16 Februari 2011
2
Inhoud 1. Samenvatting
4
1.1 Inleiding 1.2 Uitslag duurzaamheid 1.3 Uitslag smaak 1.4 Duurzaam en lekker? 1.5 Lekkerste duurzame rookworst 2. Waarom duurzaam vlees?
7
3. Uitkomsten duurzaamheidsbenchmark
8
4. Uitkomsten smaaktest: is duurzame rookworst ook lekker?
10
5. Is duurzame rookworst gezond?
11
6. Conclusies
11
7. Verantwoording
13
8. Bijlage: gegevens per rookworst
15
3
1. Samenvatting 1.1 Inleiding Natuur & Milieu heeft in de winter 2010-2011 gezocht naar lekkere duurzame rookworsten. De resultaten van onze eerste zoektocht vallen tegen. De lekkerste rookworsten blijken de minst duurzaamste te zijn. En de smaak van de duurzaamste rookworsten is voor verbetering vatbaar. 1.2 Uitslag duurzaamheid De worsten met de beste duurzaamheidsscore zijn de puur plantaardige rookworsten van Vivera en Tivall. Daarna volgen de rookworsten die voornamelijk uit kippenvlees bestaan; Euroshopper Smoked Sausage en de light versie hiervan. Daarna is de Lifestyle rookworst van Charcutère het duurzaamst. In deze worst is 20% van het varkensvlees vervangen door plantaardige vezels. Vervolgens komen de rookworsten die voor het grootste deel uit varkensvlees bestaan; AH Gelderse, AH Magere, AH Ambachtelijke, Unox mager, AH Boerenrookworst,Superunie Gelderse en Magere, Bio+ biologische rookworst, Unox Gelders, Hema Mager, AH Puur en Eerlijk Gelders, AH Puur en Eerlijk Mager, Hema gewone en de Milieukeur rookworst. De minst duurzame rookworsten zijn tenslotte de runderrookworsten; Unox runderrookworst, AH runderrookworst, SuperUnie runderrookworst en GIJS runderrookworst. 1.3 Uitslag smaak De meest bekende rookworsten scoorden in de jongerensmaaktest het hoogst. Dat waren de Gelderse rookworsten van Albert Heijn en Unox en de magere rookworsten van Unox en Albert Heijn. Overigens moeten we bij deze smaaktekst wel aantekenen dat jongeren gewoonte-eters zijn. Ze waarderen de smaak die ze gewend zijn vaak het meest.
4
1.4 Duurzaam en lekker? En dat brengt ons bij de uitdaging voor het komend jaar. De duurzaamste worst, de puur plantaardige van Tivall en Vivera, scoren het laagst in de smaaktest. En smaak is belangrijk. Want als duurzame rookworsten niet lekker genoeg zijn, zal hun marktaandeel nooit groter worden. Wij roepen de leveranciers en producenten van puur plantaardige en de bestaande hybride producten (deels vlees, deels plantaardige ingrediënten) dan ook op de smaak van hun duurzame rookworst te verbeteren: duurzame rookworst moet lekkerder worden! En we willen ze daar graag een handje bij helpen: samen met een topkok gaat Natuur & Milieu een lekker puur plantaardig product ontwikkelen dat iedereen graag bij de boerenkool eet. Bovendien kunnen worstenmakers door het toepassen van smakelijke innovatieve plantaardige grondstoffen hun bestaande rookworsten prima verduurzamen. Vooral van één van de grootste worstenmakers van Nederland hadden we op het gebied van duurzaamheid meer verwacht. Misschien is een vegetarische worst voor Unox een brug te ver, maar we dagen Unox wel uit komende winter een worst op de markt te brengen die veel duurzamer is. Dat kan makkelijk door een deel van het vlees in de worst te vervangen door puur plantaardige grondstoffen. De techniek is beschikbaar, Unox past deze al toe in de kinderknakworsten. En met het grootste worstenlaboratorium van Nederland moet het geen probleem zijn op die manier ook een duurzamere rookworst te maken. Die bovendien minder vet zal bevatten. 1.5 Lekkerste duurzame rookworst Twee rookworsten krijgen van Natuur & Milieu een aanmoedigingsprijs. De Gelderse rookworst van Albert Heijn en de nieuwe magere rookworst van Lifestyle scoren redelijk op duurzaamheid én smaak. De verkoper en producent van deze rookworsten verdienen een aanmoedigingsprijs! Ze zijn een heel eind op weg om volgend jaar de lekkerste duurzaamste rookworst te worden. Wel roepen we beide bedrijven op er snel voor te zorgen dat deze twee rookworsten gaan voldoen aan de RTRS standaard (* zie verantwoording), het Milieukeur, en aan 1 ster Beter Leven Keurmerk voor dierenwelzijn. We moeten helaas constateren dat de Lifestyle rookworst nog niet in de schappen ligt. Als eerste zal deze verkocht gaan worden door Plus. Ons verzoek aan alle andere supermarkten: ook volgend jaar verwachten wij in al uw winkels een rookworst met minimaal 20% plantaardige ingrediënten, zoals de Lifestyle rookworst. Het streven is namelijk om ervoor te zorgen dat de voetafdruk van Nederlanders die rookworst eten de komende winter 20 procent (of meer!) kleiner is geworden.
5
Hieronder een overzicht van wat er allemaal zal moeten gebeuren om dit te bereiken. Voor consumenten geldt: 1)
Eet vegetarische worst bij uw boerenkool. Natuur & Milieu heeft de ambitie om er samen met bedrijven voor te zorgen dat die lekkere vegetarische worst er de volgende winter ook is. Als alle Nederlanders een dag per week extra vegetarische worst zouden eten in plaats van niet vegetarische worst, scheelt dat de CO2 uitstoot van 5,2 miljard autokilometers. Dit is 5% van de totale autokilometers in Nederland. Daarnaast scheelt het opoffering van natuur voor landbouw ter grootte van de provincie Utrecht (1500 km2).
2)
Of eet rookworst die van kippenvlees is gemaakt. Liefst een kipvriendelijke rookworst. We verwachten van supermarkten dat zij een kipvriendelijke rookworst in de schappen leggen.
3)
Of eet rookworst die voor een deel plantaardig is, zoals de Lifestyle worst. Van Unox verwachten we dat ze volgende winter een worst met minimaal 20% plantaardige ingrediënten in de winkels hebben liggen.
4)
Als je echt een rookworst met alleen maar vlees wilt eten, wissel dan af met (deels) plantaardige rookworst. En koop liever een rookworst die geen rundvlees bevat.
Voor supermarkten en producenten geldt: 5)
Supermarkten en producenten roepen we op alleen vlees met minimaal Milieukeur, RTRS-standaard (*zie verantwoording), en 1 ster Beter Leven Kenmerk in de schappen te leggen. Dat is toch niet meer dan fatsoenlijk om als bedrijf te doen.
6)
Ook kan en moet er nog veel verbeteren: duurzame worsten kunnen lekkerder en lekkere worsten duurzamer. Dit vraagt nog veel productinnovatie. We roepen supermarkten en vooral producenten van worsten op hier in te investeren.
Voor de overheid geldt: 7)
Er is nog veel innovatie nodig. We roepen staatsecretaris Bleker op dat mogelijk te maken. De innovatiebudgetten voor het ontwikkelen van lekkere duurzame plantaardige producten zijn namelijk geschrapt. Natuur & Milieu roept op tot de volgende beleidsmaatregelen:
Het verlengen en intensiveren van de SBIR-regeling (Small Business Innovation Research) ‘Innovatieve en nieuwe eiwitten op het menu’.
Het intensiveren van onderzoek naar en veredeling van potentieel opnieuw in te zetten gewassen als eiwitbron, zoals bonen erwten en lupinen.
6
2. Waarom duurzaam vlees? De vleesketen vormt samen met de zuivelketen -binnen de voedselketen- de grootste aanslag op de natuurlijke hulpbronnen op aarde. Voor iedere kilo vlees is 5 tot 6 kilo plantaardig veevoer nodig. Dat veevoer bevat soja dat onder andere in Zuid Amerika wordt geteeld. Hiervoor is nieuwe landbouwgrond nodig en vaak worden daarvoor tropische oerwouden gekapt. Ook komt bij de productie van vlees veel CO2 vrij. Door boskap voor de verbouwing van veevoer, uitstoot van broeikasgassen van vee en energiegebruik voor transport en productie is de voetafdruk van vlees hoog. Dat leidt tot problemen zoals verlies aan biodiversiteit, aantasting van het drinkwater en versterking van het broeikaseffect. De verwachte efficiëntieverbeteringen in de productie zijn hoogst waarschijnlijk onvoldoende om de milieueffecten van de stijgende consumptie van vlees te compenseren. In 2050 moeten wereldwijd 9 miljard mensen gevoed worden binnen de draagkracht van de aarde. Wij moeten onze consumptie van vlees en vleesproducten dus kritisch bezien; en wat wij aan vlees gebruiken en produceren zo duurzaam en verantwoord mogelijk laten zijn. Bovendien kan door gezondere vleesconsumptie (minder vlees en gezonder vlees) nog veel gezondheidswinst behaald worden.
De problemen van vlees op een rijtje: -
Sojaproductie heeft geleid tot ontbossing (een afname van 70.000 km2 sinds 2003). Verwacht wordt dat de sojaproductie in de toekomst waarschijnlijk een steeds grotere rol zal spelen bij de ontbossing van de Amazone.
-
Voor de productie van vlees worden veel grondstoffen geïmporteerd, o.a. soja. In totaal importeerde Nederland in 2008 9,3 miljoen ton soja (bonen, meel en olie), wat overeenkomt met 22% van de Europese importen. Hiervoor is in de herkomstlanden 3,2 miljoen hectare landbouwgrond nodig driekwart van het oppervlakte van Nederland.
-
De mondiale intensieve veehouderij veroorzaakt momenteel circa 30% van het verlies aan de wereldwijde biodiversiteit op land. In Nederland is het verlies aan biodiversiteit in landbouwgebieden bijna 80 procent.
-
Door de bevolkingsgroei en de stijgende vleesconsumptie zal de biodiversiteit verder afnemen.
-
De veehouderij draagt wereldwijd ongeveer 12% bij aan de broeikasgasemissie. Zonder beleid zullen de emissies toenemen. Het gaat hierbij om directe emissies en emissie door het veranderende landgebruik, voor veeteelt en sojaproductie.
-
Van de landbouwgronden is momenteel 80% in gebruik voor de productie van vlees en zuivel.
-
Er wordt 70% meer dierlijk vet gegeten dan gezond is, en meer eiwitten dan nodig.
-
De Nederlandse intensieve veehouderij importeert meer dan 75% van de grondstoffen voor veevoer. Meer dan de helft van de productie van vlees wordt geëxporteerd.
-
In de Nederlandse veesector zijn nog steeds misstanden als het gaat om dierenwelzijn. Dierziekten blijven ook voor mensen tot problemen leiden.
7
3. Uitkomsten duurzaamheidsbenchmark
De duurzaamheidsbenchmark van Natuur & Milieu is voor wat betreft de mondiale voetafdruk gebaseerd op een kwantitatieve Life Cycle Analysis (LCA-analyse). De regionale impact op het milieu (o.a. dierenwelzijn) is gebaseerd op kwalitatieve aspecten. De mondiale voetafdruk is in dit onderzoek leidend geweest. Op de kwalitatieve aspecten wordt hieronder per groep uitgebreider ingegaan. De resultaten van onze duurzaamheidsbenchmark voor de winter van 2010-2011, geven we in de onderstaande tabel weer. Daarbij bekijken we de benchmark als een wielrenwedstrijd, waarbij een aantal typen worsten elkaar dicht in het wiel zit. Duurzaamheidscore rookworsten Plaats
Rookworst
Inhoud
Kopgroep
Vivera en Tivall
vegetarische rookworsten
Achtervolgers
AH Euroshopper Smoked Sausage, mager en gewoon
kiprookworsten
Kop van het
Charcutère Lifestyle rookworst
varkensworst met deels
peloton Peloton
plantaardige ingrediënten AH Gelderse, AH Magere, AH Ambachtelijke, Unox mager,
varkensrookworsten
AH Boerenrookworst, Superunie Gelderse en Magere, Bio + biologische rookworst, Milieukeur rookworst, AH Puur en Eerlijk Gelders, AH Puur en Eerlijk Mager, Unox Gelders, Hema Mager, en Hema gewone rookworst Achterhoede
Unox runderrookworst, AH runderrookworst, Superunie
runderrookworsten
runderrookworst, GIJS runderrookworst De gebruikte LCA-gegevens nemen niet alle duurzaamheidsaspecten mee. Per groep van rookworsten zijn de volgende aanvullende aspecten van belang. Kopgroep Op grond van de LCA-scores zijn de vegetarische rookworsten zonder meer het beste. Zij scoren gemiddeld bijna 5 x beter dan de rookworsten die kip als hoofdingrediënt hebben; 6-7 x beter dan de meeste varkensrookworsten en 8-9 x beter dan de runderrookworsten. De twee geanalyseerde vegetarische rookworsten van Vivera en Tivall zijn het meest duurzaam ondanks dat in beide kippenei-eiwit zit dat op alle drie geanalyseerde LCA-aspecten ongunstig scoort. In de rookworst van Vivera is het eiwitgehalte veel lager dan in die van Tivall. De laatste heeft een eiwitgehalte dat vergelijkbaar is met een gewone vleesrookworst. Gezien de overconsumptie aan eiwit in Nederland hebben wij geen betekenis toegekend aan het lage eiwitgehalte bij Vivera.
8
Achtervolgers. De twee rookworsten met hoofdingrediënt kippenseparatorvlees (smoked sausage en smoked sausage light, beide van Euroshopper) scoren beter dan de rookworsten van varkensvlees. Daarbij moet worden vermeld dat het vlees van regulier gehouden kippen betreft zonder enige vermelding over dierwelzijn. Kip scoort van vlees het beste op de LCA-analyse, maar tegelijk is er van kippenvlees in rookworst het minste bekend over de andere duurzaamheidsaspecten. Er zijn geen keuzemogelijkheden voor de consument; zo hebben wij geen kipvriendelijke rookworst met sterren van Beter Leven Keurmerk aangetroffen. Uit de scores blijkt dat de minst duurzaamste kiprookworst en de meest duurzame varkensrookworst dicht bij elkaar liggen. De kop van het peloton komt dus vlak achter de achtervolgers. Kop van het peloton en het peloton. De meest innovatieve rookworst is de Lifestyle rookworst. In deze rookworst is 20% van het varkensvlees vervangen door het product Meatless, dat bestaat uit plantaardige vezels. Lifestyle rookworst is daardoor deels vegetarisch en scoort daarom als meest duurzame varkensrookworst in de benchmark. Hij is hiermee koploper van het peloton! Van de 23 rookworsten zijn er een aantal samengestelde varkensrookworsten, bijvoorbeeld van AH Gelderse, magere, ambachtelijke en Boerenrookworst, en Superunie Gelderse en magere rookworst geanalyseerd. De samengestelde varkensrookworsten met plantaardige ingrediënten scoren een stuk beter dan de (bijna) pure varkensrookworsten van Hema (gewone en magere), Keurslager en biologische rookworsten zoals de Bio+ biologische rookworst. Varkensrookworst blijkt duurzamer te zijn wanneer er minder varkensvlees in zit en meer tarwe-eiwit of aardappel- of tarwezetmeel. Samengestelde varkensrookworsten met een deel rundvlees, zoals die van Unox magere rookworst, leiden tot een slechtere LCA-score. Hema rookworsten zitten vlak daarachter. De verschillen zijn echter klein. De pure varkensrookworst van biologisch vlees (Bio+) scoort op de LCA-scores het laagst door de hoge waarde voor grondgebruik. Dit is vooral te wijten aan de grote hoeveelheid veevoer die nodig is, het hoge vleesgehalte, het grotere ruimtebeslag en de langzamere groei (meer emissie en veevoer per kilo vlees). Op basis hiervan zouden ze in de benchmark helemaal achteraan in de achterhoede zitten. Maar doordat deze varkens wel volop ruimte hebben gehad, vrij buiten hebben kunnen lopen en dat de herkomst van het gebruikte veevoer van biologische afkomst is, komt deze worst toch in het peloton terecht. De Bio+ biologische rookworst komt in de benchmark dus meer vooraan in het peloton uit dan op basis van de LCA-analyse, omdat hij beter scoort op dierenwelzijn en het gebruik van biologisch geteelde grondstoffen. De rookworsten van scharrelvarkenvlees van Puur en Eerlijk met 2 sterren Beter Leven Keurmerk (Gelderse en magere van AH) nemen een tussenpositie in tussen biologisch en regulier en gaan ook iets naar voren in het peloton vergeleken met hun plek in de LCA-analyse. Hetzelfde geldt voor de varkensrookworst met Milieukeur. Deze worst racet in de benchmark een paar worsten voorbij, doordat hij beter scoort op grondstoffengebruik en mest/mineralenemissies. De achterhoede volgt dicht op het peloton. De minst duurzame varkensrookworst ligt dus dicht bij de meest duurzame runderrookworst. Dit hangt samen met het aandeel plantaardig product in deze rookworsten. Samengestelde rookworsten (met minder vlees en meer plantaardige ingrediënten) scoren beter dan de pure
9
varkens- en runderrookworsten. Rookworsten van puur rundvlees staan het laagst op de ladder; bij de laatste tellen ruimtegebruik en de uitstoot van broeikasgassen door koeien (methaan) zwaar mee. Achterhoede. De runderrookworsten van bijvoorbeeld Albert Heijn, Unox, SuperUnie en GIJS scoren laag in de LCAwaarden. Zwaarwegend aspect in de berekening is de uitstoot van methaangas door koeien. Methaan is een belangrijk broeikasgas. Aan de andere kant is er niets zo Hollands als koeien in de wei die gras eten. Rundveehouderij en zeker melkveehouderij is verbonden aan de instandhouding van weidelandschappen. Dit aspect van duurzaamheid is moeilijk te wegen. Evenals de waarde van streekgebonden producten die hierop zijn gebaseerd. Om de positie van rundvlees en zuivel richting klimaatneutraliteit te verbeteren is het belangrijk de efficiëntie van de mineralenkringloop te bezien. Aanname bij de berekeningen van alle runderrookworsten is dat 50% van het rundvlees uit de melkveehouderij en 50% van de vleesveehouderij komt.
4. Uitkomsten smaaktest: is duurzame rookworst ook lekker? Duurzame rookworst moet lekker zijn. Anders zullen duurzame rookworsten nooit een groot marktaandeel krijgen. Daarom hebben we 11 rookworsten geselecteerd voor een smaaktest. Voor de selectie van de worsten zijn de volgende criteria gehanteerd:
hoge score in duurzaamheidanalyse
winnaar test Kassa (december 2010) of winnaar test Consumentenbond oktober 2010
diversiteit: zoveel mogelijk verschillende types vertegenwoordigd
populairste worsten met het grootste marktaandeel
De smaaktest werd op 25 januari 2011 uitgevoerd met leerlingen van het ROC Mondriaan College in Den Haag onder leiding van Pierre Wind. Het panel bestond uit 10 personen, bestaande uit 8 leerlingen van het ROC, Sijas Akkerman (N&M) en Pierre Wind. Het panel beoordeelde de worsten op uiterlijk, mondgevoel/bite, structuur en smaak en gaf iedere worst een cijfer variërend van 0-5 (waarbij 5 stond voor de hoogste score). In totaal konden dus 50 punten behaald worden (zie de resultaten in de bijlage). Het is opvallend dat de worsten die als lekkerste uit de smaaktest komen de Gelderse rookworst van Albert Heijn en de Gelderse en magere rookworst van Unox zijn. Dit zijn populaire worsten waarmee veel jongeren opgroeien. Zij hebben daardoor een ‘bekende’ smaak en een smaak die men verwacht bij een rookworst. Ook de 3e en 4e plaats gaan naar populaire worsten, de Unox magere en Albert Heijn magere rookworst. Op de 5de plaats in de smaaktest eindigt de Lifestyle rookworst. Daarna volgen Hema gewone rookworst, Bio+ biologische rookworst, GIJS runderrookworst en de Euroshopper Smoked Sausage. De achterblijvers in de smaaktest zijn de vegetarische rookworsten van Tivall en Vivera.
10
5. Is duurzame rookworst gezond? Veel rookworsten dragen het etiket mager. Voor de LCA-analyse maakt dat weinig uit, maar minder vet is duidelijk wel een item voor consumenten. Rookworsten met minder verzadigde vetten, zoals die van Vivera en Tivall, zijn wat dat betreft gezonder. Vele merken kip- en varkensrookworsten hebben een magere variant. De meeste van deze magere rookworsten zijn door hun samenstelling met meer plantaardige ingrediënten iets gezonder. Naast minder verzadigde vetten bevatten de duurzame rookworsten ook meer plantenvezels. Dit maakt ze gezonder dan de minder duurzame rookworsten. Gezonde rookworst kan dus hoger scoren op duurzaamheid als de worst minder vlees en meer plantaardig materiaal bevat.
6. Conclusies De hoeveelheid vlees in de rookworst én het type vlees (kippen-, varken- of rundvlees) bepalen de mate van duurzaamheid. Percentage vlees in de worst Hoe minder vlees er in de rookworsten zit, hoe duurzamer. Worsten zonder vlees scoren dus het beste. En hoe meer vlees wordt vervangen door plantaardige ingrediënten in de worst, hoe duurzamer de worst is. Vandaar de goede score van de Lifestyle rookworst. Type vlees Van de worsten met vlees is de rookworst met kippenvlees het duurzaamst. Bij de productie van kippenvlees is de hoeveelheid voer en water om een kilo kippenvlees te produceren, lager dan bij varkens en koeien. Ook het ruimtegebruik en de emissies zijn lager. Dit maakt kippenvlees duurzamer dan varkensvlees en rundvlees, als je kijkt naar de LCA-analyse. Op andere duurzaamheidscriteria, zoals dierenwelzijn en antibioticagebruik, is er bij kippen juist nog veel te verbeteren. Na kippenvlees komt varkensvlees. Rundvlees tenslotte, heeft de grootste voetafdruk. Worsten met veel rundvlees hebben dus een lage duurzaamheidscore. Dit komt vooral doordat koeien gras eten en daardoor veel methaan (broeikasgas) uitstoten. Biologisch versus gangbaar vlees Biologisch vlees scoort minder goed op duurzaamheid volgens de LCA-analyse (berekening met uitstoot van broeikasgassen, ruimtebeslag en energiegebruik). Dat komt omdat de LCA alleen kijkt naar de mondiale voetafdruk. Vooral het ruimtebeslag van biologisch gehouden dieren is groter omdat die dieren langer leven en meer bewegen en dus ook meer eten. Dat maakt de mondiale voetafdruk groter. Bovendien maakt de LCA geen lokale milieuproblemen zichtbaar. Het Nederlandse mestoverschot en de problematiek van ammoniakuitstoot en waterverontreinigingen (eutrofiëring) heeft lokaal zeer sterke gevolgen voor het milieu. Op wereldschaal wordt het in de LCA’s niet zichtbaar. Kortom: biologisch vlees scoort beter op kwalitatieve duurzaamheidaspecten, zoals het sluiten van kringlopen, grondstoffengebruik, dierenwelzijn en behoud biodiversiteit. De soja die in het veevoer zit is uitsluitend duurzaam geteeld, en voor dierenwelzijn, het sluiten van mineralen kringlopen en landschapsbeheer is meer aandacht in de biologische veehouderij.
11
Smaak verbeteren De duurzame worsten kunnen qua smaak nog verbeterd worden. Duurzame worst moet ook lekker zijn, anders worden ze niet verkocht. Uit onze test blijkt ook duidelijk dat de smaak van duurzame worst moet verbeteren. Geen van de 3 duurzaamste worsten staat in de smaaktop 3. Bovendien zijn de kiprookworsten nog niet duurzaam genoeg; er zijn verbetering mogelijk wat betreft het dierenwelzijn, antibioticagebruik en het veevoer. Oproep Daarom roepen wij fabrikanten en winkelketens op om er voor te zorgen dat er volgende winter wel lekkere duurzame rookworst te koop is. Wij vragen de sector om de komende maanden te werken aan rookworst die:
zoveel mogelijk plantaardige ingrediënten bevat!
lekker is!
geen of weinig rundvlees bevat!
Consumenten die nu lekkere, redelijk duurzame rookworst willen kopen kunnen volgens Natuur & Milieu het beste de Lifestyle worst kopen die binnenkort te koop is bij Plus voor €2,99, of de Gelderse rookworst die verkrijgbaar is bij Albert Heijn voor €1,18.
12
7. Verantwoording De duurzaamheidsanalyse in dit rapport is in een aantal stappen tot stand gekomen. Natuur & Milieu stuurde op 23 december 2010 een enquête aan supermarkten en rookworstfabrikanten over de rookworsten die de betreffende bedrijven op de Nederlandse markt brengen. De gegevens over de samenstelling en de productie zijn verwerkt in een zogenaamde LCA-analyse op drie aspecten (broeikasgasemissies, ruimtebeslag en energiegebruik). In deze analyse zijn algemeen aanvaarde waarden (per ingrediënt) gebruikt die door Blonk Milieu Advies beschikbaar zijn gesteld. Ook over de rekenmethode voor het bepalen van het eindoordeel heeft Blonk Milieu Advies Natuur & Milieu geadviseerd. Op basis van deze LCA-waarden en informatie over dierenwelzijn, verantwoord veevoer en mineralenbeleid, heeft Natuur & Milieu haar duurzaamheidsbenchmark gemaakt (zie pagina 7). Natuur & Milieu is verantwoordelijk voor de resultaten van het onderzoek. Ondanks dat niet alle enquêtes zijn ingevuld door de supermarkten en producenten, heeft Natuur & Milieu ernaar gestreefd een zo volledig mogelijk beeld te geven van veel verkochte en diverse typen rookworsten. Uiteindelijk zijn 23 rookworsten in de LCA-analyse betrokken. De LCA-gegevens staan in de bijlage, evenals de uitkomsten van de smaaktest. De meeste Nederlanders eten rookworsten waar vlees in zit. Uit de LCA-analyse blijkt dat de vleescomponenten verreweg het meest bepalend zijn voor de LCA-score. De LCA-analyse rekent met cijfers die een zo goed mogelijke weergave vormen van de milieu-impact in de hele productieketen. Onderdelen van de Life Cycle Analysis (LCA): uitstoot van broeikasgassen:
ruimtebeslag:
energiegebruik:
directe emissie van vee en mest
grondgebruik voor verbouw van
fossiele energie nodig voor verbouw
uitgedrukt in CO2-equivalenten
veevoer en de leefruimte van vee
van veevoer, transport en
uitgedrukt in m2 per jaar
productieproces uitgedrukt in MJ
De score op milieu-impact volgens de LCA-analyse is laag bij vegetarisch en klimt via kip en varken op naar rundvlees. Dat geldt ook voor de door ons geteste rookworsten. De milieu-impact zegt echter niet alles over duurzaamheid. Andere – soms niet of nauwelijks te kwantificeren – aspecten zijn voor duurzaamheid ook belangrijk. Enkele van die aspecten zijn: dierwelzijn:
grondstoffengebruik:
mest/mineralenemissies:
-Aantal sterren in het Beter Leven Keurmerk.
-Herkomst van veevoer met minimaal RTRS-standaard*, maar beter nog met ecologisch geproduceerde soja.
-Omgaan met nutriënten nitraat en fosfaat volgens criteria van Milieukeur. -Fijnstof
Voorbeelden:
Voorbeelden:
Voorbeelden:
-Biologische rookworsten (3 sterren) -AH Puur en eerlijk rookworst -AH Puur en eerlijk mager rookworst
-Biologische rookworsten -Milieukeur rookworst met varkensvlees van de Hoeve
-Milieukeur rookworst
* RTRS-standaard komt van de internationale Round Table for Responsible Soy die criteria en normen voor de teelt van verantwoorde soja heeft vastgelegd. Gemiddeld zit er 8% soja in varkensvoer (LEI, 2010). Door
13
duurzame soja af te nemen volgens de RTRS-standaard is boskap uitgesloten en is er ook geen verlies van broeikasgas ten gevolge van verandering van landgebruik. Al bovenstaande aspecten zijn van groot belang voor duurzaamheid en daarom door Natuur & Milieu gebruikt om te komen tot onze duurzaamheidsbenchmark (zie pagina 7). De smaaktest is op 25 januari uitgevoerd met leerlingen van het ROC Mondriaan College in Den Haag onder leiding van Pierre Wind. De resultaten van de 11 geproefde rookworsten staan eveneens in dit rapport vermeld.
Beter Leven Keurmerk (BLK) Scharrelvarkensvlees met twee sterren is een goede stap voor het dierwelzijn. Een belangrijk criterium is ruimte. Bij twee sterren is er per varken 1,3m2 ruimte, incl 0,3m2 voor uitloop. Optimaal voor dierenwelzijn is drie sterren (per varken 1,3 m2 én 1,0 m2 uitloop). Puur en Eerlijk rookworsten hebben momenteel twee sterren. Biologisch varkensvlees heeft drie sterren.
Milieukeur Een aantal varkensbedrijven leveren varkensvlees met Milieukeur. De meeste Keurslagers en een aantal supermarkten zoals Deen hebben rookworsten met Milieukeur. Deze varkensbedrijven hebben een betere mineralenbalans dan andere varkensbedrijven. Helaas is dit geen factor in de LCA-analyse en hebben wij dit kwalitatief mee gewogen. Een deel van de Milieukeurslagers neemt vlees af van de De Hoeve die nog een stap verder gaat in duurzaamheid door gebruik van verantwoorde soja in hun voer.
EKO Als een product het EKO-keurmerk heeft, betekent dit dat het product biologisch is en door Stichting Skal is gecontroleerd. De producten met het EKO-keurmerk voldoen aan de wettelijke eisen en mogen dus biologisch heten. Aan biologische productie mogen geen chemische bestrijdingsmiddelen en kunstmest te pas komen. Ook is dierenwelzijn gewaarborgd, onder andere omdat de dieren meer stalruimte hebben, naar buiten mogen, niet preventief antibiotica krijgen en er meer dan voldoende stro in de stal aanwezig is. Daarnaast mogen bij kippen de snavels niet worden afgeknipt. Stichting Skal garandeert op meerdere manieren dat een product biologisch is. Jaarlijks krijgt een bedrijf een aangekondigde inspectie. Het bedrijf wordt grondig gecontroleerd om te kijken of het de voorschriften naleeft. Daarnaast voert Skal flitsinspecties uit. Een inspecteur gaat dan onaangekondigd bij het bedrijf langs en controleert op een aantal specifieke punten. Niet alleen de landbouwbedrijven zijn wettelijk verplicht om zich te laten controleren als ze biologisch willen produceren. Ook levensmiddelenfabrikanten, leveranciers, groothandels en importeurs moeten dit. Alleen voor winkels en horeca is biologisch geen beschermde term. Van buiten Europa mag alleen geïmporteerd worden als de producten aan de Europese eisen voor biologische productie voldoen. Ook in die landen moet hierop aantoonbaar gecontroleerd zijn.
14
Rookworst
Vivera Tivall Euroshopper smoked sausage Euroshopper smoked sausage light Charcutère Lifestyle rookworst AH Gelderse AHMagere
duurzaamheid Broekasgasemissie s
smaak
ruimtebeslag energiegebruik LU Energie CF (kg CO2eq/kg) (m2*jaar/kg) (MJ/kg) 1,4 3,1 8,5 2,8 5 19,7 3,1 31,7 16,7
LCAranking 1 2 3
gezondheid
score Recipe verzadigd berekening (max 50 vet per 100 vet per 100 LCA punten) gr gr 216 17.5 23 2,7 384 18 26 3 1444 23 30 10
3 3 3,2 3,2
30,1 34,1 37,5 37,5
16,3 16,9 17,9 17,9
4 5 6 6
1515 1613 1768 1768
niet getest 27 36,8 31,8
19 13,6 30 19
9,5 ? 11 7
4,1 3,7 3,6 3,8 3,9
39,7 42,5 42,7 44 46
19,1 20 19,8 20,7 21,6
7 8 9 10 11
1902 2003 2010 2073 2167
niet getest 33,5 niet getest niet getest niet getest
28 19 35 30 20
10 9 15 ? ?
Unox gelders Hema mager AH Puur en Eerlijk Gelders AH Puur en Eerlijk mager Hema rookworst Milieukeur rookworst Unox runderrookworst AH Runderrookworst SuperUnie Runderrookworst
7,6 4 3,6 3,6 4,1 4,1 20,7 21,5 21,7
42,1 47 48 48 47,5 47,5 31,8 33 33,4
21,6 20 17,6 17,6 22,2 22,2 23,3 24,1 24,4
12 13 14 15 16 16 17 18 18
2170 2214 2226 2226 2238 2238 2345 2431 2460
36,7 niet getest niet getest niet getest 26 niet getest niet getest niet getest niet getest
pm 19,8 30 19 30 ? 17 25 25
? 1,7 12 7,5 13 ? 6 12 ?
GIJS runderrookworst Bio+ Biologische rookworst
24,8 4,6
38,1 62,1
27,6 22,4
19 20
2806 2877
19 23,5
15 19,4
? ?
AH Ambachtelijke Unox mager AH Boerenrookworst SuperUnie Gelderse SuperUnie Mager
Hoeveelheid vlees 0 0 17% varkensspek, 61% kip 7% varkensspek, 70% kip 68% varkensvlees 75% varkensvlees 75% varkensvlees 77% varkensvlees en 3% rundvlees 75% varkensvlees 84% varkensvlees 88% varkensvlees 92% varkensvlees 70% varkensvlees en 18% rundvlees 94% varkensvlees 75% varkensvlees 75% varkensvlees 95% varkensvlees circa 100% varkensvlees 84% rundvlees 84% rundvlees 85% rundvlees 97% rundvlees, velletje van varken 97% varkensvlees
16
