100 jaar uitvindingen

dit is een commerciële bijlage bij nrc handelsblad

100

presenteert tentoonstelling over

100

jaar uitvindingen made by philips research

26 oktober 2014

19 december 2013

t/m

van

Pagina 2

Pagina 5

Column Robbert Dijkgraaf 18 markante uitvindingen Museum Boerhaave vijf eeuwen aan innovaties Pagina 3 100 jaar NatLab/Philips Research Poème Électronique Pagina 4 Van draaiend scheren tot

koffie-experience en compact disc Pagina 6 Lezingen, rondleidingen en meer Philips Research: het boek Pagina 7 Interview met Henk van Houten, directeur Philips Research Pagina 8 De Knijpkat, jeugdpagina

museum boerhaave honderd jaar

100

uitvindingen made by philips research

Met de gisteren geopende tentoonstelling 100 jaar uitvindingen: Made by Philips Research eert Museum Boerhaave een vermaard onderzoekslaboratorium. De ‘gloeilampenfabriek uit het zuiden des lands’ maakt deel uit van onze nationale identiteit. Dat komt door al die Philipsproducten waarmee wij vertrouwd zijn, van onze huiskamer tot in het ziekenhuis. De oorsprong van die producten ligt in veel gevallen bij Philips Research. De tentoonstelling in Museum Boerhaave brengt de onmiskenbare rol van dit instituut voor het voetlicht en laat zien hoe de wereld erdoor is veranderd.

Naast innovaties en producten van vroeger, is er in de tentoonstelling ook aandacht voor de nieuwste technologie. Zo staat in de entree van de tentoonstelling een indrukwekkend lichtvlak met een interactief lichtspel dat op bewegingen van de bezoekers reageert. Ook vormen lichtspots en tablets in de tentoonstelling een bijzondere test-case. Deze intelligente verlichting zorgt voor extra digitale informatie op de tablet van de bezoeker. Een wereldprimeur. Via de samenwerking met Philips Research toont Museum Boerhaave niet alleen een bijzondere eeuw aan innovaties, ook neemt het de bezoeker mee in de toekomst. Museum Boerhaave is trots op wat het heeft te bieden. Het zou prachtig zijn u binnenkort als bezoeker te mogen verwelkomen. Dirk van Delft, directeur Vormgeving Karen Polder

Museum Boerhaave is het rijksmuseum voor de geschiedenis van de natuurwetenschappen en de geneeskunde. Onze unieke collectie omspant vijf eeuwen innovatie in Nederland. Door deze in een breder cultuurhistorisch verhaal te plaatsen, willen we jong en oud aanspreken en inspireren. Wetenschap, zo merkt het publiek dat ons bezoekt, is niet alleen belangrijk maar vooral ook mooi en leuk. De collectie van Museum Boerhaave krijgt internationale waardering. Als enige Nederlands museum prijkt Museum Boerhaave in de door de Times gepubliceerde lijst van ‘50 best museums in the world’ (2013). Een hemelglobe van Willem Janszoon Blaeu, anatomische preparaten van Albinus, de slingerklok van Christiaan Huygens, de kunstnier van Willem Kolff, een door Nobelprijswinnaar Martinus Veltman zelf in elkaar gesoldeerde draagbare computer: het zijn topstukken die verhalen te vertellen hebben over inventiviteit en denkkracht, doorzettingsvermogen en lef, nieuwsgierigheid en competitie. Dat was zo in de Gouden Eeuw en nu is het niet anders. Nederland Kennisland kan niet zonder nieuwsgierige onderzoekers, zonder mensen die een technisch vak beheersen. Leerlingen die kiezen voor bèta en techniek zijn broodnodig, op alle niveaus. Museum Boerhaave laat de vonk overspringen bij de jeugd. En met inzet van onze prachtcollectie en allerhande activiteiten werken we ook aan bètadraagvlak bij volwassenen.

Foto Arno Massee

Welkom in Museum Boerhaave


Robbert Dijkgraaf wetenschap is wat wetenschappers doen. Dat vergeten we wel eens. Het is de mens die waarneemt, meet, ordent, benoemt, bedenkt, voorspelt – en soms daarbij een pijnlijke fout maakt. Ook al hopen we dat de uitkomsten van al dat onderzoek zo veel mogelijk onafhankelijk, waardevrij en universeel zijn, het pad naar die resultaten is bijna altijd lang, kronkelig en vol hindernissen. Zoals het leven zelf. in het publieke beeld van de wetenschap zien we vaker de glanzende uitkomsten geportretteerd dan die kronkelige paden. We kennen allemaal de kleurrijke diagrammen en animaties die de populaire wetenschap illustreren. Maar hoeveel van die afbeeldingen we ook zien, het blijft moeilijk direct in aanraking te komen met een quark, een dna-helix of een zwart gat. Daarvoor moet je in het binnenste van een atoomkern, cel of melkwegstelsel zien door te dringen. het is veel toegankelijker een stukje langs het pad van de ontdekkingsreizigers te lopen. De schatkist van Museum Boerhaave biedt daar volop gelegenheid voor. De bedrieglijke eenvoud van de microscoop van Antoni van Leeuwenhoek. De pen waarmee Albert Einstein zijn relativiteitstheorie schreef. Het telegram van Hendrik Lorentz waarmee hij Einstein informeerde dat zijn voorspelling van de afbuiging van sterrenlicht inderdaad was waargenomen. De complexe opstellingen waarmee Heike Kamerlingh Onnes keer op keer de concurrentie versloeg in de race naar het absolute nulpunt. Het zijn stuk voor stuk objecten die de bezoeker rechtstreeks raken. Ze laten zien hoe dichtbij, hoe “gewoon”, hoe menselijk deze wetenschappelijke helden en hun doorbraken waren. Ze laten ook zien dat door de eeuwen heen Nederland een groot wetenschapsland is geweest – en gelukkig nog steeds is. En omdat Nederlandse onderzoekers altijd zeer nauw verbonden geweest zijn met hun buitenlandse collega’s, reflecteert de collectie ook een groot deel van de internationale wetenschapsgeschiedenis.

de grote ontdekkingen en grote onderzoekers krijgen al snel een mythische status, zeker als ze ver in het verleden liggen. De directe ontmoeting met hun nalatenschap brengt ze weer terug op aarde. En dat is ook precies de enige plek in het universum waarvan we met zekerheid weten dat er wetenschap wordt bedreven. Robbert Dijkgraaf is directeur van het Institute for Advanced Study in Princeton

18 markante vindingen

1915 Halfwattlamp met argongasvulling Gebruik van argon zorgde voor minder gloeidraadverdamping.

1924

1927

het toedienen van de juiste stralingsdoses aan kankerpatiënten is dé uitdaging voor de radioloog. In het umc Utrecht en het Antoni van Leeuwenhoekziekenhuis in Amsterdam lopen sinds enkele jaren experimenten waarbij in real time te zien is wat een bestraling teweeg brengt, met de gelegenheid voor de behandelend specialist daar direct op te reageren. Het gaat om een combinatie van een mri-scanner en bestralingsapparatuur. Ook de Universiteit van Texas doet mee. In de onderzoeksgroep die deze nieuwe medische technologie ontwikkelt is ook Philips Research vertegenwoordigd. Dat vinden ze in Eindhoven heel gewoon. Bij meer dan de helft van zijn projecten werkt het huidige Philips Research samen met universiteiten, kennisinstellingen of overheidsinstanties. Open innovation, heet dat. Philips biedt de buitenwereld zijn expertise aan, en betrekt die buitenwereld volop bij het speuren naar eigen innovaties. Vroeger heette Philips Research het ‘NatLab’. Op 2 januari 2014 is het honderd jaar geleden dat Gilles Holst als eerste directeur van het Philips Natuurkundig Laboratorium in Eindhoven aan de slag ging. Een eeuw onderzoek heeft een indrukwekkende stroom uitvindingen en innovaties opgeleverd: van de radiobuis en het cassettedeck tot Ambilight-tv en led-lampen met wifi. Holst had er zin in: ‘Ik krijg een heel laboratorium in te richten en zal allerlei metingen moeten doen die ons de formule van de gloeilamp zullen leren kennen.’ Natuurlijk moesten er patenten komen, maar tegelijk ademde het NatLab een academische sfeer. Albert Einstein gaf in 1923 in Eindhoven een voordracht over ‘quantumpuzzels’. Geen onderwerp dat associaties oproept met een Philipsproduct, maar de aantrekkingskracht van het NatLab op academisch talent werd er sterk door vergroot. In 1946 werd Holst opgevolgd door Hendrik Casimir. Zo kort na de oorlog stond de natuurkunde er goed op. De atoombom en radar hadden bewezen dat gerichte onderzoeksinspanning de samenleving spectaculaire resultaten oplevert. Politici en captains of industry toonden zich gevoelig voor deze blijde kennisboodschap, ook in Eindhoven. In het NatLab draaide het onder Casimir om fundamenteel onderzoek – je laten sturen door concrete toepassingen in Philipsproducten was nadrukkelijk niet de bedoeling. In de periode-Casimir, jaren van wederopbouw, had Philips de economische wind mee. Televisies gingen als warme broodjes over de toonbank. Na het vertrek van Casimir in 1972 waaide er een andere wind op het NatLab, ingegeven door de economische teruggang. De klant kwam in beeld en voortaan waren wensen van productdivisies medebepalend. Stirlingmotor, biologie, futurologie: bij gebrek aan interesse werden ze geschrapt. Maar het NatLab bleef ook ruimte bieden aan fundamenteel onderzoek. Het stak dat echt grote doorbraken in Eindhoven uitbleven, terwijl het Amerikaanse Bell Labs de ene na de andere Nobelprijs in de wacht sleepte. Intussen was het NatLab qua omvang over zijn hoogtepunt heen. Het nieuwe complex in Waalre (nu Eindhoven) was berekend op 3000 medewerkers, maar eind jaren zestig was met 2600 de top bereikt. Met de financiële onafhankelijkheid was het gedaan toen de Raad van Bestuur in 1989 besloot dat het NatLab voortaan twee derde van zijn budget via contractre-

1927 Eerste Philipsradio

Metalix röntgenbuis

De grote trekker van de expansie van Philips rond 1930.

Het metalen omhulsel van de buis schermde de behandelaar af van de straling.

Penthode radiobuis Versterkte meer radiofrequenties en zorgde ervoor dat de vervorming beperkt bleef.

100


3

De formule van de gloeilamp

Schatkist

Foto Andrea Kane

2

Onderzoekers in het Philips NatLab, ca 1988. Foto Ed van der Elsken

search bij de productdivisies moest zien op te halen. Toen het NatLab-management het nieuws hoorde, viel er een diepe stilte: weg autonomie. De productdivisies bleken zeer prijsbewust te reageren op de aangeboden NatLab-contracten en geen cent meer aan research te willen uitgeven dan strikt noodzakelijk. Maar het wederzijdse commitment kreeg een impuls. De ontwikkeling van de compact disc is een mooi voorbeeld. Het huidige Philips concentreert zich op Healthcare, Consumer Lifestyle en Lighting. Geen cd-spelers meer of televisies, maar mri-scanners, Senseo en ledverlichting. Andere producten dan vroeger, maar in de onderliggende Nederlandse dj’s als Tiësto en Armin van Buuren genieten wereldfaam als het gaat om dance, maar weinigen weten dat de roots van elektronische muziek in Eindhoven liggen, en wel in een geluidstudio begin jaren vijftig op het NatLab. Als eerste componeerde Henk Badings in 1956 in Eindhoven elektronische balletmuziek voor het Holland Festival. Vervolgens maakte NatLab-medewerker Dick Raaijmakers populaire elektronische muziek voor op een grammofoonplaat – een wereldprimeur. Song of the second moon verwees naar de toen net

1932 Natriumlamp wegverlichting Natriumlamp voor wegen, gevels, havens en rangeerterreinen.

technologie zit een verrassende continuïteit. Philips houdt zich bezig met leefbare steden, vergrijzing en duurzaamheid. De researchlocatie Waalre is intussen vernieuwd en uitgebreid tot High Tech Campus Eindhoven. Philips Research en andere Philipsonderdelen werken er met meer dan honderd instituten en bedrijven samen aan de technologieën en producten van morgen. En zo speelt Philips Research steeds in op de tijd, zoekt het naar nieuwe technologie met de ambitie de levenskwaliteit van miljarden te verbeteren – steunend op een verleden van honderd jaar uitvindingen die ertoe doen.

Poème Électronique

Dick Raaijmakers (1930-2013) pionier op het gebied van elektronische muziek.

gelanceerde Spoetnik en begon met elektronische bliebgeluiden. Een batterij bandrecorders en geluidsapparatuur werd ingezet om akkoorden heen en weer te spoelen, achterstevoren af te spelen, in lusjes te repeteren, te vermenig-

vuldigen en op te tellen. Raaijmakers jongleerde met samples toen de term nog moest worden uitgevonden. Het was in deze ambiance van avant garde dat Edgard Varèse in september 1957 naar Eindhoven kwam voor de opnames van zijn Poème électronique. Het ging om elektronische muziek voor in het door Le Corbusier ontworpen Philipspaviljoen op de wereldtentoonstelling Expo 1958 in Brussel. De communicatie tussen de eigenzinnige Varèse en de NatLab-technici verliep stroef en de opnames vergden zeeën van tijd. Speciale vermelding verdient het

1939 Philishave Al decennia lang een stabiele bron van inkomsten voor Philips.

straaljagergeluid op het eind van de compositie, waartoe een toestel van de luchtbasis Volkel kwam overvliegen. In het Philipspaviljoen in Brussel, waar een baanbrekend systeem van 425 luidsprekers was geïnstalleerd om de filmbeelden te begeleiden, miste het Poème Électronique zijn uitwerking niet. Zij het dat het multimediale spektakel de toeschouwers eerder ontregeld dan ontroerd lijkt te hebben.


Jettie Hoonhout (links).

100



Groter door Beethoven – Omstreeks 1980 De oorspronkelijke Philips cd-schijf heeft een diameter van 11,5 cm – ofwel 60 minuten speeltijd. Dit was dan wel voldoende voor Vivaldi’s De vier jaargetijden, maar de favoriete uitvoering van een van de Sonybazen van de Negende van Beethoven – een eindeloos voortslepende uitvoering van 74 minuten – paste hier niet op. Iets om terdege rekening mee te houden, Philips had immers net Sony gestrikt om de cd samen op de markt te brengen. De schijf zoals we die kennen kreeg hierdoor een diameter van 12 cm. Philips bepaalde wel de omvang van het gat in het midden. Deze keuze was niet het resultaat van een ingewikkelde redenering. Men koos voor de diameter van het ouderwetse dubbeltje – probeer zelf maar.

100

Orgel voor de working class - 1962 In de jaren vijftig kon veel op het NatLab. Zo bood het een aantal jaren onderdak aan experimentele componisten als Edgard Varèse, die in Eindhoven met elektronische opgewekte klanken de muziek van haar traditionele kluisters kwamen bevrijden. Minder avantgardistisch was de zoektocht naar een nieuw, betaalbaar instrument voor de werkende klasse. Het instrument moest beter klinken dan de accordeon, goedkoper zijn en minder volumineus dan de piano, en makkelijker bespeelbaar dan de viool. In 1962 verscheen deze Philicorda, een elektrisch orgel met een bereik van zes octaven. Duizenden exemplaren zijn ervan verkocht – al dan niet aan de working class. Later volgde een elektrische piano.

Techniek in teamverband

Jo Gilsing in 2013 en in 1938.

Psychologe Jettie Hoonhout vertegenwoordigt de onderzoeker van de eenentwintigste eeuw: extravert, internationaal georiënteerd, niet per se man en niet per se bèta. Hoonhout bouwt zelf geen apparaten, maar tracht de vinger te krijgen achter de beleving van techniek door gebruikers. Voor haar geen schroevendraaier, maar pen en vragenlijst. Traditioneel hadden ontwerpers en productmanagers de (soms ondankbare) taak om al bedachte apparaten gebruiksvriendelijk en aantrekkelijk te krijgen. “Bij Philips Research zijn menswetenschappers al vanaf het eerste begin bij het innovatieproces betrokken. We lopen daarin wereldwijd voorop”, aldus Hoonhout. Teams van ingenieurs, programmeurs, psychologen, ontwerpers en marketeers bedenken eendrachtig de producten van de toekomst. Deze gebruikers gerichte aanpak met multidisciplinaire teams leverde Philips al succesnummers als Ambilight televisie en de Senseo op. Hoonhout zegt ook veel te verwachten van de gebruiksvriendelijke Rice Cooker, die rijst bereidt precies zoals de kok die wil: “Dit product gooide hoge ogen bij Chinese test-participanten”. Kenmerkend bij al deze producten is dat gebruikersnut vaak gepaard gaat met een experience, van een intensere kijkervaring tot superlekkere rijst.

Onzichtbare melkkoe – omstreeks 1960 Niet alle grote successen zijn regelrechte blikvangers als de compact disc. De geschiedenis van Philips Research kent ook ‘verborgen’ moneymakers. De LOCOS-techniek om compactere chips te maken is van onschatbare waarde geweest, net als de magnetische materialen ferroxdure en ferroxcube, die breed zijn toegepast in de elektrotechniek. Ook de plumbicon-camerabuis was zo’n onzichtbare melkkoe. De innovatie betrof de lichtgevoelige laag die lichtbeelden omzet in elektrische signalen. Philips introduceerde hiervoor loodoxide. Met dit materiaal volstond een lage lichtintensiteit om hoogwaardige televisiebeelden te genereren. Camera’s zonder Philips’ plumbicons werden vrijwel ondenkbaar. De bandrecorder met zijn losse spoelen die steeds moesten worden ingelegd, was niet het meest gebruiksvriendelijke apparaat. Diverse bedrijven zochten begin jaren zestig naar een handzame opvolger. In 1963 slaagde Philips erin de standaard te zetten met zijn compact cassette, een ‘pocket recorder’, met geluidscassettes van ‘een half pakje sigaretten dik’. Het product werd bedacht in de vestiging in Hasselt. Mede bepalend voor het succes was ongetwijfeld de beslissing dat concurrenten de cassetterecorder gratis in productie mochten nemen, mits ze zich aan de Philipsspecificaties hielden.

Radio voor de massa 1927 Het eerste Philips radioontvangsttoestel uit 1927 was een wonder van gebruiksvriendelijkheid. Het toestel, met afzonderlijke ontvanger, versterker en luidspreker, markeert de transformatie van de radio van speeltje voor technisch onderlegde liefhebbers tot massamedium. Het Nederlandse omroepbestel (NCRV, KRO, VPRO, AVRO, VARA) begon in deze tijd juist vorm te krijgen. In de radio bevond zich een van Philips’ sleuteluitvindingen van voor de oorlog: de pentode. Deze verbeterde radiobuis van NatLab-onderzoeker Bernard Tellegen versterkte een groter aantal frequenties en hield de vervorming van het versterkte signaal beperkt.

1945

Gerichte röntgenstralen – 1924 Albert Bouwers was een uitvinder met allure. Als enige had deze ‘grand-seigneur’ (zoals een medewerker hem ooit noemde) een eigen secretaresse – die had directeur Holst niet eens. In Bouwers’ uitvindingen liggen de wortels van de medische tak van Philips. Vooral de Metalix röntgenbuis was grensverleggend. De mantel was grotendeels van metaal, in plaats van glas, en de straling verliet de buis door een venster in de gewenste richting en met een grotere intensiteit. De bediener was nu afgeschermd van de schadelijke straling. Metalix-buizen waren compacter, waardoor het ook mogelijk werd om draagbare apparaten te produceren.

Draaiend scheren – Eind jaren dertig “We zijn toch geen barbiers”, schijnt Anton Philips te hebben uitgeroepen toen scheerapparaten als nieuw product in beeld kwamen. Voor het geniale idee van Alexandre Horowitz van de ontwikkelafdeling van de radiofabriek moest de bedrijfstop echter wel overstag gaan. De briljante ingeving was die van de roterende scheerkoppen. De ononderbroken beweging van de ronddraaiende mesjes was een stuk effectiever dan de toen gangbare heen-en-weer gaande Amerikaanse scheerapparaten. Het verhaal gaat dat Horowitz zijn Eurekamoment kreeg toen hij naar het draaiende kopje keek van een ander Philipsproduct – de fietsdynamo.

Een koffie-experience – 2001 Vanaf 1960 raakten onze huizen wel heel erg volgepropt met elektrische apparaten, die vaak ook dwingend aanwezig waren. De tv zette de hele huiskamer naar zijn hand. Vanaf het eind van de eeuw worden elektrische apparaten kleiner, slimmer en meer op het individu afgestemd. Zo maakte de Senseo van het koffiezetten een op de individuele gebruiker toegesneden ervaring. Op het moment dat hij dat wilde, maakte hij in een handomdraai een kop koffie van zijn eigen lievelingssmaak. De Senseo is gemaakt in samenwerking met Douwe Egberts, dat de ‘koffiepads’ produceerde. Philips ontwikkelde het apparaat dat met deze pads binnen een halve minuut een kop koffie tevoorschijn tovert.

1948

Elektronenmicroscoop em 100

Gebruiksvriendelijk model in aerodynamisch, Streamline Design.

5


Foto Roland Heeren

4

Eindhovens proefnet als voorloper van nationale televisie.

Philips experimentele televisie, 1948-1951

Wereldprimeur in geel – 1932 In 1931 lanceerde Philips de Philora natriumlamp. De naam is een samentrekking van ‘Philips’ en ‘aurora’. Bij het aanzetten had de lamp een rode gloed, later werd de kleur geler – als de dageraad die overgaat in de dag. Het menselijk oog blijkt goed contrasten te kunnen te zien bij het gele licht, en de lichtopbrengst was ook nog eens vier keer zo groot als van de gloeilamp. Vanaf 1 juni 1932 verlichtten Philoralampen de weg tussen Beek en Geleen: een Limburgse wereldprimeur! Tot op de dag van vandaag zijn natriumlampen populair gebleven als straatverlichting.

1949

1957

Cyclotron

Pushed out based transistor

Deeltjesversneller voor het Instituut voor Kernfysisch Onderzoek in Amsterdam. Was korte tijd de grootste van Europa.

Transistor geschikt voor televisie.

1962 Plumbicon camerabuis

‘Ik heb het!’ ‘In mijn tijd was het NatLab een vooruitgeschoven universiteit’, zegt Jo Gilsing (92) in brasserie De Pastorie in zijn woonplaats Sint Oedenrode. ‘Toen ik in 1981 afscheid nam was het commerciëler: “Wat brengt het”, wilden ze weten. ‘Zonde.’ Gilsing komt uit een Philipsgezin. Zijn vader had de leiding bij de technische afdeling. Jo leerde eerst zijn handen te gebruiken, daarna deed hij in de avonduren een studie natuurkunde. Toen hij die in 1946 afrondde, overwoog hij het onderwijs in te gaan. ‘Als leraar kreeg je een huis.’ Casimir, die dat jaar Holst als directeur van het NatLab was opgevolgd, weerhield hem: ‘Nergens voor nodig. Wat zij bieden, bied ik ook.’ Gilsing klom op tot hoofd van de elektronische afdeling. Tien patenten heeft hij op zijn naam staan – ‘allemaal verlopen’. Voor Philips-Duphar (farmacie) bedacht hij een manier om dubbele aminozuren uit elkaar te houden. ‘Ik vond een aminozuur uit dat niet bestond. Knap hè? Het was op een donderdag thuis. “Ik heb het”, zei ik tegen mijn vrouw.’ Zo ging het vaker. Gilsing heeft aan platte beeldbuizen gewerkt, met glasplaten waar je een profiel kon indrukken. Hij was een van de eersten bij Philips die een eigen televisie in elkaar soldeerde. Ook ontwikkelde hij een procedé om 3d-printplaten te maken. ‘Daar had ik een idee voor.’ Echt trots is Gilsing op zijn dauwpuntapparaat. Met glimmende ogen haalt hij een prototype uit zijn jasje: een spiegeltje geplakt op wat elektronica. ‘Ik soldeerde een warmtegeleidende brug, dat kon niemand. Op dat spiegeltje viel licht. Bij het dauwpunt ontstaat een laagje condens en krijg je diffuse terugkaatsing. Met lichtcellen opzij zie je dat. Ze wilden het bij Philips niet patenteren, ook al zei Casimir nog zo dat het moest. Ze snapten het niet. Toen heb ik het gepubliceerd. In Londen zag ik op een conferentie de concurrentie met mijn dauwpuntapparaat staan, conform die publicatie.’ Op het NatLab werd Gilsing de wandelende encyclopedie genoemd. Naast zijn onderzoek gaf hij 23 jaar les op de Philips-bedrijfsschool. ‘Het NatLab was een kolonie op zich’, zegt hij. ‘Bij een enkeling tingelde het niet in de bovenkamer. Het was puur wetenschap. Dat gaf soms afgunst bij onderzoekers van de productdivisies. Ik had een voelspriet voor nieuwe ontwikkelingen. Ik ben trots dat ik op het NatLab heb mogen werken. Nog altijd heb ik een Philipshart.’

1963 Cassetterecorder

Verbeterde camerabuis werd standaardonderdeel van vrijwel iedere televisiecamera.

Handzame opvolger van de bandrecorder.

6


100



Foto Museum Boerhaave

En verder in Museum Boerhaave Naast de vaste collectie, die vijf eeuwen vooruitgang toont in natuurwetenschap en geneeskunde, biedt Museum Boerhaave veel extra activiteiten. Bijvoorbeeld lezingen, symposia, rondleidingen en evenementen. Hieronder een greep uit het programma van de komende maanden.

Gratis rondleidingen

Speciale lezingen voor MuseumKaart-houders

In de kerstvakantie hebben wij extra rondleidingen op het programma staan. Bijvoorbeeld zaterdag 21, dinsdag 24, donderdag 26 en zaterdag 28 december. Ook op donderdag 2 januari en zaterdag 4 januari.

In een speciale lezing blikken we terug op de hoogtijdagen van het elektrische apparaat in het huishouden, toen we met zijn allen voor de radio zaten en Philips zo'n vertrouwde huisvriend was. De lezing worden gegeven door Ad Maas, conservator van Museum

Boerhaave en co-auteur van het boek over 100 jaar Philips Research. U kunt kiezen uit zes vrijdagmiddagen: 7 februari, 28 februari, 14 maart, 28 maart, 11 april en 18 april. Aanmelden: www.museumboerhaave.nl/mk

Een boek vol uitvindingen

Amazing Models De tentoonstelling Amazing Models toont anatomische modellen uit de afgelopen drie eeuwen, afkomstig uit de belangrijkste collecties ter wereld. Hun ongekende detaillering en sprankelende – of juist huiveringwekkende – beschildering fascineert nog steeds. Foto Koen Hauser Model Georgina Verbaan Vormgeving Karlijne Brand

Lezingen Salon Boerhaave In samenwerking met Studium Generale van de Universiteit Leiden, presenteert Museum Boerhaave de lezingenreeks: Onder spanning: Nederlanders en elektriciteit in de 20ste eeuw. Wetenschappers, onderzoekers en andere experts duiken in de geschiedenis of gaan in op nieuwe ontwikkelingen op het gebied van natuurwetenschap en geneeskunde, steeds in relatie tot elektriciteit. Op woensdagmiddag van 15.30 tot 17.00 uur in Museum Boerhaave. Meer informatie en aanmelden: www.musemboerhaave.nl/salon

1969 Snuffelpaal

Woensdagmiddag 5 februari 2014 Op de drempel van schoonheid: Philips en de oorsprong van elektronische muziek in Nederland 1925-1965. Dr. Kees Tazelaar, componist, coördinator van het Instituut voor Sonologie. Woensdagmiddag 12 februari 2014 Communicatie met de Oost. Opkomst en ondergang van Radio Kootwijk. Dr. Janneke Hermans, conservator Telecommunicatie, Museum voor Communicatie. Woensdagmiddag 19 februari 2014 Sleutelen aan het technisch paradijs. Prof.dr. Ruth Oldenziel, hoogleraar Amerikaans-Europese techniekgeschiedenis aan de Technische Universiteit Eindhoven.

Woensdagmiddag 26 februari 2014 Philips en computers. Dr. Gerard Alberts, docent geschiedenis van de wiskunde en van de informatica, Universiteit van Amsterdam.

Bijna 300 pagina’s over de producten waartoe de uitvindingen van Philips Research hebben geleid, over de opmerkelijke pioniersrol van het NatLab op het gebied van elektronische muziek, over het architectonische erfgoed van Philips, het design en natuurlijk over de mensen die Philips Research groot hebben gemaakt. Ook de meest recente ontwikkelingen komen aan bod. Met prachtig beeldmateriaal van Philips Company Archives. Uitgegeven door Wbooks, bekend van kunst- en geschiedenisboeken. Geschreven door Dirk van Delft en Ad Maas, respectievelijk directeur en conservator bij Museum Boerhaave. Te koop in de museumwinkel van Museum Boerhaave, de boekhandels en via www.wbooks.com isbn 9789066305717 Prijs 19,95 euro.

Woensdagmiddag 5 maart 2014 De cassetterecorder, een verstrekkende innovatie in de 20ste eeuw. Prof.dr. Timo de Rijk, hoogleraar Design, Culture & Society, TU Delft en Universiteit Leiden. Woensdagmiddag 12 maart 2014 Over psyche en elektriciteit in de 20ste eeuw. Prof. dr. Joost Vijselaar, bijzonder hoogleraar Geschiedenis van de Psychiatrie, Universiteit Utrecht.

1979 Video 2000

1982

Sinds 2010 staat Henk van Houten aan het hoofd van Philips Research, een van ’s werelds grootste industriële onderzoeksorganisaties. ‘Onze mensen zijn echt geraakt door de grote vraagstukken waar we als mensheid voor staan.’

een andere motivatie. Dna-sequencing bijvoorbeeld kan buitengewoon belangrijk worden bij de preciese diagnose van kanker, en het selecteren van de therapie. We willen dat vakgebied absoluut snappen. Maar de echte uitdaging is om zulke fundamentele kennis – die je overal kunt krijgen – te vertalen naar creatieve toepassingen en innovaties waar mensen baat bij hebben. Bijvoorbeeld een beslissingsondersteuningssysteem.

‘bij philips research verkeer je in een rijke wereld’, zegt Henk van Houten in zijn werkkamer op de High Tech Campus in Eindhoven. ‘Samenwerken staat voorop, natuurlijk binnen de eigen organisatie maar ook met mensen van de business en met innovatiepartners, zoals toonaangevende ziekenhuizen, medisch specialisten of universiteiten. Het motiveert enorm om zinvolle innovaties naar de markt te brengen, om bij te dragen aan het oplossen van grote maatschappelijke vraagstukken. Innovatie die er werkelijk toe doet.

Hoe moet het verder? Na twintig jaar van transformatie is het dringend tijd dat Philips weer gaat groeien. Innovatie die zorgt voor nieuwe producten en diensten is daarbij onontbeerlijk. Bij Philips Research zit enorm veel creativiteit om de meest uiteenlopende technologieën bij elkaar te brengen in een totaaloplossing. We hebben een verleden om trots op te zijn. Dat inspireert en geeft vertrouwen voor de toekomst.’

Wat is er veranderd? De onderwerpen waar Philips Research zich mee bezig houdt zijn flink verschoven. Vijftien jaar geleden deden we nog veel aan audio, video en optische recording. Nu is het vooral gezondheidszorg, ledverlichting en persoonlijke verzorging. Onze innovaties resulteren tegenwoordig niet alleen in producten die je in een doos kunt stoppen, maar ook in totaaloplossingen voor het managen

Henk van Houten

‘Dat we succesvol blijven komt omdat we ons steeds hebben heruitgevonden’

Dieuwke Boersma leidt binnen Philips Research het programma Lighting Services. Ze heeft het zelf opgezet. ‘Technologie kan je benutten om lampen te maken en te verkopen, maar ook om hele systemen aan te bieden. Lichtsystemen kan je slim inzetten voor veiligheid op straat, of je kan er energiezuinige stadsverlichting mee ontwerpen die rekening houdt met weer en verkeer. Uiteindelijk moeten wij het vertalen naar services, naar technologieën of slimme algoritmes waarvoor iemand bereid is te betalen.’ Boersma studeerde natuurkunde in Leiden, werkte op een olieplatform van Shell en voor een bedrijf in duurzame energie. ‘Toen dat failliet ging koos ik voor Philips omdat ik door wilde met duurzaamheid. Lighting Services draait nu twee jaar als onderzoeksthema. De dertig onderzoekers komen ook uit onze vestigingen in New York State en Shanghai.’ Ontwikkelen kost tijd en de markt wil snelheid, dat is de uitdaging. Die dynamiek vind ik leuk.’ Intussen lopen er aansprekende deelprojecten. ‘We hebben slimme led-verlichting met zonnecellen gebouwd. Dat gaat op het platteland van Afrika geweldige impact hebben. Slimmeriken en praktische figuren bij elkaar zetten die zoiets snel bij elkaar kunnen fietsen en dan ook nog eens met een goed product komen, dat is de kunst.’

Flat Cathlab digital detector

Kansrijker behandelen

Is er nog ruimte voor fundamenteel onderzoek? Nog steeds doen we aan spannende wetenschap, maar vanuit

Bout Marcelis promoveerde aan de tu Eindhoven op een theoretisch natuurkundig onderwerp: ultra-koude quantumgassen. ‘Eerst wilde ik de wereld doorgronden maar gaandeweg groeide de behoefte om iets tastbaars te doen met direct nut voor de samenleving. Marcelis roemt de mogelijkheid binnen Philips Research om via hoogstaand onderzoek nieuwe kennis op te bouwen, al dan niet samen met partners. Als projectleider stuurt hij een multidisciplinair team aan dat werkt aan verbeteringen in de gezondheidszorg. ‘Publicaties en theoretische formules hebben plaats gemaakt voor patenten en hightech onderzoek in de clean room. De grootste uitdaging schuilt erin te onderkennen wat de maatschappij vraagt. Ziekte in een vroeg stadium ontdekken zodat een behandeling kansrijker is, innovatie zo sturen dat je echt iets met de resultaten kunt: dat motiveert mij dagelijks.’ In de gezondheidszorg zit tussen eerste idee en acceptatie door het medische veld een lange periode. ‘Daarom kaarten we al in een vroeg stadium met de business en met toonaangevende artsen, af of een technisch veelbelovend idee er werkelijk toe doet, of het echt een verbetering geeft.’ In zijn vrije tijd speelt Marcelis in accordeon-ensemble Virtuosa. ‘Wat hobby en werk gemeen hebben is het ondernemen van een gezamenlijke reis, het besef dat je samen zoveel méér bereikt, de zekerheid dat als het met de gedrevenheid en passie goed zit, het ook met de inhoud in orde komt.’

2001

2008

Senseo

Woodstove

Impact in Afrika van de verlichting van een stad, of het optimaal organiseren van een ziekenhuis. Welke functie vervullen jullie? Philips Research moet helpen om Philips naar de toekomst te leiden. Dat we als bedrijf na ruim een eeuw nog succesvol zijn komt omdat we ons steeds hebben heruitgevonden. Vroeger van gloeilamp naar röntgenbuis naar radio en tv. Nu van mri en ct-scanner naar beeld-gestuurde ingrepen in het menselijk lichaam en thuiszorg. Uitdagende innovatiedoelen formuleren en daarmee nieuwe bedrijvigheid genereren, dat is ons motto. Waarom koos je voor Eindhoven? Mijn vader was groepsleider bij Philips Research. Hij kwam thuis met prototypes van lcd-displays of de eerste elektronische zakrekenmachine, en vertelde daar enthousiast over. Voor mij begon alles met de Philips Pionier Junior-bouwdoos – mijn eerste zelfgemaakte radio. Dat groeide uit tot een eigen lab op zolder. Elektronica was fascinerend, maar toch ben ik in Leiden natuurkunde gaan studeren omdat ik bredere interesses had. Na mijn promotie ben ik in 1985 bij Philips aan de slag gegaan. Samen met de briljante Carlo Beenakker heb ik mij toen met fundamenteel onderzoek bezig gehouden. Dat was een fantastische tijd, elke dag stonden we met een krijtje voor het bord. Die samenwerking heeft vaak geciteerde wetenschappelijke publicaties opgeleverd. Maar geen toepassingen, helaas.

Een nieuwe manier van koffie zetten.

Technisch superieur apparaat legde het af tegen het VHS-systeem. Betere opnamen van het hart. Opvolger van de platenspeler. Luchtverontreinigingsdetector voor nationaal meetnet.

7


Het begon met de zelfbouwradio

1992

CD-speler

100

Dit houtfornuis zorgt voor een efficiëntere verbranding met minder schadelijke rookgassen in ontwikkelingslanden.

8


100


jeugdpagina van museum boerhaave onder redactie van anita almaši 19 december 2013

Foto’s Museum Boerhaave

MuseumJeugdUniversiteit Een serie leuke colleges van professoren, wetenschappers en onderzoekers. Alleen voor nieuwsgierige kinderen van 8 tot 12 jaar. In de aanstaande serie van vijf zondagochtenden komen weer veel interessante onderwerpen aan bod, zoals: Hoe los je met een microscoop een moord op? Hoe kan je het weer voorspellen? Hoe bereken je de kortste weg naar huis? Aanmelden en meer informatie: www.museumboerhaave.nl/mju

schateiland boerhaave Deze interactieve tentoonstelling voor kinderen gaat over ontdekkingsreizen in de Gouden Eeuw. Wat doet een arts op het schip, hoe weet de kapitein waar hij heen vaart en wat tref je aan op een onbewoond eiland? Scheep je in en zet koers naar verre windstreken…Erop uit!

Speurtochten

Kinderworkshops in de kerstvakantie Onze populaire knutselworkshops zijn er weer! Maak je eigen hoestdrank (altijd handig in de winter) of knutsel een kerstslinger van planeten! En heb je wel eens van een reken-aap gehoord? Zet het knutselpakket in elkaar en je hebt een aapje dat je helpt met rekenen. Deze rekenhulp wordt trouwens al vanaf 1916 gebruikt!

Doe de klokkenspeurtocht door ons museum, die hebben we samen met Shell opgezet. Aan het einde krijg je een fruitklok die op de energie van een sinaasappel of citroen loopt. En ben je 14 jaar of ouder? Dan hebben we voor jou de wiskunderoute. Met een koffer vol replica’s van instrumenten ga je aan de slag in het museum. Wiskunde was nog nooit zo leuk!

Word Vriend van Museum Boerhaave Draagt u Museum Boerhaave een warm hart toe? Word dan Vriend! Met de steun van onze vrienden kan het museum zijn publiek nog beter bedienen, bijvoorbeeld met bijzondere aankopen of extra activiteiten bij tentoonstellingen. Tegenover uw bijdrage als Vriend staan speciale voordelen. Ook kunt u een collectiestuk dat u aanspreekt adopteren. Nadere informatie en aansprekende voorbeelden zijn te vinden op onze website.

CULTUUR MA AK T JE RIJKER PARTNER VAN DE MUSEUMKAART

Behalve door zijn Vrienden wordt Museum Boerhaave onder meer gesteund door de BankGiro Loterij, Shell, Philips, dsm, lumc en culturele fondsen.

Museum Boerhaave Lange St. Agnietenstraat 10 2312 WC Leiden www.museumboerhaave.nl

Open van dinsdag tot en met zondag, 10.00 – 17.00 uur. Tijdens de kerstvakantie alle

dagen open, behalve op 25 december en 1 januari. Museum Boerhaave ligt in het centrum van Leiden, op 12 minuten lopen van station Leiden Centraal. Betaald parkeren kan op parkeerplaats Haagweg, met een gratis shuttlebus tot aan de deur van het museum.

Colo fo n Redactie Anita Almaši, Dirk van Delft, Annette Los, Ad Maas Eindredactie Anita Almaši, Dirk van Delft Vormgeving Henry Cannon Alle beelden van Philips Company Archives en Philips Research, tenzij anders aangegeven.

Sleutel tot 400 schatkamers Geef ‘m cadeau

De inhoud van deze bijlage valt niet onder redactionele verantwoordelijkheid van NRC Handelsblad.

De Museumkaart biedt toegang tot 400 musea. Met de Museumkaart steunt u de deelnemende musea. Verkrijgbaar à € 49,95/€ 25,- (excl. € 4,95 eenmalige adm. kosten) online, via 0800-0203388 en bij 150 grotere musea.

www.museumkaart.nl

MK_Boerhaave_Adv154x196.indd 1

04-12-2013 15:36:39

100 jaar uitvindingen

Recommend Documents