1027 re$ativeren. De informatiestroom naar het individu is - zo blijkt uit de

medisch contact N r . 3 3 - 18 a u g u s t u s1 9 7 8

redactioneel 9 'Gezondheid en gezondheidszorg hebben een zeergrotewaarde,maar lnhoud blijkbaar isdie waarde nietabsoluut. Zijisafhankelijk van de omstandighedenwaarin zijwordt bepaald.Haar waarde hangt samen met en R E D A C T I O N E E L istevensafhankelijk van anderewaarden in de samenleving'. Aldus een Brieven. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1.0.1.4. . . . . . . . . lnzenders: A. W Kreps. R.Schtichner. R.G.A, van de uitgangspunten vooreen uitvoerige beschouwing overde betrek- Engels. C, lr. F.A. van Karnpen, Dr.J.Schuler kelijke waarde van gezondheiden gezondheidszorg van Prof. Dr. J. P. waarde van gezondKuiper,hoogleraar in de sociale geneeskundeaan de Vrije UniversiteitDe betrekkelijke heid en gezondheidszorg, door Prof. van Amsterdam. Dr. J. P. K u i p e r. . . . . . . . . . . . . . . . . .1.9. . . . . . . 10

9 Dr. A. J. Swaak,Provinciaal Kinderhygii~nist voorde provincie NoordBrabant,behandeltenkelejuridische medisch-ethische en vragenmet betrekking tot het gebruik van overtollige bloedmonsters voor wetenschappelijk onderzoeken constateert dat de door hem aan de orde gesteldeproblematiek, gezienhet algemeen belang ervan voor de volksgezondheid en het wetenschappelijk onderzoek, naderebestuderingverdient. 9De StichtingKoningin WilhelminaFonds probeertdoor medische voorlichting over kankeraangelegenheden de bestaandekankervrees te re$ativeren. De informatiestroom naar het individu is- zo blijkt uitde bijdragevan Dr. L. Meinsma, directeur van de Stichting - door de verschillende bronnen van herkomstvan uiteenlopend karakter, met als gevaar: verwarringals gevolg waarvan struisvogelpolitiek niet denkbeeldig is.

Begeleidingvan huisartsopleiders. Samenvattingvan een explorerend evaluatieonderzoek, door Carl van Heel, B e t t yM e i j b o o m - D eJ o n g en H e n k Nijht~is . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1.0 . ......... 26

Oneigenlijk gebruik van bloedmonsters? Juridische en medischethischevragen met betrekkingtot het gebruik v.an overlollige bloedmonstersvoor wetenschappelijk onderzoek

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1.0.2.7. . . . . . . . . .

Sterke daling huwelijksvruchtbaarheid leidttot stabilisatie geboortencijfer. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1.0.2 .8 . . . . . . . . . . Kankerpatii}nt en kankerbestrijding, door Dr. L.M e i n s m a . . . . . . . . . . . . .1.0.2 .9 . . .

9 Mw. Drs. C. M. Verkroostvan het Medisch Encyclopedisch Instituut der geneeskunde. Pauvan de Vrije Universiteit teAmsterdam raaktblijkbaar nietuitgeschre-Geschiedenis lus de W i n d e n zijn proefschrift, yen over de achttiende-eeuwse geneesheerPaulus de Wind. Thans door M w . Drs.C. M. V e r k r o o s...... t 1034 behandeltzijdiensproefschrift over abortus, m a a r . . . 'overabortus Rapporten over rook- en drinkgeprovocatus spreektde jongepromovendusniet. ..'

woonten. Behoefte aan faciliteiten om met rokentestoppen. . . . . . . . . . . .1.0.3.6.

'Doortje', een serie tekeningen van de Alkmaarse plastisch chirurg J. H. M,Schokkenbroek, wienswerktebewonderen was op de tentoonstelling "Metvan Pincer en Penseel" in O F F I C I E E I . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1.0.3.7. . . . . . . hetCentraal Ziekenhuis teAlkmaar.De heer Schokkenbroek maaktvoornamelijk tekeningen en aquarellen; zijnmotivatie: "hetondergaanvan de spanningtussen object en Inhoudsopgave officieel . . . . . . . . . . . . .1.0.4.0. maagdelijk papier'.

Foto: H. Frese, arts teBergambacht.

(1978)M E D I S C H

CONTACT

33 1013

Plaatsing van brieven in deze rubriek houdtniet dat in de redactie de daarin weergegeven zienswijze onderschrijft. De redactie behoudt zichherrechtvoorbrieven te in korten.

DAGBOEK VAN EEN CO-ASSISTENT (XIV)

DAGBOEK VAN EEN CO-ASSISTENT (XVI)

Laatingodsnaamde stukjes 'Dagboek van Nu denegatieve reacties op het'Dagboek eenco-assistent' voortgang vinden. Het is vaneenco-assistent' loskomen(toch later wellicht eensgoedzwaartemoede en dan ikdacht), graageenpositief geluid. hoofdschuddende artsen teconfronteren Wie herkent hierin niet zijn eigen kijkop zaken, of co-assistententijd? Voor mijligt diehelaas met eenwar realistische anderszins eensmet eenanderekijkop alweer 25 jaarinhetverleden (wie zaken.Het zalwaardering en droomdetoenvan arterie puncties door verdraagzaamheid inde handwerken. eenco?)maarerzijnepisodes inzijn Gebruikte termeninzijnschrijven worden verhaal diemijin66n klapterugvoeren vaakgenoeggebezigd en naardie tijd. Waarom altijd zwaarwichtig indezetijd spreken voorzich. Herencritici, hoe bent en dodelijk ernstig overonsvak u nu?en hoe wasu toen?alsjongmensals geschreven? (en:isdat dan altijd w~l co-assistent destijds? Ikzou u willen gemeend?) Achterzijnbadinerende en vragendezestukjes en ook u zelf niette ironische verteltrant herkenikbestwel willen opblazen. eensmeegevoel en medeleven - en een beetje zelfspot doerook (a.s.)-artsen geen Nijmegen, 28 juli1978 kwaad. Met eenbeetje overdrijving: de besteserie sinds jaren inMC! Alexander van Es moetblijven!

R. G. A. Engels, semi-arts

Boxmeer,20 juli1978

EIGENDOM RONTGENFOTO'S

A. W. Kreps

Aangaandeuw commentaar op mijnproces om r6ntgenfoto's van het Academisch Ziekenhuis teLeidentekrijgen (MC nr. 29/1978, blz.879),zou ikgaarneenige opmerkingen willen maken:

VAN EEN CO-ASSISTENT (XV)

DAGBOEK

Hierbij 9 wilikU mededelen datikwekelijks hetdagboekvan de co-assistent heb gelezen. AIsdezeserie ooitinboekvorm zou verschijnen zou ikdatboekalvast willen bestellen. Alexander van Es iseen uitstekend waarnemermet eengeweldige dosis (galgen)humor. Tussende regels door ism.i.duidelijk waarneembaar dathijover voldoende medische kennis beschikt omte wordenverheven inde 'geneeskundige stand'. Alszijn toekomstige examinatoren zijn dagboek-artikelen hebbengelezen kunnenze zichde moeitevanhetafnemen vanbetartsexamen welbesparen. Mocht hijnoggeen'huisartsstage' hebben gevolgd dan zou ikhem gaarnetweeweken willen inleiden inhet'specialisme' huisartsgeneeskunde. Den Haag, 28 juli 1978 R. Schiichner, huisarts (1978)MEDISCH CONTACT

33 1014

I. U stelt datde arts-patii~nt verhouding eeninspanningsverbintenis is.Ikgeloof nietdateenpatient datzo ziet; hoewelhij uiteraard interesse heeft inde 'inspanning' van de arts, komt hijinde eerste plaats vooreen 'resultaat': genezing. Maar ook in uw opvatting zalhetduidelijk zijn datde conclusie vande arts overde behandeling afhankelijk isvandiens persoonlijkheid en ervaring. Daarom moetde patient de mogelijkheid hebbenom (eventueel snel) een ander teraadplegen, zonderdathij daarvoor afhankelijk isvan de goedkeuring van zijn arts. betutteling De dienu besloten zitinde regels van het K N M G zijnvoor velennietaanvaardbaar. 2. Ustelt heelterecht dathetblijkbaar gaatom hetinformatierecht, datde patient wilhebben. Jammergenoeggeeft u hierouer nietuw opinie. U zegtdatde r6ntgenfoto's en debeschrijving ~6n Doorlezen naarbiz.1016

GEZONDHEID

calisering is opgetreden van alle ziekte. E r is dan geen positieve mogelijke problemenwaarvan de m a a r een negatieve motivatie voor Er is nauwelijks twijfel mogelijk, wortels liggenin maatschappelijke gezondheid. Angstvoor ziekte kan schrijft Prof.Dr.J.P. Kuiper(blz. verhoudingen. Of zoalsVan Es en een verlammendeinvloedhebben 1019),dat gezondheidwordt be- De Melker schrevenin MC nr. op maatregelen ter voorkoming, schouwdalseen der hoogste waar- 31/1978,blz.961: er iseen toene. omdat men bang is voor het ontden, zo niet als de allerhoogste mende neigingom de rol van pa- dekkenvan ziekte en pijn. waarde,voor mensen van veletij- tient op zichte nemen om zichal- De hieraangehaalde auteurs en met den.De schrijver gaatallereerst in dus te bevrijden van maatschappe-hen veleanderen, de een meer,de op verschillende benaderingen van lijke verplichtingen en zichte ver- ander minder,benaderende gehet begrip'gezondheid'. Uit die lossenvan onoplosbare situaties. zondheidvanuitde belemmerende analyseblijkt dat gezondheid niet Zij wijzenerop dat de preventiefactoren.Beschouwen wij de voor iedereenhetzelfde is. Ook van die patii~ntenrol een belangrij-doodsoorzaken, dan blijkenziekoverde inhoudvan de gezondheids-ke taakvan de huisarts isen datde ten met een onduidelijke genese zorg zal dus verschii van mening hulpzoekende moet wordengeleerd verreweg het grootste aandeel voor bestaan. zoveelmogelijk zichzelf te helpen. hun rekening te nemen. De etioloHet grotebelang dat de mens aan Dit komt neer op het bevorderen gie van deze'welvaartsziekten' is zijneigengezondheid hechtisvoor van huipineigenkring, hetverwij- vooreen belangrijk deelnog onbeKuipereenredenom inde hulpver- zen n a a rde 'nulde' lijn, hetstimu- kend.Wel isduidelijk datlevensgeleningde zelfzorg van de patii~ntlerenvan de 'participating patient'.woontenhierbij een belangrijke rol centraal te stellen. Dit pastin een D a t e r zoweldoor de hulpverlenerspelen.Het is, dit wetende,de samenleving dieaan de ontplooiingalsdoor de patii.~nt nog eenlange vraagof met behulpvan hethuidivan het individu een hoge waarde weg moet worden afgelegd om te ge medisch-biologische model nog toekent. Het rechtop gezondheids-komen toteen werkelijke realise-een essentii~le bijdrage aan her in zorgkan in dezevisie wordenomstandhoudenvan de gezondheid of schreven aishetrecht op de middehetbestrijden van ziekten kan worlenom de plicht totzelfzorg tekunden gegeven. Het isin ditlicht genen vervullen. Samen met de hulpzien nietzo verwonderlijk dat ~n verlener zal de mondige patii.~nt Kuiper~n Van Es enDe Melker voorzichze!f moetenuitmakenmet hun zorguitspreken overde domiwelkemiddelen hij die zelfzorg kan nerendepositie van de specialistiw a a r m a k e n ,m a a r ook welke omschegeneeskunde en de ziekenhuisstandigheden hem verhinderen dat geneeskunde in de huidige gezondrechtop zelfzorg tot geldingte ringvan de zelfhuip, blijkt uitde heidszorg. brengen, aldusKuiper. uitkomsten van een enqu~tedieE. Hoe afgezaagd het ook moge klinVoor de individuele hulpverlenerTh. Casseein zijnboek ' N a a rd e ken,voork6menisaltijd nog beter heeft een dergelijke opvatting nogal dokter'heeftbeschreven. Cassee dan genezen. Het istragisch dater wat consequenties. Hij zalzichmin vond een negatieve in plaatsvan in een tijd waarinditdwingender is of meer moeten identificeren met een positieve relatie tussenpreven- dan ooitrelatief gesproken zo weide patii~nt om hetgewicht van diens tiergedragen dewaardedie men nigenergie en geldaan datvoorkoargumenten goed te kunnen waar- hechtaan de gezondheid, met an- men wordtbesteed. De o o r z a a k ligt deren.Met name in de humanis- derewoorden:destehogermen het wellicht in hetgegevendatpreventiekegeneeskunde speelt dieidenti-gezondzijnwaardeerde - 70% gaf tieslechts mogelijk isindien patii~nt ficatie een groterol. Duidelijk is, gezondheidhet predikaat 'hetal- en hulpverlener vooreen geheel andat de hulpverlener hierdoor ge- lerbelangrijkste' - des te minder dereinstelling kiezen. Nodig daarmakkelijk inconflict kan rakenmet bleekmen bereid uiteigeninitiatief vooriskennis, inzicht en demedezijneigen identiteit, omdat hijin preventief gedrag" tevolgen. Cassee werkingvan allebetrokkenen. De bepaalde gevallen door actief hulp oppertde veronderstelling dat het traditionele, magischeziektebenateverlenen instrijd kan komen met buitengewoonbelangrijk vinden deringisde grootste hinderpaal op zi]npersoonlijke overtuigingen. van de eigengezondheid en het in de weg n a a reen effectieve gezondDe meningdat de dokterweet wat minderemate vertonen van preven-heidszorg. goed voor de patii~nt is heefter tief gedrag~ n gemeenschappelijke mede toegeleid d a t e reen vermedi- grondhebben,namelijk B. angstvoor

(1978) MEDISCH CONTACT

33 t015

geheel vormen,beideeen(materieel) onderdeel van de behandelingsprocedure. Het valtu moeilijk intezienwaarom 66n Nieuwe stempelbanden onderdeel hetuitdrukkelijk eigendomvan MedischContact1977 de patient zou zijn. lkben herdaarvan gegevens zoudenook harte mee eens;alle aande patient terbeschikking moeten Het wordt weer tijdde boekbinderin te staan, zodathijze kalakrijgen indien hijer schakelen, want de nieuwe stempelbanden om vraagt. Wordthierniethetmedisch voor Medisch Contact 1977 zijninmiddels systeem totdoelverheven; wordtniet beschikbaar. Evenalsvorigjaarkan de jaarvergeten datzonderpatient ergeen gang 1977 worden gebundeid in twee delen. medische gegevens zoudenzijn? Daarvoor zijn twee banden nodig,waarbii ervan wordt uitgegaandat dan tevorende 3. Nergensvindikereenargument voor advertentiepagina's uit de Iossenummers dateenziekenhuis dezegegevens zo nodig zijngeseheurd. moetbewaren; wat doenze eranders mee dan ze gebruiken tenbehoevevan de M C 19771en M C 1977 betreffende patifint? Waarom de originelen Dezestempelbanden inlinnen met goudzo nodigbewarenalsde patient verhuist? II,wederom uitgevoerd opdruk,kunnen worden besteld dooroverHoe langwordenze dan wel bewaard? making van f 30,--per jaar(incl. BTW) Herhaaldelijk word ikde laatste tijd per postgiro op rekeningnummer5 80 83 opgebeld doormensendievertel|en datde van de KNMG ondervermelding van 'Stemr6ntgenfoto's verdwenen warenloenze pelbanden M C 1976'. tenslotte moestenw o m e n gebruikt. 4. U stelt dat het argument vande kosten betalen geenhoutsnijdt. Ditdoethetvoor mijnrechtsgevoel wel;alsjeervoor betaalt, heb j e e rrecht op.Maar afgezien daarvan: waarom wiltu dan welde pati6nt ofhetziekenfonds voorde kopieEnlaten betalen ? Volgensuw opvatting betaalt men tochvoorde helebehandeling? Het gebruiken van her kostenargument op twee manieren lijkt mijminderjuist. Nogmaals: waarom extra kosten gemaakt(de gezondheidszorg isalduurgenoeg) om een fotoinhetziekenhuis tebewaren? Hiervoor heb iknoggeen argument gezien.

patient bovendien nietop inandere Europese landenen bijvoorbeeld inde VS en AustraliE? En waarblijven deze argumenten inhetgevalvan her Gemeenteziekenhuis vanArnhem,dat blijkbaar doorruimtegebrek de r6ntgenfoto's wel aan de patient meegeeft?

DWANG EN DRANG IN DE MEDISCHE BEHANDELING

Het ismoeilijk reageren op de samenvatting vaneenrapport (MC hr. 30/1978, blz.929).Wie zijnbijvoorbeeld de leden van de werkgroep? De TBR-maatregel iseenstrafrechtelijke 7. Wat tenslotte geheel nietwordtvermeld maatregel, diehetstrafrecht mogelijk isde merkwaardige zaakvan hetmedisch maakt met minder of geenstraf tereageren ambtsgeheim. Ikhebalspatient mijn bijcriminaliteit vangevaarlijke verminderd gegevens toevertrouwd aaneenarts toerekenbaren. Indien de veiligheid van 5. Ustelt terecht datde zinsnede 'als (radioloog). Waar haalt dezehetrecht goederen slechts mag leiden toteen daarvoor een goede reden bestaat" vandaanom diegegevens doortegeven ambulante TBR, danrest de rechter slechts omstreden is.U gaatdan verder met te aanhetziekenhuis (AZL),datnu gevangenisstraf op teleggen. Aan de zeggendat'alleen alhetverzoek vande bovendien beteigendomsrecht claimt ? Is beslissing totTBR gaatin99,9%van de patient alseengoederedenkan worden ditgeenmisbruik van vertrouwen inde arts gevallen eenperiode vanpreventieve beschouwd'. Waarom staan dan beide gesteld en hoe kan hetziekenhuis, datgeen hechtenis vooraf. uildrukkingen inde zin die doorhelHB is ambtseed heeft afgelegd mijngegevens Zo zijnernog veleopmerkingen temaken. ~ opgesteld? Waarom dan nieteenvoudig vertrouwelijk bewaren? Alsbijvoorbeeld De werkgroep heeft erveelteweinig gezegd: 'KopieEn van r6ntgenfoto's zullen de rechter r6ntgenfoto's en andere rekening mee gehouden, datde TBR een op zijnverzoek aan de patient worden medische gegevens zou opeisen, kan een strafrechtelijke maatregel is.Verderhoudt verstrekt'? Bovendien staat inde volgende ziekenhuis ditnietweigeren met beroepop zijerook geenrekening mee,datde TBR zin van hetHB-besluit: 'Ingevallen waarin hetambtsgeheim, omdat niet een nog weleenswordtopgelegd bij de radioloog van meningisdat ziekenhuis, maaralleen eennatuurlijke strafrechtelijke krankzinnigverklaring om kennisneming van de foto's . .de.patient persoon dat kan hebben. de samenleving beter tebeveiligen. op enigerlei zou kunnen schaden, zalde De werkgroep denktde TBR-maatregel in radioloog 6faan herverzoek geen gevolg Ikhoopdatbovenstaande punten haartoepassing identiek tekunnen maken geven. . .'Dus hetverzoek all6~n ist6ch aanleiding zullen zijntoteenherziening aande krankzinnigenwet, danwe1 de Wet nietvoldoende. De dooru gegevenuitleg BOPZ. Derechtelijke machtzou dan niet vanhetstandpunt van de K N M G wordttrouwens niet gedeeld doorherAZL, aangaande informatierecht vanpatiEnten meetde mogelijkheid krijgen de dieindezemijnopponent is. samenlev~ng tebeveiligen doorKZ + TBR en speciaal overhet verstrekken van 6. Ustelt dathetHB alscriterium neemt Ditzou weleenstotgevolg medische gegevens, o.a.r6ntgenfoto's. op teleggen. datde patient geenschademag lijden door kunnenhebbendatkrankzinnigen die Dat standpunt zou dan meetin hetverstrekken van de kopieEn. Afgezien delicten plegen gevangenisstraf met TBR overeenstemming komen met de publieke ervandatde K N M G zichblijkens haar opinie, diede laatste wekenzo duidelijk tot krijgen opgelegd. uiting kwam inzeerveel statuten nietmet zieken mag bemoeien, De samenvatting vanbetrapport van de werkgroep wektde indruk dathaarleden adhesiebetuigingen (ookvanartsen), de vindt ikditcriterium tamelijk veleartikelen inde persen radio en de merkwaardig. Er wordtnamelijk met geen onsvoldoende hebbengeorii~nteerd over en vanhet woordgerept overde schadediede patient steunvan patiEntenverenigingen de problemen diede tenuitvoerlegging van AZIFO. van kan lijden doorhernietverstrekken de TBR-maatregel met zichmeebrengt. r6ntgenfoto's, bijvoorbeeld doordat hijeen Zeist, 30 juli 1978 Leiden, 24 juli 1978 behandeling krijgt dievoorhem nietde optimale isdiekan w o m e n gegeven. Gaan Ir.C. F. A. van Kampen aldieargumenten voorschadeaande Dr. J. Schuler, zenuwarts (1978)MEDISCH CONTACT 33 1016

Kankerbestrijding - De Stichting Koningin Wilhelmina Fondszalin1978eenbedrag van 25 miljoen guldenbesteden aande kankerbestrijding. De belangrijkste injectie - 4,4miljoen gulden- zalworden gegevenvooronderzoek inhethog in gebruik tenemen Nederlands Kankerinstituut teAmsterdam. Ditstaat in herjaarverslag vande Nederlandse Vereniging totsteun aan Koningin het Wilhelmina Fonds.Het verslag meldteen fikse groei van her ledental: 123.313 mensen werden lidvan de vereniging die nu bijna 600.000ledentelt. De inkomsten van de vereniging bestonden in 1977 hoofdzakelijk uitcontributies (6,1 miljoen), erfstellingen en legaten (4,2 miljoen), giften en schenkingen (5,7 Dinsdag I augustus jl.vierdemejuffrouw G. A. C. Enzerink, directiesecretaresse der miljoen) en opbrengsten uitcollecten (7,8 Landelijke Specialisten Vereniging, haarzilveren dienstjubileum. Tijdens de feestelijke en miljoen). De netto-opbrengst van de druk bezochte receptie Domus in Medica preesLSV-voorzitter A. M. Griindemande landelijke c o l l e c t ebewerkstelligd sdoor jubilaresse om haarijver, toewijding en trouw(zie foto). De hechte bandmetde L S V werd honderdduizend collectanten - steeg via onder meer onderstreept doorde aanwezigheid van vele (oud-)bestuursleden en vertegen6,6miljoen (1975), 6,9miljoen (1976)met woordigers uitde districten. gelukwensen De kregen nog een extraaccentdoorde vele lets meerdan tienprocent. De universitaire bloemen, brieven en speciale geschenken, waaronder een parelcollier datere-lid H. Dr.F. kankercentra inGroningen en Leiden(elk W. Dubois namens de leden en oud-leden betvan Centraal Bestuur overhandigde. driemiljoen), Nijmegen(I,8miljoen) en Utrecht (1,5miljoen) krijgen over1978een forse bijdrage. Meer daneenmiljoen aan steunwordtgegevenaanhetRotterdams Radio-therapeutisch Instituut (2,5miljoen) aanduiding 'Rokenbedreigt de opgeleid willen wordeninlaboratorisch of en hetRadiobiologisch lnstituut TNO in gezondheid', aangezien ergeen klinisch kankeronderzoek, waarvoor een Rijswijk (3miljoen). gestandaardiseerde methodenbestaan om studiebeurs wordtbeschikbaar gesteld. het teeren nicotinegehalte vaneenpakje Voorkeurzalwordengegevenaan shagtebepalen. kandidaten diede richting op willen van Studiebeurzen kankeronderzoek - Met opleiding inepidemiologie, biostatistiek of fondsen van her Amerikaanse milieukanker - zowelchemisch alsviraal. Genootschap tegenKankerstelt de Voorwaarde isdatgegadigden reedsbij Verzokeringsgeneeskunde en buitenlandse Internationale UnietegenKankervoor medischofaanverwant onderzoek 1978 werknemers- Op 8 en 9 september 1978en 1979wederomstudiebeurzen voor zijn en thans hun loopbaan in organiseert de Nederlandse Vereniging kankeronderzoek terbeschikking. Ervaren betrokken hetkankeronderzoek willen vervolgen. De voorVerzekeringsgeneeskunde betderde onderzoekers diebun kunnenterzake beurzen zijn geldig voor een jaar. Voor Europese congres voor reedshebbenbewezenkomen ervoor in aanvraagformulieren en gedetailleerder verzekeringsgeneeskundigen. Plaats van aanmerking. Met de beurzen wilde Unie informatie gelieve men zichtewendentot: handeling: HotelApollo, Amsterdam. e x p e r i m e n t en e d klinisch Onderwerp: 'Deverzekeringsgeneeskunde The ChiefoftheResearch Training and kankeronderzoek steunen. Dank zijde en detransculturele problematiek van UnitInternational Acencyfor fondsen vande Amerikaanse InternationalLiaison gezondheid en ziekte bijbuitenlandse Research on Cancer,t50,cours CancerResearch DataBank isverder een werknemers inde E E G ' .Geen eenvoudig Albert-Thomas, 69372Loyn Cedex 02, aantal reisbeurzen beschikbaar. dat Van thema,aldusNVVG-voorzitter E. L. Stairs France. Aanvraagformulieren dienen vd6r geldkan men voormaximaalvierweken inherprogrammaboekje, maar 'het gaat 31 januari 1979te zijn ingediend. afreizen naar66n of meer buitenlandse om het welzijn mensen van en onze centra voorkankeronderzoek. Uitdezelfde functionele betrokkenheid daarbij. Dat dit bronistenslotte financi~le steunmogelijk inmultidisciplinair verband dient te 'Rokenbedreigt de gezondheid' - Voortaan bijde organisatie 'workshops' van over geschieden lijkt nauwelijks aantwijfel 'Roken deelgebieden vanhetkankeronderzoek. komt erop eenpakjesigaretten onderhevig. Indoorsnee immersisde bedreigt de gezondheid' teslaan, als Informatie: International Unionagainst medicusonvoldoende ge~quipeerd voorde tenminste de Adviescommissie Warenwet Cancer, Conseil G6n&al 3,1205Gen~ve, bestudering vande achtergronden van her akkoordgaatmet een desbetreffend Zwitserland. conflict tussen het model van voorstel vanminister Ginjaar. Naastde hulpverlening vande technologische genoemdetekst zou op eenpakje westerse geneeskunst enerzijds en de in sigaretten tevens moetenw o m e n vermeld Kankeronderzoek - De Internationale eenanderecultuur levende opvattingen hoeveel milligrammen teer en nicotine elke Vereniging voorKankeronderzoek inLyon overgezondheid en ziekte anderzijds, zich sigaret bevat. Shagkrijgt aUeen de nodigt jongewetenschapsmensen uit, die

(1978) MEDISCH CONTACT

33 1017

uitend ineenvorm vanhulpvragen waaraan, zoblijkt, niet voldoende kan wordenvoldaan. Hetdilemma van de botsing vanopvattingen overgezondheid e n ziekte bijgastheer engastheeft voorde verzekeringsgeneeskunde nogeenextra dimensie. De verzekeringsgeneeskundige werktimmersineendubbele rol. Enerzijds zijn taak verrichtend inhetmicromilieu vande arts-patii~ntrelatie en evenals zijn curatief werkende collega op debres staand voorhetwelzijn vande aanzijn zorgtoevertrouwde patiEnten, is hij anderzijds verplicht toteenobjectieve oordeelsvorming inverband met het limitatieve karakter vande sociale wetgeving.' Voor deze netelige problematiek bestaat naarde organisatoren hopenookbuiten de NVVG-ledenkring belangstelling. Nadereinformaties: c/o Holland Organizing Centre, Lange Voorhout 16,Den Haag,tel. 070-657850.

Het ontlasten van T u r k e n KNMP-congres - Hercongres vande Koninklijke Nederlandse Maatschappij ter bevordering derPharmacie wordtditjaar inLeeuwarden gehouden. De wetenschappelijke dag,dinsdag !0oktober aanstaande, isgewijd aanhetthema~Het geneesmiddel en de kwaliteit van het leven'. Ditonderwerp isvolgens de congrescommissie niet alleen interessant voorKNMP-ledenmaarook voor huisartsen en medische specialisten. Belangstellende artsen zijn dan ook van harte welkomindien zijde voordrachten geheel ofgedeeltelijk willen bijwonen. Aanmetding vooraf isniet nodig omdat er inhercongrescentrum, ~De Harmonie', voldoende plaatsruimte is.Er zijn geen kosten verbonden aande toegang, tenzij men tevens terplaatse de lunch(h f20) wensttegebruiken. Inherlaatste geval gelieve u zichtevoren teverstaan met MevrouwG. E. Inia-Douma, apotheker, Harlingerstraatweg 29,Leeuwarden (8913 AC),telefoon 05100-51094.

Vanochtendkreegik op de polieen Turk. Getukkig was er een tolkbij.Maar betliep helaasqlmis bij de eerste vraag: "War zijn de k/achten'?" "lkheb . . Verdomme. . hoe beetdatnu al weer.. . Murmen?. . . Warmen." 'Wormen. ' "Ja,wormen,dokter.' lk schreef dus op: 'Klachten van wormen." Ikkeeknaarde andereman - iknam aan de tolk- enstelde hem de vraag: "Hoelang heeft mijnheer hiervan last?" En toenzatik mis.De man aan wie ikde vraag stelde b/eekde patient te zijn.De ander was de folken die had lastvan wormen.

Nadat de tractus digestivus uitvoerig aan de ordewas geweest tot en met betdefaecatiepatroon en het aspectvan defaeces, kwam de tractus urogenitalis aan hod. Op een gegevenmoment vroegikof de patient een forsestraalhad. Dat woordje"fors" kwam nietgoed over,dus trachtte ikmijop de een of anderewijzeduidelijk te maken. 'Kan hijplassen van daartothiertegende muur?',vroegiken om het hog aanschouwelijker te maken wees ik eerstnaar de patient, herhaaldeduidelijk gearticuleerd bet woord "p/ a s n', s edraaidemij toen naarde muur achtermijen weesdiemuur

Goed, ikkon dus weeropnieuwbeginnen. "Waarheeft diemijnheer pi]n?', vroegikde tolk. 'Watis 'pijn', dokter?' 'Datis 'au', ikwektede indrukalsof ikeen trapin mijnbuikhad gekregen. Deze geste werkteverhe/derend, lneenshegrepen ze het allebei. E m m a k i n d e r z i e k e n h u i s - De 'Dokter', vervolgde de tolk,"wilt U het staatssecretaris vanVolksgezondheid en woord voormij opschrijven ?" Milieuhygi~ne heeft ingestemd metde En zo gingherdoor. voorgenomen verplaatsing vanhet lk was netiets aan heropschrijven, toende aan. Op dat moment trokken beideTurken Emmakinderziekenhuis teAmsterdamnaar tolkweerher woord nam: vreselijk viezegezichten alsofik hen tot in herterrein vanherMedisch Centrum 'Dokter, ik wilgraagtolkin ditziekenhuis bet diepste van hunzielhad gekrenkt. Ze Slotervaart. De instemming heeft worden'. Promptbegon hijemotionee/ een waren werkelijk met stomheid geslagen en betrekking op debouw binnen eenbepaald hoop wartaaluitte slaan,waarvannoch kekenmijvolwalgingaan. budget vaneennieuwkinderziekenhuis een Turknoch een Hollander wijzer zou zijn Toen nam de tolkbetwoord.Blijkbaar hog van 120bedden, waarbij enkele geworden.Ik heb hem netjeseen briefje steeds onderde indrukvan hetgeenikhad verpleegafdelingen (o.a. de kinderafdeling) meegegeven voor de personee/sdienst, gezegd,heftig'nee"schuddendmet zijn vanhetSlotervaart Ziekenhuis door waarap ik had geschreven: 'dezeman wil hoofd,kon hij er met moeiteuitbrengen: verbouwzullen wordenbetrokken. Her te graag tolkworden', voorhetgeva/dat de 'WijTurkennietzoveel o n t I a n." s t e bouwenEmmakinderziekenhuis zalde man het zelfnietduidelijk zou kunnen eigen identiteit alskinderziekenhuis maken. Alexander van Es

behouden. De instemming isgebaseerd op eenbestuurlijke en organisatorische samenwerking metde inhetMedisch CentrumSlotervaart werkzame voorzieningen vangezondheidszorg, meer inherbijzonder met hetSlotervaart Ziekenhuis.

(1978) MEDISCH CONTACT 33 1018

De betrekkelijke waardevan gezondheid en gezondheidszorg gezondheidszorg werduitgegeven per hoofdvande bevolking respectievelijk $ 100(5%)en $ 1 (0,6%). Op hetogenblik liggen inde Hetkostniet reelmoeite om rijke landen de uitgaven voor uitspraken tevinden diegetuigen van gezondheidszorg, gerelateerd aanhet de hogewaardedieinonze nationale inkomenalweerongeveer 3 samenleving aangezondheid wordt procentpunten hoger. gehecht. Gezondheid en gezondheidszorg hebbeneenzeergrote waarde, maar Anna Visscherdicht: blijkbaar isdiewaardeniet absoluut. Zijisafhankelijk vande IsdaarweleenSchatop Aerdt omstandigheden waarin zij wordt MeerderalsGezondheit waerd?(Ged. bepaald. Haarwaardehangtsamen 2,297) meten istevens afhankelijk van Prof. Dr.J.P. Kuiper, hoogleraar inde sociale geneeskunde aande Vrije andere waardeninde samenleving. Van Alphenzei: Universiteit te Amsterdam, heeftHet dezou hier onstevervoeren om een gereproduceerde verhande[ing enigszins verantwoorde analyse te Gezondheid iseengroote schat voorgedrageneen opstudiedag vande makenvande cultuurelementen die Om vergenoegd televen. (1,396) Stichting Studiecentrum Integratie vaninvloed zijn op dehoogtevande Gezondheidszorg in het Congresgebouw te waarde van gezondheid en Een spreekwoord vanDe Bruneluidt: 's-Gravenhage14april op 1978. gezondheidszorg. Zelf heb ikweleens geprobeerd om de overmatige Een man dieingezondheyd leeft. belangstelling voorgezondheidszorgWeet niet, wathijvoorrijckdom heeft om zijn lippen. Wader en moeder', en welspeciaal de reparatieve, (Spreekw. 163) levensreddende en levensverlengende sprakhij,'enEsther en Jacob en Mirjam, hetvoornaamste isdatwij interventies - teverklaren uit her feit Aan de stemmenvanhetverleden datvoorveelmenseninonzetijd maar gezondzijn'. kunnenwe velevanhetheden 6enzekerheid isovergebleven, Wat gezondheid inhoudelijk ook moge toevoegen. De volgende - doorHenri namelijk de concreetheid vanbet zijn, erisnauwelijks twijfel aan Knap gedebiteerde - anecdote moge (Kuiper, eigen, nu geleefde leven mogelijk datzijbeschouwd wordtals alsexemplarisch gelden voorde 1974). Indezelfde richting gaat eenderhoogste waarden, zo niet d6 hedendaagse waardering van (p.33, 1978) alshijzegt: hoogste waardevoormensenvanvele Philipsen gezondheid: Op eenvanonzevele 'Menzoekt hulp omdatmen heteigen tijden. Diewaardering blijkt ook uit middelbare scholen was hetmoment functioneren alspsycho-somatische de middelen diewijvoorde vande uitslag vanheteindexamen entiteit alsproblematisch ervaart en ofhetherstel vanonze aangebroken. Oudersen gezindsledenhandhaving weinig andere doeleinden daarboven terbeschikking willen warenindrommenopgekomenom het gezondheid De kostenstijging diehieruit stellen. Hoe rijker eensamenleving, stelt. succes ofwansucces van hun vloeit, zoumen beter kunnen hoemeergeldwordtbesteed aan geliefden uitde eerste handte aanduiden alseensuccesvolle niet alleen in vernemen. Met sommigeleerlingen gezondheidszorg, omzetstijging tenkoste vankerken en maarook inrelatieve zin. vondnogeenmoeilijk gesprek plaats absolute, godsdienst en voordat hentenslotte werd Dezeuitspraak kanmethervolgende partijen, gegeven wordengeadstrueerd:levensbeschouwing'. meegedeeld datzij geslaagd of gezakt globale Om de betrekkelijkheid vande in1970bedroeg hetbruto inkomenper waren.Bijeenvanhen,IzakMeier, waardenvangezondheid en inde rijke duurdede seance welbijzonder lang. hoofdvande bevolking aannemelijk te landen $ 2.000, datvande bevolking gezondheidszorg Ten slotte kwam hijnaarbuiten, wat kunnenmakenishetnodig eennadere inontwikkelingslanden $ 160, voor ernstig, meteengeheimzinnige lach

De grootste schatheefteen relatieve waarde

door Prof.Dr. J. P. Kuiper

(1978)MEDISCH CONTACT

33 1019

analyse vanbeidebegrippen te maken.

Verschillende benaderingen van het begripgezondheid

Om de betekenis van herbegrip gezondheid teomschrijven kunnen verschillende benaderingen worden gevolgd: eenetymologische, een wijsgerige, empirische, een een programmatische ofeen pragmatische. Allebenaderingen gezamenlijk kunnenonslets dichter brengen bijde functies die dit begrip heeft inonstaalgebied en inonze cultuur.

Etymologisch schijnt hetadjectief gezondsamentehangenmet het woordgezwind(DeVries, 1971). Dat woordheeft de volgende betekenissen: sterk, geweldig, hevig, verstandig, bedriegelijk; dapper, onstuimig, snel. Het uitsluitend Westgermaanse suffix'heid' ineenwoordals gezondheid was oorspronkelijk een zelfstandig woorddatde volgende betekenissen kon dragen: stand, waardigheid; soort, geslacht, stand, persoon; eer,aanzien; glans, heldere lucht; gestalte, beeld, kenteken, helder; [icht, duidelijk, zuiver. De Vries vermeldt dat J.Trier het suffix'held' verbindt met heide, een aanduiding vande algemene marken dievande daarin heersende waardering. Het isduidelijk in dat het Middelnederlands herbegrip gezondheid eenzeerruimebetekenis had.Zijdieerinonzetijd naarstreven dit met kracht en waardering samenhangende begrip opnieuw zeer ruimtezienkunnendusniet als nieuwlichters wordenbetiteld. Eenwijsgerige beschouwing over gezondheid zoudenwijvantwee kantenmogen verwachten: van de fenomenologie en van de analytische filosofie. Van een existentieel fenomenoloog zoudenwijeen beschrijving van hetfenomeen gezondheid alseenaspect van de mens alswezen dat aan- de - wereld ismogen verwachten. Van de analytische filosoof zoudenwe een taalanalytische beschouwing verwachten waarinhetbegrip gezondheid geplaatst wordtinde verschillende conteksten waarinhet wordtgebruikt. Inanalytische kringen wordtnamelijk 'gekeken inwelke (1978) MEDISCH CONTACT

33 1020

3. jeblij, vrolijk, gelukkig, creatief en constructies en verbanden bepaalde zekervoelen bijalles watjedoet, de woordenkunnenvoorkomen' heledag; (Hubbeling, 1977,p. 116). Op dit 4. onafhankelijk zijn van anderen; ogenblik is mij nocheen 5. innerlijke en uiterlijke harmonie fenomenologische, nocheen (dustussen lichaam en geest, tussen taalanalytische beschrijving vanhet en deel, tussen mens en verschijnsel hetof begrip gezondheid geheel omgeving: natuur, groep bekend. Mijnpersoonlijke milieu)' omschrijving ervanissterk be'invloed maatschappij, doorde genoemdewijsgerige van Van Dale's Groot stromingen, maardaarmeepretendeer Raadpleging Woordenboek derNederlandse taal iknocheenfenomenologie vanhet leert ons dat hetbijvoeglijk fenomeengezondheid, nocheen taalanalyse van het begrip gezondheid naamwoord'gezond' betrekking kan hebbenop mensenzowelalsop tekunnengeven. dingen, op immateri~le zowelalsop Wel hebikinverschillende groepen materifile zaken.Het zelfstandig artsen en medische studenten heel voorzichtig geprobeerd lets tedoen naamwoord'gezondheid', de toestand vangezondzijn, heeft eenbeperkter wat op taalanalyse lijkt. Aan de betekenis en isbetrokken op het deelnemers van zo'ngroepwordtde persoonlijke bestaan ofde vraaggesteld om zo nauwkeurig voorwaarden daarvoor. mogelijk aantegevenwaarvoor de begrippen gezonden gezondheid in Een empirische benadering kan ons hun persoonlijke ervaring staan. Welk inzicht verschaffen inhetfeitelijke gatontstaat er,wanneerhetwoord gedragvan mensenalsersprake isvan gezondheid wegvalt en met welke gezondheid en ziekte. Welke synoniemen kanhetworden handelingen verrichten mensenom opgevuld. Alleen met inachtneming of om weer gezond van strenge spelregels gelukt hetom in gezondteblijven groepen eenaantal facetten van een teworden?Hoe gedragen zijzichals zijziekzijn, zichziekvoelen ofals begrip alsgezondheid boventafel te krijgen (Kuiper, 1978). pati6nt wordenbeschouwddoorde Hiervolgen enigebegrippen dieals omgeving? Dit is typisch herveld synoniemvangezondheid worden waaropmedische sociologen zich bewegen.Er isveelgeschreven over genoemden enige nadere de pati~ntenrol, o.a.inverband met omschrijvingen vanherbegrip verzuimgedrag. Ook voor de gezondheid: harmonie; happy; gezondheidsvoorlichting en zelf-aanvaarding; lekker voelen; -opvoeding ligt hiereen belangrijk t0estand waarinje je niet gepijnigd of veldvanonderzoek. Als menher geprikkeld voelt, ontspannen kunnen van mensenwil genieten vandatjeleeft; fit en vitaal; gezondheidsgedrag be'invloeden moetmen tochop zijn plezier en energie hebben; jesterk voelen; optimaal inevenwicht zijn minstde determinanten van dat uiterlijk en innerlijk; wisselwerking gedrag kennenen vooral van wat als tussen jezelf en anderen, met nadruk eennegatief gezondheidsgedrag wordt beschouwd: hetriskant gedrag. op liefde, vertrouwen en zelfrealisatie; kunnenomgaanmet alle Tenslotte moeten de niet-westerse dingenvanjebestaan, ook ziekte en sociologen en cultureel-antropologen worden genoemd alswetenschappers dood. Deze uitspraken komen overeen met diehetgedragvan mensentenaanzien vangezondheid en ziekte bestudeerd diedoorAakster(1978, p.65)worden hebben. Men lezebijvoorbeeld her vermeld op grondvan een klein hoofdstukje datSpruit (1978) hierover ori~nterend onderzoek onder54 pati~nten van niet-offici6le genezers. schreef inherpas uitgekomen MedischeSociologie. Zijkondenonderde volgende vijf Leerboek AI dezeonderzoeken tezamenleveren aspecten wordenbegrepen: vooronsdoelde volgende conclusies '1.de feitelijke afwezigheid van op: klachten en kwalen, ofde angst daarvoor; a. de inhoudvanhet begrip 2. de afwezigheid van gezondheid - alsuitgangspunt voor functiebeperkingen, oftewel: instaat handelingen - issterk afhankelijk van zijn alles tedoenwat een 'normaal' de cultuur waarinhetbegrip wordt mens ook kanen jedaartoe ook in gehanteerd; staat v6elen; b. ook ineenzelfde cultuur isereen

isgezonddiezichbijvoortduring gezondeomgeving' en 'eengezonde voldoende instaat voelt zijn zelfzorg samenleving.' intact tehoudenen dievolgens de 2. Enerzijds wordtgezondheid beschouwdalseenvaststelbare normen van het bestaande cultuurpatroon dooranderen geacht toestand, alsde momentaneresultante Een programmatische (of wordtzijn zelfzorg bijvoortduring vaneenvoorbij stuk ideologische) benaderinggaat nietin intact tekunnenhouden'. Overigens levensgeschiedenis. Bijdeze de eerste plaats uitvan wat het moetgezegdwordendat deze opvatting ligt gezondheid inde sfeer publiek denkt overofvindt'van omschrijving vangezondheid, zeker vande feitelijkheid vanhetmenselijk gezondheid, maarvanwat alsmen haar plaatst inhettotaal van bestaan. Anderzijds bestaat de deskundigen wenselijk achten. Het de opvattingen vande auteur tevens opvatting gezondheid dat lets te meestbekende voorbeeld van een eensterk programmatisch karakter maken heeft met de toekomst vande dergelijke benadering isde doorde heeft. Zijhoortthuis inde ideologie mens, met zijn mogelijkheid. Men kan Wereld Gezondheids Organisatie vande zelfzorg. dezetegenstelling tussen gezondheid geformuleerde verklaring. Hoe deze Een pragmatische benadering van het alsfeitelijkheid en gezondheid als verklaring totstandkwam en watde mogelijkheid~ook karakteriseren als begrip gezondheid heeft vergaande werkelijke betekenis ervanis, wordt consequenties, vooral als zij niet eenverschil tussen een statisch en een doorViaene (1976, p. 179-214) dynamisch gezondheidsbegrip. Inde vergezeld gaatvan een uitvoerig uiteengezet. De altijd weer ziektekunde overheerst de statische programmatische benadering. geciteerde zindiealseendefinitie van opvatting; de gezondheidkunde gaat Philipsen (1978, p.31)brengt ditop de gezondheid wordt beschouwdis volgende wijze onderwoorden:'De uitvan een dynamisch begrip. slechts 66n derzinnenvan een inalle 3. Enerzijds isereenneiging om het gezondheidszorg is(namelijk) een opzichten bijzondere verklaring. Deze systeem met een ongedefinieerde begrip gezondheid zo beperkt zinluidt: 'Health isa state complete of mogelijk tehoudenen erniet meetin invoer geworden. Iedereen kan met physical, mentaland social wellteziendan het afwezig zijn van elkprobleem dathijdefinieert in beingand not merelytheabsence of ziekten; anderzijds wordtherbegrip geluk of disease orinfirmity'. Los gemaaktvan termenvangezondheid, inde gezondheidszorg terecht meermalen zo ruimge'interpreteerd, de rest vande tekst, boerdezezinveel welzijn dathetnauwelijks isteonderscheiden en wordtbehoudens bezwaren van aanbetekenis in.Gezieninhetkader infrastructurele aard dezelfde dag vanhetbegrip welzijn. Tussendeze waarinhijthuishoort, ishet beideuitersten ligt eenspectrum van geholpen. De gezondheidszorg iseen programmatische karakter ervan opvattingen over de uitgebreidheid vande weinige maatschappelijke duidelijker. Hierwordtgeen van hetgegrip gezondheid. instituties diegeenzeggenschap meer semantische omschrijving van hebbenoverde invoer vande te gezondheid gegeven, geenpoging Het isbegrijpelijk dateenverschil in behandelen problemen'. gedaanom hettijdloze wezen vanher opvatting over hetbegrip gezondheid fenomeengezondheid inwoordente ook leidt toteenverschil inopvatting vangen, maarerwordteenrichting overde omvangen hetkarkter vande Gezondheid: een relationeei begrip gegevenaande gezondheidszorg van gezondheidszorg. Daarereennauwe eennaarsolidariteit hunkerende bestaat tussen opvatting (= Uithetvoorgaande isgemakkeijk afte relatie mensheid. enerzijds en eente leiden datgezondheid geen6~nduidig uitgangspunt) steUendoelanderzijds, ishetreedsop begrip isdatineen voor ieder De pragmatische benadering gaatuit grondvande bovengenoemde aanvaardbare inhoudelijke vande gedachte dat- hoe menook overwegingen gemakkelijk intezien issamentevatten. Het overen wat menook vangezondheid omschrijving dathetgezamenlijk stellen van doelen isgeenwonderdatmen bijhen die moge denken- ertoch gehandeld inde gezondheidszorg eenzeer zichmet gezondheid en moetworden. die In zin kan moeilijke zaak is.Men kandeze gezondheidszorg bezighouden sterk gezondheid wordenomschreven moeilijkheid hetgemakkelijkst controversii~le meningenkan vanuit de vragendiebijhetsysteem omzeilen dooralbetgepraat over waarnemen. Ten aanzien van van de gezondheidszorg terecht denigrerend aanteduiden minstens drieaspecten van betbegrip gezondheid komen.Indiezinspreekt Leenen als'hersengymnastiek' (Festen, 1973, gezondheid bestaan uiteenlopende (1978)overde gezondheidszorg. Hij p. 125)en vervolgenseigen de niet opvattingen. zegt: 'Inmijnopvatting wordtde doorhersengymnastiek verkregen en gezondheidszorg alsmaatschappelijk nadergeExpliciteerde opvatting 1. Enerzijds bestaat de opvatting dat niet systeem bepaald doorhetgeheel van overgezondheid alspragmatisch gezondheid eenkwaliteit van feitelijk aande gezondheidszorg uitgangspunt tenemen waarbij toegewezen mankracht en middelen in persoonlijk bestaan is.Anderzijds anderen zich dan maarmoeten de voorde gezondheidszorg wordtde meningverdedigd dat gezondheid niet louter eenaanduiding aansluiten. aanwezige (publiekof rainofmeerineen isvan eenpersoonlijke zijnswijze, We verkeren privaatrechtelijke) structuren'. Hij patstelling. Enerzijds kunnenwe niet dochtevens een hoedanigheid van noemtditeenoperationeel bepaalde ontkennen datereengrote variatie benadering vande gezondheidszorg. situaties en collectiviteiten. Als overgezondheid vande laatstgenoemde aanopvattingen Ook Hattinga Verschure (1972, p.502) consequentie bestaat, anderzijds wensenwijeen geeft eenpragmatische omschrijving opvatting zou ereen duidelijk - datwilzeggeneenzo gelijkwaardigheid vande betekenis vangezondheid: 'Vanuit het 66nduidig mogelijk - doelvoorde vanhetadjectief 'gezond' bestaan in 'zorg-concept' kangezondheid teomschrijven. 'een gezond mens','een gezondheidszorg gedefinieerd wordenalsvolgt: Iemand de uitspraken grote verscheidenheid vanmogelijke inhoudelijke invullingen van het begrip gezondheid.

(1978) MEDISCH CONTACT

33 102[

gelukkig voelen. Gezondheid isvoor kunnenzijn van informatieve Een voorzichtige pogingom uitde hem duseigenlijk eenvoorwaarde inconsequenties. Daarbij bestaat een patstelling tekomen isom inplaats voorhetgelukkig zijn. De zorgvoor tussen de 'objectieve vantestreven naar een inhoudelijke discrepantie zalbijhem dus wereld' en dewereldzoals hijdoorhet hetgezonde bestaan beschrijving vangezondheid, ons eenhogeprioriteit kunnenhebben. subject wordtgepercipieerd. voorlopig tevreden testellen met een 3. C bedoelt met 'persoonlijke Met Aakster(p. 172)ben ikvan formeel abstracte omschrijving die hetop weg zijn naar oordeel dat de subject-situatie relatie menswording': naargelang de persoon voorwiezorg vaneigenlevenen eigen doorde uitwisseling aanvaarding nodigisen de omstandigheden waarin nietuitsluitend dood.Gezondheid betekent voor hem van informatie wordtbepaald. Ook de hijverkeert kanworden vanzijn materieel energetische wisselwerking hetgoedfunctioneren geconcretiseerd. Hierbij wordt organisme. Wanneerdaaraan iets speelt hierbij eenbelangrijke rol. uitgegaan vaneendoorvelen hapert voelt hijzichniet happyen fit, geaccepteerde mensopvatting waarin maarhijvindt ditvannietveelbelang de interactie van de mens met zijn Zorgvoorhetgezondebestaan voorhetproces van zijn persoonlijke wereld - c.q.hetsubject en zijn menswording. De zorgvoorzijn s i t u a t icentraal estaat. Deze Hoe men hetgezonde bestaan gezondheid heeft daaromvoor hem mensopvatting istevens gebaseerd op inhoudelijk ook wilomschrijven, het geenhogeprioriteit. de oorspronkelijke saamhorigheid van isaltijd de moeitewaardom erzorg 4. D'sopvatting overde meest subject en situatie. Het mens-zijn voortehebben. Zorghebbenvooriets wezenlijke opdracht voor de wordtinhogemategekenmerkt door houdtenerzijds inhetbehoedzaam, individuele mens komt ingrote lijnen de wijzewaaropde mens met zijn sparend en heilzaam omgaanmet overeen met dievanC. Voor hem is wereld omgaat. Gezondheid nu kan datgene waarvoor men zorgt. Het hetgezonde bestaan, de harmonie wordenopgevat alseenbepaalde houdtanderzijds indatde zorgende of tussen mens en wereld, hetdraagvlak wijzevan omgangvande mens met zorgzame mens strenge eisen stelt aan voor de persoonlijke menswording. zijn wereld en weldiewijzewaaropde aande nauwgezetheid Inhoudelijk isdaaromgezondheid een mens zichw~l inzijn wereldbevindt. zichzelf, werkdoer, aande centrale waardeinzijn bestaan en de Het bijwoord w~l kanzowelobjectief waarmeehijzijn volledigheid diehijermee nastreeft. zorgervoor heeft eenhogeprioriteit. alssubjectief wordengeduid. Inher Werkelijke zorg kent geenexcuses, Inwerkelijkheid zalzicheenveel eerste gevalwordtomschreven hoe compromissen en relativeringen. groter scala vanmogelijkheden heter- gezien met de ogenvan De opvatting gezondheid dat een voordoen en zalbovendien dezelfde anderen - met iemandvoorstaat, in isvanhetpersoonlijke mens inverschillende fasenvanzijn hertweedegevalgaathetom de eigen kwaliteit bestaan vaneenmens,leidt ernaar levenzowelvan levensdoel alsvan gevoelens vaninstemming of mijnmeningtoehemzelf inde eerste inhoudelijke vulling vanhetbegrip ontstemming van hetsubject wiens plaats persoonlijk verantwoordelijk te gezondheid wisselen. Inmiddels gezondheid inhetgedingis.Hoe stellen voordiegezondheid. Of met kunnenwe uitde gefingeerde iemandinhoudelijk hetzichwelinde anderewoordende zorgvoorhet voorbeelden welvoorzichtig de wereldbevinden invult iseenzaakvan gezondebestaan iseenonderdeel van volgende conclusies trekken: persoonlijke voorkeur en de zelfzorg, herbehoedzame omgaan 1. Wat iemandmet zijn ievenvoor verantwoordelijkheid. Indeze met het eigenbestaan alsvoorwaarde heeft - meerof minder duidelijk zienswijze kunnenbedreigingen van voor de persoonlijke menswording. uitgesproken - isbelangrijker danzijn hetgezondebestaan worden eigen gezondheid. Alleen indiegevallen omschreven intermenvangestoorde De waardedieiemandaanzijn hechtisafhankelijk van waarin- anders gezegd: alleen mens-milieu relaties: overbelasting, gezondheid de waardedieiemandaanzijn eigen voorzover - gezondheid naarzijn deprivatie, gedesori~teerdheid, menswording hechten van de plaats opvatting eenabsolute voorwaarde is gespannenheid e.d.(Kuiper, 1975,p. inhoudelijk inhet voorhetbereiken van zijn hoogste 64 e.v.). De storing inde mens-milieu diegezondheid proces vande menswording inneemt. levensdoel, heeft gezondheid eenzeer relatie kan hergevolgzijnvan nadertekunnen hogewaardevoorhem. structurele veranderingen bijde mens, Om dezegedachte toelichten zalikgebruik maken van 2. Alleen hetsubject zelf kan die hem kwetsbaarder maken;van enkele gefingeerde voorbeelden. uitmaken weikewaardegezondheid sterke negatieve be'invloedingen uit voor hem heeft. Alleen hijkan de zijn situatie; ofvan eencombinatie 1. VoorA betekent eenbegrip als vangezondheid inde contekst 'persoonlijke menswording' eigenlijk plaats daarvan. van zijn eigenbestaan bepalen. En niets. Voorzover hijuitspreekt wat Het belang van eenharmonieuze daaromkanalleen hijaangeven welke hetdoelisdathijinzijn leven mens-milieu relatie wordtdoorMoss prioriteit de zorgvoorhetgezonde nastreeft, zegth ijmisschien: 'Ikwil (Aakster, 1978,p.70 e.v.) met her bestaan voorhem heeft. Meermalenis gelukkig zijn; me happyvoelen'. kernbegrip bio-sociale resonantie de opmerking gemaakt dat het zo sterk Gezondheid vulthijinhoudelijk in aangeduid. Daarmee bedoelt hijdat zijn op eigengezondheid, met:niet ziek-zijn. Daarherziek-zijn gericht veranderingen inde reiatie ongezondis.Deze opmerking bevat inde zin van eenziekte hebbenlang mens-omgeving altijd gevolgen eentaalkundige tegenstrijdigheid, niet altijd zijn geluksgevoel aantast, hebben(resoneren) voorhet maarbehalve datmiskent zijbet heeft de zorgvoorzijn gezondheid fysiologisch functioneren en persoonlijke karakter vangezondheid eenniet altehogeprioriteit. omgekeerd. De nadrukligt bijhem op en hetpersoonlijk recht om ten 2. De opvattingen van B overhet hetkarakter van de mens als vande zorgvoorheteigen 'doel' dathijnastreeft komen vrijwel aanzien informatiesysteem. Met zijn gezonde bestaan prioriteiten te overeen met dievanA. Voor hem medemensenvormthij stellen. betekent gezondheid: jefit voelen, je communicatienetwerken diede bron (1978) MEDISCH

CONTACT

33 1022

wordenaangetast, terwijl geen gelijkwaardige vervanging mogelijk is indatconcrete geval. Uit het voorgaande moge duidelijk e. Er iseenzodanige discrepantie zijn gewordendatde waardevande tussen de opvattingen over goed en individuele zorgvoorde gezondheid kwaadvande hulpverlener enerzijds afhankelijk isvande plaats die en vande hulpvrager anderzijds datde gezondheid inhoudelijk gezien hulpverlener hetniet met zijn geweten inneemt tenopzichte vande centrale inovereenstemming kan brengen om doelsteUingiemands in bestaan. de hulpvrager tehelpen ofte Daarvanhangtafhoeveel moeitehij begleiden. Dat kan zichvoordoen in zichwilgetroosten om tezoekenwat diegevallen waarde religieuze moetgewezen gezondheid bevordert en tevermijden 2. Inde tweedeplaats opvattingen overhetontstaan en de watzijn gezondebestaan bedreigt. wordenop hetverschil ininterpretatie be'invloeding vaneen bepaald tussen de hulpvrager en de Daarmeekanook samenhangen de probleem vande hulpverlener niet hulpverlener overhernut dat een intensiteit waarmeehijeenberoep stroken met de opvattingen diede bepaalde doorde hulpvrager doetop hetgezondheidszorgsysteem, hulpvrager heeft en de verwachtingen hetdoorde samenleving ter verlangde interventie heeft voorzijn diehijdaaruit voortvloeiend koestert. beschikking gestelde complex van gezondebestaan. Dat hoeft niette In onze samenleving isdat voorzieningen om het recht op betekenen datde hulpverlener het bijvoorbeeld het geval bijproblemen gezondheidszorg tegaranderen. levensperspectief vande hulpvrager alshomofilie, abortus provocatus en euthanasie. Als wij met Dokter (1978) Wanneer men diteenabsoluut recht ontkent. Er kunnengeheel andere achten bovendien van oordeel isdat redenen zijn waardoor hetvoorde de mens inde hulpverlening inhet herrechthebbende subject zelf zijn gewetensvolle hulpverlener praktisch middelpunt stellen en daarbij niet prioriteiten mag stellen, danmoetde onmogelijk isom de verlangde alleen aande hulpvrager maarook aan de hulpverlener denken, dan moeten gezondheidszorg op alle vragenom interventie teplegen. Iknoem een hulpingaan. Er valt oppervlakkig paarcategorie~n van situaties waarin wijhetrespecteren alseen hulpverlener op grondvanzijn eigen beschouwdweinig tegendeze zichditconflict kanvoordoen: redenering intebrengen. De a. De hulpverlener ziet indatingaan mens-zijn weigert aaneenbepaalde mee tewerken. consequentie dater eengrote op de wensenvande hulpvrager op dit interventie ongelijkheid zalbestaan inde kosten ogenblik voorde toekomst een 3. Totnu toe zagen we datde barri~re dievoorde gezondheid vande eenten bedreiging zoukunneninhouden van opzichte vandievaneenander zijn gezondebestaan. Latenwe als voorongelimiteerde hulpverlening als functie vande wensenen wordenbesteed, kanmen daarbij voorbeeld nemen iemanddiealte accepteren. Ieder krijgt immers impulsief om eensterilisatie-operatie interpretaties vande hulpvrager dezelfde kansen? Wie watde vraagt. opgeworpen wordendoorde gezondheidszorg heeft televeren b. De hulpverlener isop grondvan medeconsumenten en de gering vanwaardeachtvool: zijn hulpverleners. Een anderprobleem zijn deskundigheid overtuigd datde individuele menszijn ofmenswording gewenste medicijnen ofoperatieve doetzichvoorals wij de hoefl zichniet tekortgedaante ingreep - waaropde hulpvrager gezondheidszorg zienals66nder bijvoorbeeld op grondvanhoren instrumenten waarmeeeen voelen. Bijiets nadere beschouwing blijken er zeggenaandringt samenleving haaroverlevingsstrategie - geenenkeleffect zullen hebbenop de ziekte waaraande zichtochwelenigeproblemen voorte bepaalt. Ande~einstrumenten doendiede gedachte dat elke waarover eenmodernesamenleving patient lijdt. individuele klant vande c. De hulpverlener heeft het sterke beschikt, c.q.moetbeschikken, zijn hetonderwijssysteem, hetindustri6le gezondheidszorg koning zouzijn vermoeden datde hulpvrager zijn nauwelijks aanvaardbaar maken. perspectief op zokorte termijn stelt apparaat, betsysteem van sociale en op eenzo smalle basis, datde wens voorzieningen, betdefensie-apparaat, voorhethedeneen grote overwaarde e.d.Met hettotale instrumentarium 1. Voorzover eenklant per verrichting betaalt hoeft hijzich krijgt. Dat isbijvoorbeeld hetgeval wordteenscala aanwaardenvande inderdaad niet tekort gedaan tevoelen alsiemandeenbepaalde samenleving beschermd: opvoeding, alshijzelf slechts eengering beroep sociale gerechtigheid, individuele ber0epsopleiding wilgaan volgen doetop de waarvoor hijop grond vanobjectieve vrijheid, heteigennationale bestaan gezondheidszorgvoor zieningen. Meer enz.Het begrip waardeverschijnt hier gegevens volstrekt niet de aanleg dan70% der klanten isechter heeft. inde sociologische betekenis van 'een verplicht en de rest voorbetgrootste d. De hulpverlener ziet indatwatde abstract uitgangspunt voorhetgedrag' deelvrijwillig verzekerd. De hoogte hulpvrager wenstbedreigend zouzijn (VanDoom en Lammers,1964,p.99). vande premiediezijbetalen is voorzijnmedemensen, inhet De culturele waardewordtineen afhankelijk vande totale consumptie. bijzonder voorhenmet wiehijdagin samenleving veelal politiek vertaald in Hetkostde bescheiden Plant geldals daguitsamenleeft. Een triviaal eeneconomische-, een geldwaarde. In anderen veelhulpnodighebbenvan voorbeeld daarvan isde wens van een beideopzichten - zowelcultureel als de gezondheidszorg. Nu gaatde jongemoederreedsna eenpaar financieel - hoortmen inonze solidariteit inonzesamenleving nog wekenmet borstvoeding testoppen samenleving waarschuwingen tegen welzo verdatwijzonder alte veel omdatzijvreest dathaarschoonheid eentehogeschatting vande waarde morrenbetalen wat anderen naaronze doorbetvoortgezette zogenzal vangezondheidszorg. Beemer(1977)

De betrekkelijke waardevan gezondheidszorg

meningaanhulpechtnodighebbenen diewijzelf gelukkig niet behoeven. Het wordtechter anders alswijde indruk krijgen datveelmensenvoor zakendiewijniet relevant achten voorde gezondheid de gezondheidszorgen dusons- op kosten jagen. Er ontstaat daneen echtebelangentegenstelling tussen de weinig-gebruikers enerzijds en de veel-gebruikers anderzijds.

(1978) MEDISCH CONTACT

33 1023

Het conflict zalnooit geheel worden bijvoorbeeld spreekt zijn zorguitover andereginguitvande opgelost; altijd zalereen spanning eenmogelijk imperialisme van overlevingskansen vande bestaan tussen wat individuen geneeskunde en gezondheidkunde samenleving: eenhumaan-ecologisch blijven wensenen war de samenleving kan waardoor gezondheid en dezorgvoor spoor. gedogen. We kunnenslechts streven de gezondheid een tegrote plaats gaan naareenoptimale oplossing. Zo'n De gezondheidkundige redenering is innemeninde samenleving. oplossing lijkt mijtezijn een Geneeskunde en gezondheidkunde alsvolgt: democratische gezondheidszorg die zoudenzijns inziens aanmatiging tot voorhetgezondebestaan iseenkwaliteit vanhet de zelfzorg komen 'wanneer de veelvormigheid a. gezondheid centraal stelt. persoonlijk bestaan; vanopvattingen overredelijk en b. elkindividu bepaalt zelf de inhoud onredelijk, normaalen abnormaal, van het begrip gezondheid; moreelen immoreel, zou worden Zelfzorgals uitdrukking van de c. ieder individu heeft recht op toegedekt met 6~n alles omvattend betrekkelijke waarde van gezondheid gezondheidszorg; begrip van integrale gezondheid' (p. d. de gezondheidszorg heeft de plicht en gezondheidszorg 63).Hijzelf achtalle rechtvaardigheid verzoeken om hulp eenhogerewaardedangezondheid. integaanop alle Ineensamenleving waarinaande 'Devraagmoetgesteld wordenofde dieberusten op deinterpretatie die ontplooiing vanhetindividuele individuen gevenvangezondheid. overdefini~ring vande gezondheid, bestaan eenhogewaardewordt alsversluiering van de De humaan-ecologische redenering is toegekend zou aande zelfzorg inde maatschappelijke situatie, een zinvan hetzelf richting kunnengeven alsvolgt: oorzaak isvan medische aanhereigenbestaan, hetzelf de weg over-consumptie'. naarmenswording tekunnenkiezen, a. eenmenselijke samenleving heeft Van geheel andere aard ishet moetenwordengegeven talvan strategie~n nodigom tekunnen meerruimte economische bezwaar tegende dan thansveelal hetgevalis.Wanneer overl~ven inde gegevenhumane toenemende waarde dieblijkbaar aan ineensamenleving wordtverwacht biotoop; gezondheidszorg wordtgehecht. Van datmensenhun eigenweg doorhet strategie6n mogen de zijde vande overheid wordternaar b. de verschillende levenzoeken, dankan menook onderling niet tegenstrijdig zijn; gestreefd om hetaandeel datde spreken vaneenplicht totzelfzorg, c. hetinstrument dat voor een gezondheidszorg opeist vanhet bepaalde strategie wordtgebruikt zonderdaarbij ook maarinde verste nationale inkomenniet belangrijk middelteblijven en heeft geen verte tedenkenaan een afdwingbare meertedoenstijgen. Men hoortveelal dient plicht. Ook dient men bet begrip plicht hetmagische getal van 8% noemenals doelinzich; totzelfzorg nietmeteenteversmallen d. Wat met een bepaald instrument de uiterste groeigrens vande de gezondheidszorg) wordt totde plicht de eigenkosttemoeten gezondheidszorg. Hoe verschillend (i.c. verdienen. Ikbenpersoonlijk zelfs gedaanen dekosten diehetgebruik ook de culturele en de economische vanoordeel datditlaatste eenniet ervanmet zichmeebrengt moeten waarschuwing mogen klinken, zij onderdeel vormtvan het blijven binnenhetraamvande totale essentieel beogenhetzelfde: erzorgvoorte gehele proces vanpersoonlijke overlevingsstrategie vande dragendatde gezondheidszorg niet de menswording. Tegenover eenplicht behartiging vananderebelangen en de samenleving. staat eenrecht. Alsde samenleving bescherming vananderewaardenin verwacht datiemandiets van zijn de samenleving bedreigt. Hetconflict nu datzichvoordoet in leventerecht brengt en uitgroeit tot Overigens valt op deweergegeven een samenleving alsde onzeisdat eenwerkelijk mens,dan dient zijhem waarschuwingen weliets af te dingen. enerzijds de bevordering en daarook de middelen voorte Noch moraaltheologen, noch bescherming van herindividuele verschaffen. De plicht totontplooiing economenzullen uitmaken war de bestaan behoren totde centrale kanpaswordenvervuld op grond van waardevangezondheid en waardenvande samenleving, maar hetrecht op de middelen diedaarvoor gezondheidszorg zullen zijn. Als wij datanderzijds de aandacht die aan nodigzijn. de bevolking mondigachten, dan zal individuen kan wordenbesteed Bijde bespreking van het begrip zijzelf haar prioriteiten bepalen. bepaald wordtdoorde ruimte diede gezondheidheid heb ikgesteld dat overlevingsstrategie vande gezondheid kanwordenopgevat als samenleving toelaat. Individu en samenleving: eenoud conflict Ineensamenleving alsde onze waar de waardering voorhetindividuele bestaan eenbelangrijk element vande cultuur is,ishetconflict tussen individu en samenleving ingebouwd. Inhetvoorgaande hebben wijtwee sporen getrokken om de waardevan gezondheid en gezondheidszorg nader tekunnen bepalen. ene Het spoorging uitvande waardevan het individu: eengezondheidkundig spoor. Het (1978) MEDISCH CONTACT

33

1024

NIET

ROKEN

Het hoofdbestuur derKoninklijke Nederlandsche Maatschappij totbevordering der Geneeskunst spreekt alszijnmeninguit dat roken,inhetbijzonder van sigaretten, schadelijk isvoorde gezondheid. Het hoofdbestuur beveelt de ledenderMaatschappij aan niette roken, zeker niettijdens de uitoefening van de praktijk. Het hoofdbestuur beveelt tevens dringendaan datin instellingen gezondheidszorg van (metname ziekenhuizen en poliklinieken) nietwordtgerookt.

eenfunctie vande persoonlijke menswording. De zorgvoorhet gezondebestaan isondergeschikt aan ofstaat tendienste vande zelfzorg in de ruimste zinvanbetwoord.War van dezezelfzorg inalgemene zin als 'persoonlijke menswording' kan wordengezegd, geldt ook voorde zelfzorg inengerezin, namelijk de zorgvoorheteigen gezondebestaan. Het recht op gezondheidszorg kan vanuit dezevisie wordenomschreven alshetrecht op de middelen om de plicht totzelfzorg tekunnen vervullen. Deze middelen kunnenzeer kortwordenomschreven als:

Literatuur van langere duur- invermogentot zelfzorg. Aakster, C. W. :Ziekte, gezondheid en Inde ontmoeting met de hulpverlener, gezondheidsverstoring inwesterse inde gezamenlijke samenlevingen.Leerboek In: medische verantwoordelijkheid vanhulpvrager sociologie o.r.v.C.W. Aakster enG. en hulpverlener waaropDokter(1978) Kuiper, Wolter-Noordhoff/van Loghum wees kan wordenvastgesteld hoe het Slaterus, Groningen/Deventer, 1978. recht op gezondheidszorg voordit Beemer, Th: Ethische bezinning op de gevalhieren nu moeten mag worden koers vandegezondheidszorg. In: Waarheenmetonzegezondheidszorg, ge6ffectueerd. Indieontmoeting op 1977. microniveau wordtde betrekkelijke Ambo,Baarn, Dokter, H. J.: De mens als middelpunt. In: waardevande gezondheid en dezorg alsdoelstelling enmiddel binnen voorhetgezonde bestaan vastgesteld.Integratie degezondheidszorg. De Tijdstroom, De integraal van aldergelijke Loghem,1978. ontmoetingen isde werkelijke waarde Doorn, J.A.A.vanenC.J.Lammers: vande gezondheidszorg inonze Modernesociologie. Aula29, samenleving. Utrecht/Antwerpen, 1964. a. voorlichting overen vorming tot Festen, De H.:doelstelling van de gezondgedrag; De vraagzalongetwijfeld rijzen ofin gezondheidszorg en de taakvande 125. b. middelen diede gezondheid hetbovenstaande inniet alteabsolute KNMG, 28(1973) Hattinga Verschure, J.C. M.: bevorderen ofherstellen; zinde waardebepaling van de Ontwikkeling zorgcriteria van voor c. middelen en anderemogelijkheden gezondheidszorg isgelegd bijde herstructurering van de gezondheidszorg. om gevaren tevermijden. ontmoeting van hulpvrager en HerZiekenhuis 2 (1972) 500. hulpverlener. Er isimmerseenniet Hubbeling, H. G.:Analytisch filosoferen. Steeds moetechter hetrecht op onbelangrijk gebied vande In:Filosoferen; gangbare vormen van zelfzorg gezien wordeninrelatie tot gezondheidszorg zonderdirecte, wijsgerig denkeno.r.v.R.C. Kwant en S. de plicht totzelfzorg. Terecht heeft althans zonderdirect persoordijke IJsseling. Samsom,Alphena/d Thiadens (1977)op destudiedag van hulpvraag. De RijnlBrussel, 1977. Kuiper, J.P.:Op zoeknaar I0maartj.l. de rechten plichten en gezondheidsvoorlichting en onsterfelijkheid. In: Op leven en dood. vande patii~nt en plichten vande -opvoeding en de situationele Cahiers bio-wetenschappen en patient (c.q. de hulpvrager inhet interventie kunnen niet wachtenop de maatschappij 1 (1974)nr. 5. algemeen) in~6n adem genoemd.Daar hulpvraag. Er moetook op Kuiper, J.P.:Hetzal 6nze zorgzijn. Van zitvooronsbetoogde belangrijke organisatorisch terrein nogalwat Gorcum,Assen1975 consequentie aan vast dathetconflict geregeld wordenvoordat hetpaar Kuiper, J.P.:Zorgvoorhetgezonde tussen individu samenleving en zich hulpvrager-hulpverlener zijn stem bestaan. In:Bouw en werking vande niet op een abstract niveau door heeft laten horen. Er zullen bovendien gezondheidszorg inNederland o.r.v.E.W. tussenkomst vanallerlei instanties vanbovenaf vooreen goed geordend RoscamAbbing, Bohn,Scheltema en afspeelt, maardathetineerste Holkema, Utrecht. Verschijnt indeloop gezondheidszorgsysteem eenaantal instantie gelokaliseerd wordtinde bemoeiingen noodzakelijk zijn om het van1978. Leenen, H. J. J.: Ziekten vanbet ontmoeting vanhulpvrager en proces aande voet optimaal tedoen gezondheidszorgsysteem. hulpverlener en inlaatste instantie in verlopen. In:Integratie alsdoelstelling enmiddel de persoonlijke afwegingen vande Niettegenstaande dezeterechte binnen gezondheidszorg. de De hulpvrager zelf. tegenwerpingen blijf ikvanoordeel Tijdstroom, Loghem,1978. Niet moraaltheologen, politici, datbijeendemocratische Philipsen, H.:Omvang vande economen, gezondheidsdeskundigengezondheidszorg de waardevan gezondheidszorg onder invloed van en anderen maken vanbovenaf uit, onderen op wordtvastgesteld. Alles maatschappelijke ontwikkelingen. In: wat de betrekkelijke waarde van Leerboek medische sociologie o.r.v.C.W. watgebeurt aanGVO, aan Aakster enG. Kuiper, gezondheid en gezondheidszorg is. situationele interventie en aanzorg Loghum Slaterus, Mondige mensen zullen datvoor voorherfunctioneren het van systeem Wolters-Noordhoff/van Groningen/Deventer, 1978. zichzelf moetenuitmaken zij en zullen dient inlaatste instantie teworden Spruit, J.P.:Ziekte engezondheid in insamenspraak met de hulpverlener getoetst aan wat vanuit de miljoenen niet-westerse culturen. In:Leerboek moetenbeslissen op welke contacten tussen hulpvragers en medische sociologie (zie hieraan gemeenschapsmiddelen zijrecht hulpverleners aan informatie en voorafgaande verwijzing). hebbenom hun plicht totzelfzorg te terugkoppeling wordtgemeld. Thiadens, A. J. H.:Rechten enplichten kunnenwaarmaken. Zijzullen in Tenslotte kan ikniet eindigen zonder vandepati6nt. In:Integratie als diezelfde samenspraak ook totde doelstelling enmiddel binnen de de wat sombere opmerking dateen gezondheidszorg. De Tijdstroom, Lochem. ontdekking moetenkomen doorwelke doormij- en gelukkig ook anderen Viaene, J.: Schadeaandemens.DeelIII. middelen en maatregelen infeite hun voorgestane democratische vandegezondheidsschade. recht op zelfzorg wordtaangetast. gezondheidszorg nauwelijks mogelijk Evaluatie Maarten Kluwer, Antwerpen/Amsterdam, Thiadens (1977)omschreef het recht iszolang de specialistische !976. op gezondheidszorg vande hulpvrager geneeskunde en de intramurale zorg Vries, J.de:Nederlands Etymologisch alshet recht op de integrale zo domineren alsop het ogenblik hog Woordenboek, E.J.Brill, Leiden, 1971. beantwoording vanzijn hulpvraag. hetgevalis, mede door de houding en Hetgaat allereerst om de herkenning de keuzevan eengroot deel der vanzijn feitelijk t e k o r ttijdelijk of consumenten.

(1978) MEDISCH CONTACT 33 1025

Begeleiding van huisartsopleiders Samenvatting van een explorerend evaluatieonderzoek Tussen september 1976en december laat de patient zelf meerdoenbijher d o o r( ' a t ' / vHeel, an 1977organisccrde de stafvan de oplossen van zijn probleem'. BetO,~leijboom-De Jong beroepsopleiding (afdeling en H e n k Nijhuis Huisartsgeneeskunde van de Deze cursus was primair gericht op de Rijksuniversiteit teGroningen) relatie tussen opleider en De autcurs zijn respectievelijk werkzaam heengaplan II,eenproject om arts-assistent, speciaal ook tijdens de alsh uisart s-groepsbegeleider, huisartsopleiders inhun nabespreking. Het gedragvande enagoog. opleiding~ituatie tebegeleiden. In dit huisarts-groepsbegeleidster opleider zelf kwam inde cursus ook kader werd voorvaste groepen van tersprake. De uitstraling van de circa tienhuisartsopleiders een leerervaring naarpraktijken driedaagse persoongerichte training in Leerervaringen priv6sfeer wordthiermee verklaard. en bruikbaarheid eenconferentieoord georganiseerd, Naaronzemeningligt ditgebied (oog gevolgd doorzes vooreigengedrag en Het doelvan dit evaluatieonderzoek krijgen middagbijeenkomsten, de voorde meeste was de opgedane leerervaringen en de functioneren) zogenaamde heengamiddagen. huisartsen nog braak. Hierligt een bruikbaarheid daarvan te De verwachting was datdoordeze instrument, namelijk de dokter zelf, inventariseren. 42 Opleiders opzeteen klimaat van nog ongebruikt. Dit'instrument' is beoordeelden heengaplan IIals vertrouwelijkheid en veiligheid zou onsinziens een hulpmiddei dat de aan positief totzeerpositief en hun wordengeschapen, waarinde huisarts meermogelijkheden biedt bij leerervaringen alsbruikbaar totzeer deelnemers de zakendievoorhen problematiek diehem dagelijks bruikbaar. Twee opleiders oordeelden allerlei moeilijk ofonduidelijk warenbeter ter zeernegatief: wordtaangeboden, voorai 66n verliet de groep sprake zoudenkunnenbrengen. Deze tijdens mogelijkheden vooreenmeeropen, de driedaagse training, de verwachting isuitgekomen. Het direct en daarmeevertrouwd contact anderverscheen niet op de overgrote deelvande ondervraagden heengamiddagen. met de ander. Zeernadrukkelijk De meerderheid van isniet alleen tevreden overdeze wiilen wijstellen datdezeinstelling de opleiders geeft aan veeltehebben cursus, maarblijkt inderdaad voor niet tenkostemoetgaanvan de geleerd en ditook inde relatie met de hen moeilijke ofonduidelijke zaken arts-assistent somatiek. De vakkennis, vooral ook tekunnengebruiken en bespreekbaar tekunnenmaken. op somatisch gebied isen blijft zeer ook inrelatie met pati~nten, Intotaal namen 65 opleiders aandit sommigenevenzoinde priv6sfeer: belangrijk. plandeel, datisongeveer de helft van inzicht ineigenfunctioneren, hetzich Uitopleidingsoogpunt vondenwijeen hetaantal functionerende opleiders. bewust worden en hethanteren van deelname van65 opleiders Nadatvijf groepen met 46 deelnemers gevoelens, onvoldoende. Wij menen datvele hetopvangenvan hun programmahaddenbeEindigd, opleiders hetleereffect vande (non-verbale) signalen zijn de meest werd een onderzoek gedaannaarde praktijkstage hun voor arts-assistent belangrijke ieerpunten. Vooralde resultaten van het project. Bijdit nog kunnenvergroten. Uitgaande van onderlinge feed-back bleeknuttig. evaluatieonderzoek kunnengeen dezegedachte en gebruikmakend van Omdat de antwoorden op de wetenschappelijk verantwoorde verschillende vragenniet peropleider suggesties en kritiek uitditonderzoek, criteria wordenaangelegd, omdat: gerubriceerd zijn, isuithetverslag heeft de staf vande beroepsopleiding 1. hetonderzoek n~tafloop van het deelname aan het volgende niet telezen datde antwoorden per project plaatsvond, zonderdat begeleidingsplan, datniet opleider op de vragennaar tevoren was vastgelegd welkdoel 'leerervaringen' en 'bruikbaarheid' in persoonsgericht is,verplicht gesteld. iedere opleider individueel wilde elkaars verlengde liggen: opleider X bereiken; 2. degenendie het antwoordt bijvoorbeeld eerst: 'Ikheb Het volledige rapport'Begeteiding van onderzoek uitvoeren ook deeinamen geleerd datikmezelfniet zo directief huisartsopleiders isverkrijgbaar ' bij: aande begeleiding van de groepen, te hoef op testellen', vervolgens: 'Ikzeg Beroepsopleiding Huisartsgeneeskunde wetende agoog en twee nu (tegen de arts-assistent) veel Ant.Deusinglaan 4, huisarts-groepsbegeleiders. minderhoe het moet', en tenslotte: 'Ik 9713A W Groningen. (1978)MEDISCH CONTACT 33 11)26

Oneigenlijk gebruikvan bloedmonsters ? Juridische en medisch-ethische vragenmet betrekking tothetgebruik van overtollige bloedmonsters voor wetenschappelijk onderzoek Sedert1 september 1974wordtin gezien ishet bloedmonsters wordtgebruik gemaakt Vanuitditstandpunt Nederland de dat men eerst dantothet vanspecifiek daarvoor geprepareerd verdedigbaar phenylketonuriescreening verricht bij filtreerpapier. gebruik van'de resterende Voorhetonderzoek op alle pasgeborenen. Deze screening phenylketonurie volgens de bloedmonsters voorwetenschappelijk wordtgefinancierd doorde AWBZ, Guthriemethode, datwordt onderzoek mag overgaan, indien de hetgeen mogelijk werdgemaaktdoor toestemming hebben uitgevoerd op de streeklaboratoria,oudersdaartoe betBesluit van 16mei 1974houdende zijn Dezetoestemming zoumen gewoonlijk tweebloedmonsters gegeven. wijziging vanhet impliciet kunnenverkrijgen doorop voldoende. De resterende twee Verstrekkingenbesluit Bijzondere btoedmonsters blijven overbet betvoorlichtingsbulletin tevermelden Ziektekostenverzekering 1968(Stb. algemeen ongebruikt en worden dat het aftenemen bloedvoorde 323). weggegooid. phenylketonurie-screening za|worden Inde notavantoelichting wordt De verantwoordelijkheid voorde aangewenden eventueel voor medegedeeld datde tekst vanartikel I, organisatie en registratie van het wetenschappelijke doeleinden kan onderdeel F,waarbij hetonderzoek PKU-onderzoek isopgedragen aande wordengebruikt. De vraagisofdit naarhetvoorkomenvanaangeboren provinciale kinderartsen, werkzaam juridisch eenvoldoende basis is. stofwisselingsziekten alsverstrekking bijde provinciale kruisverenigingen. Tevenskande vraag wordengesteld inhetpakketvande verzekering Daarslechts tweevande vier ofdezeaanvulling op het ingevolge de AWBZ wordt bloedmonsters wordengebruikt isde informatiebulletin direct noodzakelijk opgenomenzodanig is,datruimte mogelijkheid aanwezig de resterende isen ofniet de verantwoordelijkheid wordtgelaten vooruitbreiding van het bloedmonsters tegebruiken voorher en debeslissingsbevoegdheid voorhet onderzoekprogramma naarmate verrichten vanwetenschappelijk oneigerdijke gebruik vande daaraan behoefte blijkt tebestaan en onderzoek, zoals bijvoorbeeld bet resterende bloedmonsters ten de technische voorzieningen die ontwikkelen oftoetsen van specifieke behoevevanwetenschappelijk daarbij nodig zijn beschikbaar komen. laboratorium-technieken, het onderzoek kanwordentoevertrouwd Voortswordtmedegedeeld, dathet verrichten van serologisch onderzoek aaneenpersoon bijvoorbeeld de mogelijk isom betonderzoek naar op specifieke antistoffen, antigenen, provinciaal kinderarts en/of een PKU zonder grote kosten uitte hormonenof enzymen. instantie - bijvoorbeeld, de breiden met onderzoek een naar Ditwetenschappelijk onderzoek kan provinciale kruisvereniging - diereeds anderevergelijkbare, aangeboren mogelijk eenbijdrage leveren de tot de verantwoordelijkheid draagt ten stofwisselingsstoornissen waaronder vroegtijdige onderkenning vanandere aanzien vande organisatie en galactosaemie. Voorde uitvoering van min ofmeerernstige aandoeningen bij uitvoering vande hetPKU-onderzoek wordtgebruik de pasgeborene, diealofniet reeds phenylketonuriescreening. gemaaktvande bevolkingsregistratie therapeutisch be'invloedbaar zijn. Ook Uiteraard kunnenvoorwaarden aan vande mechanische entadministratie. indien hetonderzoek noggeendirecte dezebeslissingsbevoegdheid worden De ouders vande pasgeborene therapeutische consequenties heeft gesteld doorbijvoorbeeld vastte wordenverzocht hun medewerking kan het epidemiologisch vanbelang stellen datvande genomenbeslissing aanbetdesbetreffende onderzoek te zijn de prevalentie ofincidentie van mededeling moetworden gedaan aan verlenen viaeenvoorlichtingsbulletin deze stoornissen tebepalen. de regionale geneeskundig inspecteur. datbijde aangifte vanherkindop het Daarhetbloeduiteraard met Indien men de resterende gemeentehuis wordtuitgereikt. Voor toestemming vande ouderswordt bloedmonsters gebruikt voor de vroegtijdige onderkenning van afgenomen vooreenspecifiek doel, wetenschappelijk onderzoek kunnen dezestofwisselingsziekte wordt namelijk de screening op zichtevens problemen voordoen van gebruik gemaaktvan vier phenylketonurie, kanbetgebruik voor medisch-ethische aard, bijvoorbeeld bloedmonsters, die via eenhielprik op wetenschappelijke doeleinden vande indien men bijserologisch onderzoek de zevende levensdag vande zuigeling resterende bloedmonsters worden aanwijzingen vindt vooreen wordenafgenomen. beschouwdalsoneigenlijk gebruik therapeutisch tebe'invloeden Voorhetverkrijgen vande vande bloedmonsters. aandoening. Men kan de (1978) MED1SCHCONTACT

33 1027

bloedmonsters namelijk ter beschikkin stellen g voor w e t e n s c h a p p e l oi nj dk e r z o e mk e t e n z o n d e rcode.I n d i e h net w e t e n s c h a p p e l oi n jd ke r z o em ko g e l i j k t h e r a p e u t i sc o hn e s e q u e n t ikeasn h e b b e nlijkt h e ta a n g e w e z e n de resterenb dl e o e d m o n s t e mr est c o d e b e s c h i k b a te a rstellen, z o d a t m ebij n positiev b e v i n d i n g evia n o v e r l emge t de h u i s a r tesn viad e z e vertrouwenspersm oe ot nde ouders n a d e rd i a g n o s t i socnhd e r z o e bij k de p a s g e b o r e nkea n v e r r i c h teenni n d i e n m o g e l i jde k a a n g e w e z e nt h e r a p i e k a n toepassen.

Indien hetwetenschappelijk onderzoek zodanige resultaten oplevert datherzinvol kan worden toegepast inhetalgemeenbelang, b i j v o o r b e evlodo rs c r e e n i nvga n e e n therapeutis te cbhe h a n d e l e n a a n d o e n i nbij g p a s g e b o r e n edna,n zijn uiteraaa rd n d e r ep r o c e d u r enso d i g zoalsi n s c h a k e l ivnagn d e G e z o n d h e i d s r a aCde,n t r a lRea a d v o o r de V o l k s g e z o n d h e iGde,n e e s k u n d i g e Hoofdinspecti Z ei ,e k e n f o n d s r a a bd e, t D e p a r t e m e nvto o rV o l k s g e z o n d h e i d e n M i l i e u h y g i 6etc. ne De inditartikel a a n de o r d egestelde problematiek v e r d i e ng te , z i e nheta l g e m e e nb e l a n g e r v a nv o o rde v o l k s g e z o n d h eeindhet w e t e n s c h a p p e l i j k o n d e rnzaodeekr,e bestudering. Dr. A. J. S w a a k ,arts, P r o v i n c i aKailn d e r h y g i ~ n i vs o to rde p r o v i n c iNeo o r d - B r a b a n t .

Sterkedaling huwelijksvruchtbaarheid leidt totstabilisatie geboortencijfer De daling vanhetgeboortencijfer is in Nederland mindersterk geweest danin voorgaande jaren. Hetcijfer isnu 12,5per 1000inwoners tegen12,9in1976.Her lijkt erdanook opdateenstabilisatie vanher geboortencijfer inzicht is.De gesignaleerde daling isvooral veroorzaakt dooreensterke daling vande huwelijksvruchtbaarheid (heraantal geboorten per1000gehuwdevrouwenin leeftijd van 15-45jaar). Zou bijvoorbee]d de huwelijksvruchtbaarheid in1975 hetzelfde zijn geweest alsin1960,danzou hetgeboortencijfer tweekeerzo hoogzijn geweest. Ditblijkt uithetjaarverslag vande Rijksplanologische Dienst over1977. (1978) MEDISCH CONTACT

33

1028

8,3per1000inwoners in1976tot7,9per De daling vande huwelijksvruchtbaarheid 1000in1977.Her geboortenoverschot bleef isniet uniek. Ook inde Bondsrepubliek gelijk aandatvan 1976,namelijk Duitsland, Frankrijk en Groot-Brittanni~ daardoor 63 000. Hiermeeisvoorhereerst sinds heeft deze plaats gehad.War wel 1969eeneindegekomenaande daling van verrassend is,zo blijkt uiteenaantal hergeboortenoverschot. onderzoekprojecten intwaalf De totale emigratie vanNederlanders sinds verschillende Europese landen, isdat isin1977 politieke en sociaal-economische systemen de TweedeWereldoorlog gestegen totbovende 500 000. niet vaninvloed blijken tezijn op de Het immigratiesaldo bedroeg in1977per daling. InOost-, West- en Noord-Europa saldo 23 000.Dilis1500meetdanin1976. vindt men dezelfde tendenties. Overal Her aandeel vande migranten uit her neemtde gezinsgrootte af en de was 10 000tegen meerderheid vande jonggehuwde vrouwen Middellandse Zeegebied 9 000in1976. verwacht niet meerdan een oftwee AI met algroeide de Nederlandse kinderen tekrijgen. bevolking met 81 000aantot13 896 000 per31 december1977. Ook het sterftecijfer isin1977gedaald, van

Kankerpatii en ntkankerbestrijding gaandebehandeling. kennis Hun van Eenzaamheid iseengegevendatinde d o o rDr.L. Meinsma zakenisvrij concreet en zijbemoeien gemiddelde ziektegeschiedenis van zichop hun eigenwijzemet de aard kankerpatifinten niet wordtvermeld. van de aandoening van de minder Inde kliniek ishetgevoelsleven van zekere patient dieonvoldoende feiten de lichamelijk zieke patii~nt eenwat kent. De ervaringen infamilieen secundaire aangelegenheid, wellicht kennissenkring wordentertafel vooral vanwegehetfeit datde gebracht en vermoedens en behandelende specialist de vergelijkingen wordenop waarde kankerpati~nt alsieder anderpatient getaxeerd. behandelt; elkezieke heeft alsmens De patient tast mee en zijnklachten zijn eigenbijzonderheden en aan zijn daarbij essentieel. Moe van her kennis daaromtrent heeft de specialist zoekennaarverklaringen, blij met niet altijd ofinde eerste plaats ieder gevoel van verbetering, re6el of behoefte. Dr.L.Meinsmaisdirecteur van de hem door derdengesuggereerd De ziekemens beseft evenweldathet Stichting Koningin Wilhelmina Fonds, opgedrongen, begint de hoopinzijn lichaam kenmerkenvertoont die Nederlandse Organisatie voorde eenzaamheid eensteeds belangrijker buiten hetnormale vallen. Het Kankerbestrijding (NOK). rol te spelen. Hij wordtzich lichaam zoals hijofzijdatheeft leren tegelijkertijd van nog iets anders kennengedurende velejaren is bewust; zijn directe omgeving, zijn plotseling anders geworden, men kan verwachten eigenlijk erniet meerhetzelfde mee doen, Maar zijn klachten en verschijnselen gezinsleden meerdan hijbieden kan:hijgaatniet erger: hetisop onderdelen eennieuw kunnenevenals hetverloop van zijn zo hardvooruit alszijn gezondeof bestaan gaanleiden, lets wat de ziekzijn nog zo goedomschreven en gezondere omgevinghoopt. eigenaar vandatlichaam niet meer bepaald zijn, hijblijft zich Het rol-conflict - zijn eigen beheerst. Zijnlichaam isgedeeltelijkbezighouden met de oorzaak vandeze gedachtengang isanders dan zijnrol weervreemdgewordenen de afwijking, de grondslag vande tegenover genoemde derdenpsychologen herinneren aan een verschijnselen. En dan bemerkthij verscherpt betisolement, zijn terugval naar hetstadium van vroeger later of eenweliswaar krijgt eenbijzonder ontdekking, eenen andervergelijkendmeebuigende, maarinde eerste plaats eenzaamheid karakter: hijmoetzichnaarbuiten toe ondoordringbare muur tussen hem en met de puberteit. anders opstellen dan zijn situatie hem zijn dokter, tussen hem en zijn Deze ontdekking, hetzichweer toestaat. verpleegsters, tussen hem en zijn vertrouwd maken met de Zoekendnaarlichamelijke veiligheid, familieleden. Dan voelt hijzich mogelijkheden diede kwaalaande wordthijop dezewijze daardoor geisoleerd, verliest zelf zijnherstel, patient toestaat, wordtbepaald door geconfronteerd met storingen inde contact en zijn eigeninzichten en de persoon zelf, maarzekerook door psychische en sociale veiligheid. Hij fantasie~n moetende gestoorde zijn omgeving. De patient ligt gaathetcontact verliezen met de tussen hem en derden bijvoorbeeld op dekamermet andere communicatie groepbehandelende artsen inwiehij gaanvervangen. De patient gaateen patianten en deuitwisseling van aanvankelijk zoveel vertrouwen had leiden, waarinde persoonlijke ervaringen biedt hem een eigenbestaan en onzekerheid 66n der bases vormt, en met de groepgezinsgelegenheid zijn eigensituatie te familieleden bijwiehijzichjaren maardoorvragenteblijven stellen analyseren. Het dagelijks ofalthans heeft thuisgevoeld. Zijn isolement blijft hijzekerheid nastreven. regelmatig weerkerende bezoek wordt compleet, zijn eenzaamheid Want erismeer.De anderezieke dwingthem alsbetwaretelkens weer kamergenoten beschikken overgeheel gaaterbijhorenen indienieuwe aantegevenhoezijnsituatie is: situatie zalhijtochgedwongenzijn Zijkennende door stationair, verergerd ofverbeterd; een andereinformatie. dezenog nauwelijks verwerkte gestelde diagnose als het niet ontwikkeling dieook wordt bepaald artsen verborgen tehoudenvoorzijn ook kankerisen de daaraan gepaard situatie doorde ingestelde behandelingswijze. (1978)MEDISCH

CONTACT

33 1029

W a t weet een patii~nt van k a n k e r ? verwachtingen. A1 ofniet met hulp omgeving; eencontactverarming is of naasten keert hij hetgevolg en verzwaart zijn bestaan. van pastores Er isevenwel een met hetvoorgaande inde groep Vanzelfsprekend kan hijniet voorbij daarnapas weer terug aangelegenheid waarinhijthuishoort. Maar diekleine samenhangende gaanaande vraagstelling ofkankerde waaropmoetwordengeattendeerd. groep, hetgezinwaarinhijis ziekte iswaaraanhijlijdt. De Dat ishetlotvande patifint, waarvan opgenomen, isook mentaal gedachte houdthem voortdurend het bovenstaande een onderdeel is. veranderd. contact Het verloopt bezig, maarhijvermijdt zoveel Dat lotwordtineerste instantie inniet aanvankelijk stroever en lijkt weer mogelijk teluisteren naar een geringe matebepaald doorde patient bevestiging van zijn gedachten, zelfs opnieuwtemoeten worden en dehuisarts samen.De patient De nieuwerelatie tussen alshijde vraagaanderdenalstelt. Hij aangeleerd. draagt de tochvaakonmogelijke hem en zijn naasten kan zichevenwel stelt hem innegatieve zinaanzijn om hetmoment gelukkig herstellen en inhoudvoller verantwoordelijkheid arts: 'Hetistochgeenkanker, he?' tefixeren, waarophijziekgenoegis wordendan ooit. Of ditzijn Wacht nauwelijks o p e n luistert medisch advies intewinnenbijzijn gemoedsrust bevordert wordtmede evenminnaarhetantwoord datdoor huisarts. Deze bepaalt daarna de ernst bepaald door zijn ziektetoestand en de dokter - aanvankelijk nogaleens vande situatie waarinde patient zijnaanvaarding van het ontvluchtend, ditvaakmet de beste verkeert, stelt hem alofniet terecht onvermijdelijke. bedoelingen overigens - wordt gerust, bestelt hem terug ofverwijst De kankerpatiEnt, dezemens inzijn gegeven. Dienservaring inditsoort hem naarde bevriende specialist. De geheel, kandoorde arts - wellicht aangelegenheden komt de patient som vandezeonderdelen vande vakerdan hijzichditrealiseert vaakgoedvan pas:kankerzou diagnostiek bepaalt nietslechts de onvoldoende tegemoet worden immersheteindebetekenen. eventuete 'verzuimde tijd' maar getreden, omdatde medicusinde De familie wil hij niet verontrusten en tevens de behandeling alsde eerste plaats wordtopgeleid tot hij zal de vraagindiekring duswel uiteindelijke diagnose kanker blijkt. vaststelling van de aard en voorzichhouden.. Ze zijn ervoorlopig De huisarts zou vandaagde dagwel behandeling vande organische niet op voorbereid, ook alkennenze eensonvoldoende instaat kunnenzijn afwijking. Dooreengeleidelijk de aardvande ziekte en ze zouden naar de huidige inzichten te groeiende aandacht in her met medelijden reageren alsze beoordelen inwelkeziekenhuizen leerprogramma voorde psychische merkendathijzichdaarover zorgen welke vorm van kankerhetbestzou tijdens de ziekte, maakt.Dfitzekervermijden, zo voelt omstandigheden kunnenwordenbehandeld. De maarvanzelfsprekend ook naarmate de patient intuitief. tendens tot concentratie van de de prakfizerende arts ouder wordt Zijngesprekken met de behandelend zeldzamere vormen van kwaadaardige overziet dezc meer aspecten van de geneesheer en met de hem gezwelziekten, diebijoncologisch ziekemens en kan zijn optreden bezoekenden krijgen hetkarakter van gespecialiseerde specialisten duidelijk daardoor inhoudvoller worden. volstrekte oppervlakkigheid, diemede waarneembaar is, wordtweliswaar inde regel geentaak voor de bepaald wordtdoortickleinc ~'creld Hij zict nog niet gebaseerd op betere psycholoog als medebegeleider van de waarinhijzichbcvmdl.Zijn behandelingsresultaten inziekenhuis patient. Zijnoordeel kandaarbij mede belangstelling voorde wereld A bereikt, vergeleken met diein zijn op ervaring met daarbuiten isvariErend, afhankelijk gebaseerd ziekenhuis B, maarop de overigens geestelijke verzorgers; hog iemand vanzijnlichamelijke toestand, van gezonde gedachtengang datde meer aan het ziekbed? AIIE~n bij zijn gevoel van nogbetrokken tezijn techniek van behandeling vooral ook kankerpatiEnten, nee,datliever niet ! bijwar buiten gebeurt en van zijn doorde verworven En daarbij gaatde arts voorbij aanhet wordtbepaald karakter. Ook zijn talent als vande specialist. felt datde kankerpatiEnt doorhemzelf ervaring toneelspeler blijkt van betekenis te Bevordering vande publikatie van op zo geheel andere wijze wordt zijn. Wat ditlaatste betreft hoeft hij meetbare resultaten vanbetere benaderd, waardoor de patifint zelf al zichniet onderscheiden te van zalvan invloed langleerde beseffen dathij'ergens' behandelingswijzen gesprekspartners ingedwongen of kunnen zijn op het een bijzondere positie inneemt. noodzakelijke ontmoetingen: de 'doorverwijzingsbeleid' van de Ook de eeuwenoudetraditie, die schijn druipt erdesnoods af,maar huisarts dieeventueel vanher bepaalde datde arts de gepraat wordter. gebruikelijke verwijspatroon inzijn vertrouwensman isen wilblijven van praktijk kan afwijken. de zieke, speelt hierbij een rol van De patient wordttegelegener tijd uit draagt de primaire, bijna betekenis: blind zijn vooreenevolutie De patient hetziekenhuis ontslagen met eenalof onmogelijke verantwoordelijkheid overal zichtbaar is,maar niet groteserie leefregels, toegespitst dieelders zelf betmoment van voldoende ziek ook heruitblijven van voldoende op herberuchte 'thuis verder zijn te bepalen. Het onmogeljke concrete gegevens over de opknappen'. De communicatie die daarvan isvan twee~rlei aard. Hij mogelijkheden van het hulpkunnen routine-matige trekjes krijgt ten kentimmersnochde snelheid van dooreenpsycholoog. Wel aanzien van de langzamerhand kleiner bieden inde tumordiehijbijzich blijkt sores dat de patient blijft tobben celdeling wordende bezoekerskring blijft van draagt, nochde mogelijke betekenis met zijnsituatie, blijkend uitde gelijkvormige aard; de patifint isen van de symptomen van de ziekte die vragen als: zullen we er nog eens blijft al166nmet zijn ziekte dielang hijbijzichzelf inheelveelgevallen iemandbijhalen? De behandelende omgevenkan blijven met een opmerkt. Want de feitelijke prikkels specialist en de huisarts beleven een geheimzinnig waas. vanbuiten bereiken zijn inde situatie dieze beiden ervaren als het die hem Aan de huisarts isinde meeste regel anders. Hij verneemt vooral dat zwaarste deel van hun gevallen de taaktoegedacht de patient de tweededoodsoorzaak inNederland praktijkvoering. verder intelichten overde sombere (1978)MEDISCH

CONTACT

33 1030

(tientallen vormenvan)kankerisen dathieraan in1976ruim29.000 "label I -Sterile in 1976 ( C B S - g e g e v e n swegens ) kanker mensenoverleden. Ditfeit beheerst de publieke opinie maarook de in lokalisatie vantotaal mogelijkheden vooreen kankerbestrijdingsprogramma. 10 maag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Aangenomenmoetwordendatdit 8 sterftegegeven, samenmetervaringen dunneendikke darm. . . . . . . . . . . . . . . . 4 endeldarm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ineigen familieen/of kennissenkring, 5 alvleesklier ....................... de publieke opinie en dusde 23 longen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . toekomstige patient vooral negatief 9 borstklieren ...................... beinvloedt; de irrationele roepnaar lt~ baarmoedermond. . . . . . . . . . . . . . . . . . . gericht bevolkingsonderzoek 'op baarmoederlichaam ................. I kanker' zalersteeds sterker door eierstokken ...................... 3 ......................... 5 worden, terwijl positiever berichten prostaat nieren. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 overkankerzullen wordengeweerd. 3 urineblaas ....................... ziekte van Hodgkin ................. Ih 3 leucaemie ........................ Enigeverdere gegevens overige lokalisaties .................. 22

mannen 1819 1135 603 750 6308 23

1577 333 627 87 518 3499

vrouwen 1130 1312 458 581 479 2479 400 367 859 223 229 62 410 3060

Uitt a b e lI blijkt dat slechts een Totaal 100 17279 12049 beperkt aantal kankerlokalisaties de sterfte wegenskankerfeitelijk bepalen. Na longkanker (23% vande totale kankersterfte) bepalen kanker T a b e lII- G e m i d d e l d g e e n e z i n g s k a n s(ezno n d e b re v o l k i n g s o n d e r z o e k ) vande maag (10%),borstklieren (9%) en dunneen dikke darm (8%)vooral genezingskans in% noghetbeeld, datwilzeggenongeveer lokalisatie de helft vande kankersterfte iste huidkanker .......................................................... tenminste 90 wijten aankankervangenoemde baarmoedermond ...................................................... 60 organen. borstklieren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .40 ........... Enigevormenvankankerzijn geheel maag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .I .0 . . . . . . . . . ofpraktisch geheel tevoorkomen: longen............................................................. 5 longkanker (roken), mesothelioma, eenzeldzaam voorkomend gezwelin de borstholte (asbest), en demeest optredende vorm vanhuidkanker betekenis vande vroege 'het bevechten van'en indezezinzijn De praktische (zonlicht), welkevorm vankanker alle maatregelen tervoorkoming van opsporing vanenige vormenvan evenwel gelukkig meestal geneesbaar (vormenvan)kankereigenlijk all66n kankerwordtmomenteel ten]aste van is.Van sommigevormenvankanker bestrijdende maatregelen. Het begrip hetministerie vanVolksgezondheid kandoorgericht bevolkingsonderzoek en MilieuhygiEne, getest inenige kankerbestrijding wordtevenwe!inde (vroege opsporing) de diagnose en dus praktijk inveelruimere zin regio's inNederland. Doorde ook de behandeling worden gehanteerd en omvatnaast Stichting Volksgezondheid en Roken vervroegd. Het betreft hier voor!ichting overpreventie en wordtmomenteel eennog weinig longkanker (r6-onderzoek), zinvolle campagne tegenbetroken eliminatie vankankeroorzaken ook de borstklierkanker (r6-onderzoek) en gevoerd. De uitbouwvande strijd vroege opsporing vanbepaalde eenvoorstadium van tegenkankerbijjongeren komt inde vormenvankanker, de behandeling baarmoedermondkanker (uitstrijk van van kankeren de verdere komendevijf jaren tenlaste vanhet schede-inhoud). KWF-fonds'Gevenvoor zorgverlening aankankerpatiEnten, speciale De genezingskansen voorde hetkankeronderzoekprogramma, enz. L e v e n . ' verschillende vormenvankankerzijn Datbetekent derhalve datde op de blijkens t a b e lH sterk verschillend (de patient gerichte kankerbestrijding Publieke belangstelling voorkanker genezingskansen wordenondermeer vooral plaatsvindt inziekenhuizen bepaald doorhet tijdstip van (diagnostiek en therapie), maar Wegenshetvaakvoorkomenvan ontdekking, de primaire lokalisatie daarnaast isde research eenzeer kwaadaardige aandoeningen isde vande aandoening, de leeftijd vande gewichtig deelvande mens (vermoedelijk) inhoge mate patiEnten en dergelijke). kankerbestrijding. De behandeling Deze kerngegevens bepalen ind e inher vankankerpatiEnten, inde ruimste zin ge'/nteresseerd eerste plaats de mogelijkheden van kankervraagstuk, inhetbijzonder vanhetwoord,isonderdeel vanhet een kankerbestrijdingsprogramma. wanneermen ineigenkring met de medischverzorgingspakket, temaken krijgt. De gefinancierd doorde ziekenfondsen. ziekte publiciteitsmedia zorgen erverder Hetresearchprogramma komt ten De organisatie van de kankerbestrijding voordatbuitenlandse berichten over laste vande overheid (Academische (veelal vermeende) spectaculaire Ziekenhuizen) en vanhetKoningin Van Dale omschrijft bestrijding als vorderingen inde kankerbestrijding Wilhelmina Fonds. (1978) MEDISCH CONTACT 33 t03I

onplezierig ervaren (bijvoorbeeld van borstklierkanker. bekendworden,terwijl ook niet-roken). Bijeensterfte wegens De opsporing doormiddelvan vorderingen inNederland grote inons r6ntgenonderzoek van vroege stadia kankervan 1 per4 sterfgevallen aandacht verwerven. van longkanker istechnisch mogelijk, landen eenberichtgeving diein Los hiervan isvroegeopsporing van matetotverwarring kan leiden terwijl de verhoogde risicodragers zekere (eenvoorstadium van)kankervande lijkt eenklimaat teontstaan, waarbij: (degenen dieroken) gemakkelijk baarmoedermond viapolitiek en door a. van medische zijde inheropenbaar zijn. Ook hierisechter pressiegroepen (waaronder zakelijk opspoorbaar optimalisering wordt bepleit vande mindersterk te bijditonderzoek betrokken medici) in de genezingskans c.q.co6rdinatie van verhogen dan wenselijk ware,terwijl organisatie voortdurende discussie. en/of (derokers) onvoldoende kankerresearch Veelminder blijvende aandacht trekt de doelgroep (vroeg)-diagnostiek en behandeling bereid isaanhetopsporingsonderzoek de voorlichting overde nadelen van van kankeralseenhoopvol deeltenemen.Opsporing van occult hettoken. De opfondsenwerving perspectief wegenshogere bloedinfaeces voor diagnostiek van gerichte publiciteit van de genezingskansen, zonderdatduidelijk (pre-) maligne afwijkingen indikkeen Nederlandse Vereniging totsteunaan wordtgemaaktwaarom eennieuwe endeldarm bevindt zichineen hetKoningin Wilhelmina Fonds (administratieve) opzetvan experimenteel stadium. vermijdt een met 'kanker-dreigende' bijvoorbeeld de organisatie (zoals Blijkens recente persberichten ondertoon nauwelijks. integrale kankercentra) werkelijk deze overweegt de staatssecretaris van hoopkan rechtvaardigen; Volksgezondheid en MilieuhygiEne De Stichting Koningin Wilhelmina b. vanpara-medische zijde doorwettelijke bepalingen eeneinde Fondsprobeert door medische medischsociologen, temaken aande vrij ongecontroteerde(psychologen, voorlichting over enz.) regulatie vanbegeleiding van op hetgebied van kankeraangelegenheden de bestaande ontwikkelingen kankerpati~nten nadrukkelijk wordt bevolkingsonderzoek. Ook de kankervrees terelativeren. zonderm.i.onderliggende aanvaarde mogelijkheden bepleit, De informatiestroom naarhetindividu theoretisch feiten omtrent oplossing van van chemo-preventie (toediening van is- zo blijkt uithetvorenstaande problemen, zoals de zeerpersoonlijke retinoiden (synthetische vitamine A) doorde verschillcndc bronnenvan van iedere herkomst van uiteenlopend karakter dievooreennormalecelontwikkelingomstandigheden kankerpati~nt, inde verschillende (epitheel) essentieel zijn en wellicht met als gevaar: verwarring alsgevolg stadia van zijnziekte; derhalve kanker-preventief van waarvanstruisvogelpolitiek niet c. door de bevolking enerzijds betekenis geacht mogen worden)zijn denkbeeldig is. wordtuitgesproken inde hog verrevan praktisch toepasbaar. vertrouwen hiervoor onder a en b bepleite nieuwe De opsporing van regelingen, anderzijds overschatting kankerverwekkende elementen inher Kankerbestrijding en perspectieven plaatsvindt van de mogelijkheden die leefmilieu (c.q. industrie) wordt bevolkingsonderzoek op kankerkan bemoeilijkt door hetcomplexe Het isthansmogelijk de meest bieden; karakter van datleefmilieu en de vaak voorkomende vorm van kanker, lijkt temoeten betrekkelijke betekenis van daarmede d. ook de kankervrees longkanker, tevoorkomen, indien het w o m e n aangewakkerd (tenbatevan samenhangend proefdier-onderzoek. rokenvantabaksprodukten, vooral de hogereopbrengsten voorde Behalveverandering van het van sigaretten, gestopt zou kunnen dooreenkiller van degenendiehog roken kankerbestrijding) worden.Doordeskundige toepassing rookgedrag wordendeen toenemende beperkte participatie in van bepaalde cytostatische middelen en de relatief professionele aanpakvande vroegeopsporing van enigevormen kunneno.a.enigehoofdvormen van kankerfondsenwerving. van kanker, blijft de taakvanhet leucaemie gunstig be'l"nvloed worden, Men moetvrezen, datmogelijk enkele individu om de ziekte kankernaar terwijl voordezegroepvan procenten hogere dan de huidige (ruim vermogen te bedwingen bestaan uit aandoeningen verdere beheersing van voor zijn verantwoordelijkheid bijklachten 20% overall)-genezingskansen beenmergtransplantaties kankerniet ofnauwelijks de niet of en/of symptomendieop een mogelijkheden zou kunnengaan dooronderliggende kankergezwel zoudenkunnen wijzen onvoldoende bieden. daadwerkelijke verwachtingen zo snelmogelijk medische controle in Jarenlange ervaring met vroege gerechtvaardigde roepcompenseren teschakelen. Eliminatie van opsporing van eenvoorstadium van om meerfondsen vooreenverdere longkanker en hetzo vroeg mogelijk cervixca (o.a. inBritish Columbia, organisatie vande diagnostiek en instellen vantherapie bijkanker Can.)heeft aldaar een nauwelijks behandeling van kankeren kunnenresulteren ineenverhoging significante sterftedaling van deze indringender wordende van de huidige aandoening opgeleverd. In de wervingscampagnes daarvoor. overall-genezingskansen van ruim Verenigde Staten gaansteeds 20% totwellicht 40/~50%. krachtiger wordendestemmenop tegentoepassing van Wat zijnwe met elkaar aan hetdoen? r6ntgenonderzoek (mammografie) bij Het huidige reageren op deze de opsporing van borstklierkanker bij Het lijkt weinig moeitetegaankosten vrouwen, jonger dan 50 jaar, wegens perspectieven om vasttestellen datde stralenschade. De stralendoses kankerbestrijders nietofzeer De mogelijkheden diehetindividu benodigd voor ditonderzoek zijn onvoldoende rekening houdenmet de heeft om passend tereageren op namelijk aande hogekant.Deze patient dieinhetziekenhuis, maar van kankerzijn blijkens het methodiek biedt eenbetrekkelijke dreiging vooral thuis met zijn naaste omgeving, voorgaande beperkt of worden als verhoging vande genezingskansen (1978) MEDISCH CONTACT

33 1032

zeerlangzaam leert beseffen dat, ondanksalle krantekoppen en TV-uitzendingen, zijn verwachtingen tijdens zijn ziekte geleidelijk kleiner wordendoordieheeleigenen persoonlijke ervaringen. Natuurlijk, de kankerbestrijders moeten vooruitkijken. waarnaar Maar eigenlijk? Tijdens een r6ntgenologencongres inDuitsland in 1977werdondermeer opgemerkt dat hetinde afge|open jaren niet gelukt is hergenezingspercentage bijkanker doortherapeutische maatregelen beslissend teverbeteren. De spreker, eenradiotherapeut uitKassel, had zijn hoopgevestigd op behandeling van kanker, voordat van uitzaai'ingen sprake is.Op zichzelf beschouwd allerminst een nieuw element inde discussie, maardaardoor juist wat kankerpatifint zalhet van belang zijn, middelvangezondheidsvoorlichting misleidend en gevaarlijk, omdathet en -opvoeding hetleefpatroon (ook vasttestellen ofde kankerpatiEnt in bevolkingsonderzoek andermaal - zij voeding!) van onzebevolking te onslandinieder ziekenhuis dathij hetindirect - bepleit werd. In het be'invloeden, teneinde de bestaande kiest ofwaarinhijterecht komt zo voorgaande werdalopgemerkt dat primaire goedmogelijk wordtbehandeld, met hogvoorgeenenkele kankerpreventiemogelijkheden te andere woorden: ofde resultaten van kankerlokalisatie isbereikt, datdoor realiseren en losdaarvan de vroege behandeling voorelkepatient inons (jarenlang) vroegeopsporingswerk de kankerdiagnostiek tebevorderen. landgelijkwaardig zijn. Het sterfte vande desbetreffende Ditzijn voorwaar geengeringe taken verwerven van inzicht indeze kankervorm afnam. aangelegenheid isevenwelbijzonder inhetkadervande kankerbestrijding, Ondanksallerlei goedebedoelingen en maarelkegenoemdetaakzalop den velerlei inspanningen verkeert de moeilijk. Het metenvan duurbelangrijke effecten hebben.Her bestrijding van kanker, datwilzeggen behandelingsresultaten is in de regel iswelduidelijk datde niet baseren te op eensimpele hetterugdringen vande velevormen kankerbestrijders bijde uitvoering registratie van kankerpati~nten met van kanker, ineenfasewaarinalle van deze taken niet ofnauwelijks naar betrokkenen zichdienenaftevragen eendaaraan gekoppelde follow-up publiciteit moetenstreven. Ditwerk of- gezien de pati6nten-belangen administratie. Men zaldaarom gebeuren, niet bewustmoetwordengestreefd afspraken moetenmaken overde aard moet 'binnenskamers' waarbij hulpvan psychologen, van de teverzamelen gegevens, naarbeperkingen vande medische sociologen, enz., nietof noodzakelijk vooreen nieuwsstroom. Werkelijke nauwelijks nodigis. doorbraken zijn erbeslist niet, enkele wetenschappelijk tebepalen Aan ditonderzoek cytostatische (celgroei-remmende) therapie-evaluatie. middelen bieden enigperspectief bij moetenvanzelfsprekend de weerde patii~nt bepaalde kankervormen, maar toonaangevende behandelingscentraTenslotte maarook een massaal stoppen met tabaksgebruik deelnemen, Het isduidelijk datde kankerpatiEnt representatieve steekproef uitalle zou het kankerprobleem ruim20% vooralsnog zalblijven en daaromde andereziekenhuizen. Wanneeruit verkleinen; maatregelen daartoe opinie zalblijven blijven echter vooralsnog minimaal. zo'nonderzoek duidelijke verschillen publieke Voor zijn inresultaten merkbaar zouden worden bezighouden. Bijeensterfte wegens kanker van omstandigheden en deeventuele dan isheteenprimaire taakom ongeveer 30.000mensenperjaarin verbetering daarvan dient de bijvoorbeeld doormiddelvan extra onslandkan men aannemendat vande kankerbestrijding 40.000~ 50.000mensenwegensdeze specialistenopleidingen, enz. hierin organisatie derhalve eenopenoog tehouden.Als verandering tebrengen. ziekte bedlegerig ofinmeerof inherkadervande eersteen tweede noodzakelijk om her minderemateaanhuisgebondenzijn. Het istevens lijns gezondheidszorg lacunes bekend gerichte bevolkingsonderzoek op Alsmeetbaar isdatde zorgrondomde zijn ofkunnenwordenopgespoord, dieplaats te kankerpati~nt en zijn naaste omgeving kankervormen van een pakket verschaffen diewetenschappelijk dan ishettreffen verbeterd moeten kan worden,dan regelingen daarvoor eenrecht voor verantwoord is;infeite zaldat dient daartoe alles inhetwerkte dezegrote groep pati~nten. De betekenen hetterugdringen daarvan wordengesteld. eenzamekankerpatifint dient ieders tengunstevan screening van aandacht vasttehouden, omdatalle high-riskgroepen. doenen laten o p e n doordezepatient Het tabaksen alcoholgebruik zijn War kan op kortetermijnverder moetzijn, ernstige risicofactoren met betrekking gericht gedaanworden? totbepaalde kankervormen en hartAmsterdam, zomer1978 en vaatziekten. is Het zaak omdoor Naastde zorgverlening aande (1978) MEDISCH CONTACT

33 1033

Geschiedenis dergeneeskunde

Paulusde Wind en zijnproefschrift materie' vande theorie vande abortus Paulus de Wind werdop 8 mei 1714te op zo jeugdige leeftijd - hijwas 21 Middelburg geboren. Hijisafkomstig doorMw. Drs.C. M. Verkroost j a a rheeft aangepakt, vooral omdat uiteenVlaamsgeslacht, waaruit inde daarvoor nauwkeurig onderzoek 16eeeuw tweebroers zichinZeeland Uithet Medisch Encyclopedisch Instituut der Vrije Universiteit (hoofd Prof. Dr. G.wijst nodig is. Hij er op dat het hebbengevestigd. A. Lindeboom). menselijk leven zeerkwetsbaar is, De vadervanPaulus was Gerardde 'want datde mens niet alleen vanaf Wind (1685-1752), dieeerst in heteerste aanschouwen [vanhet Amsterdamtheologie en later in levenslicht] tot aan het allerlaatste Utrecht geneeskunde studeerde; in eindevanzijn leven blootgesteld is naarMiddelburg terug, reeds op 26 1703promoveerde hijsumma cum augustus vandatjaar verdedigde hij aanduizenden ongemakken en laudeop hetproefschrift De gevaren, maardathijalinde proefschrift de abortu onder Ophtalmia. Inverband methet felt dat zijn moederschoot beproevingen doorstaat auspici~n vanProf. Jacobus hijmelken boter verkocht, werdhij en dikwijls dooreenzeerweinig Wittichius (1671-1739). Op 18 ookde 'melkdokter' genoemd. oorzaak sterft, voordat december1735trouwde de jongearts betekenende Uithethuwelijk vanGerardde Wind hijgeboren is.' Terugkomend op de Berdina Tak.Hethuwelijk was metElisabeth vanBeekhoven werd belangrijkheid vanhetonderwerp zegt (dertien kinderen), maar Paulus geboren. Toende jongen 9 jaar kinderrijk vanzijn alleen Samuelen Elisabeth bereikten De Wind aanhetslot oudwas ginghijnaarde Latijnse inleiding: 'Nuechter mijnzeergeringe de volwassen leeftijd. Na zijn school. Op 14-jarige leeftijd trokhij heeft Paulus deWind zich vermogens niet inovereenstemming tezamen metzijn oudste broer Jan van promotie sectoren vande metde verhevenheid en de Beekhoven de WindInaarAmsterdam aanverschillende waardigheid vande stof [zijn] beseffe en de geneeskunst om zichop de studie dergeneeskunde geneeskunde de welwillende lezer datik, een gewijd, maarmen kanzeggendatde voortebereiden. Daartoe dienden beginneling en niet eenmeester, aan keuzevanhetonderwerp voorzijn ondermeerdagelijkse bezoeken aan ga bepalend isgeweest voor hetwoordbenen omdeze redenik, de Stadsen Gasthuisapotheek en aan proefschrift meervertrouwend op uw latere zowelpraktische als de hortus botanicus. Verderstudeerde zijn welwillendheid danop mijn activiteiten 7en hijanatomie bijProf. Ro611en botanie wetenschappelijke capaciteiten aangaande dezezaak, vooral ookvoorhetaanzien dathijin bijProf. Burman.ToenPaulus16was ertoe overde theorie van abortus Middelburg genoot. Daaromzullen we ginghijnaarLeidenom de medische ditproefschrift naderbekijken s. uiteen tezetten.' studie voort te zetten. 1734, Inhijwas De theoretische behandeling vanhet duspastwintig, ondernamhijsamen onderwerp begint metde verklaring metzijn Schotse academievriend van de term'abortus' uithetLatijn Boswell uitEdinburg de reis naar Inhoud 'aboriri' datvergaan-verdwijnen Parijs om onderleiding vande Franse betekent. Daarnawijst de auteur op professoren 2Gr~goire 3e n D u s s4ezijn Paulus draagt zijn dissertatie op aan herverwarrend gebruik van het zijn vader, Gerardde Wind,aanzijn studie, metname dievande woord;de enekeerishet'ontijdige verloskunde, afteronden. oudoom, Hendrik Pookx,en aanzijn bevalling', de andere keer'immature Dezegegevens dankenwe aanSamuel oudste broer, JohanvanBeekhoven foetus', terwijl ookandere de Wind,Paulszoon,dieeenkort de Wind,Hijlegt de nadrukop hun betekenissen voorkomen. Na de levensbericht schreef 5.Zelfvertelt hij verdienste alsgeestelijke leiders; omschrijving vande mogelijkheden noginzijn later (1752) verschenen Gerardde Wind alsvoorganger vande vanherwoordgebruik geeft de boekje't Geklemde hoofdgere&dat Mennonieten teMiddelburg, Pookx zijn eigen definitie, hijomstreeks 1730eencollege overde alsdiaken enJohanvanBeekhoven de promovendus namelijk eenonnatuurlijk uitdrijven Institutiones vanBoerhaave volgde, Wind alspastor derDoopsgezinde vande uterus vaneenonrijpe foetus. dattoen door Schlichting 6werd KerkteGouda. hijhetbegrip 'abortus' Inde inleiding maaktde promovendus Daarnagrenst gegeven. afvanhetbegrip 'mola' en van een Inde zomervan 1735keerde Paulus zijn excuses omdathijde 'grootse (1978) MEDISCH CONTACT

33 1034

natuurlijke bevalling; voorgoede I. Probabilissimum videtur, corporis DISSERTATIO voorbeelden wordtnaarA. S.Albinus 9 humanirudimentum jam ab ipsoinin THEORETICA INAUGUP~ALIS~ verwezen. uterumingressu, animatumesse. DE Ook verder schrijdtauteur de inde (Hetlijkt zeerwaarschijnlijk dathet A B 0 R T LI. behandeling van het onderwerp eerste begin van het menselijk lichaam .QUAM, voorzichting vandefinitie totdefinitie ANNUs DEO TER OPT. MAY alvanafhetbinnenkomen inde s .4ucToritate Alagnifici ReEoris, voort. In w VIIbijvoorbeeld, wanneer uterus, bezield is.) D. J A C O B [ ~ V I T T I C H I I , hijeenfoetus rijp noemt'als zijn VI. Caeteris paribus exclusio pueri ex A. L.M. E'PPHIL. DOCTORIS, EJUSDEMQUE [:ACUL'I'A'I IS, U [' ET MATIIESEOS PIIOFESSORI5 ingewanden en ledematen zich utero difficilior quam est puellae. r~zc~ o N verheugen involmaaktheid en kracht, (Ingelijke omstandigheden ishet A, npliff;mi S ~ N a ~ v s A c a o e u *c [ Co~,55~ , & iVobzliffmae FACULTAXt~ MEDICaC Decrcta, opdathijzo toegerust, de uitdrijven uitde uterus vaneen jongen PRO GRADU DOCTOR.ATUS, beschadigingen vanonzelucht kan moeilijker dan van een meisje.) Summisque ir~ ~EDICINA Honorlbtls & Privilcgiis rite ar]r weerstaan en de groei vanzijn lichaam Deze stelling heeft de jongearts Publko ac /oltnni Examb,'i fitbmittit doorvrij grove voeding kan mogelijk ontleend gesprekken aan met PAULUS I,zW I N D , Medioburgo Zcelandus. nastreven.' De schrijver onderkent de moedersen bakers. Ad diemz6,Aur I7;5. boraIocoque [~litis. moeilijkheid eenabortus van een I X . Meconii praesentia inuteronon voortijdige geboorte aftegrenzen. De sempertestatur de morte foetus, meestemedici en rechtsgeleerden, LUGDUNI IIATAVORO'M, ejuverespiratione. d~[~udABR. A H A M U M I < . A L L E W I E ] A ~W~f" zegthij, noemenhetuitstoten het van (De aanwezigheid kindspek van inde UD CC XXXV. foetus tussen de tweedeen de uterus getuigt niet altijd vande dood zevendemaand abortus, daarna van herfoetus ofvanademhaling.) spreken ze vanvoortijdige geboorte. Overabortus provocatus spreekt de Maar Hippocrates, Sennert 1~en jongepromovendus niet, ofschoon hij Bohn11noemenelkegeboorte voorhet diestellig gekendheeft. Dat hijertoch eindevande negendemaand abortus. de volgende paragraaf duidt de met geenenkelwoordoverrept, moet De Wind zelf letop hetgevolg van de schrijver alsoorzaak vanabortus welsamenhangen met zijn hoge uitdrijving: blijft hetkindinleven, 'nogal sterke prikkels' aan,'niet waardering van hetlevendieuitde dan spreekt hijvangeboorte, indien alleen direct maarook indirect, die de inleiding en andere plaatsen van het niet, vanabortus. contractie van de uterus kunnen proefschrift blijkt, alshijwijst op de Inw VIIIwordthethelegebeuren van bewerken, bijvoorbeeld doorhoesten, kwetsbaarheid vande mensinhet de natuurlijke geboorte beschreven, braken, kneuzenof stoten vande algemeen en de ongeborene inde waarnade auteur hetverschil met een buik', maar ook nierof blaassteen, moederschoot inhetbijzonder. abortus uiteenzet. Vooreengeboorte koliek, tenesmus, braaken gaathijuitvande samenwerking van purgeermiddelen en diuretica behoren tweefactoren: de groei vanhet foetus tot de bedoelde stimuli. Ook de uterus No~n en de rekbaarheid vande uterus. Een zelf kanabortus veroorzaken, 1.De oudste zoonheeft denaamvanzijn oorzaak van abortus kan derhalve namelijk alshijscirrhotisch of moederv66rzijn eigen naamgeplaatst, wat onnatuurlijke stijfheid van de uterus geulcereerd isofeenlitteken draagt. inde 18eenookinde 19eeeuwvaker zijn. De belangrijkste oorzaak ziet De gebeurde; ziebijvoorbeeld Conraad Voor de mogelijkheid datde vliezen BuskenHuet(19e eeuw). Wind echter inonvoldoende diehetfoetus omsluiten tedun zijn, 2. Hetwas inde 18eeeuweenverbreid samentrekking vande uterus en de noemtDe Wind Mauriceau ~2als gebruik, terafronding vandemedische buikspieren. Andereoorzaken worden zegsman(XV).Alsnatuurlijke studie enige tijd decolleges van een verdeeld innatuurlijke en oorzaken voorabortus worden buitenlands, vooral eenFransprofessor te onnatuurlijke oorzaken; genoemd aangeduid: temperament, vorm van volgen (zie A. P. H. C. Knegteh ondermeer(XII) de plethora of hetlichaam, leeftijd, erfelijke aanleg Nedertandse medici teParijs inde volbloedigheid die een barsten van de en geslacht (CVI).Voor de verdeling achttiende eeuw;in: AerePerennius nr.27 gespannen uterusvaten kan van de niet-natuurlijke oorzaken van juli/october 1977, blz. 53-59). veroorzaken waaruit een abortus wordtverwezen naar 'de 3. Gr6goire Martin, arts teToursen hoogleraar teParijs, + 1550. haemorrhagie uteri voortkomt, die groote Boerhaave, de Hersteller van 4. Duss6,18e-eeuws obstetricus, bekend danweereenabortus tengevolge de geneeskunde' (XXV),dieeen geworden om zijn verbetering van de heeft. De schrijver meentdatde indeling geeft invierklassen: de vanPalfijn, in1734, kort voor neiging totabortus de zwangeren dingendieingebracht, gedragen, verlostang zijn dood. eigenisdiedoorplethora, ongunstige vastgehouden inen uitgescheiden uit 5. Samuelde Wind, summariumvitae bewegingen 'nueens van hun lichaam, en van buiten aangebracht zijn aanhet PauliWindii (1790). Archief, Mededelingen danweervanhun ziel en veelmeer lichaam. vanherKoninklijk ZeeuwschGenootschap doorvrij ruw stoten vanhun buik, Inde paragrafen XXXVII, XXXVIII derWetenschappen 1974(blz. 11-19). zoals ook doorhetopbruisen van het en XXXIX wijst De Wind op de 6. JanDani61 Schlichting, geboren in1703, studeerde inLeiden sedert 1729(zie bloeddatgeprikkeld isdooreenluxe tekenen die een abortus aanduiden en Haeser, Geschiedenis der Geneeskunde, dieet, datrijk isaanwijnen door begeleiden. vertaald doorIsra~ls). onmatige beoefening van de liefde.' 7. Publikaties op hetzelfde gebied: Volgensw XIIIzijn tijdens de a. 'tGeklemdhoofdgeredt (1752 zwangerschap alle ziekten met Stellingen Middelburg). betrekking totabortus tevrezen; b. De vraag ofbetniet afbinden vande genoemdwordenondermeer Van destellingen noemenwe als navelstreng volstrekt doodelijk isvooreen peripneumonie, pleuritis en variola. In voorbeelden I,VI en IX: eerst geboren kind(1757). (1978) MEDISCH CONTACT 33 1035

c. Correspondentie bijvoorbeeld m e t D. A. Gallandat (zieMC hr.25/1975, blz, 771). 8. De vertaling van de dissertatie van Paulusde Wind doorI.Poestkoke (medica) isinmachineschrift aanwezig inbet MedischEncyclopedisch Instituut der VrijeUniversiteit teA m s t e r d a m . 9. B. S. Albinus (1697-1770), sedert 1721 hoogleraar inde a n a t o m ien e de chirurgie teLeiden. Hijwijddezichondermeeraan de ontw'ikkeling van het foetus en liet daarbij instructieve e t s e nvervaardigen doorWandelaar. i0. DanielSennert (1572-1637), 1602 hoogleraar inWittenberg. Hijstierf aande pest. 11. J o h a n n e s B o h (1640-1718), n promotie 1665teLeipzig, 1668hoogleraar inde anatomie. 12. Francois Mauriceau (1637-1709), werkteinhet H6tel Dieu teParijs als obstetricus en werd vooral b e r o e m ddoor zijnwerk:LesMaladies desfernmes grosses accouch&s et (1668), datvele d r u k k e nheeft beleefd en inveleE u r o p e s e talen werd vertaald, inhetNederlands doorP.C a m p e rin 1769.Zijnandere publikaties liggen meestal op compilatorisch gebied, bijvoorbeeld met hetdoelParacelsus met Galenuste verbinden.

Inschrijven voor het Ledencongres in A r n h e m

In Medisch Contact nr. 25 van23 junijl.isveelaandachtbesteed aan hetaanstaandeLedencongresvan de KNMG dat op 4,5 en 6 oktober aanstaandewordt gehouden in Arnhem. Her complete programma van het recreatieve het en wetenschappelijk gedeeite, dat laatste gewijdaan het thema 'Deadolescent in de geneeskunde',werd daarbijafgedrukt. Ook het inschrijfformulier treftu in dat MC-nummer aan. U gelievedat tijdigin te sturen,v66r 1 septemberaanstaande.

O

Foto-wedstrijd Vergeetook nietfoto's in te zendenvoorde fotowedstrijd diewordt gehoudentergelegenheid van dit30steLedencongres. Informatie daaroverwordt eveneensgebodenin MC nr.25 van 23 junijL Inzendingen worden v66r 1 septemberaanstaande tegemoet geziendoor collega A. Jongerius, Van Borsselenweg 5, Oosterbeek(tel. 085-3345 34)

Rapportenoverrook-en drinkgewoonten

B e h o e f t eaan faciliteiten o m met rokente s t o p p e n Inopdracht van hetministerie van testoppen, en de helft deed een vergeefse Volksgezondheid en Milieuhygi~ne werden poginghettokentestaken. wordtdaaromgepleit doorde Stichting voorWetenschappelijk Inheronderzoek vooreen studie van de maatregelen, die Onderzoekvan Alcoholen Druggebruik (SWOAD) teA m s t e r d a m o, n d e r z o e k e n eenpreventief ofeenr e m m e n deffect op uitgevoerd naar recente ontwikkelingen in de rookgewoonten hebben.T e v e n swordt hetgebruik van alcohol, tabak en cannabis aangedrongen op hetcre~ren van klinische (marihuana, hasj) doorjongeren van twaalf en ambulante faciliteiten voorhen diemet toten met achttien jaar, en naar de rooktokenwillen stoppen. en drinkgewoonten van de N e d e r l a n d s e Uit her onderzoek isgebleken, datbet bevolking van twaaff totzeventig jaar. cannabisgebruik nietvangrotebetekenis Her eerste onderzoek, datzichrichtte op was.Van de onderzochte groephad ten jongem e n s e nvan twaalf toten met minste drieprocent ooithasjof marihuana gebruikt, en betaantal huidige gebruikers achttien jaar, vond injuni1976plaats inde d6n,maarzekernietmeer gemeenteUtrecht. Een van de conclusies kon op minstens is,datergeenaanwijzingen zijnvoor een dan drieprocent gesteld worden. Uit her onderzoek naarde rooken a f n a m evan hertokendoorjongeren van de drinkgewoonten van de Nederlandse g e n o e m d eleeftijdsgroep, erzijnzelfs bevolking blijkt datde stijging van de aanwijzingen d a t e rintensiever wordt alcoholconsumptie nietkan worden gerookt. door een t o e n a m evan heraanta[ Ook heraantal jeugdige alcoholgebruikersverklaard blijkt ten opzichte enkele van jarengeleden alcoholgebruikers, maareen gevolg isvan een hogere individuele consumptie. Ook in praktisch onveranderd tezijn, maarwel de regelmaat van herdrinken werd een werd een grotere c o n s u m p t iopgemerkt. e Het rokenen drinken versterken elkaar: de stijging geconstateerd. De Nederlanders staanzeertolerant jongste rokers drinken meerdan hun tegenover hetgebruik van alcohol: slechts leeftijdgenoten dieniettoken, en de vierprocent van de ondervraagden zou oudereniet-rokers drinken minderdan op jongeren het drinken willen verbieden. grondvan h u n leeftijd zou worden Het drinken vindt voornamelijk plaats in verwacht. Een derdevan de rokers vindt de huiselijke kring, zo blijkt uitbet datzijteveel token, eenzelfde aantal onderzoek. De teeftijd waarophetmeest verwacht reelmoeiteteh e b b e nmet roken (1978)MEDISCH CONTACT 33 1036

g e d r o n k ewordt n ligt t u s s ede n negentien en negenentwintig jaar. Van eendagelijks gebruik van alcohol isalsregel pasna het veertigste jaarsprake. Wat betreft de r o o k g e w o o n t evan n de Nederlandse bevolking, k w a m uithet onderzoek naarvorendatheraantal mannelijke rokers isgedaald van negenvan de tienin 1958totzevenvan de tienin 1976.Onderde v o l w a s s evnr o u w e nheeft zichdaarentegen een stijging van hetaantal rokers voorgedaan: van viervan de tienin 1958totvijf van de tienin 1976. Een van de conclusies van hetonderzoek is,d a t e rbehoefte bestaat aan therapeutische faciliteiten voor hen diemet rokenwillen stoppen. Met betrekking tot heralcoholgebruik wordtopgemerkt, dater naastde bestaande alcoholistenzorg behoefte isaan behandelingsmogelijkheden, waar e x c e s s i e alcohotgebruikers ve matig k u n n e nleren drinken. De beiderapporten 'Roken, drinken en cannabisgebruik voor jonge m e n s e n 'en 'Rook- en Drinkgewoonten, landelijk onderzoek naarde drinken rookgewoonten van de Nederlandse bevolking' zijnverkrijgbaar bijde SWOAD, de Lairessestraat 39,1071NS A m s t e r d a m door , overmaking van resp. f 9,50en f 10,00op postgiro nr.68 67 34.

medisch contact Nr.33 - 18augustus 1978

officieel KONINKLIJKE NEDERLANDSCHE

MAATSCHAPP[J TOT BEVORDERING DER GENEESKUNST

Lomanlaan103,Utrecht. Telefoon 030-885411 (twaalf lijnen). Postgironummer 58083;AMRO-banknummer45 64 48 969.

Dagelijks Bestuur

Ch. J.Maats,voorzitter, H. Hoencamp,ondervoorzitter, Dr.E. J.C. Lubbers, E. Iwema Bakker,N. A. Meursing, leden; J. W. Jacobze (voorzitter LHV), Z. S. Stadt(voorzitter LAD) en Dr.A. Kastelein (ondervoorzitter LSV),adviserende leden.

Secretariaat

J. Diepersloot, secretaris-generaal; secretarissen: Mr. W. B. van der Mijn,Dr. H. Roelink, Mr. B. Schultsz; N. G. Huetink, hoofdvan de administratie.

Onderhetsecretariaat ressorteren o.a.: De Afdeling Ledenbemiddeling (waaronder Het BureauvoorWaarnemingen Vestiging), De Afdeling Comptabiliteit, Het Ledenregister, De Afdeling Buitenland, De Permanente CommissieDoktersassistenten, De CommissieG.eneeskundige Verklaringen. Mr. N. de Graaff, directeur; Mw. J.de Graaf, informatrice. Landeiijke Huisartsen Vereniging (LHV) Mr. H. J.Overbeek, directeur; Mw. G. A.C. Enzerink, secretaresse. (LSV) Landelijke Specialisten Vereniging

Landelijke Vereniging van Artsen (LAD) inDienstverband

Mr. W. G. vanderPutten, directeur; Mw. J. C. Steenbrink, secretaresse.

D. Wolvius, secretaris; Mw. G. G.A. Brunger, chefde bureau. Specialisten Registratie Commissie Dr. (SRC)

Sociaal-Geneeskundigen Registratie Mw. Mr.P. Swenker,secretaris; bureautijden van8.30-12.30 uur,Mw. A. vanZwol. Commissie (SGRC) J.I.vanderLeeuw,secretaris; Mw. M. J.Zweers-Westenberg, secretaresse. Huisarts Registratie Commissie (HRC)

Centraal College voor de erkenning en registratie vanmedische specialisten (CC) Mevr.Mr. H. A. van Andel, secretaris. College voor Sociale Geneeskunde (CSG) College voor Huisartsgeneeskunde (CHG) Mw. E. M.Dekker-Meelker, secretaresse. Stichting Ondersteuningsfonds (OF) H. Frese, secretaris-penningmeester, Tussenlanen 23,Bergambacht, telefoon 01825-1223;

postgironummer 111.950t.n.v, de penningmeester vande Stichting Ondersteuningsfonds te Bergambacht.

Drs.S. Duursma,directeur; J.van Elzelingen Skabo-Brun, onderdirecteur; Mw. E. M. Onderlinge Levensverzekering Maatschappij Scheltema de Heere,secretaresse. (OLIVIA) voor Artsen J.M. G. Hoes, directeur; Mw. Mr.H. J.M. Van Boxtel, directiesecretaris; Ellenvan der Stichting Beroepspensioenfondsen Artsen Woude, secretaresse. Telefoon 030-887021 en 885411. (SBA)

(1978) MEDISCH CONTACT 33 1037

tweedejaar: derdejaarssalaris categorie I ................ f 4.287,-derdejaar: vijfde jaarssalaris categorie I .................. f 5.124,-vierde jaar: aanvangssalaris categorie II .................. f 5.961 ,-vijfde jaar: tweedejaarssalaris categorie II............... f 6.185,-zesdejaar: derdejaarssalaris categorie II................. f 6.409,-enz.

2.2. 1. Toelagev o o r deskundigheid op terrein huisartsengeneeskunde isf 324,-van het centraal bestuur

Aanpassingsalarisrichtlijnen per 1 augustus1978

4.I. Toelagev o o r medischspecialisten isn x f3 2 4 , - 4.2.Sociaal geneeskundigen toelage is2 • 3 f2 4 , - 4.3.Huisartsentoelage is 1 x f324,--

5.1.5. De franchise voor hetA l g e m e e nBurgerlijk PensiBlijkens een publikatie in de N e d e r l a n d sStaatscourant e dd. 21 juli1978,n u m m e r 140,geldtv o o r het overheidspersoneel per 1 augustus1978 de volgende salarismaatregel:de ambtenarensalarissen w o r d e nper 1 augustus 1978 v e r h o o g dmet 1.4%,w a a r v a n1.1.%wordttoegekend met inachtneming van eenminimum, dat v o o r v o l w a s s e n e n f 19.25bedraagt. T e n g e v o l g van e d e z e salarismaatregel dienende salarissen enanderebedragen, zoalsvermeldin de salarisrichtlijnen per 1 juni1978,gepubliceerd in MC nr.24/1978, te w o r d e n verhoogd.Na d e z e wijziging luiden de nieuwe bedragenalsvolgt:

categorie I

categoneH

aanvang.............. f 3.451,-- aanvang.............. f 5.961,-2ejaar................ f 3.868,- 2ejaar................ f 6.185,3ejaar................ f 4.287,-- 3ejaar................ f 6.409,-4ejaar................ f 4.706,- 4ejaa~................ f 6.633,f 6.858,-5ejaar................ f 5.124,-- 5ejaar................ 6ejaar................ f 5.543,- 6ejaar................ f 7.082,f 7.305,-7ejaar ................ f 5.961,-- 7ejaar................

categoHe III

oenfondsisper 1 augustus1978 f 16.632(f 1.386,-per maand). De franchisev o o r het P G G M blijfto n v e r a n d e r d f 18.798,-per jaar.

5.2.De compensatie AOW/AWW

premieblijft ongewij-

zigd.

5.3.2. De beschikbaarheidstoelage isf 3 5 , - -bijdiensten op maandag t/m vrijdag van 18.00uur tot 8.00 uur de volgende ochtend. De beschikbaarheidstoelage v o o r zaterdagen zondagelkf 5 1 , - - aanvang , 8.00uur zaterdag t/m maandag 8.00uur. 6. De uurtarieven per 1 augustus1978 zijn: v o o rartsen dievoldoenaan de criteria v o o rinschaling in de categorie I:f 5 4 , - - . v o o rartsen dievoldoenaan de criteria v o o rinschaling in de categorie II:f 6 5 , - - . v o o rartsen dievoldoenaan de criteria v o o rinschaling in de categorie~n IIlen IV: f 9 5 , - -per uur. V o o r het overigeblijven de salarisrichtlijnen per 1 juni 1978 ongewijzigd.

categone IV

aanvang.............. f 7.305,-- aanvang.............. f 9.215,-2ejaar................ f 7.623,-- 2ejaar................ f 9.522,3ejaar ................ f 7.942,-- 3ejaar................ f 9.829,-4ejaar................ f 8.260,-- 4ejaar............... f 10.135,5ejaar ................ f 8.578,-- 5ejaar ................ f10.441,-6ejaar................ f 8.897,- 6ejaar............... f 10.748,7ejaar................ f 9.215,-- 7ejaar............... f 11.056,--

2.I.1. De specialistentoelage wordtf 324,-De geadviseerde salarissen voor assistentgeneeskundigen in opleiding tot specialist per 1 augustus 1978 zijn:

op/. jaar 4 opl. 5 jaaropl. jaar 6

van het centraal bestuur

Mededelingen n.a.v, de CB-vergadering dd. 8 juni1978

aanvang............ f 3.451,-2ejaar.............. f 3.590,-Mededelingen naaraanleiding van de vergadering van bet 3ejaar.............. f 3.746,-centraal bestuur derLAD, gehoudenop 8 juni1978inde 4ejaar.............. f 3.929,--+ f324,-Domus Medica. 5ejaar.............. f 4.114,-................. + f324,-+ f324,-6ejaar.............. f 4.297,-............................... + f648,-1. Excessievedienstenvan assistent geneeskundigen in 7ejaar.............. f 4.479,-Academischeziekenhuizen 8ejaar.............. f 4.665,-9ejaar.............. f 4.8,~9,-De L V A G wenst ten aanzienvan e x c e s s i e vdiensten e in A c a d e m i s c h eziekenhuizen een financii~le tegemoetko2.2. eerste jaar: aanvangssalaris categorie I .................... f 3.451 ,-ming analoogaan de regelingen alsneergelegd inde C A O (1978) MEDISCH CONTACT 33 1038

voorhetZiekenhuiswezen. Her Centraal Bestuur besluit hetverzoek van dc I.VAG voorte leggenaan de CHA, zodat deze kwestiein bet COPWO ingebracht kan worden. Arbeidsvoorwaarden Kruiswerken Tuberculo2. Overleg (OAKT) sebestrijding

Gezienhetgedaneverzoek van de Vereniging vanJeugdPersonalia gezondheidszorg en het feitdat in toenemendemate artsen indienstverband werkzaamzijn bijkruisvereniginNieuwe leden gen besluit hetCentraal Bestuur een verzoek te richten te mogen wordentotbet aan her O A K T om toegelaten J.S. P. AIleman, p/a Julianaziekenhuis, Veenendaal arbeidsvoorwaardenoverleg. Het Centraal Bestuur isvan R. A. Arendshorst, Strand 32,Lelystad mening dat voor her kruiswerk nietde concept-CAO J.P.A. Bakker, Cypressenlaan 43,St. Michielsgestel Welzijnswerk van toepassing kan wordenverklaard maar A. J. M. C. vanBeerendonk, Orionsingel 286, Arnhem M. Bergervoet, Weezenhof 33-01, Nijmegen dateen eigenCAO totstand dient te women gebracht. F. J. Mw. E. Bergman, Mari~npoelstraat 17A, Leiden Aan de opstelling ervandienende representatieve beF. G. de Boer, Leidijk 68,Drachten roepsorganisatics teparticipcrcn. R. J'. de Boer, Leeuwendaallaan 6,Rijswijk G. Boermeester, Majoor Fransweg 20 hs, Amsterdam assistent geneeskundigen inPGGM 3. l)eelname J.M. M.van den Bosch, Wallenburg 6,Zeist W. Bosma, Hallenstraat 1,Deventer Nu de NZR zijn bezwaren tegende verplichte deelneming Mw. A. E. vander Brug-Hooy, Nic. Grijpstraat 6,Grijpskerk heeftingetrokkcn constateert hetCcntraal Bestuur dater A. D. Carstens, J. Ruysdaelstraat 15,Waalwijk juridisch gczicn~cinig mogelijkheden blijven hetbesluit Mw. N. L. G. Coenraads-van Eerten, Leidekkersdreef 15,Apelvan betPGGM-bestuur aan tefasten. Overwogenwordt doorn Spaendonck, Koningslaan 31,Utrecht een proefproces aanhangig te maken dat duidelijkheidMw. M. A. E. Conijn-v. B. R. M. Crook,LaanvanSpaland 12,Kethel kanbrengen overde positie vanassistent-geneeskundigen B. V. M. Crul, Hooglandsekerkgracht 12,Leiden inopleiding tenaanzien van de verplichte deelname. J. E. Ch.CruI-Kelderhuis, Hooglandsekerkgracht 12,Leiden J. Dekker, Dollard 116,Drachten voorassistent-geneeskundigen 4. Model opleidingscontract Q. J.Disseldorp, Kerkstraat 33,Oude Wetering in opleiding totspecialist U. J. Dijkstra, Aalsburg 3114, Wijchen W. vanEden, Hooglandsekerksteeg 3,Leiden Geziende noodzaak inhetkadervande CAO Ziekenhuis- K. C. vanEgmond, Regentesselaan 290, Den Haag wezen om te komen toteen opleidingsovereenkomst is W. J.Eyk,Jupiter 215, Duivendrecht bet Centraal Bestuur van meningd a t e reen werkgroep H. R. Franke, Bongerd73,Lelystad Fr. Halsstraat 17", Amsterdam dientte wordengeformeerd, waarinvertegenwoordigersM. G. A. Frenkel, 16A, Rotterdam van LAD, LSV,LVAG, Centraal College en Geneeskun- J.J. de Graaf, Feyenoordkade R. C. A. Grosfeld, Wagenaarstraat 39,Oosterhout digeVereniging totBevordering van herZiekenhuiswe8,Vianen zenzitting hebben. Deze werkgroep zalmet hetopstellen A. A.M. Haagen, Molengraaf L. M. Harms,J.v. Galenstraat 26,Nijmegen van een model-opleidingscontract wordenbelast. L. de Hartog, leSpoorstraat 12,Groningen J. Hellemans, LaanvanBorgele 103,Deventer Mw. K. F. Helderman-Tjia, Eendrachtstraat 31,Bunnik Th. J. M. Helmerhorst, Nw. Herengracht I29', Amsterdam P.Heres, Nieuwstad 100, Weesp T. R. H. Hilkemeijer, Zuiderstraat 9,Adorp (Gr) J.Huij, Overtoom531 B, Amsterdam Mw. C. G. M. Jansen-van Amen, Ackersdijkstraat 66 C, Rotterdam C. J.Jansen, Ackersdijkstraat 66 C, Rotterdam Mw. C. E. de Jongh-v.d. Velde, Appelbongerd 17,Huissen P.J.M. Konings, Middelweg 17A, Leiden J.Kranenburg, Mariannalaan 22,Apeldoorn van her O n d e r s t e u n i n g s f o n d s G. H. Kremer, Breedeweg A, Castricum 1 F.Krijnen, Leidijk 104, Drachten Verantwoording H. Landman,c/o St. Elisabeth Hospital, Willemstad, Cur H. M. P.vanLeeuwen, Nieuwe Grachtje I'", Amsterdam M. Lesnik Oberstein, Monsterseweg 37,Den Haag Het bestuur van hetOndersteuningsfonds deelt met grote T. A. R.vanLier, Overschieseweg 76,Rotterdam dankbaarheid mee,datgedurende heteerste halfjaar van jr, Overijselsestraat 123A, Rotterdam 1978aangiften vrijwillige en bijdragen intotaal isontvan- B.J. Looij Mw. J. M. H. Man.schot, Gentstraat v. 58,Nijmegen gen f 1.414,75. Ch.H. C. Mayer. Wittemerslag 11,Wijhe De gebruikelijke verantwoording ondercodeletter luidt P.J.vanMeenen, Bourgondi~weg 75,Bovenkarspel gespecificeerd als volgt:L f600,--; M f 114,75; N C. R. vanMeer,Laan van Nieuw Oost Indi~ 252, Den Haag f 400,--; O f 50,--; P f50,--; Q f 200,--. Mw. H. J. Meppelink, p/a Esmoreitstraat 27,Alkmaar R. D.Mes, Helfrichstraat 14,Dinteloord D. J. J. Mink, Pr. Bernhardlaan 46,Leidschendam De secretaris-penningmeester, H. Frese i

(1978) MEDISCH CONTACT 33 1039

Dr.J.W. Mulder,Lageweg26,Garmerwolde P. P. M. Naus,Bisschop Paredisstraat 34,Venlo Mw. A. M.van Neck,Weegschaal 25,Dordrecht C. A. A.M. Noordermeer, Angelenhorst 27 B, Sassenheim K. T.Oen,Uilenstede 76 kr504,Amstelveen E. J.van Olst, Borssenburgplein 19 hs,Amsterdam C. C. van Ommeren,Handelskade 92,Nieuwegein Th. B. Paping, Sydwende102,Drachten P. J. Peters, Mr. Claessenstraat 2 A, Gronsveld, per 1-9-78 Rhodesstraat 12,Wijnandsrade Lb. C. M. van de Poel,Admiralengracht 303",Amsterdam H. J.Prins, Lokhorst 35,Leiderdorp Mw. T. E. M. Raassens, Sterreschansweg 31,Nijmegen B. C. W.Raaymakers, Lankforst 25-42,Nijmegen B. J.Roelofs, Leimuidenplaats 186,Arnhem J.Sas,v.Alphenstraat 4,Westbroek G. J. van Schendel, Vermeerlaan 7, Scherpenzeel F. A. Senff, Hyacintstraat 2, 's-Gravenzande J.P. Snellen, Koninginnelaan 23,Oegstgeest P. E. Stigter, Volmarijnstraat 49 A, Rotterdam H. Stroink, Rosenveldtstraat 27 C, Rotterdam J. A. G. Strijbosch, Olympiaweg350,Rotterdam A. H. A. M. Sweegers, Joh. Vijghstraat 64,Nijmegen J.M. H. Timmer,Hoofdweg134,Westerhaar R. J.TjonSieFat,Regentesselaan 357,Den Haag C. P. M. Verhoeff, Janv.Goyenstraat 50,Nijmegen F. E. Visser, Ulst14,Nijkerk A. M. A.M. de Vocht,Lindenlaan 13,Leende M. L. deVries, Hert.Albrechtstraat 1,Bovenkarspel P. P. van de Vijver, Oude Singel 64,Leiden M. C.L. Wierenga, Vijverweg 14,Dordrecht Mw. J.M. Wigboldus, Onstein 74,Amsterdam R. J. van Zethoven, Nieuweweg19,Lochem Gld

Adspirant leden J.E. Bitter, St.Jacobslaan 496,Nijmegen P. de Boer,Groenvan Prinstererstraat 97 A, Rotterdam L. A. M.Bors,Meyhorst64-10,Nijmegen D. G. de Bruin, Lyonnetstraat 128,Den Haag C. A. de Duc,Uilenstede 254,Amstelveen Mw. G. Ensberg, Jol151,Amstelveen J.W. J.Ernst, Kerkweg121,Maria-Hoop E. P. Franken, Binnenban144,Hoogvliet H . A . Goetz, Oude Varkenmarkt 6,Leiden W. Guijt, Tolstraat 56'", Amsterdam C. A. J.van Houwelingen, Bajonetstraat 37 A, Rotterdam C. P. Kaiser, Levendaal 86 A, Leiden F. H. Keysers, Jubileumstraat 35,Sittard Mw. J.S. Koops-Korbee, Staniastate 8,Almelo H. L. M. Loeber, Kwendelhof118,Tilburg P. W. A. Metsemakers, Palestrinalaan 623,Zwolle G. W.T. Odamtten, Klikspaanweg 24,Leiden

(1978) MEDISCH CONTACT 33 1040

H. W. J.v.d.Pasch,Prof.Bromstraat 19-13, Nijmegen A. C. van Rossum,p/aFresiaplein 16,Wassenaar R. C. Sardeman, G. J. v. Heekstraat 290,Enschede H. B. van Zuuren,Berglustlaan 36,Rotterdam G. C. Zwartjes, GuidoGezellestraat 42,Nijmegen

Overleden E. E.Driessen, Dr.Goossenstraat 18,Heerlen J.F. Geurtsen, Prof.Meyerslaan 135,Rijswijk J.H. Holthuis, Kortenaerstraat 1,Enschede S. A. de Jong,Wilhelminapark 26,Meppel J. J. W. van Kemenade,Emmastraat16,Alkmaar J.J.Miedema,Pr.Bernhardlaan 33,Doom Ch. M. V. Sassen, Oranjeflat 96 D, Scheveningen

Mededeling aan alleledenvan de K N M G

Maatschappij blijft 'Koninklijke' Onder verwijzing naarartikel 31 van deStatuten van de K N M G geefthet h o o f d b e s t u uhri e r m e d ekennisaan alle ledenvan het feltdat bericht zijdens H a r e Majesteit de Koninginwerd o n t v a n g e dat n geenb e z w a a rbestaat tegen continuering van het predikaat' K o n i n k l i j kveo'o r de N e d e r l a n d sMaatschappij e totbevordering der Geneeskunst,ook na destatutenwijziging waartoedoorde Algem e n e Vergadering van de K N M G op 17 maart 1978 met algemenestemmen werd besloten. Van deze statutenwijzigingis op 17 augustus1978 een notari~le akte opgemaakt en gepasseerd. De gewijzigde statuten (met toelichting gepubliceerd in MC 3/1978,blz.88-94)zijnmet deze kennisgeving - dus op 18 augustus1978- inwerking getreden. N a m e n s hetH o o f d b e s t u u r Ch. J. Maats,voorzitter J. Diepersloot, secretaris-generaal