1. Toonaangevende duurzame wijk Ruimtelijke Hoofdstructuur Raamwerk en deelgebieden Uitgangspunten voor verdere uitwerking 9

RIS181471b_13-OKT-2011

Inhoud

1.

Toonaangevende duurzame wijk

3

2.

Ruimtelijke Hoofdstructuur 2.1 Raamwerk en deelgebieden 2.2 Uitgangspunten voor verdere uitwerking

7 7 9

3.

Duurzaamheid uitgewerkt 3.1 Brede definitie voor duurzaamheid 3.2 Proeftuin 3.3 Natuurlijke en natuurrijke wijk in de stad 3.4 Triple R: voor energie, water en materialen: Reduce, Re-use & Recycle

10 10 12 13 14

4.

Uitvoeringsstrategie 4.1 Faciliteren: ruimte voor initiatief 4.1.1 Juridisch-planologisch kader en financiële uitvoerbaarheid 4.1.2 Faciliteren van marktinitiatieven 4.1.3 Faciliteren particulieren initiatieven en kleinschalig opdrachtgeverschap 4.2 Regie op samenhang en duurzaamheidsambities 4.3 Financieel-organisatorisch model 4.3.1 Stromenexploitatie 4.3.2 Stimuleringsregeling 4.4 Fasering

15 15 15 16 17 18 19 20 23 23

5.

Uitgangspunten per deelgebied 5.1 Prestaties formuleren per deelgebied

24 24

2 Uitvoeringsplan Eramusveld Den Haag

1. Toonaangevende duurzame wijk Erasmusveld in Den Haag wordt zo bijzonder, dat je zou willen dat het normaal was. En dat is ook de bedoeling. In de voormalige stadsrand tussen Wateringse Veld en Den Haag Zuidwest ontstaat de komende jaren een groene en duurzame wijk die internationaal toonaangevend wordt op het gebied van energie, water, omgang met materialen, groen, gezondheid, mobiliteit en veiligheid. Bewoners, volkstuinverenigingen, ondernemers en sportclubs bouwen hier samen aan een fijne plek voor iedereen. In Erasmusveld Den Haag wordt de energie duurzaam opgewekt, water gezuiverd en afval gerecycled. Er is volop ruimte voor ecologie, groen, sport, ondernemerschap en recreatie. Verkeer en vervoer, inclusief parkeren, worden duurzaam en innovatief aangepakt. Bewoners werken met elkaar samen aan de inrichting en het beheer van hun straat en de omgeving. De volkstuinen ontwikkelen zich in overleg met de buurt tot openbare volkstuinparken. Samen met de sportverenigingen ontstaat een basis voor nieuwe maatschappelijke voorzieningen, zoals kinderopvang en buurtactiviteiten. Erasmusveld wordt levendig en duurzaam! De brede benadering van duurzaamheid in Erasmusveld betekent dat prestaties op het terrein van People, Planet en Prosperity op hoog niveau worden gebracht, met elkaar in evenwicht moeten zijn en elkaar zelfs versterken. Na vaststelling van het masterplan is met betrokkenen op verschillende bijeenkomsten verder gesproken over de ambities. Dit heeft geleid tot de volgende uitgangspunten voor de ontwikkeling van het gebied: • Erasmusveld is er voor iedereen. Bewoners en gebruikers bouwen samen aan hun omgeving en hun leven. De ontwikkeling van de wijk is een geleidelijk proces. • Erasmusveld verbindt. Zowel omdat Erasmusveld de ruimtelijke schakel tussen, en een ontmoetingsplek voor Wateringse Veld en Den Haag Zuidwest vormt, als door de grote betrokkenheid van de bewoners/eindgebruikers bij de ontwikkeling en het beheer van de wijk. • Erasmusveld luistert naar het landschap. De bestaande landschappelijke en cultuur-historische waarden blijven waar mogelijk behouden of worden versterkt. Het blijft een groene long in een stedelijk landschap. De natuurlijke omgeving nodigt uit tot hoge ambities voor de thema’s energie, bodem, water, lucht en flora & fauna en voor de functies spelen, sporten, tuinieren en ontmoeten.


• Erasmusveld wortelt in de geschiedenis: onder het moderne maaiveld ligt een prehistorisch landschap dat al 5000 jaar gelden een aantrekkelijke locatie was voor bewoning. De resten hiervan worden duurzaam veiliggesteld door archeologievriendelijk bouwen of, als behouden niet mogelijk is, archeologische vindplaatsen op te graven. • Erasmusveld wordt een klimaatbestendige en -neutrale wijk, waar kringlopen van energie, water en materialen nauw op elkaar aansluiten en in samenhang met elkaar als natuurlijk organisme functioneren. • Erasmusveld levert duurzame energie; de wijk is op jaarbasis niet afhankelijk van externe energie. Er is op termijn geen aansluiting op het aardgasnet. • Erasmusveld houdt regenwater zo veel mogelijk in het gebied en dit wordt waar mogelijk ingezet voor huishoudelijke functies. Het oppervlaktewatersysteem bepaalt mede de structuur van de wijk en biedt hoge gebruik-, en belevingswaarden. En het drinkwatergebruik per bewoner zal ver onder het landelijk gemiddelde liggen. • Erasmusveld houdt niet of nauwelijks afval over. Organische stromen, waaronder een deel van het afvalwater, worden benut voor energieopwekking, nutriëntenwinning en compost; andere producten en fracties worden creatief hergebruikt en gerecycled. Uitvoeringsstrategie Om een innovatieve wijk te realiseren is ook een innovatieve manier van ontwikkelen noodzakelijk. Mensen dragen bij aan, worden medeverantwoordelijk voor en hebben zelf ook het grootste profijt van de oplossingen. Doordat er binnen de kaders veel ruimte is voor eigen initiatief van bewoners, gebruikers en marktpartijen neemt het draagvlak voor en succes van de duurzame oplossingen toe. Iedereen wordt uitgenodigd tijd en kennis te delen. We noemen dit open source-gebiedsontwikkeling. Nu de traditionele gebiedsontwikkeling tegen haar grenzen aan loopt, krijgt de vernieuwende aanpak nog een extra dimensie. Hoe draagt de aanpak bij aan een realistische en haalbare ontwikkeling? Innovatieve aanbestedingen en exploitatievormen van maatschappelijke voorzieningen, en bewonersparticipatie bij de bouw van de woningen moeten zorgen voor een hoge kwaliteit, comfort en een grotere flexibiliteit. Door in plaats van een integrale gebiedsontwikkeling niet langer zelf het initiatief te nemen, maar in te zetten op kleinschalige initiatieven en verrassende samenwerkingen, met betrokken en enthousiaste initiatiefnemers, wordt de kracht van de samenleving maximaal benut. 4 Uitvoeringsplan Eramusveld Den Haag

De aanpak van de gemeente is erop gericht deze initiatieven te accommoderen en in te bedden in de ontwikkeling van de wijk. Dat vraagt een andere houding van de gemeente: inspireren, faciliteren, uitdagen, stimuleren in plaats van zelf het initiatief nemen. Het is essentieel dat de gemeente als betrouwbare partner dat proces begeleidt en faciliteert. Door heldere kaders te scheppen wordt duidelijk welke ruimte er is voor partijen in het gebied, en door tijdig afstand te nemen, worden partijen uitgedaagd zelf invulling te geven. Positionering van deze notitie Na de vaststelling van het masterplan Erasmusveld-Leywegzone eind 2008, is met betrokkenen verder gewerkt aan de uitwerking van het masterplan en de ambities. In dit uitvoeringskader wordt de ambitie van Erasmusveld als duurzaamste wijk van Nederland uitgewerkt door de relevante thema’s en waar mogelijk de beoogde prestaties te benoemen. Dit uitvoeringskader vormt daarmee het kader waaraan initiatieven voor de verdere ontwikkeling van (delen van) Erasmusveld worden getoetst. Daarbij geldt dat overige relevante weten regelgeving van de gemeente en andere overheden onverminderd van toepassing blijft. Het gevolg van een aanpak gericht op het faciliteren van initiatieven in combinatie met de gewenste innovatieve ontwikkeling is dat er ook genoeg ruimte moet zijn voor eigen ideeën en inbreng van betrokken partijen Bovendien zullen die ideeën zich ook in de loop van de tijd verder ontwikkelen. Dit betekent dat de plannen niet zijn dichtgetimmerd en dat binnen de geformuleerde randvoorwaarden ruimte voor inbreng en uitwerking van derden niet alleen gewenst, maar zelfs vereist is. Omdat technologische ontwikkelingen elkaar snel opvolgen en het gevolg van de gewenste innovatie is dat ideeën en technieken ook voor de gemeente een afwijking van bekende werkwijzen zal betekenen, blijft maatwerk altijd mogelijk. Daarom wordt geadviseerd om bij het uitwerken van een initiatief de ideeën voor de beoogde ontwikkeling vroegtijdig met de gemeente Den Haag af te stemmen.


Plangebied Erasmusveld Den Haag


2. Ruimtelijke hoofdstructuur De hoofdopzet van Erasmusveld is vastgelegd in het masterplan Erasmusveld-Leywegzone. Hierin is bepaald wat de verhouding is tussen groen, ecologische zones, volkstuinen, sportvelden, voorzieningen, (woning)bouw en andere functies. Tevens is de groenblauwe hoofdstructuur aangegeven die samen met de hoofdinfrastructuur het raamwerk voor het gebied vormt. Het masterplan is een plan op hoofdlijnen en geen afgerond eindontwerp. Gelet op de wens om ruimte te bieden aan initiatieven met veel mogelijkheden voor eigen inbreng, is een afgerond eindontwerp ook niet wenselijk. 2.1 Raamwerk en deelgebieden Een belangrijke ambitie van het masterplan is het beter verbinden van Wateringse Veld met Den Haag Zuidwest. Dit leidt er toe dat er sterk is ingezet op de verbetering van de kwaliteit van de Noordzuidverbindingen in de vorm van de Laan van Wateringse Veld en de Leyweg. Samen met de van oudsher sterker ontwikkelde haaks daarop gelegen verbindingen (gekoppeld aan de oude strandwallen) ontstaat een raamwerk van “lange lijnen” als drager van de toekomstige ruimtelijke kwaliteit van het gebied. Door in Erasmusveld de historische diagonale lijn met hoekverdraaiing ten opzichte van de Erasmusweg aan dit raamwerk toe te voegen, krijgt het Erasmusveld een eigen interne drager als onderdeel van de planstructuur: het ecolint. De uitwerking van het masterplan in combinatie met de wens om ruimte te bieden aan initiatieven heeft geresulteerd in het aangepaste kaartbeeld op pagina 8. In dit kaartbeeld is de ruimtelijke hoofdstructuur van het gebied opgenomen en is per deelgebied de beoogde hoofdfunctie aangegeven. Verschillen ten opzichte van het masterplan De hoofdstructuur in het masterplan is vertrekpunt voor de uitwerking van Erasmusveld. Op een aantal punten zijn aanscherpingen en wijzigingen doorgevoerd, voortkomend uit onder meer de behandeling in de gemeenteraad tijdens de vaststelling van het masterplan: • de schijnbaar gedetailleerde uitwerking is waar mogelijk losgelaten (verkavelingen, precieze begrenzingen), zodat ruimte ontstaat voor een genuanceerdere uitwerking en een grotere inbreng van andere partijen. Doel is meer flexibiliteit in de uitwerking te creëren, en ruimte te geven aan oplossingen die ten tijde van het opstellen van het masterplan nog niet konden worden voorzien; • de bio-klimatische (woon)toren, die in het masterplan aan de rand van volkstuin Nooitgedacht ingetekend stond, is op deze plek komen te vervallen. Samen met initiatiefnemers wordt een alternatieve locatie in het gebied onderzocht. 7 Uitvoeringsplan Eramusveld Den Haag


2.2 Uitgangspunten voor verdere uitwerking • De ruimtelijke hoofdopzet leent zich voor veel variatie tussen de verschillende deelgebieden, aansluitend bij de kenmerken van de plek. Dit sluit aan bij de ambitie om binnen Erasmusveld de veelzijdigheid van duurzame ontwikkeling in beeld te brengen. • Het groenblauwe raamwerk verbindt de deelgebieden en zorgt voor eenheid. • De verschillende deelgebieden hebben een hoofdfunctie. Dit wil niet zeggen dat het strikt gescheiden werelden betreft. Juist de synergie tussen en menging van verschillende functies dragen bij aan een interessant gebied. • Erasmusveld is een laboratorium en tegelijkertijd ook een fijne wijk om te wonen. De bedoeling is om per deelgebied te komen tot enkele innovaties, bovenop een brede basis van bewezen technieken en concepten. Sportcluster Voor het sportcluster wordt gestreefd naar een meer compacte en innovatieve inrichting, geconcentreerd tussen Leyweg, ecolint, Laan van Wateringseveld en de Noordweg. Op initiatief van betrokken partijen worden de mogelijkheden voor deze clustering verder onderzocht. Omdat hierover nog geen besluitvorming heeft plaatsgevonden, is dit vooralsnog niet in het kaartbeeld verwerkt. Ecolint Het ecolint is een van de belangrijkste ruimtelijke dragers van het gebied. Het ecolint heeft meerdere functies en vormt een structuur waarlangs natuur, recreatie en langzaam verkeerroutes zich ontwikkelen. Enerzijds verbindt het ecolint de ecologisch interessante plekken in Erasmusveld met elkaar en met de grotere groengebieden daarbuiten en anderzijds vormt het een fijnmazige routestructuur die de diverse voorzieningen zoals de te handhaven volkstuinen en deelgebieden met elkaar verbindt. Het is daarom van belang dat het ecolint een eenduidig en continu karakter krijgt. Door te handhaven volkstuincomplexen in de grotere groen- en wandelstructuur te integreren wordt bijgedragen aan de transformatie naar openbare tuinparken. Archeopad In de ondergrond van het Erasmusveld ligt een landschap begraven dat ruim 5000 jaar geleden werd gevormd door zee, zand en water. In de Nieuwe Steentijd vestigden zich op een strandwal de eerste bewoners, maar ook in latere perioden, zoals de IJzertijd en Romeinse tijd, was Erasmusveld een aantrekkelijke plaats om te wonen. Ook op het gebied van cultuurhistorie en archeologie geldt een hoog ambitieniveau. De geschiedenis van deze plaats en de bewoners uit het verleden wordt zichtbaar en beleefbaar door archeologische informatie te gebruiken als inspiratiebron voor het ontwerp van het ecolint en overige (openbare) ruimte. 9 Uitvoeringsplan Eramusveld Den Haag

3. Duurzaamheid uitgewerkt In Erasmusveld zit duurzaamheid in de haarvaten van de wijk en is dan ook overal terug te vinden. De ene keer in het oog springend en beleefbaar, de andere keer subtiel verwerkt in dagelijkse oplossingen. Op basis van de ruimtelijke hoofdstructuur en de uitgangspunten voor het ontwerp kunnen we de duurzaamheidsambities in Erasmusveld - letterlijk - een plek geven. 3.1 Brede definitie voor duurzaamheid Eigenlijk mag je alles wat in de wereld al eens bedacht is bij de term duurzaamheid in Erasmusveld onderbrengen. Of het nu ecologie, bouwbiologie, integrale ontwikkeling, organische architectuur, gezond bouwen, permacultuur, Cradle to Cradle, ‘People Planet Profit’ of klimaatneutraal heet. Vanzelfsprekend bedoelen we dan wel de ambitieuze en enthousiasmerende varianten van al deze insteken. De ietwat saaie maar heldere basisdefinitie die we hanteren voor duurzaamheid in Erasmusveld is: • het bevorderen van de vitaliteit van mensen, ecosystemen en organisaties; • het vergaand beperken van schade aan natuur, milieu en gezondheid. Staalkaart duurzaamheid: Karakteristieke keuzes In een gebied van meer dan 50 hectare, waar minstens 600 – 800 woningen in combinatie met diverse voorzieningen zullen komen, is ruimte voor verscheidenheid en verrassende combinaties. De locatiekenmerken van de verschillende deelgebieden bieden vaak al aanleiding voor de domeinen/thema's waar het loont om hoog in te zetten en welke domeinen/thema's minder voor de hand liggen. Door variatie in inrichting en duurzaamheidsdomeinen tussen de deelgebieden, leent Erasmusveld zich er voor om een staalkaart op het gebied van duurzame gebiedsontwikkeling te worden. De ervaring met duurzaam bouwen in Nederland leert dat de meest opvallende projecten hun basis vinden in het durven maken van keuzes in de definitiefase. Wanneer betrokkenen de tijd nemen om eisen, wensen en dromen met elkaar te delen en te benoemen wie welke invloed en mogelijkheden zal aanwenden, dan worden keuzes gemaakt die tijdens het verdere proces worden volgehouden, ondanks beren op de weg die er altijd zijn. Het maken van inhoudelijke/technische keuzes kan op meerdere manieren. Bijvoorbeeld langs de lijn van thema’s (of clusters daarvan) of via een conceptuele insteek. Een uitwerking met keuzes voor de deelgebieden op basis van de locatiekenmerken is in bijlage 1 opgenomen.


Now - New - Next Per deelgebied en zelfs per woning of complex zullen bij alle denkbare thema’s verschillende ambitieniveaus worden gehanteerd. Voor dit denken in niveaus hanteren we het Now - New - Next principe. Now is wat nu al gemakkelijk beter kan worden gedaan dan wettelijk of gangbaar is; New realiseert een trendbreuk in de zorgelijke ontwikkelingen in de maatschappij, leidt juist tot positieve kwaliteiten, en vraagt om een andere benadering van het ontwerp; Next vertegenwoordigt de zoektocht naar het best haalbare, zal deels experimenteel van karakter zijn en daardoor soms ook een uitzondering op regels vereisen. Drie samenhangende hoofdlijnen voor het hele gebied Vanuit alle uitgangspunten voor het gebied is het zeker mogelijk ook op hoofdlijnen richting te geven aan wat duurzaamheid in Erasmusveld is, meer concreet en kaderstellend dan in eerdere plandocumenten en studies, maar voldoende ruim voor inbreng van velen. Gekozen is voor drie hoofdprincipes met betrekking tot doelstellingen en criteria: 1. proeftuin; 2. natuurlijk en natuurrijk; 3. triple R (Reduce, Re-use & Recycle): kringlopen sluiten en stromen managen.


3.2 Proeftuin • Erasmusveld is een excellent voorbeeld van duurzame stedenbouw en integrale gebiedsontwikkeling. Een grote variatie in het hele gebied wordt gecombineerd met karakteristieke keuzes per deelgebied. Er wordt vergaand en opbouwend samengewerkt tussen alle betrokkenen, wat begint met het delen van kennis en inzichten. • De wijk is nooit af: door gefaseerde ontwikkeling en continue innovatie is er tot in lengte van dagen sprake van een levendige en aantrekkelijke omgeving. Er is een flexibele ruimtelijke opzet, er worden kansen geboden voor tijdelijke functies en functieveranderingen. • Bewoners en gebruikers hebben een centrale rol in ontwikkeling, uitvoering, exploitatie en beheer, onder andere door zelfrealisatie en vergaande participatie. Bepaalde gebiedsdelen worden in mandeligheid uitgegeven voor collectief beheer. Zo mogelijk leiden invloed en verantwoordelijkheid tot persoonlijke ontwikkeling en empowerment in bredere zin. • Wonen moet aangenaam en betaalbaar zijn. • Erasmusveld is innovatief in mobiliteit: een wijk die fietsen, wandelen en gebruik van openbaar vervoer aanmoedigt en er voor zorgt dat de auto niet altijd de eerste keus is. Dit komt onder meer tot stand door flex/thuiswerkfaciliteiten in de wijk, woon/zorgcombinaties, car-sharing, faciliteiten voor elektrische auto's, en autovrije zones. En niet te vergeten door de goede verbinding met het stadscentrum via RandstadRail of een opwaardering van de bestaande tramverbinding tot met randstadrail vergelijkbare kwaliteit. • Een tolerant bestemmings- en welstandsregime maakt innovaties en eigen inbreng daadwerkelijk mogelijk. • Alles bij elkaar ontstaat er een evenwichtige mix van vernieuwing, experimenten en bewezen technieken. • Binnen het hoofdprincipe van de proeftuin passen concepten als Solids, multifunctionele accommodaties, Seats2Meet, woonwerkwoningen, muzikantenwoningen, ambachtelijke bedrijvigheid, beschermde woongroepen, meergeneratiewoningen, high-tech architectuur, rolstoelroutes en toegankelijke tramhalte, tijdelijke themakampen en vele andere.


3.3 Natuurlijke en natuurrijke wijk in de stad • Erasmusveld luistert naar het landschap: De bestaande landschappelijke waarden blijven behouden en worden versterkt. • De ecologische zones vormen de drager van het gebied en laten zien dat de biodiversiteit in de stad verrassend rijk kan zijn. • Natuur wordt geïntegreerd op alle schaalniveaus, tot aan de voordeur. Wonen in Erasmusveld doe je iets meer buiten en in sterkere relatie met buiten dan in andere wijken. Het is gemakkelijk om vanuit je woning een luchtje of een lichtje te scheppen, ook wanneer je in een appartement woont. • Resten van de bewoningsgeschiedenis van Erasmusveld zijn onder de grond bewaard gebleven en vormen een inspiratiebron voor de nieuwe inrichting en kunnen op verschillende manieren worden vertaald in zichtbare bijdragen aan de openbare ruimte, natuur en ecologie. • Erasmusveld biedt ruimte voor wat natuurlijkerwijs goed is voor mensen: tuinieren, sporten, spelen en ontmoeten. Daarbij is er aandacht voor gezonde binnenmilieus en bijzonder toegankelijke gebouwen en buitenruimtes voor wie beperkingen heeft aan het bewegingsapparaat of zintuigen. • Duurzaamheid en biodiversiteit zijn herkenbaar en begrijpelijk in Erasmusveld, door robuuste groene buitenruimte, door verrassende en verzorgde architectuur, door zichtbare duurzame technieken aan gebouwen en in de buitenruimte en door uitnodigende voorzieningen voor spelen, bewegen en ontmoeten. • Door aanleg van extra oppervlaktewater met flexibel peilbeheer, door weinig verharding en door toepassing van levend groen aan gebouwen wordt het hitte-eilandeffect uit deze stadswijk geweerd en kan de wijk tegen overvloedige regenval. Voor volledige bestendigheid tegen ‘extreme’ weersomstandigheden worden ook op gebouwniveau bouwen installatietechnische maatregelen genomen. • Veel oevers zijn natuurlijk ingericht en het oppervlaktewater heeft voldoende kwaliteit voor planten, dieren, spelende kinderen en gebruik in tuinen. • Binnen dit hoofdprincipe passen concepten als earthships, bio-eco-logisch bouwen, kruipruimteloos bouwen, "drijvende" gebouwen, bio-klimatisch gebouw, organische architectuur, daglichtgebouwen, ‘bed op balkon’, healing environment, water- of amfibische woningen, Brabantwoning, permacultuur, stadslandbouw, eetbaar landschap, moestuinen, erf met kippen, levende geluidwal, groene daken en gevels, boomwoningen, klimbomen, avontuurlijke of waterspeelplaatsen, kindlint, (aantakking op) fietssnelwegen, wijkrestaurant, sport-BSO en vele andere.


3.4 Triple R-principe voor energie, water en materialen: Reduce, Re-use & Recycle • Erasmusveld wordt per saldo (per jaar) een energieleverende en een CO2-absorberende wijk. • Het gebouwgebonden energiegebruik is erg laag door vergaande isolatie, bewuste zonne-oriëntatie, compartimentering en hoogefficiënte installaties. Er is geen aansluiting op aardgas, hoogstens als transitiemaatregel. • De verschillende stromen energie, water en materialen en afval worden op wijkniveau met elkaar in verband gebracht, collectief beheerd en optimaal ingezet. Ook de kostenefficiency is hoog. • Duurzame energiebronnen komen aan het leeuwendeel van de energievraag tegemoet: aardwarmte, aardkoelte, windstroom, zonnestroom, zonnewarmte, biogas en bio-stroom. Vooral zonne-energie ligt in deze omgeving voor de hand, maar ook het aansluiten van (delen van) Erasmusveld op collectieve systemen behoort tot de mogelijkheden, bijvoorbeeld door het stadsverwarmingssysteem van Wateringse Veld met de Geothermie in Den Haag Zuidwest te combineren. • GFT-afval, groenafval van (volks)tuinen en sportvelden en zwart water worden in een biovergistingsinstallatie omgezet in energie, water en enkele bruikbare mineralen. De energieopbrengst ligt in de orde van 50.000 tot 100.000 kWh per jaar, dus dat is beperkt. Het vermijden van afvoer van stoffen en vervuiling naar buiten de wijk is wel een aanmerkelijke prestatie. Een belangrijk effect is ook het terugwinnen van (op korte termijn snel schaarser wordende) nutriënten als nitraten en fosfor. Bij conventionele behandeling gaan deze nutriënten verloren. Op termijn is er geen aansluiting op het conventionele riool nodig. • Bouwmaterialen hebben een lange of bij de functie passende levensduur en zijn zoveel mogelijk herbruikbaar en upcyclebaar. Uit bouwmaterialen komen geen schadelijke stoffen vrij voor mensen, dieren en biosystemen. • In Erasmusveld is het gemakkelijk om bijzonder zuinig te zijn met drinkwater. Regen- (en eventueel ander grijs) water worden in de wijk op natuurlijke wijze gezuiverd en vervolgens waar mogelijk hergebruikt voor passende functies. Tegen de duurzaamheids- en gebruikskwaliteit van het drinkwater van Dunea kan niets op, dus dat wordt ingezet voor hoogwaardige functies. • Binnen dit hoofdprincipe passen concepten als autarkie, cradle to cradle, living machine, allesverzamelgebouw, kringloopbedrijvigheid, Brabantwoning, passiefhuizen en andere laagenergiewoningen, stro(balen)bouw, houtskeletbouw en vele andere.


4. Uitvoeringsstrategie Het proces is in de eerste plaats een middel tot het doel. Het doel is in dit geval om tot een klimaatbestendige en neutrale wijk met een grote gemeenschapszin te komen, waar het nu en in de toekomst prettig wonen is. De betrokkenheid van veel verschillende partijen is daarvoor van groot belang, zowel in de voorbereidende fase, als bij de uitvoering, en in het gebruik en beheer. Al deze betrokkenen beschikken over de kennis en expertise die nodig is om Erasmusveld tot een toonaangevende duurzame wijk te maken. De rol van de gemeente is er op gericht om de betrokkenheid van al deze partijen te faciliteren.

Faciliteren Kader Gemeente

Tegelijkertijd is het niet de bedoeling dat bij de ontwikkeling van Erasmusveld “eilandjes”ontstaan zonder relatie met elkaar. Bovendien moet het geheel meer zijn dan "de som der delen". Daarvoor is het van belang dat oplossingen op het juiste schaalniveau worden gezocht. Vaak is dat het niveau van de woning, maar soms ook het niveau van de buurt, de wijk of daarboven. De ontwikkelstrategie kent daardoor twee pijlers. Enerzijds ruimte bieden voor eigen initiatief, anderzijds regie op het geheel om de ontwikkeling van de verschillende deelgebieden op elkaar af te stemmen en de kansen die er met name op het gebied van duurzaamheid op hogere schaalniveaus zijn, te benutten. 4.1 Faciliteren: ruimte voor initiatief De gemeente neemt niet langer zelf het initiatief voor de ontwikkeling van de deelgebieden, maar biedt ruimte aan marktpartijen en particulieren om met eigen initiatieven te komen. Uitgangspunt is dat initiatieven betrekking hebben op grond die in eigendom is van de initiatiefnemer en dat de initiatiefnemer zelf volledig verantwoordelijk is voor zowel de grond- als de bouwexploitatie.

Voorstel

Voorstel Voorstel

Initiatiefnemers

4.1.1 Juridisch-planologisch kader en financiële uitvoerbaarheid Op dit moment vigeert voor Erasmusveld het bestemmingsplan Wateringse veld (vastgesteld 06-06-1996) en het paraplu-bestemmingsplan Archeologie. Gedeputeerde Staten heeft op voorstel van de Gemeenteraad het besluit genomen om de geldigheid van o.a. het vigerende bestemmingsplan Wateringseveld, te verlengen (op grond van art. 33 WRO oud, 8-11-2007, nr 137) tot 06-06-2016 . Dit betekent dat de raad het huidige bestemmingsplan voor die datum dient te herzien. Omdat de beoogde ontwikkeling van Erasmusveld als toonaangevende duurzame wijk voor het merendeel niet past binnen het geldende bestemmingsplan, kan een particulier of marktinitiatief alleen worden gefaciliteerd indien het geldende juridisch-planologisch kader wordt aangepast. Dit kan door


middel van een wijziging van het geldende bestemmingsplan of het verlenen van een omgevingsvergunning, waarbij wordt afgeweken van het vigerende bestemmingsplan. De wijziging van het juridisch-planologisch kader is slechts mogelijk indien dit leidt tot een goede ruimtelijke ordening en is gebaseerd op een goede ruimtelijke onderbouwing. Het moment waarop een deelgebied wordt ontwikkeld is afhankelijk van de initiatiefnemers. Bovendien zal de exacte invulling van de deelgebieden ook voor een groot deel worden bepaald door de initiatiefnemers. Er wordt daarom niet gekozen voor het voor heel Erasmusveld opstellen van één groot op ontwikkeling gericht bestemmingsplan. De kans zou dan namelijk groot zijn dat het bestemmingsplan tegen de tijd dat een initiatief voldoende concreet is als te knellend wordt ervaren, of dat het bestemmingsplan dermate globaal is dat te weinig richting aan de beoogde prestaties kan worden gegeven. Daarbij is de gemeente ook verantwoordelijk voor de economische uitvoerbaarheid van een bestemmingsplan. Voorafgaand aan het moment van vaststellen van een bestemmingsplan moet de gemeente daarom beoordelen of het bestemmingsplan economisch uitvoerbaar is. Dit kan door het opstellen van een exploitatieplan of door het afsluiten van anterieure overeenkomsten met de initiatiefnemers. Hiermee wordt onder andere het wettelijk verplichte kostenverhaal geregeld. Gelet op de strategie gericht op het faciliteren van particuliere of marktinitiatieven, heeft het de voorkeur om op basis van overleg met de initiatiefnemer een anterieure overeenkomst af te sluiten. 4.1.2. Faciliteren van marktinitiatieven Indien een initiatief voldoende perspectief biedt voor ontwikkeling zal per ontwikkeling een anterieure overeenkomst worden afgesloten en vervolgens het juridisch-planologisch kader worden aangepast. Daarvoor is, als gezegd, een goede ruimtelijke onderbouwing noodzakelijk. De gemeente biedt in dat kader aan initiattiefnemers aan om, indien door de initiatiefnemer gewenst, de ontwikkeling extra te faciliteren door het opstellen van een planuitwerkingskader. Dit planuitwerkingskader dient er toe het plan aan de criteria van een goede ruimtelijke onderbouwing en het door de gemeente voor Erasmusveld gehanteerde ambitieniveau te laten voldoen. Het planuitwerkingskader sluit aan bij de in dit uitvoeringskader Erasmusveld benoemde uitgangspunten ten aanzien van de duurzaamheidsambities en zal verder onder andere ingaan op het stedenbouwkundige programma van eisen, verkeerskundige en programmatische aspecten voor de ontwikkeling van betreffende locatie. Het planuitwerkingskader zal worden vastgelegd in een door het College van Burgemeester en Wethouders vast te stellen z.g. Nota van Uitgangspunten voor de ontwikkeling. Binnen het planuitwerkingskader kan de initiatiefnemer de ideeën verder zelf uitwerken tot een bouwplan waarvoor vergunning wordt aangevraagd. 16 Uitvoeringsplan Eramusveld Den Haag

De initiatiefnemer kan er echter ook voor kiezen om het initiatief zelfstandig verder uit te werken en direct via het Wabo-loket een vergunningsaanvraag in te dienen. De gemeente zal de aanvraag, indien deze aan de indieningsvereisten voldoet in behandeling nemen. In dat geval beperkt de gemeente zich tot de toetsende rol. 4.1.3. Faciliteren particuliere initiatieven en kleinschalig opdrachtgeverschap Bewoners en andere eindgebruikers van het gebied zijn de belangrijkste doelgroepen van de planontwikkeling. Door maximale eigen inbreng van bewoners en eindgebruikers worden oplossingen gevonden die mensen goed kunnen en willen gebruiken. Deze oplossingen worden succesvoller toegepast en leiden tot grotere tevredenheid en woonplezier. Door het initiatief meer bij de eindgebruiker te leggen, neemt bovendien de afzetzekerheid toe en wordt de haalbaarheid voor duurzame oplossingen vergroot. Dit is een belangrijk aspect van het ‘crisisbestendig’ maken van ruimtelijke plannen. Er wordt onderzocht in hoeverre binnen Erasmusveld geschikte locaties zijn om door middel van kleinschalig opdrachtgeverschap te ontwikkelen. Het gaat daarbij in elk geval om de locatie in Erasmusveld waar momenteel voetbalvereniging Esdo is gevestigd. Mogelijk komen ook andere locaties binnen Erasmusveld voor kleinschalig opdrachtgeverschap in aanmerking. Schematische weergave processtappen tot aanvraag omgevingsvergunning

CPO Enschede

CPO Almere 17 Uitvoeringsplan Eramusveld Den Haag

4.2 Regie op samenhang en duurzaamheidsambities Tussen de verschillende deelgebieden is veel variatie mogelijk. Juist om deze variatie te waarborgen is afstemming tussen de afzonderlijke deelgebieden en de ontwikkelingen in de rest van Erasmusveld gewenst. Bovendien betekent variatie niet dat de afzonderlijke deelgebieden op zich staan, maar maken ze deel uit van Erasmusveld als geheel. Naast het waarborgen van variatie is dus juist ook regie nodig om de samenhang te waarborgen. Zoals uit dit uitvoeringskader blijkt, houdt de gemeente ook nadrukkelijk vast aan de ambitie om de duurzaamste wijk van Nederland te realiseren. Een aantal kansen voor het leveren van duurzaamheidsprestaties heeft te maken met fundamentele systeemkeuzes op het schaalniveau van de gehele wijk of daarboven. Naast het opstellen van randvoorwaarden per deelgebied waarbinnen ruimte is voor eigen initiatief, vindt daarom ook regie plaats op het geheel. De gemeente heeft een aantal publiekrechtelijke middelen ter beschikking om het behalen van de beoogde duurzaamheidsambities te waarborgen: • het bestemmingsplan en exploitatieplan dan wel omgevingsvergunning en anterieure overeenkomst; • Excellente gebiedenregeling: Erasmusveld is door de voormalige ministeries van WWI en VROM aangewezen als Excellent gebied. Dit houdt in dat de energie prestatie coëfficiënt (epc) eerder dan volgens de afspraken tussen de overheid en de ontwikkelende partijen in het Lente-akkoord wordt verlaagd. Daarnaast kan de samenhang gewaarborgd worden door: • het hanteren van een financieel-organisatorisch model voor de ontwikkeling van Erasmusveld gericht op waardecreatie rond duurzaamheid. De kosten en opbrengsten van duurzaamheidsmaatregelen op het gebied van water, materiaalstromen en energievoorziening worden daarbij apart beschouwd en in een aparte “stromenexploitatie” ondergebracht (de aanleg van groen is vooralsnog wel onderdeel van de grondexploitatie). • het uitvoeren van een subsidiescan met als doel om initiatiefnemers die een bijzondere prestatie leveren door middel van een stimuleringsregeling financieel te ondersteunen. Daarbij kan ook gedacht worden aan andere prikkels dan een subsidie, zoals een lening tegen gunstige voorwaarden.


4.3 Financieel-organisatorisch model Duurzaam bouwen hoeft niet noodzakelijk duurder te zijn dan conventionele bouw. Toch komt duurzame ontwikkeling tot nu toe vaak niet van de grond. Dit komt omdat de initiële investering binnen de tot nu toe gebruikelijke financiële modellen voor veel betrokken partijen een belemmering is. Aan het begin zijn extra investeringen vereist, die zich pas op de lange duur terugverdienen, bijvoorbeeld door lagere woonlasten. Door de huidige manier van ontwikkelen, waarbij de investeerder (vaak de projectontwikkelaar) niet meer betrokken is na de eerste verkoop, profiteert de investeerder niet van de opbrengsten (voor de eindgebruiker). Deze extra investeringen vertalen zich op dit moment namelijk nog niet geheel in een hogere marktwaarde, waardoor de gronden bouwexploitatie negatief worden beïnvloed en de koper ook niet altijd financiering rond krijgt. Een alternatieve benadering om duurzame gebiedsontwikkeling te organiseren en financieren is daarom noodzakelijk. Door op een andere manier naar de organisatie en financiering van gebiedsontwikkeling te kijken, waarbij waardecreatie centraal komt te staan, kan duurzaamheid juist een van de sleutels worden om gebiedsontwikkeling weer op gang te brengen. Een alternatieve benadering is het in kaart brengen van de bijzondere kosten en opbrengsten van de duurzaamheidsmaatregelen verbonden aan de stromen van water, materiaal en energie, bovenop meer gangbare kosten en opbrengsten in de gronden bouwexploitatie en deze onder te brengen in een alternatieve "Stromenexploitatie". Daarnaast kunnen op maat gemaakte regelingen initiatiefnemers stimuleren om prestaties te leveren die wel wenselijk zijn, maar momenteel publiek-rechtelijk niet zijn af te dwingen. De figuren op de volgende pagina's illustreren de driedeling tussen de Grond-, Bouw- en Stromenexploitatie en het op basis van deze driedeling beoogde financieel organisatorisch model. 4.3.1 Stromenexploitatie In Erasmusveld worden kringlopen waar mogelijk gesloten. Stromen van elektriciteit, warmte, water, afval en materialen komen samen in een integraal systeem. De afvalstroom wordt vergaand verminderd, het water gaat schoner de wijk uit dan het erin komt en het verbruik van schoon drinkwater wordt geminimaliseerd. Door de moderne verwerking van de biomassa worden mineralen en nutriënten ‘teruggewonnen’ die kunnen worden verhandeld of in de wijk kunnen worden hergebruikt. Opgewekte zonne- en windenergie worden onderling uitgewisseld en levering aan het ‘externe’ net wordt zo mogelijk gesaldeerd met inkoop van elektriciteit / energie van buiten (vanwege ongelijktijdigheid van opwekking en gebruik). Een wijkkringloopcentrum biedt mogelijkheden voor een levendige en creatieve handel in tweedehands materialen en producten.


Gebiedsontwikkeling Erasmusveld Exploitatie

Actoren

Grondexploitatie

Bouwexploitatie

Stromenexploitatie

Gemeente

Gemeente

Ontwikkelaars

Private partijen /particulieren

Particuliere opdrachtgevers

(grondeigenaar)

Private partijen (bv. elektriciteitsbedrijf, afvalverwerkers) Hoogheemraadschap Particulieren

Output

- Verwerving

- Afname bouwkavel

- Energietransitie

- Sloop

- Realiseren nieuwbouw

- Waterbeheer

- Sanering

- Afzet nieuwbouw

- Inzamelen en verwerken afval

- Bouwrijp maken - Uitgifte bouwkavels - Woonrijp maken

-Uitgifte bouwrijpe kavels Verdienmodel

Verkoop woningen

- Exploitatiebijdragen private ontwikkelaars - Subsidies

-Tarieven en heffingen -Investeringen gemeente & -private partijen -stimuleringsregelingen


Financieel-organisatorisch model

Bouwexploitatie

Tarieven en heffingen

Aansluitkosten

*

Stromenexploitatie

Stimuleringsregeling duurzaam Erasmusveld

Verkoop woningen

Grondprijs*

Interne en externe dekkingsbronnen

Grondexploitatie

De meerkosten voor duurzame gebouwen in vergelijking tot reguliere bouw worden bij de grondprijsberekening buiten beschouwing gelaten. Het is aan gebruikers om erin te investeren, en zo mogelijk gebruik te maken van de gemeentelijke stimuleringsregeling voor Erasmusveld of andere subsidies.


De kosten voor het ontwikkelen van een duurzame wijk voor wat betreft de duurzame infrastructuur en voorzieningen kunnen in een aparte, ‘stromenexploitatie’ worden ondergebracht. Deze stromenexploitatie wijkt fundamenteel af van de grondexploitatie en de bouwexploitatie in die zin, dat de gronden bouwexploitatie gekenmerkt worden door een eindig karakter en een duidelijk afgebakend gebied. De stromenexploitatie is juist gericht op continuïteit en kan breder zijn dan het plangebied Erasmusveld. Organisatie Diverse praktijkvoorbeelden in binnen- en buitenland tonen aan dat er met betrekking tot het sluiten van kringlopen op wijkniveau technisch al veel mogelijk is. De uitdaging zit in de organisatie. Vanwege de verschillende technische verschijningsvormen die onder de stromenexploitatie kunnen vallen, wordt de komende tijd de haalbaarheid van de oprichting van een juridische entiteit "Stromenbeheer Erasmusveld" onderzocht, waarin bijvoorbeeld de gemeente, marktpartijen en bewoners participeren. De op te richten entiteit wordt verantwoordelijk voor de aanleg en het onderhoud van de duurzame infrastructuur en energievoorziening voor de lange termijn. Het is daarbij van belang dat de eindverantwoordelijkheid voor techniek en organisatie wordt gelegd bij een partij die deze risico's ook het beste kan dragen. Met betrekking tot duurzame energie zijn concepten denkbaar die gestoeld zijn op (combinaties van): • Bronnen: geothermie, warmte-/koudeopslag, (kleinschalige) windturbines, zonneboilers en zonnestroom, biomassa, HRwarmtekrachtkoppeling. • Netten: warmtenet, smart grids, oplaadpunten elektrisch vervoer, micronetten, intelligente bemetering, HRwarmteterugwinning en balancering van energievraag tussen functies. Na realisatie zal de entiteit de spin in het web van de wijk zijn. Voor bewoners zal zij praktische zaken moeten uitvoeren (BackOffice functie). Daarnaast kan de entiteit Stromenbeheer Erasmusveld aanwezig zijn in de wijk met een klein ontvangstcentrum waar de duurzame infrastructuur van de wijk zichtbaar wordt. Een 22 Uitvoeringsplan Eramusveld Den Haag

combinatie met een wijkontmoetingsruimte, kringloopcentrum, volkstuinrestaurant en dergelijke ligt voor de hand. Vooralsnog is hier de naam "Allesverzamelgebouw" aan gegeven. 4.3.2 Stimuleringsregeling Naast het scheiden van investeringen en opbrengsten in de grond-, bouwen de stromenexploitatie, vormen stimuleringsregelingen een tweede belangrijk element in het financieel-organisatorisch model. Particulieren en marktpartijen kunnen met een stimuleringsregeling worden verleid om bijzondere prestaties te realiseren. Het gaat daarbij om zaken die niet met publiek-rechtelijk instrumentarium zoals bestemmingsplan en grondexploitatiewet zijn af te dwingen. Door de te leveren duurzaamheidsprestaties te koppelen aan een bijdrage uit de stimuleringsregeling, al dan niet in de vorm van een subsidie of een lening, wordt het sturingsmechanisme op het behalen van de ambities verstevigd: indien de prestatie niet wordt geleverd, vervalt de bijdrage uit de stimuleringsregeling. Daarnaast zullen financiële ondersteuningsregelingen van diverse andere organisaties in de gaten worden gehouden. 4.4 Fasering Op basis van de nu bekende initiatieven wordt uitgegaan van een ontwikkeling in fases. Omdat de gemeente de ontwikkeling van deelgebieden slechts faciliteert zal de daadwerkelijke planning/fasering afhangen van de initiatiefnemers.

Ecolint Ten aanzien van het ecolint geldt dat de fasering van de uitvoering grotendeels gekoppeld is aan de uitvoering van de deelgebieden waar het ecolint doorheen loopt of aan grenst


5. Uitgangspunten per deelgebied 5.1 Prestaties formuleren per deelgebied In hoofdstuk 3 en 4 zijn respectievelijk de duurzaamheidsambitie en de ontwikkelstrategie voor Erasmusveld beschreven. Omdat binnen Erasmusveld een grote variatie tussen de deelgebieden mogelijk en zelfs wenselijk is, wordt vanuit het algemene kader per deelgebied een kader geschetst voor het programma, de gewenste kwaliteit, mogelijke concepten en het proces. Het betreffen specifieke uitgangspunten voor deze locaties om richting te geven aan de ontwikkeling van het betreffende deelgebied. Het gaat hierbij om het stellen van minimale eisen rondom verschillende (duurzaamheids)thema’s èn om het stimuleren van innovaties en karakteristieke maatregelen. Om ambities en beoordelingen voor de deelgebieden specifiek te kunnen maken, worden in een matrix per ontwikkellocatie of deelgebied voor drie aspecten concrete prestaties geformuleerd: • Programma • Gebouwde kwaliteit • Strategie Programma Wanneer er ruimte voor gewenste activiteiten en functies wordt gecreëerd, draagt dit per definitie bij aan de levenskwaliteit en duurzaamheid. De ruimtelijke hoofdstructuur vormt de onderlegger voor het programma van de wijk, uitgesplitst naar deelgebied. Dat programma komt voort uit behoeften in de stad en de regio en is afgestemd op de omliggende wijken. Wat betreft de duurzaamheidsprestaties kan daarom voor dit prestatieveld niet alleen naar het geïsoleerde plangebied gekeken worden. In de matrix per deelgebied wordt het beoogde programma op hoofdlijnen weergegeven. Kwaliteit Dit prestatieveld betreft in feite het vakgebied duurzaam bouwen, maar in een bredere interpretatie dan tot nu vaak gebruikelijk is. Het ligt voor de hand aan te sluiten bij bestaande systematieken om zo energiezuinig en milieuvriendelijk mogelijk te bouwen, zoals EPC of GPR Gebouw. Vanuit de bestaande praktijk ligt de focus veelal op energiebesparing en in mindere mate op materiaalgebruik en gebruiks- en belevingskwaliteiten. In Erasmusveld gaan we verder. Comfort, kwaliteit en flexibiliteit zijn kernbegrippen om de gewenste ambities te realiseren. Waar mogelijk geeft de gemeente maximale afwegingruimte in de keuze van duurzaamheidsmaatregelen aan de toekomstige bewoners van Erasmusveld. Om dit proces richting te geven, noemen we enkele concrete 24 Uitvoeringsplan Eramusveld Den Haag

concepten voor de deelgebieden. Een conceptuele insteek is voor specifieke doelgroepen die weten wat ze willen. Op enkele plekken wordt de ruimte voor eigen afweging nog groter en wordt alleen een bandbreedte per duurzaamheidsthema aangegeven. In de matrix krijgt deze benadering verdere invulling. Ook wordt in dit blok aangegeven in hoeverre aansluiting op het wijksysteem voor groen, water, afval en energie verplicht of gewenst is. Strategie Per deelgebied wordt aangegeven hoe het proces wordt vormgegeven en hoe groot de ruimte is voor de bewoners en gebruikers om invloed uit te oefenen op de inrichting van het gebied of de bouw van hun eigen huis. En wat daarbij de rol is van de gemeente en van andere partijen. Dit is grotendeels afhankelijk van de eigendomspositie en de programmatische en kwalitatieve ambitie voor het betreffende deelgebied. De mate van participatie hangt af van de grondeigenaar. Indien het een marktpartij betreft die over wil gaan tot realisatie, ligt volwaardig particulier opdrachtgeverschap niet voor de hand en zal er eerder sprake zijn van een vorm van consumentgericht bouwen. Van volwaardig particulier opdrachtgeverschap is alleen sprake indien de grondeigenaar de grond aan een particulier verkoopt, of aan de collectief waar deze particulier lid van is. Het is op dit moment niet aan te geven in hoeverre andere grondeigenaren dan de gemeente grond willen uitgeven voor particulier opdrachtgeverschap. Aangezien de gemeente voorlopig ook geen gronden verwerft om die opnieuw uit te geven, blijft de enige locatie waar ruimte is voor particulier opdrachtgeverschap vooralsnog de Esdo-locatie. In bijlage 1 "Uitvoeringskader Erasmusveld Den Haag: uitgangspunten per deelgebied"zijn de ingevulde matrices opgenomen voor de locaties : • Rhijenhof • Gsc Esdo • Vlietlust • Meerts • Volkstuinvereniging Johanna. • Allesverzamelgebouw • Ecolint


Mogelijke locatie Allesverzamelgebouw

eg

Meerts: Brede Balkons

yw Le

Vlietlust: Nieuw Vlietlust

eg

GSC Esdo: De Toon gezet, De Bouwvereniging, inclusief waterwoningen

a Er

w us sm

an La W van

Rhijenhof: Boomgaard

eV gs rin ate eld w rd o No Vtv. Johanna: De Hoge Hoed

eg

Sportcluster

Vtv. Johanna: Bouwblock Johanna


Sportcluster Bij de opgave voor het sportcluster is sprake van een zeer complexe situatie door het versnipperde grondeigendom en het feit dat hier meerder aspecten samenkomen zoals het creëren van een goede situatie voor de sport en volkstuinen, het inpassen van het ecolint en een ecologische verbindingszone naar Wateringse Veld en woningbouw. Met de belanghebbenden is in 2009 en 2010 gesproken over alternatieve indelingen ten opzichte van het masterplan. Omdat de haalbaarheid van deze alternatieven nog onduidelijk is en er derhalve ook nog geen bestuurlijke besluitvorming over heeft plaatsgevonden, is voor dit deelgebied vooralsnog geen matrix opgesteld. Status van de matrices Zoals eerder in dit hoofdstuk aangegeven gaat het bij de matrices om specifieke uitgangspunten voor deze locaties om richting te geven aan de ontwikkeling van het betreffende deelgebied. Overige weten regelgeving van gemeente en andere overheden blijft echter onverminderd van kracht. Waar nodig om gewenste innovaties te bereiken kan in specifieke gevallen in overleg met de gemeente en eventueel andere betrokken instanties bekeken worden in hoeverre het mogelijk is van bestaande kaders af te wijken. Het is aannemelijk dat de ontwikkeling van de diverse ontwikkellocaties in Erasmusveld gefaseerd over een langere periode dan oorspronkelijk bij het vaststellen van het masterplan plaats gaat vinden. Dat betekent dat de nu geformuleerde uitgangspunten ook langere tijd als kader mee moeten kunnen gaan. Hoe verder weg de ontwikkeling, hoe waarschijnlijker dat er zich ontwikkelingen gaan voordoen die op dit moment nog niet zijn te voorzien. Bijvoorbeeld met betrekking tot technische innovaties of met betrekking tot weten regelgeving. Het is daarom van belang dat de matrices niet als statisch maar als levend document worden gezien.


1. Toonaangevende duurzame wijk Ruimtelijke Hoofdstructuur Raamwerk en deelgebieden Uitgangspunten voor verdere uitwerking 9

Recommend Documents