijgbaar elegant, in 2 kleuren Mooi en verkrijgbaar elegant, in 2 kleuren MooiPrijs en verkrijgbaar elegant, in 2 kleuren € 1.250,-* verkrijgbaar € Prijs 1.250,-* verkrijgbaar Mooi en elegant, in 2 kleuren € 1.250,-* Prijs incl. gratis koffer € 1.250,-* Prijs incl. gratis koffer verkrijgbaar € Prijs 1.250,-* incl. gratis koffer

Adres: Adres: Adres: Adres: URANUSWEG 10 Adres: URANUSWEG 10 Adres: URANUSWEG 10 Adres: 8938 AJ Leeuwarden URANUSWEG 10 8938 AJ Leeuwarden

Inclusief gratis koffer en alarm

URANUSWEG 10 8938 AJ Leeuwarden 058-2880232 URANUSWEG 10 8938 AJ Leeuwarden 058-2880232 URANUSWEG 8938 AJ Leeuwarden 058-2880232 10 8938 AJ Leeuwarden 058-2880232 8938 AJ Leeuwarden 058-2880232 058-2880232 058-2880232 www.mpi-nl.nl www.mpi-nl.nl www.mpi-nl.nl www.mpi-nl.nl www.mpi-nl.nl www.mpi-nl.nl www.mpi-nl.nl

Trendy VENICE elektrisch Trendy VENICE elektrisch Trendy VENICE elektrisch Trendy VENICE elektrisch Trendy VENICE elektrisch Trendy VENICE elektrisch

Voor en achter schijfrem, sterke 2kW Voor en achter schijfrem, sterke 2kW motor,in 4 kleuren verkrijgbaar Voor en achter schijfrem, sterke 2kW motor,in 4 kleuren verkrijgbaar Voor en achter schijfrem, sterke 2kW motor,in 4 kleuren verkrijgbaar Voor en achter schijfrem, sterke 2kW € 1525. Prijs -* motor,in 4 kleuren verkrijgbaar € 1525. Prijs -* motor,in 4 kleuren verkrijgbaar Voor en incl. achter schijfrem, sterke 2kW € 1525. Prijsgratis -* alarm € 1525. Prijs -* incl. gratis alarm motor,in 4 kleuren verkrijgbaar € 1525. Prijs -* incl. gratis alarm

incl. koffer € 1.250,-* Prijsgratis incl. gratis koffer incl. alarm € 1525. Prijsgratis -* incl. gratis koffer Traveller 20” vouwfiets Camp & City elektrisch incl. gratis alarm Traveller 20” vouwfiets Camp & City elektrisch incl. gratis alarm Traveller 20” vouwfiets Camp & City elektrisch Prachtig stoer uiterlijk, veel chroom, in 5 kleuren verkrijgbaar Prachtig stoer uiterlijk, veel chroom, in 5 kleuren verkrijgbaar Prachtig stoer uiterlijk, veel chroom, in 5 kleuren verkrijgbaar Prachtig stoer uiterlijk, veel chroom, in 5 kleuren verkrijgbaar stoer veel chroom, in 5 kleurendiefstal verkrijgbaar € 1575, PrijsPrachtig -* uiterlijk, inclusief gratis draadloos alarm € 1575, PrijsPrachtig -* inclusief gratis draadloos diefstal alarm stoer uiterlijk, veel chroom, in 5 kleuren verkrijgbaar Prijs € 1575, -* inclusief gratis draadloos diefstal alarm

1575, -* inclusief gratis draadloos diefstal alarm Prijs € Prijs € 1575, -* inclusief gratis draadloos diefstal alarm Prijs € 1575, -* inclusief gratis draadloos diefstal alarm

Professionele Service Professionele Service Professionele Service Met vakkundig personeel en een grote werkplaats met alle faciliteiten, Professionele Service Met vakkundig personeel en een grote werkplaats met alle faciliteiten, verzorgen wijProfessionele zowel voor Elektrische alswerkplaats voorService Benzine regulier Met vakkundig personeel en een grote metscooters alle faciliteiten, verzorgen wijProfessionele zowel voor Elektrische alswerkplaats voorService Benzine regulier Met vakkundig personeel en een grote metscooters alle faciliteiten, onderhoud en reparaties. Minimaal 1x per jaar een goede verzorgen wij zowel voor Elektrische alswerkplaats voor Benzine regulier Met vakkundig personeel en een grote metscooters alle faciliteiten, onderhoudwij enzowel reparaties. Minimaal 1xalsper jaarBenzine een goede verzorgen voor Elektrische voor scooters regulier

onderhoudsbeurt is een engrote bespaart u Benzine veel enregulier kosten onderhoud enzowel reparaties. Minimaal 1xalsper jaar eenproblemen goede verzorgen wij voor‘must’ Elektrische voor scooters Met vakkundig personeel en een werkplaats met alle faciliteiten, onderhoudsbeurt is een ‘must’ en bespaart u veel en kosten onderhoud en reparaties. Minimaal 1x per jaar eenproblemen goede onderhoudsbeurt is een ‘must’ en bespaart u veel problemen en kosten onderhoud enzowel reparaties. Minimaal 1xalsper jaarBenzine een goede verzorgen voor Elektrische voor scooters€regulier op langerewij termijn. scooter; 85,onderhoudsbeurt is eenOnderhoudsbeurt ‘must’ en bespaartElektrische u veel problemen en kosten op langere termijn. Onderhoudsbeurt Elektrische scooter; € 85,onderhoudsbeurt is eenOnderhoudsbeurt ‘must’ en bespaart u veel en kosten onderhoud en reparaties. Minimaal 1x perElektrische jaar eenproblemen goede op langere termijn. scooter; € 85,Onderhoudsbeurt Benzine scooter; € 100,op langere termijn.is eenOnderhoudsbeurt Elektrische scooter; € 85,Onderhoudsbeurt Benzine scooter; € 100,onderhoudsbeurt ‘must’ en bespaart u veel problemen en kosten op langere termijn. Onderhoudsbeurt scooter; € 85,Onderhoudsbeurt Elektrische Benzine scooter; € 100,Onderhoudsbeurt Benzine scooter; € 100,op langere termijn. Onderhoudsbeurt Benzine Elektrische scooter; € 85,Onderhoudsbeurt scooter; € 100,-

* exclusief € 125, - RDW en afleveringskosten * exclusief € 125, - RDW enOnderhoudsbeurt afleveringskosten Benzine scooter; € * exclusief € 125, - RDW en afleveringskosten * exclusief € 125, - RDW en afleveringskosten * exclusief € 125, - RDW en afleveringskosten * exclusief € 125, - RDW en afleveringskosten

100,-

- 5 ondersteuningsniveau’s Traveller 20” vouwfiets Camp & City elektrisch - 5 ondersteuningsniveau’s Traveller 20” vouwfiets Camp & City elektrisch shimano naafversnelling -5 ondersteuningsniveau’s shimano naafversnelling -5 ondersteuningsniveau’s Traveller 20” vouwfiets 36V – 10Ah lithium accu Camp & City elektrisch shimano naafversnelling -5 ondersteuningsniveau’s 36V – 10Ah lithium accu - shimano naafversnelling 250 W sterke motoraccu 36V – 10Ah lithium - shimano naafversnelling 5 ondersteuningsniveau’s 250 W sterke motoraccu - 36V – 10Ah lithium 250 W sterke motor 36V – 10Ah lithium - shimano naafversnelling Prijs vanafaccu € 949 - 250 W sterke motor Prijs vanaf € 949 - 250 W sterke motor 36V – 10Ah Prijslithium vanafaccu € 949 Prijs motor vanaf € 949 - 250 W sterke Prijs vanaf € 949

Prijs vanaf € 949

ONDERHOUD en REPARATIE ONDERHOUD en REPARATIE ONDERHOUD en REPARATIE ONDERHOUD en REPARATIE ONDERHOUD en REPARATIE ONDERHOUD en REPARATIE

Voor particulier en zakelijk verzorgen Voor particulier en zakelijk verzorgen wij tegen zeer scherpe tarieven op Voor particulier en zakelijk verzorgen wij tegen zeer scherpe tarieven op Voor particulier en zakelijk verzorgen professionele hettarieven onderhoud wij tegen zeerwijze scherpe op Voor particulier en zakelijk verzorgen professionele hettarieven onderhoud wij tegen zeerwijze scherpe op en/of reparatie van ZOWEL elektrische professionele hettarieven onderhoud wij tegen zeerwijze scherpe op Voor particulier en zakelijk verzorgen en/of reparatie van elektrische professionele wijzeZOWEL het onderhoud als zeer benzine scooters. en/of reparatie van ZOWEL elektrische professionele wijze hettarieven onderhoud wij tegen scherpe op als benzine scooters. en/of reparatie van ZOWEL elektrische als benzine scooters. en/of reparatie van elektrische professionele wijzeZOWEL het onderhoud als benzine scooters. als benzine scooters. en/of reparatie van ZOWEL elektrische als benzine scooters.

Adres: Adres: Adres: Adres: URANUSWEG 10 Adres: URANUSWEG 10 URANUSWEG 10 Adres: 8938 AJ Leeuwarden URANUSWEG 10 8938 AJ Leeuwarden URANUSWEG 10 8938 AJ Leeuwarden 058-2880232 8938 AJ Leeuwarden 058-2880232 URANUSWEG 10 8938 AJ Leeuwarden 058-2880232 058-2880232 8938 AJ Leeuwarden 058-2880232 058-2880232 www.mpi-nl.nl www.mpi-nl.nl www.mpi-nl.nl www.mpi-nl.nl www.mpi-nl.nl www.mpi-nl.nl

Ik hou van Fryslân • Voorjaar 2016

Pagina 31

Zelfs een achtergebleven pen of ruitenkrabber wordt hergebruikt Auto en Recyclingbedrijf De Zwette te Leeuwarden is een auto-, recycle-, demontage- en leerbedrijf. Het bedrijf wordt gerund door het echtpaar Bondo. Zij zijn sinds een paar jaar eigenaar van Autoen Recyclingbedrijf De Zwette. Bondo is zijn loopbaan als automonteur in Nederland begonnen bij het bedrijf dat hij nu bezit. Toen de toenmalige eigenaar onverwacht overleed, besloot Bondo na lang wikken en wegen het bedrijf over te nemen. Uit respect voor en vanwege de herinnering aan zijn baas handhaafde Bondo de naam van het bedrijf. Van een enthousiaste, vakbekwame monteur ontwikkelde hij zich tot een even enthousiaste en geliefde ondernemer. Open en eerlijk zijn naar de klanten, dat is zijn motto. Auto- en Recyclingbedrijf De Zwette heeft als belangrijkste kernwaarden: iedereen is gelijk, iedereen verdient een kans, wees vooral jezelf, iedereen is welkom en humor is erg belangrijk. De Zwette is een recyclingbedrijf. Bijna alle producten worden hergebruikt.

Accu’s, vloeistoffen, metaal, aluminium, ijzerwaren, banden noem maar op. Zodra auto’s rijp zijn voor de sloop, worden ze volledig gedemonteerd en worden alle onderdelen netjes gesorteerd. Accu’s bij de accu’s, vloeistoffen bij vloeistoffen etc. Spullen die de klanten vergeten in de auto’s, zoals een pen of ruitenkrabber worden niet weggegooid maar gratis weggeven. Duurzamer kan het bijna niet! Autodemontagedezwette.nl

ihvf2016

Verlaag uw stroomkosten met zonnepanelen! Door stijgende energieprijzen, de behoefte naar onafhankelijkheid, de wil om bij te dragen aan een beter milieu en de vele financiële voordelen zijn ruim 250.000 huishoudens overgestapt op zonne-energie. Ontdek zelf de mogelijkheden van zonne-energie en vraag een adviesgesprek aan bij enie.nl.

Een vrijblijvend en kosteloos adviesgesprek met een ervaren adviseur bij u thuis Gratis adviesrapport met opbrengstberekening Voorstel voor aanschaf, lease of financiering van de zonnepanelen

Vraag een adviesgesprek aan op www.enie.nl/friesland of bel 085 401 7000