10 juni 2013 Bijeenkomst ‘sociaal aanbesteden’ Huis der Provincie, Arnhem Verslag
POA de Liemers
Bijeenkomst sociaal aanbesteden
Inleiding Op 10 juni 2013 zijn 130 aanwezigen te gast bij de Platforms Onderwijs Arbeidsmarkt (POA’s) en provincie Gelderland om in gesprek te gaan over sociaal aanbesteden. Een veel besproken onderwerp door zowel overheden als ondernemers. Maar wat verstaan we eigenlijk onder sociaal aanbesteden? En weten we wel van elkaar wie wat doet, maar ook vooral wat we voor elkaar kunnen betekenen? Op al deze vragen werd antwoord gezocht tijdens de bijeenkomst. In dit verslag leest u terug welke punten er plenair, maar ook in de werkgroepen, werden aangehaald. Social Return On Investment SROI is een methodiek voor het meten van de effecten en het rendement van maatschappelijke projecten. SROI maakt doelen, stakeholders, investeringen en effecten van uw activiteiten inzichtelijk. Daardoor bevordert SROI het plegen van gerichte interventies die veranderingen bij uw doelgroep (klanten, cliënten of patiënten) te weeg brengen. Zo realiseert uw organisatie meer maatschappelijke waarde. Bron: sroi.nl Sociaal aanbesteden Sociaal aanbesteden is het zodanig inrichten van uw aanbestedingen dat ook sociale doelen worden gerealiseerd. U kunt bijvoorbeeld een contracteis stellen. Daarbij verplicht de leverancier zich om een bepaald percentage van de aanneemsom (vaak 5%) aan te wenden om mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt of een bepaalde doelgroep in te zetten. U kunt de leverancier ook vragen hoeveel plaatsingen hij kan realiseren en hem daarvoor een plan laten maken. Sociaal aanbesteden wordt ook wel ‘social return’ genoemd. Bron: beso-brabant.nl
Dagopening Dagvoorzitter Arnoud Leerling opent de bijeenkomst. Hij vraagt gedeputeerde Jan Jacob van Dijk naar zijn betrokkenheid bij het onderwerp ‘social return on investment’. De gedeputeerde gaf aan dat het onderwerp bij hem in de genen zit, hij is immers ook actief geweest in de vakvereniging. Ook vanuit zijn opvoeding heeft hij meegekregen dat dit onderdeel is van je sociale verantwoordelijkheid.
Vervolgens schetst Arnoud Leerling de verwachtingen van de middag; de aanwezigen zullen samen op zoek gaan naar verantwoordelijkheden en te nemen acties, waarbij het aandragen van concrete handvatten centraal staat. Over wie gaat het? Sociaal aanbesteden door publieke instellingen levert bijvoorbeeld arbeidsplaatsen op voor mensen die eerder in sociale werkvoorzieningen werden geplaatst en ROC studenten van de laagste niveaus. Deze mensen hebben veelal een afstand tot de reguliere arbeidsmarkt en komen niet zelfstandig aan een baan. Zij verdwijnen in de zogenaamde ‘kaartenbakken’ bij gemeenten en krijgen vaak de beschikking over een uitkering.
2
Vanuit het sociaal aanbestedingsbeleid wordt nu van overheden verwacht dat zij samen met het bedrijfsleven gaan kijken of en hoe deze mensen binnen een regulier bedrijf geplaatst kunnen worden op een functie die voor hen toegankelijk is. Achtergrond: onderzoek Universiteit Twente Cees Veerman spreekt vanuit aannemer KWS namens Bouwend Nederland over het onderzoek naar sociaal aanbesteden in de bouw, waartoe opdracht is gegeven aan de Universiteit Twente. De keuze voor dit instituut lag volgens Cees Veerman voor de hand, gezien de betrokkenheid van de universiteit bij de ondernemers in de regio en het brede draagvlak dat zij hier dan ook ondervinden. Begin dit jaar werd aangevangen met het onderzoek, waarvan de resultaten in het najaar gepresenteerd zullen worden. Ter gelegenheid van de bijeenkomst Sociaal Aanbesteden deelt Cees Veerman daar op vooruitlopend alvast de eerste resultaten met ons. De voornaamste conclusie is op dit moment dat 50% van de gemeenten geen beleid heeft voor sociaal aanbesteden, maar dat de gemeenten wel steeds meer onderling clusteren en afstemming zoeken in concrete activiteiten. Om wethouders verder te stimuleren in het ontwikkelen van een solide beleid raadt Cees Veerman hen aan om in gesprek te gaan met ondernemers. Samen moeten zij sociaal aanbesteden niet benaderen als probleem maar als uitdaging. Met die instelling dienen de wethouders volgens hem ook te kijken naar de mensen met een uitkering; wat zijn de mogelijkheden met de mensen die in de uitkering beland zijn, ook op de langere termijn? Hierop aanhakend komt er vanuit de zaal de vraag waar de voorkeur van Cees Veerman ligt met betrekking tot de kwestie loonsom/aanneemsom. Veerman antwoordt hier op dat 5% van de loonsom de voorkeur heeft. Het aanhouden van deze regeling stimuleert om over het project heen te kijken en mensen binnen het bedrijf te kunnen houden, door hen een gedegen opleiding te bieden. Wederom volgt er een aanvulling uit de zaal; “We moeten niet de contracten, maar de mensen die het betreft voor ogen houden”. De wethouders Wethouder Michiel van Wessem (Arnhem): “Op dit moment werken er ongeveer 100.000 mensen in sociale werkvoorzieningen. Ik ben al lang bij dit onderwerp betrokken omdat ik jaren lang advies heb gegeven aan bedrijven op het gebied van reintegratie. Daarnaast ben ik directeur geweest bij een drietal sociale werkplaatsen. Hier hielp ik mensen die niet zelfstandig aan een baan konden komen door hen een steuntje in de rug te geven. Wat enige tijd de tendens is geweest is dat de sociale werkplaatsen zelf ondernemersactiviteiten gingen initiëren, voornamelijk om het werk dat plaats vond in de sociale werkvoorziening interessanter te maken. Zo gebeurde het bijvoorbeeld dat er binnen Presikhaaf Bedrijven een schoonmaakbedrijf, een schoolmeubelproductiebedrijf en een groenvoorziening werden opgezet. Wat de sociale werkvoorziening nu moet gaan doen is weer focussen op de kerntaak; mensen opleiden en begeleiden. De ondernemersactiviteiten moeten afgebouwd worden. Om deze transitie mogelijk te maken wordt er nu dan ook al samengewerkt met marktpartijen en worden er goede afspraken gemaakt.”
3
Wethouder Johan Kruithof (Apeldoorn): “Ik denk dat er een aantal zaken beter geregeld kunnen worden dan nu in de regelgeving is opgenomen. Als Gemeente Apeldoorn hebben wij een voorbeeldfunctie op het gebied van Social Return on Investment en sociaal aanbesteden. Wij hebben als eerste gemeente het certificaat van de Prestatieladder Socialer Ondernemen ontvangen. De PSO is een instrument van TNO dat meet hoe bedrijven gebruik maken van mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt, hoe zetten ze die structureel in en welke opleidingsmogelijkheden bieden zij hen? Dat wordt met het meetinstrument in kaart gebracht en je wordt uitgedaagd om op de ladder te blijven stijgen. Bedrijven die structureel iets doen aan SROI die krijgen dat certificaat toegekend. Zij werken dus niet alleen op projectbasis met mensen, maar nemen hen ook echt in dienst. Wij vonden het als gemeente zelf van belang om deel te nemen aan de PSO meeting omdat wij vinden dat als je van de ondernemers in je regio vraagt zich socialer op te stellen, je zelf ook met je hoofd op het hakblok moet. Het voordeel is dat je vervolgens weet dat je dezelfde taal spreekt als de ondernemer, zo kun je afspraken maken en elkaar er ook aan houden. Ik nodig de andere wethouders van harte uit om eens te komen kijken hoe wij in onze gemeente omgaan met het sociaal aanbestedingsbeleid.”
4
De ondernemers Jacco Vonhof (voorzitter VNO-NCW Midden) en Reinald van Ommeren vertegenwoordigen de ondernemers tijdens de bijeenkomst. Reinald van Ommeren is directeur van Loohorst, het groenbedrijf in onder andere Ede. 30% van zijn medewerkers valt onder de doelgroep. Volgens hem moeten de desbetreffende mensen gewoon worden ingezet binnen reguliere bedrijven. Reinald van Ommeren benadert hen dan ook niet als mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt, maar als mensen met afstand tot werk. Deze mensgerichte benadering vindt hij erg belangrijk. Hij wil de wethouders dan ook voorhouden dat het gaat om mensen en niet om nummertjes. Het moet volgens Reinald van Ommeren dan ook snel afgelopen zijn met het ‘schuiven’ van mensen. Die aanpak is compleet nutteloos, naar zijn inzien. Een andere aanpak die Reinald van Ommeren graag anders zou zien is die van het proces van aanbesteden: hier moet een duidelijk selectie criterium voor komen voor de eigenschappen van de aanbieder. Nu is het te veel een ‘gun criterium’ na het selectieproces dat de bovenhand heeft. Jacco Vonhof deelt deze optiek en ziet voor de overheid een faciliterende rol weggelegd, zeker als het gaat om de controle op de uitvoering van het beleid. Aan de voorkant moet er vooral vertrouwen zitten volgens hem, aan de achterkant zit de controle. Op die manier wordt het de ondernemer makkelijker gemaakt om zijn sociale rol te vervullen, in plaats van lastiger. Ook Jacco Vonhof geeft nogmaals aan dat de regelingen niet centraal moeten zijn. Deze zijn immers onderhevig aan veranderingen door het kabinet. De mensen; die moeten centraal staan. In het publiek staat Gerrie Ligtelijn op, wethouder en voormalig directeur van Hotel Belmont (Leger des Heils). Als geen ander kent zij de doelgroep inmiddels vanuit zowel bestuursfunctie als de rol van ondernemer. Zij sluit de plenaire gespreksronde treffend af door te concluderen dat het er niet om gaat om of er ondernemers zijn die wel mensen kunnen gebruiken, maar om de mensen wie, die graag een baan willen hebben. Dit zijn volgens Gerrie Ligtelijn mensen die bij ons allemaal horen; die ‘gebruik’ je niet! In de beleidsvorming zijn creativiteit en verbindingen kunnen leggen erg belangrijk. Hiermee geeft ze en inspirerende aanzet tot het volgende programmaonderdeel: de gesprekstafels.
Gesprekstafels Na het plenaire inleidende gedeelte schoven de aanwezigen aan bij de tafels om onder gespreksleiding van de POA secretarissen input te leveren in de vorm van tips en handvatten. Daarnaast werd er meegedacht over regionale acties. De voornaamste conclusies die hier uit voortkwamen zijn:
5
Advies aan de overheden: De overheden wordt aangeraden om als aanbestedende dienst de opdrachten tijdig bekend te maken in de markt zodat bedrijven daarop in kunnen spelen. Heb hierbij ook aandacht voor de kleinere ondernemers; sluit hen niet uit. Communiceer duidelijk wat onder sociaal aanbesteden wordt verstaan en wat je er als aanbestedende dienst samen met werkgevers van wilt maken. Goede voorlichting over het onderwerp naar alle betrokken partijen is dan ook essentieel: de overheden moeten meedenken met de ondernemer, gemeenten moeten op dezelfde manier sociaal aanbesteden en er dient een eenduidige beschrijving van de kwaliteiten van de doelgroep te komen. Sociaal aanbesteden kan veel opleveren maar dan dienen er wel enkele randvoorwaarden vervuld te zijn; bijvoorbeeld realistische verwachtingen over en weer en een goede samenwerking in de keten in de regio (Sociale Dienst, UWV WERKbedrijf en SW) m.b.t de werving en begeleiding van kandidaten. Zorg voor korte lijnen op lokale schaal ! Overheid: ga in gesprek met ondernemers! De ondernemers zouden graag zien dat zij vertrouwen aan de voorkant krijgen en controle aan de achterkant. Ga niet clusteren; zorg er liever voor dat er drempels worden weggehaald. Dit doe je onder andere door helderheid te geven. Probeer dus ook geen gemeente- of provinciegrens te hanteren, voor ondernemers bestaan deze grenzen niet; logischer is de arbeidsmarktregio. Kijk hierbij ook naar de soort werkzaamheden in plaats van de branches in de arbeidsmarktregio. “Hanteer geen dwang”, wordt er uitdrukkelijk meegegeven. Misschien dat dwingende maatregelen wel een discussie op gang kunnen brengen maar het zal er uiteindelijk toe leiden dat werkgevers proberen de regels te omzeilen. Beter is om ondernemers te stimuleren om zich vrijwillig te laten beoordelen op basis van een “prestatieladder” (zoals PSO). Nog mooier is een “certificaat verantwoord ondernemen” om zo ook ondernemers die niet te maken hebben met aanbesteding vanuit gemeenten te stimuleren tot SROI. Maar pas op: tools als de PSO kunnen van nut zijn, maar het kan ook doorslaan naar de andere kant. Er ontstaat dan te veel accent op het labelen. Waar wel streng op toegezien moet worden volgens de aanwezigen is het doorvoeren van een sanctie op niet ingevulde budgetten. De menselijke benadering van sociaal aanbesteden wordt onderstreept door de deelnemers: kijk niet eenzijdig naar de ‘kaartenbakken’ van UWV/ gemeenten; zie het als een uitdaging om mensen die graag willen werken aan een passende baan te helpen. Denk ook niet enkel aan de financiële verantwoording; het gaat om mensen! Tenslotte vragen de ondernemers de provincie en de gemeenten zelf zichtbaar maken wat zij doen aan SROI: zijn kunnen een voorbeeldfunctie vervullen. Advies aan de ondernemers: Ondernemers doen er goed aan sociaal aanbesteden een strategische plek te geven binnen de organisatie (denk hierbij aan directie en verkoop). Laat percentages dan ook los en ga per project het gesprek met de overige betrokken partijen over wat mogelijk en haalbaar is (dit kan ook een selectiecommissie zijn). Maak van sociaal aanbesteden echter geen opzichzelfstaand project; maak er liever sociaal ondernemen in de breedte van!
6
Het verdient aanbeveling om binnen de organisatie een persoon aan te wijzen die specifiek de begeleiding van de doelgroep op zich neemt. Deze persoon moet zich er van bewust zijn dat de aandacht die de werknemers behoeven, verschilt per individu. Professionals moeten hun communicatiemogelijkheden richting met name etnische groepen vergroten, om individuele kandidaten beter te kunnen begeleiden (toegang tot groepen via ‘sleutelfiguren’). Niet alleen bij de begeleiders, ook bij de werving & selectie professionals moet er meer kennis over sociaal aanbesteden en de doelgroep ontstaan. Advies aan onderwijsinstellingen: Onderwijsinstelling –ook aangesloten bij de Platforms Onderwijs Arbeidsmarkt- krijgen het advies om mensen te laten kiezen voor ‘beroepen met kansen’. Het is nu zo dat verwachtingen niet altijd uitkomen, waardoor jongeren ‘afglijden’ en misschien hun studie niet afmaken. Mensen hebben immers het meeste succes hebben met dingen die ze ‘willen’ doen. Motiveer jongeren door hen de ruimte te geven voor ontwikkeling met uitzicht op een toekomst perspectief. Dit perspectief moet echter wel realistisch zijn; houdt voor ogen of er ook daadwerkelijk banen zijn voor deze mensen, wanneer zij het opleidingstraject doorlopen hebben. Maak heldere afspraken met ondernemers over mogelijkheden van opleiding van de doelgroep. Laat de werkgever zelf vertellen/bepalen welke kwaliteiten hij/zij nodig heeft. Houdt de ondernemer echter wel duidelijk voor dat niet alles te kwalificeren is.
Algemeen Samenwerking is cruciaal; zowel samenwerking tussen gemeenten in een arbeidsmarktregio als ook samenwerking tussen gemeenten, ondernemers en onderwijs. Respecteer elkaars positie, elkaars verantwoordelijkheden en elkaars belangen. Waar een wil is, is een weg. Sociaal aanbesteden moet vooral voortkomen uit een intrinsieke motivatie van alle betrokken partijen bij dit “spel”. En tot slot, nogmaals; stel de mens centraal en niet het beleid, de regels, protocollen, keurmerken etc… ! Afsluiting Dagvoorzitter Arnoud Leerling sluit de bijeenkomst af met een plenaire bespreking van de bovenstaande resultaten. Het is duidelijk: iedereen wil iets doen om het beleid én de praktijk rondom sociaal aanbesteden te verbeteren. Alle drie de aanwezige O’s: de overheid, de ondernemers en het onderwijs. Maar wie nou precies wat moet en gaat doen, blijft moeilijk. Wat wel voorop staat is dat Sociaal Maatschappelijk Ondernemen niet langer alleen maar een ‘marketing instrument’ is voor bedrijven en instanties. Hij dankt de aanwezigen voor hun input en het helder maken van de vraagstukken die nu bestaan bij de betreffende partijen. Hoe nu verder? Daarover kan nu op regionale schaal verder worden gesproken. Mogelijk via de Platforms Onderwijs Arbeidsmarkt. Wordt vervolgd dus!
7
De bijeenkomst ‘sociaal aanbesteden is een gezamenlijk initiatief van de zeven Gelderse Platforms Onderwijs Arbeidsmarkt (POA’s) en provincie Gelderland. De POA’s in Gelderland verzorgen in eigen regio de afstemming tussen ondernemers, onderwijs en overheid. Het POA signaleert kraptes en kansen in verschillende sectoren en adviseert bij het opstellen van projecten, die voortkomen uit vraag van vooral ondernemers. Hieronder de contactgegevens van de POA secretarissen: POA Achterhoek Liesbeth Laman Trip,
[email protected], 0543 788726 POA Arnhem Henk Korten,
[email protected], 06 51495946 POA de Liemers Marc Samuels,
[email protected], 06 42300640 POA Noord-Veluwe Gerrit Marskamp,
[email protected], 0341 474436 POA Valleiregio Atse Nederveen,
[email protected], 0318 699220 RAAK Gert Veenendaal,
[email protected], 0344 638519 Angela Berende,
[email protected], 0344 638555 Stedendriehoek Hans van Uden,
[email protected], 055 5802880 Niels Strang,
[email protected], 055 5801947
8
