les
1 De damesrijwielclub
1 Tante Eline zegt vaak: ‘Ik hoef nog geen man, want dan mag ik niets meer.’ Dit zinnetje zegt veel over de verhoudingen tussen mannen en vrouwen in die tijd. Wie zal in die tijd van Fréderique de baas zijn geweest in het gezin? x Mannen zijn de baas, zij beslissen wat een vrouw mag en niet mag. Vrouwen en mannen nemen samen beslissingen na goed overleg. Vrouwen zijn de baas, ze mogen doen wat ze willen. 2 Tante Eline vraagt Fréderique om mee te gaan naar de rijwielschool. Zet een kruisje voor de zinnen die waar zijn. De ouders van Fréderique vinden het leuk voor haar dat ze gaat fietsen. x Een Parijse dokter heeft verteld dat fietsen erg gezond is. Tante Eline wil niet hebben dat Fréderique op een vélo stapt. Fréderique mag van haar ouders pas fietsen als ze elf jaar is. x Na lang zeuren mag Fréderique een keer mee om te kijken. 3 Kijk nog eens naar de tekening op blz 63. Fréderique moet van haar tante een pofbroek aantrekken bij het fietsen. Waarom?
5 Fréderique ziet onderweg dingen ze niet eerder gezien had. Er verandert van alles in haar tijd. Schrijf onder de plaatjes wat ze ziet.
1 een fabriek met rokende schoorsteen
2 het kanaal dat gegraven wordt
Als je lekker wilt fietsen zijn lange, wijde rokken niet handig.
4 In de tijd van Fréderique kwam je onderweg ander verkeer tegen dan nu. Geef vier voorbeelden.
1 2 3 4
3 voetballende heren op een echt sportveld
hondenkar handkar ouderwetse automobiel stoomtrein
17
Bij de tijd groep 7, kopieerblad bij blok 5
© Malmberg, ‘s-Hertogenbosch
les
1 De damesrijwielclub
6 Dat wielrijden iets nieuws is, merkt Fréderique ❀ 10 Als enkele mensen niet aan de kant gaan, als ze belt. Schrijf op wat daarover in het verhaal scheldt Fréderique hen uit. Dat moest ze doen staat. schrijft ze. Moest ze dat inderdaad doen, of had ze het beter anders kunnen oplossen? Sommige mensen snappen niet wat bellen Geef je mening. Ik vind dat ze dat wel/niet moest doen, want betekent. Ze gaan niet opzij.
7 Er gebeurt van alles tijdens de fietstocht. Zet kruisjes in de goede kolom. waar niet waar x Heren vallen van hun fiets omdat ze stoer willen doen. x Vélo is het nieuwste woord voor een rijwiel. x Fréderique vindt dat het rijden op de vélo erg hard gaat. x Het woord ‘fiets’ komt van het Franse woord ‘vitesse’ dat ‘snelheid’ betekent. x Autorijden gaat sneller dan fietsen. x Er zijn wielrijders die sneller kunnen dan de trein. 8 Na de tocht verkleedt Fréderique zich weer. Waarom denkt ze dat dit wel slim is?
Ze denkt dan dat haar ouders er niet achter zullen komen dat ze gefietst heeft. 9 Vul de puzzel in. Welk woord lees je onder de pijl?
rijwielclub 1 2 3 4 5
Soort broek die Fréderique aan heeft op de fiets. De hoofdstad van Frankrijk. Een fiets heeft een voor- en een achter… Naam van het blad waarin de dokter schreef. Fréderique zegt niet: ‘Ik heb gefietst,’ maar: ‘Ik heb w…’ 6 Een fietser heet in het verhaal een … 7 De fietsschool is van mejuffer … 8 Een Frans woord voor fiets. 9 Wat pomp je in je fietsband? 10 Zo heette een auto in de tijd van Fréderique.
p
w
i
e
o
f
b
r
o
P
a
r
ij
s
w
k
i
e
l
K
a
m
p
i
o
e
n
l
g
e
r
e
d
e
n
w
i
e
l
r
ij
d
e
r
S
c
h
a
k
e
l
é
l
o
l
u
c
h
t
o
b
i
e
l
v
a
e
u t
o
m
18
Bij de tijd groep 7, kopieerblad bij blok 5
© Malmberg, ‘s-Hertogenbosch
les
2 Wat een vondst!
BLOK 5
20
Lees in je boek het stukje Stoommachines en fabrieken en bekijk de illustraties. Maak daarna vraag 1 t/m 4.
1 Een erg belangrijke uitvinding was die van de stoommachine. Waarom was die uitvinding zo belangrijk? Kruis aan welke zinnen kloppen met wat daarover in je boek staat. James Watt werd rijk van zijn uitvinding. x Een stoommachine verving veel handwerk. Een stoommachine was erg goed voor het milieu. Veel mensen raakten werkloos door de stoommachine. x Een stoommachine leverde meer kracht dan een windmolen. x Met één stoommachine kon je verschillende andere machines laten werken.
e
2 Trek een lijn van de zin naar het goede woord. Het enorme vat met water heet de … stokers Het water in dat enorme vat wordt … gebracht.
hete stoom
Om het vuur goed te kunnen stoken, wordt … gebruikt.
machines
Degenen die ervoor zorgen dat het vuur blijft branden, heten …
4 Je ziet weer de afbeelding van de werking van de stoommachine. Schrijf bij de nummers hieronder wat je op het plaatje ziet.
1 2 3 4 5
vuur onder ketel stokers gooien kolen op het vuur rook en roet uit de schoorsteen zuigers en stangen komen in beweging machines worden aangedreven
Lees in je boek de stukjes Stoomtreinen en stoomschepen en Auto’s en vliegtuigen. Maak daarna de opdrachten 5 t/m 7.
ketel
roet en rook
5 De eerste trein die in Nederland tussen Haarlem en Amsterdam reed, haalde 35 kilometer per uur. Waar waren sommige mensen bij zo’n snelheid bang voor?
De … brengt zuigers en stangen in beweging.
steenkool
Of hun lichaam zo’n grote snelheid wel kon verdragen.
Die beweging wordt overgebracht op …
aan de kook
De … van het vuur verdwijnen door de schoorsteen in de lucht.
❀6 Rond 1880 reden de treinen al veel sneller
3 Na 1800 komen er steeds meer fabrieken. Wat is een fabriek?
Een gebouw met machines waarmee dingen gemaakt worden.
-3000
-50
1
dan in 1839. Over de afstand Groningen-Den Haag deed de trein zes uur. Het kostte een uur om onderweg bij alle stations te stoppen. Kijk op het kaartje. Hoeveel kilometer per uur reed de trein?
50 kilometer per uur.
500
21
3 De gloeilampfabriek van Gerard en Anton Philips verkoopt steeds meer gloeilampen.
Groningen
2
In veel landen wordt een begin gemaakt met de aanleg van een elektriciteitsnet.
4 Den Haag
Apparaten als de stofzuiger, mixer en koelkast worden uitgevonden.
1
Thomas Edison vindt de elektrische gloeilamp uit.
0
50 km
7 De verbrandingsmotor was een belangrijke uitvinding. Welke uitspraken zijn waar en welke niet waar? Zet kruisjes in de goede kolom. waar niet waar x De verbrandingsmotor is uitgevonden in 1920. x De verbrandingsmotor is sterker dan de stoommachine. x De verbrandingsmotor wordt gestookt op kolen. x Een verbrandingsmotor is kleiner dan een stoommachine. x Henri Ford bouwt een auto met verbrandingsmotor. x De gebroeders Wright vliegen in 1903 van Amerika naar Europa.
9 In de landbouw veranderde er veel door de kunstmest. Welke uitspraken passen bij stalmest en welke horen bij kunstmest? Trek lijnen naar de goede tekening. - Doordat er niet veel van was, konden maar weinig akkers bebouwd worden. - Dit wordt in de fabriek gemaakt. - Dit komt van dieren. - Hierdoor konden heel veel heidevelden veranderd worden in akkers. - Je kunt er zoveel van maken als je wilt. - De hoeveelheid die je hebt, hangt samen met het aantal dieren.
stalmest
Lees in je boek de stukjes Elektriciteit en Landbouw. Maak daarna de opdrachten 8 t/m 10.
8 Toen de elektriciteit werd uitgevonden, was nog niet meteen duidelijk wat er allemaal mee kon. Maar al snel werden allerlei toepassingen bedacht. Wat kwam eerst? Zet de juiste volgorde in de hokjes bij de spreekwolken.
1000
kunstmest
10 Wat was het gevolg van de landontginning voor de natuur?
Veel wilde planten en dieren verdwenen uit de ontgonnen gebieden.
1500
1600
1700
1800
1900
1950
nu
les
3 De steden groeien
1 Veel boeren verdienden wat extra geld door thuis te spinnen en te weven. Rond 1860 lukt dat niet meer en dat heeft gevolgen voor de boerengezinnen. Welke? Zet een cirkel om de goede letter. goed fout S K In fabrieken kan sneller en goedkoper gewerkt worden dan thuis bij de boeren. N O De koning besluit in 1860 dat je thuis niet meer mag weven. M O Veel gezinnen komen in geldnood als ze geen weefwerk meer krijgen. L T In elk dorp komt een hal met stoommachines. Daar moet geweven worden. O E Veel boerengezinnen verhuizen naar de stad.
4 Op de tekening zie je hoe mensen rond 1860 leefden.
Welke woord kun je maken met de letters die je omcirkeld hebt?
STOOM Welke woord kun je met de andere letters maken?
KOLEN 2 De bazen van de fabrieken kunnen veel arbeiders gebruiken. Wie zullen proberen om als arbeider een baan in de fabriek te krijgen? Kies het goede antwoord. rijke boeren met veel land x arme boeren die niet meer iets extra’s kunnen verdienen kinderen die zakgeld willen verdienen de kinderen van de fabrieksdirecteur 3 Vader vindt dat 6 gulden maar weinig geld is voor een week hard werken in de fabriek. Maar hij heeft geen keus en neemt het werk toch aan. Waarom heeft vader geen keus? De baas zegt: ‘Niet
tevreden? Dan neem ik
een ander.’
Bekijk de tekening en vul de lijstjes hieronder in. Kies uit: dekens – stoelen – een slaapkamer voor de kinderen – een wc – een kachel – een waterleiding en een kraan – een vloerkleed. Dit hadden de mensen wel:
dekens, stoelen, kachel Dit hadden de mensen niet:
een slaapkamer voor de kinderen, wc, waterleiding en een kraan, een vloerkleed
5 De arbeiders werkten lange dagen en verdienden weinig. In de les staan nog drie dingen die het werken in de fabriek akelig maakten. Schrijf ze op.
1 lawaaiige fabriekshal 2 strenge baas 3 gevaarlijke machines
19
Bij de tijd groep 7, kopieerblad bij blok 5
© Malmberg, ‘s-Hertogenbosch
les
3 De steden groeien
6 Lees de zinnen hieronder. Wat klopt er niet met het verhaal? Zet een kruisje in de goede kolom. waar niet waar x Ook Femkes moeder gaat in de fabriek werken. x Nu verdient het gezin twee keer zoveel als eerst. x Kinderen mogen in de fabriek werken. x Zodra Femkes moeder werkt, mag Femke naar school.
9 Waarom is schoon leidingwater zo belangrijk? x In schoon water zitten geen bacteriën waarvan je ziek kunt worden. Zonder schoon leidingwater konden de stoommachines niet draaien. Zonder schoon leidingwater werden de planten op de akker ziek als je ze besproeide. 10 In veel steden werden rond 1900 de stadsmuren en wallen neergehaald. Waarom moesten die muren weg? 1 De muren stonden in de weg, want er
moesten
nieuwe huizen worden gebouwd. ze waren als verdedigingswerk niet bruikbaar meer.
2 De muren waren niet meer nodig, want
11 Rond 1890 is Femke zelf moeder. Als ze terugdenkt aan vroeger is er veel veranderd. Schrijf bij elk plaatje iets over die veranderingen.
1
2
Er kwam waterleiding.
De mensen gingen meer verdienen.
3
4
Mensen kregen meer vrije tijd.
Mensen kregen electrisch licht.
7 Miljoenen Europeanen emigreren naar een ander werelddeel. Waar gaan ze heen?
Naar de Verenigde Staten, Canada of Zuid-Amerika. 8 Veel mensen emigreren naar andere landen. Waarom doen ze dat vooral? Kruis de goede antwoorden aan. Vanwege het mooie weer in die landen. x Omdat in die landen misschien meer werk is. x Omdat je in die landen veel geld kunt verdienen. Omdat ze het saai vinden in Nederland. Omdat ze slim gevonden willen worden.
20
Bij de tijd groep 7, kopieerblad bij blok 5
© Malmberg, ‘s-Hertogenbosch
les
4 In het gemeentehuis
BLOK 5
22
Lees in je boek de tekst Al 200 jaar. Maak daarna de vragen 1 t/m 4.
x
x
1 De mensen op de foto komen bij het loket van Burgerzaken. Welke mensen kunnen daar geholpen worden? Zet er een kruisje bij. 2 Kijk nog eens naar de twee foto’s rechtsonder op bladzijde 71 in je boek. Daarop zie je enkele dingen die door de gemeente gedaan worden. Maak bij iedere foto een onderschrift. Foto 1: De gemeente zorgt ervoor dat de
vuilnis wordt opgehaald. Foto 2: De gemeente zorgt ervoor dat er een goede brandweer is. 3 Hoe komt de gemeente aan het geld om alle taken uit te voeren? Zet kruisjes voor de goede antwoorden. x De regering geeft geld aan de gemeente. De gemeente houdt ieder jaar een collecte. De gemeenteambtenaren geven ieder jaar geld. x De inwoners van de gemeente betalen belasting aan de gemeente.
-3000
-50
1
❀4 Pieter wil een stamboom maken van zijn familie. Daarom gaat hij gegevens zoeken bij de afdeling Burgerzaken van zijn gemeente. Hoe oud kunnen de oudste gegevens maximaal zijn? 50 jaar x 200 jaar 500 jaar 1000 jaar Lees het stukje De gemeenteraad. Maak daarna vraag 5 en 6.
5 Waar of niet waar? Zet een kruisje in de goede rij. waar niet waar x In een gemeente neemt de gemeenteraad de besluiten. x De gemeenteraadsleden voeren de besluiten uit. x Alle gemeenteraden in ons land hebben evenveel leden. x De gemeenteraad neemt besluiten door erover te stemmen. x De burgemeester kiest de gemeenteraadsleden uit.
500
6 Mevrouw De Boer wil raadslid worden in de gemeente Zwolle. In de tekst hieronder staat hoe dat gaat. Vul op de open plaatsen de goede woorden in. Kies uit: gevechten – politieke partij – het meeste geld – mag geen – lijst – een stembus – raadslid – moet – verkiezingen – vereniging – meeste stemmen. Mevrouw De Boer
moet
inwoner zijn van
de gemeente Zwolle. Ze moet lid zijn van een
politieke partij . De partij maakt een lijst met kandidaten. Eens in de vier jaar . De lijst die de zijn er verkiezingen meeste stemmen krijgt, krijgt ook de meeste raadsleden. Als mevrouw De Boer op de lijst staat, kan ze tot
raadslid
worden
gekozen.
23
8 Waar of niet waar? Omcirkel de goede letters. waar niet waar S K De burgemeester is lid van de gemeenteraad. T E De burgemeester is het hoofd van de politie en de brandweer. I M De burgemeester bereidt de raadsvergadering voor. E N De burgemeester wordt door de koning(in) gekozen. M T De burgemeester neemt de belangrijke besluiten in de gemeente. N G De burgemeester moet nieuwe gebouwen openen. E T De burgemeester is voorzitter van de gemeenteraad. Zet de omcirkelde letters in de goede volgorde. Welk woord lees je?
KETTING
De overige letters vormen ook samen een woord. Lees het stukje De burgemeester. Maak daarna vraag 7 en 8.
7 Bekijk de twee foto’s met de burgemeester erop op blz. 73 in je boek. Maak nu bij beide foto’s een onderschrift. Foto 1: Verschillende antwoorden mogelijk.
Foto 2: Verschillende antwoorden mogelijk.
Welk?
STEMMEN
Lees het stukje De wethouders. Maak daarna vraag 9 en 10.
9 Wat is de taak van een wethouder?
Hij of zij zorgt dat de besluiten van de gemeenteraad goed worden uitgevoerd. Wie helpt hem daarbij?
de ambtenaren ❀10 Ben je wel eens in het gemeentehuis geweest? Wat heb je daar gezien en gedaan?
1000
1500
1600
1700
1800
1900
1950
nu
