06 nr. 1 VU: Gaston Moens

Nieuwsbrief 1 jaargang – 15/03/06 – nr. 1 &1ste VU: Gaston Moens

TECHNIEK OP SCHOOL VOOR DE 21STE EEUW

ste

www.tos21.be

Secretariaat TOS21 – Departement Onderwijs – Koning Albert II-laan 15 – 1210 BRU – [email protected]

Editoriaal In de introductienieuwsbrief kon u al kennismaken met het project TOS21. Dit project is een initiatief van Fientje Moerman, Vlaams minister van Economie, Ondernemen, Wetenschap, Innovatie en Buitenlandse Handel en Frank Vandenbroucke, Vlaams minister van Werk, Onderwijs en Vorming. Het kadert zowel in het wetenschaps- en technologisch innovatiebeleid als in het onderwijsbeleid. Het project TOS21 zal in eerste instantie een basisconcept aanbieden voor techniek en wetenschappen in het onderwijs. Daarbij zal men gebruik maken van bestaande expertise in het veld om een groter draagvlak, een groter bereik en een groter effect bij de doelgroep te genereren. De doelstellingen van het project worden nader beschreven in de introductienieuwsbrief en op de website, waar u betreffende nieuwsbrief ook kan raadplegen. TOS21 komt sinds de officiële start op 30 augustus jl. langzamerhand op kruissnelheid. De TOS21-cel die de werkzaamheden binnen het project moet ondersteunen is nagenoeg voltallig. Op 1 januari werd de TOS21-cel uitgebreid met mevrouw Leen De Bie die in het bijzonder techniek voor de jongste leeftijdsgroep vorm zal geven. Op 1 april vervoegt de heer Eric Maertens de TOS21cel waar hij gestalte zal geven aan techniek in de laatste jaren van het secundair onderwijs. Op dat ogenblik zal de TOS21-cel zijn werkzaamheden ten volle kunnen ontplooien. Maar dit gebeurt nu eigenlijk al. Zoals u verder in deze nieuwsbrief kan lezen is TOS21 een veel gevraagde partner of gast op diverse fora, bijeenkomsten en studiedagen waar technologische opvoeding centraal staat, zowel in Vlaanderen, als in Nederland. Techniek op school kan inderdaad vanuit zeer verschillende hoeken op grote belangstelling rekenen. Niet alleen voor onderwijs, maar ook voor de andere activiteiten die de Vlaamse overheid omtrent de popularisering van wetenschap, techniek en technologische innovatie opzet, is TOS21 een belangrijk instrument voor een degelijke onderbouwing, onderlinge afstemming en coördinatie.

De TOS21-cel is echter – zeker in deze fase – vooral een denk- en ontwikkelgroep. Haar belangrijkste opdracht is immers een referentiekader te ontwikkelen die de basis moet leggen voor de technische vormingscomponent voor alle leerlingen van 2,5 tot 18 jaar. Een dergelijk kader op punt stellen is een bijzonder moeilijke evenwichtsoefening tussen vele opvattingen en doelstellingen van technologische opvoeding. Binnen de stuurgroep wordt hierover stevig maar constructief gediscussieerd. Een hele weg werd reeds afgelegd, waar u verder meer over kan lezen. Enkele lege vlekken moeten nog worden ingevuld en knelpunten uitgeklaard, maar de verwachting is toch dat een eerste ontwerp tegen de zomervakantie zal kunnen worden voorgelegd aan alle betrokkenen. Resonansgroepen zullen dan worden geraadpleegd om het referentiekader bij te stellen en aan te vullen. Velen hebben hun medewerking al aangeboden, waarvoor dank. We hopen snel deze participatie een concrete vorm te kunnen geven. U hoort daar zeker nog meer van in een volgende nieuwsbrief. Geïnteresseerden, die dat nog niet deden, kunnen zich bekend maken via [email protected] bij voorkeur met vermelding van de aard van betrokkenheid bij techniek op school. De volgende nieuwsbrief mag u rond 15 juni verwachten. Heeft u of uw organisatie een activiteit in verband met techniek op school en wil u die ook via andere fora bekend maken ? Meld dit dan aan TOS21 ten minste een maand voor de activiteit plaatsvindt en bezorg tevens een korte beschrijving evenals de inschrijvingsmodaliteiten. Stuur deze gegevens naar [email protected]. De activiteit wordt dan aangekondigd op de website www.tos21.be

De TOS21-celwerking TOS21 werkt momenteel aan een analyse van kennis, vaardigheden en attitudes om techniek in beeld te kunnen brengen. Deze analyse zal het referentiekader voor onderwijs worden.

1

Uitgangspunten zijn de studie “Techniek voor Iedereen, grondslagen voor een transparant vak technologische opvoeding” [Gaston Moens], de ontwikkelingsdoelen basis- en secundair onderwijs [DVO] en Standards for Technological Literacy [ITEA, USA]. Vermits het referentiekader tevens de grondslag moet zijn voor een leer- of ontwikkelingslijn werd heel wat studiewerk verricht over ontwikkeling van kinderen, over het leren van techniek, over integratie van nieuwe leermiddelen, e.d.m. Verder werden de inzichten ook getoetst aan de Vlaamse leerplannen en hedendaagse internationale curricula en leerlijnen uit Schotland, Nieuw-Zeeland, Zuid-Afrika en Australië. TOS21 bouwt het referentiekader in drie fasen uit. In een eerste fase worden de vaardigheden en attituden in kaart gebracht die middels technologische opvoeding in het bijzonder ontwikkeld worden. Op deze wijze wordt techniek op school stevig verankerd in de algemene vorming van alle leerlingen. Veel van deze vaardigheden en attituden die in de eerste fase werden besproken kunnen ook gelezen worden als leerstrategische componenten die o.a. aan bod komen in technologische opvoeding. Vertrekpunt is de harmonische ontplooiing van de totale persoonlijkheid met de nadruk op de dynamisch-affectieve vaardigheden. Deze vaardigheden zijn een voorwaarde om de basisvaardigheden voor techniek, nl. de cognitieve, de psychomotorische en de sociale vaardigheden binnen en door technologische opvoeding te ontdekken, in het licht te stellen, te gebruiken en te optimaliseren. Binnen elk van deze persoonlijkheidsdomeinen wordt tevens aandacht besteed aan metacognitieve vaardigheden. De verschillende domeinen worden uitgesplitst in deelvaardigheden die voor elke van de vier leeftijdsgroepen [peuter/kleuter – jonge schoolkind – prepuberteit/puberteit – adolescentie/jonge volwassene] tussen 2,5 en 18 jaar geïllustreerd worden met voorbeelden op klas- en schoolniveau. Op deze wijze wordt de horizontale en verticale samenhang in het referentiekader bewaakt. In de tweede fase wordt techniek op een iets concreter niveau in kaart gebracht rond drie vragen: 1. 2. 3.

wat is techniek [techniek begrijpen] ? hoe gaan we handelend om met techniek [techniek hanteren] ? wat zijn de relaties tussen techniek, samenleving en wetenschap [techniek duiden] ?

Op basis van het studiewerk worden thans kernbegrippen of sleutelcomponenten van techniek afgeleid.

Dit zijn elementen die in elk technisch product of systeem aanwezig en herkenbaar zijn. Voorlopig liggen volgende kernbegrippen ter studie: processen, systemen, energie, sturing, hulpmiddelen zoals werktuigen en materialen, maar ook mensen en middelen, criteria en normering, optimalisatie en trade off. Elk van deze kernbegrippen of sleutelcomponenten zal doorheen de vier leeftijdsniveaus worden opgebouwd en worden geïllustreerd met voorbeelden. De resultaten van dit studiewerk zullen in de stuurgroep einde maart worden besproken. Dan kan worden gestart met de derde fase waarin ordeningscriteria zullen worden gezocht om de complexe en gevarieerde wereld van techniek in kaart te brengen. Twee ministers op bezoek bij RVO-Society Op 3 februari bezochten mevrouw Fientje Moerman,Vlaams minister van Economie, Ondernemen, Wetenschap, Innovatie en Buitenlandse Handel en de heer Frank Vandenbroucke, Vlaamse minister van Werk, Onderwijs en Vorming de Roger van Overstraeten Society. De RVO-Society werd opgericht door het Interuniversitair Micro-elekronica centrum [IMEC] samen met de universiteiten KULeuven, UGent, VUBrussel en een twaalftal bedrijven. De RVOsociety heeft o.a als doel jongeren warm te maken voor wetenschap en technologie en in het bijzonder voor ICT. Sinds 2001 startte de RVO-Society verschillende projecten zoals “Chip ! Chip ! Chip ! Hoera !”, “Sluit de Stroomkring”, “Luister naar de chip” en het prentenboek “Wardje”. Technologische opvoeding gecombineerd met de nieuwste technologieën zijn hierbij het uitgangspunt. Het is echter een hele uitdaging om van technologische opvoeding een actueel, boeiend en stimulerend leerdomein te maken. Tegelijk hecht de RVO-Society een zeer groot belang aan de sociaal-maatschappelijke waarde van technologie en wetenschap en dit via specifieke projecten, zoals bv. “Kanker op een Ander”. Dit is een sociaal-educatief project over de maatschappelijke rol van ICT in het integratieproces van kinderen met kanker. Lees het volledige persbericht op www.rvosociety.be Tijdens het bezoek wezen beide ministers in hun toespraken op de belangrijke rol die TOS21 kan spelen om techniek een waardevolle plaats te geven in de klaspraktijk.

2

Minister Moerman: “Jaarlijks stelt de Vlaamse overheid een actieplan Wetenschapsinformatie en Innovatie op. We willen daarmee jong en oud bereiken met een uitgebreide waaier van "op maat" gemaakte sensibiliseringsacties voor wetenschap, techniek en technologische innovatie. De samenwerking met mijn collega van Onderwijs, minister Vandenbroucke, is dan ook een belangrijk onderdeel van het actieplan. Deze samenwerking werd recent geconsolideerd in het project TOS21. De RVO-Society onderschrijft de doelstellingen van het TOS21-project en heeft zich geëngageerd om actief mee te werken aan de realisatie ervan”. De minister vernoemde ook de mediacampagne die ze begin dit jaar heeft gelanceerd om alle Vlamingen te sensibiliseren en te overtuigen van het belang van de initiatieven rond, economie, wetenschap en innovatie. Wetenschap en innovatie zijn immers essentieel om de welvaart en het maatschappelijk welzijn te versterken. Alle projecten die jongeren moeten aanzetten om te kiezen voor wetenschappen of ondernemerschap wil de minister dan ook graag bundelen onder de noemer “Jij bent Flanders Future”, want de toekomst maken we allemaal samen. Voor de integrale versie van de toespraak verwijzen we naar www.awi.vlaanderen.be Jij bent Flanders’ Future De campagne beoogt enerzijds alle Vlamingen bewust te maken van het belang van creativiteit en innovatie (ook in hun eigen leven) voor de toekomst van Vlaanderen en anderzijds een overkoepelend merk te vormen ter ondersteuning van alle individuele initiatieven onder de Flanders’ Future koepel. Als onderdeel van het beleid inzake de popularisering van wetenschap, techniek en technologische innovatie van de minister en aldus van het actieplan Wetenschapsinformatie en Innovatie, behoort TOS21 ook tot Flanders’ Future. Meer informatie vind je op www.jijbentflandersfuture.be

Minister Vandenbroucke: “Het is duidelijk dat we hier in de schoot van de RVO-Society een mooi voorbeeld hebben van een intensieve en kwalitatief voorbeeldige samenwerking tussen bedrijfsleven en onderwijsinstellingen, waarbij eenieders positie kan worden verbeterd. Zulke synergieën, die een multiplicatoreffect genereren, kunnen we alleen maar waarderen en sterk aanmoedigen. Behalve anders leren, anders kiezen en anders sturen of besturen is er ook een lijn anders werken. Eind november liep daarrond een eerste project af met een vijftiental voortrekkersbedrijven. Dat leverde o.m. een lijvig en prima rapport op dat ,,Meer techniek in algemene vorming” heet. Het bevat een goede en moderne definitiebepaling van technologische opleiding en bevat prima aanbevelingen rond o.m. lerarenopleiding, samenwerking, gebruik van materialen en de heroriëntering van technologische opvoeding. Dat zijn precies ook de doelen van het TOS21project. En ook binnen het TOS21-project is de RVO-Society een prominente partner”. Voor de integrale versie van de toespraak verwijzen we naar www.ministerfrankvandenbroucke.be Internationaal congres over de verminderde interesse voor studies in wetenschap en techniek bij jongeren Dit congres werd georganiseerd te Amsterdam op 14 en 15/11/05 door het OESO Global Science Forum en het Nederlands ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen onder de titel: “Declining enrolment in Science & Technology-studies: Is it real ? What are the causes ? What can be done ?” Meer dan 200 deelnemers uit 26 landen debatteerden over oorzaken van de verminderde belangstelling van jongeren voor wetenschappelijke en technologische studies en naar manieren om deze belangstelling te verhogen. De verschillende groepen belanghebbenden waren vertegenwoordigd: regeringsafgevaardigden, leiders uit industrie en onderzoek, vertegenwoordigers van stichtingen, wetenschappers, studenten, leraren en lerarenopleiders. De voorzitter van TOS21, de heer Gaston Moens maakte deel uit van het panel “curricula”. Het programma omvatte plenaire lezingen en discussies en vijf parallelle workshopsessies. Een uitvoerig rapport zal later worden gepubliceerd. De belangrijkste congresbesluiten kunnen als volgt worden samengevat: 1. 2.

bijzondere aandacht moet gaan naar vrouwen en minderheidsgroepen; jongeren moeten een realistisch beeld krijgen over wat beoefenaars van wetenschappelijke en technische beroepen precies doen;

3

3. 4.

de inhouden van de curricula voor wetenschap en techniek moeten relevanter zijn voor de leerlingen; leraren moeten beter voorbereid worden op en beter ondersteund worden voor hun onderwijstaak, zowel op het inhoudelijke als op het didactische vlak.

Tijdens dit congres werden de bekommernissen die ook in Vlaanderen leven door een invloedrijke organisatie op het internationale forum gebracht. Hopelijk wordt een gunstig gevolg gegeven aan dit rapport en zullen aanbevelingen inzake het curriculum en de implementatie ervan, in werkbare modellen worden vertaald. TOS21 zet alvast de eerste stappen. Meer informatie over de conferentie [programma, presentatie, …] vind je op www.caos.nl/ocw Ruimtevaart en Onderwijs Het Prins Filipfonds pakt uit met een forum “Ruimtevaart en Onderwijs”, dat ideeën zal ontwikkelen en initiatieven voorstellen om de belangstelling van jongeren voor de ruimte en de ruimtevaart doen toenemen. Onder het motto “Ruimte voor techniek en wetenschappen” willen de Belgische astronauten jongeren inspireren bewust te kiezen voor techniek en wetenschap. TOS21 heeft daarin de taak om mee na te denken over mogelijke schoolprojecten die worden uitgeschreven gedurende de schooljaren 2005-06 en 2006-07. Voor een eerste oproep is de deadline 01.06.06 Meer info op www.prins-filipfonds.org GENT VI – akkoord: Nederland – Vlaanderen Stages “Techniek in het basisonderwijs” – schooljaar 2006-07 Gent-akkoorden zijn overeenkomsten tussen Nederland en Vlaanderen over een beleidsmatige samenwerking over alle onderwijsvelden heen met enkele specifieke aandachtsgebieden, zoals ICT en lerarenbeleid. Voor de komende drie jaar zal een uitwisselingsproject worden voorbereid rond Techniek in het Basisonderwijs. Belangrijke doelstelling van het project is leerkrachten en directies uit Vlaanderen en Nederland te laten kennismaken met elkaars praktijk en met elkaars referentiekaders voor techniek. Voor de onderwijsoverheid van beide landen kan het input opleveren voor toekomstig beleid inzake techniek in het basisonderwijs.

TOS21 neemt deel aan de conceptgroep “participatieve stages Vlaanderen – Nederland” die een kijkwijzer zal ontwikkelen. Deze kijkwijzer is de leidraad voor de wederzijdse observaties en gesprekken. De lerarenstages in Vlaanderen en in Nederland duren telkens één week. Elke school wordt vertegenwoordigd door twee leraren basisonderwijs [of een docent of assistent techniek]. Ook de directeurs worden in het uitwisselingsproject betrokken. De bedoeling van het project is good practice te zien, maar ook implementatiestrategieën te overwegen of kritisch te beschouwen. Techniek in Nederland West-Europese economieën ontwikkelen zich tot kenniseconomieën. Hierin dragen werknemers door hun opleiding en functioneren in bedrijven en kennisinstellingen bij aan continue innovatie van producten en bedrijfsprocessen. Dat geldt zeker voor de dragers van die kennis: kenniswerkers. Bèta' s [verzamelnaam voor de natuurwetenschappelijke vakken biologie, verzorging, techniek, natuurkunde, scheikunde enz.] en technisch opgeleiden zijn hierbij van cruciaal belang voor het ontwikkelen en toepassen van technologische innovaties. Nederland heeft, in het verlengde van Europese afspraken, de ambitie uitgesproken bij de Europese voorhoede te willen behoren op het terrein van onderwijs, onderzoek en innovatie. Het Platform Bèta Techniek zal hier een bijdrage aan leveren. Immers opleidingen en technische banen moeten aantrekkelijker worden gemaakt met reële carrièreperspectieven. De studeerbaarheid van het onderwijs (vermindering uitval) moet hoog op de agenda worden geplaatst. Aan het Platform Bèta Techniek is door overheid, onderwijs en bedrijfsleven de opdracht gegeven om te zorgen voor een goede beschikbaarheid van bètatechnici. Om de instroom in technische en natuurwetenschappelijke opleidingen en beroepen te vergroten, werd eind 2003 het Deltaplan Bèta/Techniek vastgelegd door de ministeries van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, van Economische Zaken en van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Het doel: structureel 15 % meer leerlingen en studenten in het bètatechnisch onderwijs en een betere benutting van bestaand talent in bedrijven en onderzoeksinstellingen. Techniek een vaste plek geven in het basisonderwijs is de taak van het Programmabureau Verbreding Techniek Basisonderwijs [VTB].

4

Dit op basis van twee motieven: 1) techniek is bij uitstek een middel om een eigentijdse, aantrekkelijke en motiverende leeromgeving voor kinderen te creëren; 2) Het is belangrijk dat de kinderen een realistisch beeld krijgen wat de betekenis van techniek en technologie is voor de maatschappij, zodat een eventuele keuze voor techniek in het voortgezet onderwijs een interessante en volwaardige optie wordt.

Kern van dit actieplan, dat loopt van 2004 tot 2010 is dat op nationale schaal duurzaam en structureel invulling wordt gegeven aan techniek op de basisschool. Om de voortgang van het programma te meten heeft VTB een auditrapport 2005 met als titel ‘Basis voor Techniek’ opgesteld. Volgens het auditteam van VTB ligt het programma op koers voor de komende jaren. In een afsluitend woord meldt het auditteam dat “de zeer diverse mogelijkheden die techniek in inhoudelijk en pedagogisch-didactisch opzicht biedt een grote kracht is, maar in zich ook het risico draagt dat daar (in de scholen, red.) te weinig bewust een keus in gemaakt wordt.” Ondersteuning, netwerken, techniekdoelen, toetsen en informatie moeten er voor zorgen dat dit risico steeds kleiner wordt. Op de website van het programmabureau VTB kunt u zich ruimer informeren over het programma, maar er is ook informatie over een mogelijk plan van aanpak, ervaringen van scholen en tips. Voor meer informatie: www.programmavtb.nl en www.platformbetatechniek.nl Project Technific Technific wil kinderen en jongeren enthousiasmeren om techniek te kiezen in hun profiel, studietraject of loopbaan. Technific ondersteunt de onderwijs- en kennisinstellingen op het gebied van techniekeducatie. Het doel is een structurele inbedding van techniekeducatie in het lesprogramma. De activiteiten van Technific moeten uiteindelijk leiden tot een vergroting en een verbetering van het aanbod van technisch geschoold personeel op de arbeidsmarkt. Technific wordt door het Landelijk Platform Bètatechniek gezien als een showcase voor geheel Nederland. De komende jaren wordt met behulp van jongerenpanels en een monitoringssysteem de jeugd ondervraagd over hun beeld van techniek en hun belevingswereld waardoor men beter in staat is om in te spelen op de behoefte van de jeugd.

Inspelend op deze behoefte zullen Technific en participanten nieuwe en bestaande techniekactiviteiten ontwikkelen of verder uitbouwen. TOS21 neemt momenteel deel aan de bijeenkomsten van de expertengroep van Technific. De doelstellingen van deze expertengroep zijn: waarborging van de wetenschappelijkheid van de monitor; bewaking van de kwaliteit; toetsing, evaluatie en optimalisatie van de monitor; uitbreiden van de monitor met nieuwe concepten / inzichten. Inschrijven via website Velen onder jullie hebben reeds de website www.tos21.be bezocht. Via een inschrijvingsmodule is het mogelijk in te tekenen op de nieuwsbrief. Allicht zijn nog niet alle geïnteresseerden bereikt. Om elkaar beter te leren kennen en de communicatiekanalen te verruimen kan je ons jouw persoonlijke gegevens overmaken via het invulformulier op onze website. TOS21-kalender Naast de haast dagelijkse overlegmomenten, de interne vergaderingen en werkzaamheden, tracht TOS21 op belangrijke techniekgerelateerde fora aanwezig te zijn.

28/03/06: Stuurgroepvergadering [voor de samenstelling van de stuurgroep, zie www.tos21.be] – Brussel 04/04/06: De Technific-monitor wil zowel kwantitatief als kwalitatief het keuzegedrag, de beinvloedingspatronen, trends m.b.t. het keuzemoment van leerlingen in relatie tot de beleving van de ouders en leerkrachten onderzoeken en verantwoord rapporteren – Eindhoven [zie www.technific.nl] 21/04/06: Congres: 30 jaar Ervaringsgericht Onderwijs – Leuven [zie www.cego.be] 24/04/06: Vormingsdag voor projectcoördinators en schoolbegeleiders van Proeftuinen – Brussel [zie www.ond.vlaanderen.be/schooldirect/BL501/proeftui nen.htm] 03/05/06: Didactisch dossier m.b.t. gsm-project afronden – Leuven

5