Nawoord
Als we ons krampachtig vasthouden aan toekomstverwachtingen, omdat we ons leven graag onder controle willen houden, zullen we geen verandering in ons denken en waarneming realiseren. Blijkbaar zijn gevestigde opvattingen ons dierbaar zonder dat we ons hier terdege van bewust zijn. In dit boek wordt de lezer uitgedaagd zijn met angst vervulde irreële ideeën los te laten en ze in te ruilen voor wetenschappelijke feiten over vliegveiligheid. Hoofdstuk 12 beschouw ik als een sluitstuk van dit boek, waarin de lezer met eenvoudige oefeningen zichzelf bewijst dat zijn gedachtenspinsels louter op veronderstellingen berusten. Deze hebben immers niets met bewezen veiligheid van doen. Een vliegtuig, dat sinds jaar en dag alle beproevingen doorstaat, is het levende bewijs van vliegveiligheid. Voor een piloot begint het gevaar van ongelukken vanaf het moment dat hij het vliegtuig verlaat en per auto naar huis rijdt. Laten we ons bevrijden van alle ficties rond het verschijnsel vliegen en een definitieve overstap maken naar het bewijs van optimale vliegveiligheid.
Literatuur
Anneese, C.W. (1969). Persoonlijkheidsverschillen tussen fobici en fobische metgezellen (doctoraal werkstuk). Amsterdam: Gemeentelijke Universiteit. Anneese, C.W. (1995). Uit de ban van je fobie. Ede: Zomer & Keuning. Anneese, C.W. (2005). There is more in life than dental fear. Alabama, Ca: Association for Humanistic Psychology. Bachrach A.J. (1962). Experimental foundations of clinical psychology. New York: Basic Books. Bandura A. (1969). Principles of behavior modification. London: Holt, Rinehart & Winston. Barendregt, J.T. (1973). Klinische psychologie in Nederland, I. Onderzoek van fobieën. Deventer: Van Loghum Slaterus. Barendregt, J.T. (1984). De zielemarkt. Amsterdam/Meppel: Boom. Blitz, P., & Huibers, J. (1989). Het overwinnen van vliegangst. Het dure hachje. Utrecht: Het Spectrum. Burgers, W. (1991). De zwarte doos. Vliegveiligheid en vliegongelukken. Rijswijk: Elmar. Carr, A. (2000). Overwin uw vliegangst. Amsterdam: Forum. Crangle, M.B. (2001). Conquering your fear of flying. Dublin: Gill & MacMillan. Diekstra, R.W.F. (1976). Ik kan denken, voelen wat ik wil. Amsterdam: Swets & Zeitlinger. Diekstra, R.W.F. (1978). Inleiding tot de rationele therapie. Amsterdam: Swets & Zeitlinger. Emmelkamp, J.M.G., Hout, A. van der, & Vries, K. de (1983). Assertive training for agoraphobics. Journal of Behavior Research and Therapy, 21, 63-68. Emmelkamp, P.M.G., Bouman, T.K., & Scholing, H.A. (1989). Angst, fobieën en dwang. Deventer: Van Loghum Slaterus. Emmelkamp, P.M.G., Brilman, E., Kuiper, H., & Mersch, P.P.A. (1986). The treatment of agoraphobia. A comparison of self-instructional training, rational emotive therapy, and exposure in vivo. Journal of Behavior Modification, 10, 37-53. Fairchild, D. (2000). Jetlag. Tweehonderd tips voor probleemloos vliegen. Deventer: AnkhHermes. Geluk, H. (1980). Cognitieve psychotherapie. Baexem: Gamma. Gerwen, L.J. van (1988). Vliegangst. Verschijnselen, oorzaken en remedie. Baarn: Ambo. Gerwen, L.J. van (2004). Fear of flying. Assessment and treatment issues (dissertatie). Assen. Grant, R.G. (2003). Vliegen. Een eeuw luchtvaart. Utrecht: Het Spectrum. Harris, D.V., & Harris, B.L. (1984). The athlete’s guide to sports psychology: Mental skills for physical people. New York: Leisure Press. Hay, L. (1990). Je kunt je leven helen (werkboek). Heemstede: Altamira. Huigsloot, N. (2004). Miss America. Amsterdam: Bertolluci. Jong, E. (1973). Het ritsloze nummer. Utrecht: De Arbeiderspers.
102
Nooit meer vliegangst!
Kanfer, F.H., & Goldslein A.P. (1979). Helping people change. A textbook of methods. New York: Pergamon Press. Kanfer, F.H., & Philips, J.S. (1970). Learning foundation of behavior therapy. New York: John Wiley & Sons. Kinnunen, P. (1996). Flugangst bewältigen. Beltz: Psychologie Verlags Union. Langewiesche, W. (2003). Tussen de wolken. Bespiegelingen van een piloot. Amsterdam: Atlas. Lazarus, A., & Fay, A. (1978). Waar een wil is, is een weg. Amsterdam/Lisse: Swets & Zeitlinger. Liberman, R.P., King, L.W., De Risi, W.J., & McCann, M. (1976). Persoonlijke effectiviteit. Amsterdam: Bert Bakker. Lundin, R.W (1961). Personality. An experimental approach. New York: Macmillan. Maaten, H. van der, & Kwee, M. (1986). De pillen de baas. Meppel/Amsterdam: Boom. Mattick, R.P. (1989). Exposure and cognitive restructuring for social phobia. A controlled study. Journal of Behavior Therapy, 20, 3-23. Mavissakalian, M., Michelson, L., Greenwald, D., Kornblith, S., & Greenwald, M. (1983). Cognitive behavioral treatment of agoraphobia. Paradoxal intention vs selfstatement training. Journal of Behaviour Therapy, 21, 75-86. McNally, R.J. (1992). Fear of flying and simple phobia. Distinguishing features. Journal of Anxiety Disorders, 6, 319-324. Mersch, P.P.A., Emmelkamp, P.M.G., Bögels, S.M., & Sleem J. van der (1989). Social phobia. Individual response pattern and the effects of behavioral and cognitive interventions. Journal of Behaviour Research and Therapy, 27, 421-434. Orlemans, J.W.G. (1976). Inleiding tot de gedragstherapie. Deventer: Van Loghum Slaterus. Orlemans, J.W.G., Eelen, P., & Haaijman, P.W. (1990). Handboek voor gedragstherapie, deel I. Deventer: Van Loghum Slaterus. Rapoport, J.L. (1989). De vrouw die haar meubels met suiker bestrooide. Utrecht: Bruna. Reuben, D. (1986). Overwin uw spanningen. Amsterdam: Omega. Rimm, D.C., & Masters, J.C. (1974). Behavior therapy. Techniques and empirical findings. New York: Academic Press. Roborgh, M. (1989). Ik word ineens zo raar. Amsterdam/Meppel: Boom. Sanders, C. (1972). De behavioristische revolutie in de psychologie. Deventer: Van Loghum Slaterus. Schouten, J. (1977). Ik ben d’r ook nog. Meppel/Amsterdam: Boom. Schouten, J. (1979). Assertiviteit. Haarlem: Unieboek. Skinner, B.F. (1953). Science and human behavior. New York: Free Press. Tolle, E. (2001). De kracht van het nu. Deventer: Ankh-Hermes. Walle, K. van de (1986). Zelfhulphandleidingenverslagen, een bespreking van zelfhulpboeken (dissertatie). Amsterdam: Universiteit van Amsterdam. Wolpe, J. (1969). The practice of behavior therapy. New York: Pergamon Press. Wolpe, J., & Lazarus, A. (1966). Behavior therapy techniques. New York: Pergamon Press. Yaffé, M. (1992). Taking the fear out of flying. New York: David & Charles.
Woordenlijst
Agorafobie Straat- en pleinvrees. Zou rond de 25-jarige leeftijd ontstaan. Agorafobici zouden in hun vroege jeugd te veel bescherming van de ouders hebben gehad. Maar er zijn ook psychologen die menen dat deze mensen juist te weinig liefde hebben gehad. Agorafobici zijn bang om iemand aan wie ze gehecht zijn te verliezen. Angst- of spanningsthermometer Methode om fobische angst of spanning op een schaal aan te geven. Anticipatieangst of verwachtingsangst In gedachten vooruitlopen op een situatie die als onaangenaam ervaren wordt, waardoor men zich angstig of gespannen gaat voelen. Antidepressiva Medicijnen die gunstig werken op depressies, maar ook op angstgevoelens. Hebben echter een ongunstige werking op de rijvaardigheid. Bijwerkingen zijn bijv. trillen, misselijkheid, hoofdpijn en akelige dromen. Arrivals Aankomsthallen. Autogene training Methode om met verbale suggesties een gunstige werking uit te oefenen op emotionele spanningen als angst en vrees. Je kunt je spanningen gunstig beïnvloeden door te suggereren dat je langzaam maar zeker ontspannen raakt. Benzodiazepinen Overwegend tranquillizers zoals Valium ® (diazepam), Seresta ® (oxazepam), Temesta ® (lorazepam), enzovoort. Het voordeel van deze kalmerende middelen is de snelle, effectieve werking, bijvoorbeeld bij
104
Nooit meer vliegangst!
een paniekaanval. Nadeel bij hogere dosering zijn bijwerkingen, zoals slaperigheid, duizeligheid, wazig zien en verwardheid. Bètablokkers Medicatie die voornamelijk de receptoren van de skeletspieren, de bronchi en het hart blokkeren. Deze medicijnen hebben een kalmerende werking op nervositeit en worden vaak gebruikt bij examenvrees, sociale angst en spreken in het openbaar. Beïnvloeden de rijvaardigheid negatief. Boarding Aan boord gaan van een vliegtuig. Catastrofale interpretatie Uitleg van een situatie die als veel gevaarlijker wordt waargenomen dan deze in werkelijkheid is. Chartervlucht Vakantievlucht waarbij niet binnen een vaste dienstregeling wordt gevlogen. Claustrofobie Het benauwd krijgen in kleine ruimten (zie ook engtevrees). Cockpit Ruimte voorin het vliegtuig waar de gezagvoerder of piloot werkt. Cognitie Processen waardoor mensen kennis opdoen. Dehydratie Verschijnsel dat (bijv. tijdens een vlucht) vocht aan het lichaam wordt onttrokken. Desensitisatie Gedragstherapeutische techniek om angst voor onaangename prikkels stap voor stap te verminderen of op te heffen. Douane Dienst die op de luchthaven reizigers controleert op geldigheid en echtheid van reisdocumenten (paspoorten).
Woordenlijst
Fobicus Iemand die bang is voor bepaalde voorwerpen, dieren, mensen of situaties die feitelijk ongevaarlijk zijn, maar door de fobicus vermeden worden. Fobie Onredelijke angst voor voorwerpen, dieren, mensen of situaties die feitelijk ongevaarlijk zijn, waardoor vermijding ontstaat. Gate Uitgang naar het vliegtuig. Gedragstherapie Vorm van psychotherapie waarbij men ervan uitgaat dat veel ongewenst gedrag (incl. emotionele stoornissen en symptomen) aangeleerd is. Grondstewardess Stewardess die in de vertrekhal bij een balie van een luchtvaartmaatschappij werkt en ticket, paspoort en gewicht van de bagage controleert. Als alles in orde is, krijg je een instapkaart. Handbagage Bagage die je meeneemt in het vliegtuig. Hiërarchielijst Lijst van angstwekkende situaties die in volgorde van moeilijkheid zijn gerangschikt. Hoogtevrees Een van de vele angsten die passagiers aan boord van een vliegtuig tijdens de vlucht kan overvallen. Bij sommigen kan deze angst zo groot zijn dat ze niet bij een raampje durven te zitten en zelfs duizelig worden. Hyperventilatie Verkeerde wijze van ademen die optreedt in emotioneel moeilijke situaties, waardoor het ademritme zo ontregeld raakt dat de verhouding tussen zuurstof en koolzuur in het bloed niet meer in evenwicht is, met als gevolg allerlei onaangename reacties.
105
106
Nooit meer vliegangst!
Inchecken Elke passagier moet zich bij een speciale balie in de vertrekhal melden, waarna de naam en vluchtgegevens worden gecontroleerd. Hierna wordt, nadat de bagage is afgegeven, een instapkaart verstrekt. Instapkaart Bij het inchecken in de aankomsthal ontvang je een kaart met het nummer van je gereserveerde stoel en de tijd waarop je bij de betreffende uitgang (gate) moet zijn. Irrationeel Begrip afkomstig uit de gedragstherapie, waarbij de wijze van denken als belangrijk wordt gezien. Irrationele gedachten (bijv. vooroordelen) veroorzaken emotionele spanningen en nervositeit. Jetlag Een ontregeling van de biologische klok als gevolg van het passeren van tijdzones tijdens vluchten van west naar oost en omgekeerd, waarbij allerlei lichamelijke en psychische verschijnselen optreden als desoriëntatie, geringere besluitvaardigheid, slecht slapen, vermoeidheid en spijsverteringsproblemen. Lift Draagvermogen en de kracht die op een bewegende vleugel wordt uitgeoefend, zodat deze omhoog gaat. Lijnvluchten Vluchten die, in tegenstelling tot chartervluchten, altijd op eenzelfde dag en tijd worden uitgevoerd. Radar Soort antenne waarmee een verkeersleider de vliegtuigen op een beeldscherm kan zien. Ook de piloot beschikt in de cockpit van zijn vliegtuig over radar. Hiermee kan hij voortdurend waarnemen wat er zich in de buurt van het toestel bevindt. Rationeel Begrip uit de gedragstherapie, waarbij de wijze van denken van belang wordt geacht. Rationele gedachten leiden tot een psychische toestand van rust en evenwicht.
Woordenlijst
Rationeel-emotieve therapie (RET) Vorm van psychotherapie die door Albert Ellis werd ontwikkeld en waarbij men ervan uitgaat dat ieder mens zelf kan kiezen tussen rationele en irrationele gedachten. Reis- of transportziekte Ziekte gekenmerkt door misselijkheid, braken en duizeligheid ten gevolge van de bewegingen die het lichaam ondergaat en de hierdoor optredende prikkeling van het evenwichtsorgaan. Stewardessen of stewards Stellen de passagiers op hun gemak, zorgen voor eten en drankjes en zijn medeverantwoordelijk voor de veiligheid aan boord. Stimulussituatie Situatie die prikkelend werkt op het uitlokken van bepaalde reacties of gedragingen bij mensen. Ticket Kaartje dat nodig is voor een vliegreis. Tranquillizer Kalmerend middel. Turbulentie Onregelmatige luchtstroming van koude en warme luchtlagen die met elkaar botsen en onvoorspelbare bewegingen van een vliegtuig veroorzaken. Verkeersleider Functionaris die vanuit de verkeerstoren het contact met de piloot onderhoudt en ervoor zorgt dat vliegtuigen hun eigen routes aanhouden, zodat botsingen worden voorkomen. Verkeerstoren Plaats van waaruit de verkeersleiders van de Luchtverkeersleiding Nederland en de platformverkeersleiders hun werkzaamheden verrichten. Vermijdingsgedrag Gedrag dat tot doel heeft bepaalde onaangename of als bedreigend ervaren objecten of situaties te vermijden.
107
108
Nooit meer vliegangst!
Vertrekhal Afdeling op vlieghaven waar iedere reiziger zich meldt voordat hij aan een vliegreis begint. Visualiseren Het zich levendig voorstellen van een situatie. Vluchtnummer Codeaanduiding van de vliegmaatschappij waarmee je vliegt (bijv. KL0641 voor een vlucht bij de vliegmaatschappij KLM). Vreeslijst Lijst met een groot aantal angstwekkende voorwerpen, dieren, mensen of situaties. Het invullen ervan brengt de mate van vrees of angst bij confrontaties met bepaalde voorwerpen, dieren, mensen of situaties in kaart. Zelfhulpprogramma Gedragstherapeutische programma’s die een persoon op zichzelf toepast voor een positieve gedragsverandering.
Toelichting op de veiligheidsvoorschriften
110
Nooit meer vliegangst!
Register
aankomsthal 103, 106 aanleren 78 ademen 26, 27, 28, 52, 70, 71, 72, 73, 76, 78, 88, 94, 96, 105 ademhaling 58, 70, 73, 87, 94 ademhalingsoefening 26, 65, 69, 83, 89 ademhalingsoefeningen 30, 39 agorafobie 52, 62, 103 angst 40, 41, 42, 43, 44, 51, 52, 53, 56, 57, 58, 59, 68, 70, 76, 83, 91, 92, 96 angst- of spanningsthermometer 84, 103 angst, vicieuze cirkel van 71 arrivals 25 autogene training 81, 82, 89, 103
flankademhaling 74 flauwvallen 72, 96 fobie 51, 53, 57, 62, 71, 87, 92
benzodiazepinen 59 Bernouilli 21 boarding 25, 104 Boeing 8, 14, 15, 26, 34, 55
jetlag
claustrofobie 104 cockpit 24, 27, 34, 40, 46, 58, 104 cockpitbemanning 18, 26, 37, 38, 44, 45, 46 corridor 27, 46 dalen 18, 22, 23, 24 dehydratie 104 departures 25 desensitisatie 78, 88, 89, 90, 104 douane 66, 104 dualiteiten 91 Ellis, Albert 91, 107 engtevrees 7, 40, 41, 44, 55, 63, 68, 83, 90
gate 18, 25, 28, 105 gedragstherapie 105, 106 gezagvoerder 9, 17, 27, 46, 54, 58 grondstewardess 25, 105 hiërarchielijst 83, 85 hoogtevrees 7, 8, 35, 40, 41, 43, 44, 53, 56, 63, 83 hyperventilatie 20, 30, 70, 72, 73, 76, 105 inchecken 25, 106 instapkaart 25, 26, 66, 105 17
landing 19, 23, 27, 37 lift 22, 25, 43, 90 luchtdruk 15, 26 luchtverkeersleiding 37 Luchtverkeersleiding Nederland luchtziekte 16, 21, 53
107
medicijnen 59, 104 motorstoring 33 neusvleugelkleppen
25
ontspanningsoefeningen 69, 78, 81, 83, 88, 89
64, 65,
paniek 30, 40, 52, 56, 65, 76, 104 piloot 16, 18, 22, 28, 34, 36, 37, 46, 106 ploppen 15, 19, 28
112
Nooit meer vliegangst!
purser
34, 46
radar 36, 46, 64, 106 rationele zelfanalyse 93 redelijk denken 92, 93, 95, 97 reis- of transportangst 52 reisangst 17, 52, 63, 85 RET 107 ruimtelijke desoriëntatie 16, 21 sociale angst 53, 63, 83 startbaan 18, 26, 34, 46 statistiek 8, 14, 41, 57 steward 46
stewardess 18, 26, 27, 46 straalmotor 15, 22, 24 straat- en pleinvrees 52 stress 42, 68 taxfreeshop
25
uitdrogingsverschijnsel
19
verkeerstoren 18, 37, 107 verwachtingsangst 65, 103 vliegangst 44, 87 vrees 51 vreeslijst 59
