Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid
Postbus 90801 2509 LV Den Haag Anna van Hannoverstraat 4 Telefoon (070) 333 44 44 Telefax (070) 333 40 33
Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1a 2513 AA ‘s-GRAVENHAGE
Uw brief
Ons kenmerk
19 januari 2004 nr. 2030406280
AV/PB/04/3842
Onderwerp
Datum
Kamervragen van de leden Depla en Verbeet
9 februari 2004
./. Hierbij zend ik u de antwoorden op de vragen van de leden Depla en Verbeet (PvdA) over de omvang van het tekort aan pensioenreserves De Staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid,
(M. Rutte)
2030406280 Vragen van de leden Depla en Verbeet (beiden PvdA) aan de staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid over de omtvang van tekorten aan pensioenreserves. (ingezonden 16 januari 2004). 1. Bent u op de hoogte van de studie “Analyse van het financieel toetsingskader voor pensioenfondsen”van het Centraal Planbureau (CPB)? 1. Ja 2.
2
Wat wordt bedoeld met de toevoeging “samen met de reeds kwetsbare startsituatie”, waar op pagina 31 van hoofdstuk 5 het CPB de vraag stelt of het pensioenstelsel in de huidige vorm wel houdbaar is? Wat is de omvang van “die kwetsbare startsituatie” in euro’s? Wat zijn de belangrijkste oorzaken hiervan naast de ontwikkelingen op de beurs? Wat is de verhouding tussen effecten ten gunste van de beursontwikkelingen en overige oorzaken? 2. Het CPB heeft mij desgevraagd het volgende laten weten. Met de reeds kwetsbare startsituatie wordt bedoeld de huidige lage dekkingsgraden die (aanzienlijk) beneden het niveau liggen dat nodig is om een volledig geïndexeerd pensioen te financieren. Het huidige tekort voor een volledig geïndexeerd pensioen bedraagt ruwweg 80% van de loonsom. Dit komt overeen met een bedrag van ongeveer 160 mld euro. Onder meer door de omzetting van VUT-regelingen in kapitaalgedekte prepensioenregelingen heeft een uitbreiding van rechten plaatsgevonden. De PVK heeft echter meerdere malen aangegeven dat pensioenpremies beneden kostendekkend niveau lagen. Het niet-kostendekkend financieren van bestaande en nieuwe rechten heeft negatieve effecten op de dekkingsgraad van pensioenfondsen. De verhouding tussen de verschillende oorzaken is, door gebrek aan gegevens echter niet aan te geven. 3. Kunt u op basis van gegevens van de Pensioen- en Verzekeringskamer en gegevens van het CPB uiteenzetten hoe groot de dekkingsgraad in 1990 en 2000 was en hoe groot de dekkingsgraad nu is? 3. Tot dusver is er een grote vrijheid in de waardering van de aanwezige beleggingen en de pensioenverplichtingen in de openbare jaarverslagen van pensioenfondsen alsmede in de aan de PVK aan te leveren verslagstaten. De per fonds getoonde dekkingsgraad is daarmee sterk afhankelijk van de gehanteerde waarderingsmethode en uiteraard de specifieke omstandigheden. Om per fonds toch een goed beeld te krijgen heeft de PVK in de toelichting op de staten op diverse punten aanvullende informatie vereist. Daarnaast werd in bepaalde gevallen ad-hoc informatie gevraagd. Deze informatie is niet zodanig dat daaruit op deze termijn precies antwoord is te geven. Terugrekenend vanuit de thans te gebruiken uitgangspunten, om optimaal te kunnen vergelijken, zal op marktwaarde de dekkingsgraad voor de nominale (dus niet geïndexeerde) verplichtingen rond de jaren 1990, 150 à 200% hebben bedragen. Voor 2003 wordt deze geschat (de gegevens zijn uiteraard nog niet binnen) op circa 110%. Hierbij is uitgegaan van de marktrente op het meetmoment en niet van een vaste rekenrente. 4. Hoe groot was het verschil in euro’s tussen de verplichtingen en pensioenreserves tegen marktwaarde in 1990 en hoe groot was dit verschil in 2000? Wat zijn hiervan de belangrijkste oorzaken? Hoe zou het antwoord luiden als de vraag gesteld werd voor 1990 en 2004? 4.
3
De dekkingsgraad op marktwaarde is, naast de aspecten genoemd in het antwoord op vraag 7, ook sterk gedaald door het trendmatig teruglopen van de rentestand. Ook moet, bij de beoordeling, in het oog worden gehouden dat de benodigde dekkingsgraad bij eenzelfde zekerheidsmaat in 1990 beduidend lager was dan in 2000 en later. Immers, het risicoprofiel van de beleggingen is veranderd omdat door het grotere aandeel van zakelijke waarden het beleggingsrisico (of nauwkeurig gezegd het mismatch risico) flink is toegenomen. Duidelijk is, dat aan het begin van de jaren ’90 er voldoende open en stille reserves waren om de facto een dekking te hebben van niet alleen de nominale verplichtingen maar ook van een redelijk indexatiestreven. Die ruimte is thans afwezig tot zeer beperkt. 5. Hoe was de startsituatie in 2004 geweest als er vanaf 1990 kostendekkende premies waren geheven? Als dit voor alle pensioenfondsen als geheel moeilijk te berekenen is, kunt u dit dan berekenen voor respectievelijk het PGGM, Pensioenfonds voor de metaal en Philips? 5. Ook deze vragen zijn moeilijk met een grote mate van precisie te beantwoorden. Een eerste zeer globale interne analyse van de PVK indiceert dat circa 1/5 tot 1/3 van de in vraag 3 en 4 beschreven teruggang is terug te voeren op niet kostendekkende premies. 6. In hoeverre heeft het ABP sinds 1990 kostendekkende premies geheven? Kunt u onderscheid maken in de situatie voor en na 1996, de datum van privatisering? Hoeveel euro is er door werkgevers en werknemers te weinig betaald als in het ABP sinds 1990 kostendekkende premies waren geheven? Wat was dan nu de dekkingsgraad van het ABP geweest? 6. Zoals reeds bij het antwoord op vraag 5 is aangegeven is het moeilijk om aan te geven wat in het verleden de kostendekkende premie zal zijn geweest en hoe de situatie er nu voor zal hebben gestaan als er andere premies waren geheven. Wat betreft het ABP beschik ik niet over deze gegevens. De minister van BZK heeft u voor zover het betreft de periode vanaf 1995 in de Nota naar aanleiding van het verslag bij het voorstel van wet tot wijziging van de WPA in verband met nadere normering indexatie (kamerstukken II, 2003/04, 29 257, nr. 5) geschreven: “Vanaf 1995 vindt premiestelling plaats volgens het zogeheten synthesemodel. Dit model is bij de privatisering van het ABP statutair vastgelegd en als zodanig ook onderwerp van bespreking geweest in het overleg met de Staten-Generaal. Het synthesemodel gaat uit van een lange termijn premie met kortingen op opslagen op basis van de feitelijke ontwikkeling van de dekkingsgraad ten opzichte van de normdekkingsgraad. De resulterende premiemutatie ten opzichte van de premie in het voorafgaande jaar wordt bovendien begrensd door de in de statuten vastgelegde begrenzing van de premiesprong op 2%-punt. Het synthesemodel kent het begrip kostendekkende premie dus feitelijk niet.”. 7.
4
Als één van de belangrijke oorzaken van de huidige tekorten het onvoldoende betalen van kostendekkende premies in de jaren negentig is geweest, is het tegen die achtergrond dan gewenst om een duidelijker onderscheid te maken tussen taken en samenstelling van het pensioenfondsbestuur en CAO-onderhandelaars? 7. Zoals bij vraag 2 reeds is aangegeven is de verhouding tussen de verschillende oorzaken van het tekort, door gebrek aan gegevens, niet goed aan te geven. De verhouding tussen de CAO-onderhandelingstafel en de financiële consequenties van CAOafspraken voor pensioenregelingen zijn, zo kan achteraf worden geconstateerd, in het verleden niet altijd even duidelijk geweest. Bij loonstijgingen, zeker in die situatie waarin sprake was van eindloonregelingen, zijn de financiële consequenties voor het pensioenfonds niet altijd helder in beeld gebracht. Mede daardoor zijn ook premies vastgesteld die niet toereikend waren om de opbouw van rechten in een bepaald jaar af te financieren. De oplopende beurskoersen en hoge rendementen zorgden er voor dat de financiële positie van pensioenfondsen niet in het geding kwam, waardoor er geen probleem werd ervaren. Het in 1989 ingediende wetvoorstel voor een heffing over vermogenoverschotten van pensioenfondsen heeft er eveneens aan bijgedragen dat (pensioen)onderhandelaars het niet als hun taak zagen om een kostendekkende premie af te spreken, maar juist het tegenovergestelde. Immers, het werd juist wenselijk geacht dat de, toen als structureel veronderstelde, pensioenoverschotten bij de deelnemers terecht zouden komen. Pensioenoverschotten zijn vervolgens gebruikt voor ondermeer het versneld affinancieren in geval van een 65-xfinancieringssysteem, voor het versneld omzetten van omslaggefinancierde VUT-regelingen in kapitaalgedekte prepensioenregelingen, voor uitbreidingen van de regelingen maar ook voor lage(re) premies voor zowel werkgevers als werknemers, om op die manier de loonkosten te beperken. Dit alles heeft er toe geleid dat alom het zicht op zowel de inhoud als de werkelijke kosten van pensioenregelingen vertroebeld is. Voorwaardelijke indexaties werden als onvoorwaardelijk beleefd en (te) lage premies werden als normaal ervaren. De in 2001 ingezette daling van de beurskoersen heeft tot een andere situatie geleid. Vanaf het moment dat de toezichthouder ingreep door middel van de circulaire van 30 september 2002 is het beeld vervolgens snel veranderd. Vanaf dat moment is gebleken dat alle partijen hun verantwoordelijkheid weer hebben opgepakt en datgene hebben gedaan wat nodig is om het tij te keren. De rol van de toezichthouder is daarbij evident; de eerdergenoemde circulaire heeft als katalysator gewerkt. Sociale partners, zowel in de besturen van pensioenfondsen als aan de CAOonderhandelingstafels, hebben eveneens hun verantwoordelijkheid genomen. Pensioenregelingen zijn versoberd, premies zijn hoger vastgesteld en in een aantal gevallen hebben werkgevers extra stortingen in het pensioenfonds gedaan. De overheid heeft vervolgens het proces om versneld tot een nieuw financieel toetsingskader te komen gefaciliteerd. Daarmee is de situatie anno 2004 niet langer vergelijkbaar met de situatie in de negentiger jaren. Ik hecht er overigens aan hier wellicht ten overvloede te benadrukken dat de PSW geen voorschriften kent voor het hanteren van een kostendekkende premie. Een lagere premie is dus niet in strijd met wet- en regelgeving. Indien de financiële situatie van een pensioenfonds een lagere dan kostendekkende premie mogelijk maakt, hoeft dit ook in de huidige situatie geen probleem te zijn.
5
Gegeven het voorgaande ben ik niet voornemens om te komen tot voorschriften voor een duidelijker onderscheid en taakafbakening tussen pensioenfondsbestuurders en CAOonderhandelaars. Gegeven de ook in internationale verdragen vastgelegde onderhandelingsvrijheid van sociale partners zou ik ook niet weten op welke wettelijke basis dergelijke voorschriften zouden kunnen berusten. Zoals bekend ben ik wel voornemens om in de Pensioenwet een heldere verantwoordelijkheidsverdeling op te nemen tussen werkgever en pensioenuitvoerder. Deze behoefte om de verantwoordelijkheidsverdeling duidelijker te regelen komt met name voort uit de wens om, rond voorlichting en transparantie over inhoud enerzijds en uitvoering van de regeling anderzijds, een duidelijk kader te scheppen.
8. Hoe hoog zou volgens de systematiek van de CPB-studie de gemiddelde kostendekkende pensioenpremie bij voorwaardelijk geïndexeerde middelloonregelingen moeten zijn, als er geen tekorten voortvloeiend uit het verleden zouden zijn ontstaan? 8. Het CPB heeft mij laten weten dat beantwoording van deze vraag een grondige analyse vereist van de toezeggingen met de bijbehorende risico’s. Op korte termijn is dit niet mogelijk. Wel kan op redelijk korte termijn een globale indicatie worden gegeven van de hoogte van kostendekkende premies. Het CPB gaat er vanuit dat deze gegevens voor het eind van februari aan mij kunnen worden aangeleverd. Dat betekent dat ik uw Kamer daarover naar verwachting medio maart kan informeren. 9. Als de ontstane tekorten omvangrijk zijn, wat is dan uw opvatting over de verdeling van deze tekorten over gepensioneerden, werknemers, toekomstige werknemers en werkgevers? 9. In de aanbiedingbrief bij de kabinetsnota Financieel Toetsingskader voor Pensioenfondsen die op 6 februari aan Uw Kamer is aangeboden, wordt, zoals verzocht in de brief van 28 november 2003 van de vaste commissie voor Sociale Zaken en Werkgelegenheid, ingegaan op de generatierekeningbenadering. Voor het antwoord op deze vraag verwijs ik daarom kortheidshalve naar deze brief. 10. Waarom legt (CPB-studie bladzijde 9, onderaan) het kabinet in het voorstel over het toetsingskader niets vast over de kapitaaldekking van de indexatiecomponent van een pensioen? Betekent dit dat het pensioen afstevent op een uitkeringsstelsel van twee snelheden, waarbij het pensioen als percentage van het laatste loon of middelloon wel is gedekt maar de indexatie niet? Welke risico’s zijn hieraan verbonden? Wat is dan nog het onderscheidende van een verzekeringspolis? Opent dit de achterdeur naar een afbraak van het collectieve systeem? 10.
6
In tegenstelling tot wat de vragenstellers veronderstellen wordt in de kabinetsnota Het financieel toetsingskader voor pensioenfondsen wel degelijk ingegaan op (de financiering van) de indexatiecomponent van pensioen. Voor de verdere beantwoording van deze vragen verwijs ik daarom kortheidshalve naar deze nota. 11. Bent u in verband met het Algemeen Overleg van 19 februari 2004 bereid om deze vragen uiterlijk 7 februari a.s. te beantwoorden? 11. Voor zover beantwoording van deze vragen binnen de grenzen van het mogelijke viel, is dit gebeurd.
