04Kwartaalmagazine oktober 2013

Kunst & Cultuur

Stad & Land

Products & Services

Beleggingsvisie Q4

De Haarlemse volksheldin

Acht eeuwen familiebezit

Website voor alle ANBI’s

George Raven & Jan Wirken

04

Kwartaalmagazine oktober 2013

Filmscène uit Kenau met Monic Hendrickx als Simonsdochter Hasselaer Foto: Jaap Vrenegoor/FU

Voorwoord We leggen de nadruk op het persoonlijke karakter van onze dienstverlening

In de relatie die onze private bankers met u onderhouden en in onze dienstverlening staat een persoonlijke aanpak voorop en hebben wij als doel voor u het ongewone gewoon te maken. Dat geldt niet alleen voor onze services maar ook voor de evenementen die wij voor onze relaties organiseren. Zoals u wellicht weet is onze bank sinds 2009 partner van het International Documentary Festival Amsterdam (IDFA), het grootste documentaire festival ter wereld. Zo organiseren we ook dit jaar samen met IDFA voor cliënten een speciale IDFA Filmdag met voorstellingen in onder meer het beroemde filmtheater Tuschinski. Tussen de documentaires door kunnen genodigden op ons hoofdkantoor genieten van ontbijt, lunch en versnaperingen. In dit magazine kunt u lezen over een bijzonder programma-onderdeel op de IDFA dit jaar, BOTSS. Dat staat voor Based On The Same Story: een documentaire en een speelfilm die dezelfde gebeurtenis verfilmen. Natuurlijk zijn wij altijd op zoek naar het verbeteren van onze dienstverlening. Wij

hebben bijvoorbeeld recent onze dienstverlening aan adviesrelaties aangepast. U betaalt bij ons voor ons advies een all-in fee. De honorering is dus niet afhankelijk van het aantal transacties. Dit omdat wij van mening zijn dat een beloning moet aansluiten bij de expertise van onze medewerkers en bij de kwaliteit van onze dienstverlening. Een ander voorbeeld van verdere verbetering van de dienstverlening is de Mobiele Portefeuille App die we afgelopen zomer hebben geïntroduceerd. Met deze app voor de iPad heeft u als cliënt bij Insinger de Beaufort altijd en overal toegang tot uw portefeuille. Zo kunt u in een oogopslag de laatste transacties bekijken. U leest meer over de app in dit magazine.

gaan waar andere private banks stoppen. Iedere relatie is anders en vraagt daarom om een andere aanpak. Dat is de kern van private banking en daarmee de kern van ons bestaansrecht. Ik hoop dat u uzelf als cliënt herkent in de wijze waarop wij onze diensten verlenen en dat de campagne ook voor u een afspiegeling is van onze bank. Mocht dit niet zo zijn, dan stellen we het zeer op prijs als u ons dat laat weten. Uw private banker gaat graag met u in gesprek over verbeteringen in onze dienstverlening. Voor het versterken van onze relatie nu, morgen en in de verdere toekomst. Peter Sieradzki ceO

Dat wij een andere private bank zijn, willen we ook naar voren brengen in een nieuwe reclamecampagne (zie Insinger de Beaufort in de Media), waarin we telkens een onderdeel van onze dienstverlening belichten. De overeenkomst in alle uitingen is dat we de nadruk leggen op het persoonlijke karakter van onze dienstverlening en dat wij verder

3

BIjzOnDere SerVIceS

12

24

26

Kunst & cultuur • Interview met San Fu Maltha en Maarten Treurniet

6

Stad & Land • Landgoed Middachten

12

Products & Services • Informatieplicht ANBI's goed geregeld • Mobiele Portefeuille App

24 26

6

BeSLOten netWerKen

18

20

4

28

28

IDfA

18

Bijzondere ondernemer • Het verhaal achter Van Dobben

20

Insinger de Beaufort • In de Media

28

Magazine IdB 2013 - 4 cOLOfOn uItgAVe

OnAfHAnKeLIjK BeLeggIngSBeLeID

Bank Insinger de Beaufort N.V. Postbus 10820 1001 EV Amsterdam

30

Herengracht 537 1017 BV Amsterdam T +31 (0)20 5215 000 F +31 (0)20 5215 009

30

[email protected] www.insinger.com

34

reDActIeSecretArIAAt Petra Berkers T +31 (0)20 5215 208 F +31 (0)20 5215 219 [email protected]

34 Van de adviesdesk • Yaela van Raalte

reDActIe Petra Berkers Carl Höhner

30

George Raven Marinus van Schaik Jan de Vink

Beleggingsvisie • George Raven & Jan Wirken

Roos Vogel

34

Claudine Weinstein

ADreSWIjzIgIngen Adreswijzigingen kunt u richten aan het redactiesecretariaat

DruK Drukkerij Aeroprint

VOrMgeVIng Publicis www.publicis.nl

Bijzondere services

Besloten netwerken

Onafhankelijk beleggingsbeleid

5

Kunst & cultuur

6

Monic Hendrickx als Kenau en Barry Atsma als Haarlemse garnizoenscommandant Foto: Jaap Vrenegoor/FU

Foto's: Jaap Vrenegoor/FU

Interview met San fu Maltha en Maarten treurniet

nederland krijgt met

zijn eigen

BrAVeHeArt MAAr WeInIg neDerLAnDerS Kennen Het VerHAAL VAn De HAArLeMSe VOLKSHeLDIn KenAu. reDen VOOr regISSeur MAArten treurnIet en fILMPrODucent SAn fu MALtHA DAAr VerAnDerIng In te Brengen. zIj MAAKten -nAAr Het ScenArIO VAn KAren VAn HOLSt PeLLeKAAn en MArnIe BLOK- een ePIScHe fILM OVer Deze MOeDIge VrOuW DIe tIjDenS Het BeLeg VAn HAArLeM HAAr MAnnetje StOnD.

7

Maarten Treurniet regisseert, in gesprek met Monic Hendrickx en Barry Atsma

weg naar wat uiteindelijk de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden zou worden”.

Foto: Jaap Vrenegoor/FU

8

Daarnaast gaat de film over een tijd die voor het ontstaan van Nederland erg belangrijk was. Door het vrouwenleger kon Haarlem een half jaar langer uit handen van de Spanjaarden blijven, wat Willem van Oranje de tijd gaf Alkmaar te behouden. Daarmee effende Kenau als het ware de

feministe avant la lettre anaf eind februari 2014 zal Kenau in de bioscopen te zien zijn. Met onder andere Monic Hendrickx in de rol van Kenau Simonsdochter Hasselaer en Barry Atsma als de Haarlemse garnizoenscommandant Ripperda. Als het aan San Fu Maltha van filmproductiebedrijf Fu Works ligt (o.a. Süskind, Zwartboek, Alles is liefde), heeft niemand meer de associatie ‘manwijf’ bij ‘Kenau’ na het zien van zijn film die geïnspireerd is op de waargebeurde geschiedenis over de belegering van Haarlem door de Spanjaarden in 1572. “Kenau was een feministe avant la lettre”, vertelt hij. “Een dappere vrouw die voor zichzelf en anderen opkwam en met ‘een vendel van 300 vrouwen’ de strijd tegen de Spanjaarden aanging. Met deze film willen we haar de heldenrol geven die haar toekomt. Sterke, onafhankelijke vrouwen zijn onderbelicht in Nederlandse films.”

Dat opende de benodigde deuren Aanvankelijk benaderden scenarioschrijvers Marnie en Karen drie andere filmproducenten. Deze durfden of konden het niet aan om ‘ja’ te zeggen. “Kenau is te groot, te complex. Je moet de middeleeuwen nabootsen, geschiedenis uitbeelden compleet met legers en veldslagen, werken met geavanceerde visual effects en ook nog eens een emotioneel dramatisch verhaal brengen over liefde en verlies. Dat brengt hoge kosten met zich mee. Althans voor Nederlandse begrippen dan”, legt Maarten uit. “San Fu was direct enthousiast over het script en niet bang het project te financieren. Wat ook meespeelde is dat filmtechniek de laatste jaren veranderd is. Sinds ‘The Lord of The Rings’ is er een digitaal programma waar je legers mee kunt maken. Dat opende voor deze film uiteraard de benodigde deuren.” Met de toekenning van zogenoemd ‘Telescoopgeld’ (Nederlands Fonds voor de Film, red.) kon Fu Works dit jaar in coproductie met een Hongaarse en Belgische filmproducent van start gaan met het zes miljoen euro kostende project.

Maarten Treurniet (o.a. De Passievrucht, De Heineken Ontvoering) haakt daar op in: “De strijd die vrouwen voeren is het meest bijzondere van de film. Die is namelijk heel anders dan bij mannen. Kenau en haar vrouwenleger vochten met vindingrijkheid, humor en raffinement in plaats van met fysiek geweld. Daar kunnen we iets van leren!

an Fu: “We hebben er een crossmediaal geheel van gemaakt over de kracht van vrouwen in tijden van oorlog; er komen behalve de film ook een historische roman van Tessa de Loo en een jeugdboek van Lydia Rood uit, een wetenschappelijk boek van Els Kloek, diverse musea gaan exposities houden en we zijn

Foto: Jaap Vrenegoor/FU bezig met het opzetten van een online interactief platform om vrouwen te verbinden en laten strijden voor vrouwen in oorlogsgebieden anno nu.” Decors – was dat er toen? “Voor de opnames is in Hongarije, in een plaatsje vlakbij Boedapest, het Haarlem van 1572 herrezen. De decors van de Haarlemse stadspoort en de rivier Het Spaarne zijn wonderlijk authentiek. Dat alles van piepschuim is zou je niet zeggen, want je gelooft direct dat je in de Middeleeuwen bent, wat ik als grootste meevaller van dit project zie. Want het is best een uitdaging een Middeleeuwse filmset te creëren. Bij alles - dus ook simpele dingen als borden en bestek - moet je denken: ‘was dat er toen?’.”

De film Braveheart diende voor ons als inspiratiebron en voorbeeld,” vertelt Maarten. “Kenau Simonsdochter Hasselaer was scheepsbouwer en houthandelaar. Haar werf is op de set in Hongarije ook nagemaakt. De boot, waarmee ze later in de film wegvaart, is wel van hout maar volledig om enorme blokken piepschuim gebouwd. Op die manier konden we het schip daadwerkelijk laten varen in de gracht die er speciaal voor deze filmset gegraven is. Door de blokken kon het gevaarte namelijk het water opgeduwd worden en een paar minuten drijven. Precies genoeg om er een mooi shot van te maken. Naast de goedlijkende decors hebben we tevens veel aandacht aan de kostuums besteed. Omdat het verhaal nu eens niet gaat over de welvarende klasse in

Opbouw filmset Kenau die tijd, maar over het ‘gewone’ volk, lieten we 120 kostuums maken met eenvoudige stoffen van de markt. Allemaal in sobere tinten. De kostuums van de Spaanse belegeraars komen uit Spanje, daar is het grootste filmkostuumbedrijf ter wereld gevestigd.” an Fu: “In totaal hebben we in Hongarije 39 draaidagen gehad. Dat is niet veel, maar we werkten dan ook met twee of drie cameraploegen tegelijk. Dat kan daar omdat de kosten er lager

De filmset van Kenau in Hongarije. Authentiek decor van Haarlem anno 1572.

Foto: Jaap Vrenegoor/FU 9

zijn dan in Nederland. Helaas filmden we wat seizoen betreft niet in de juiste volgorde. Zo was het snikheet als wij net een winterperiode op moesten nemen en andersom. Gelukkig hebben we nog wel één keer echte sneeuw gehad toen we die nodig hadden. Dat was prachtig!”. aarten: “Het draaien in Hongarije ging goed, maar de communicatie was moeizaam. Bijna niemand spreekt Engels en de figuranten kon ik niet direct aanspreken, dat moest altijd via een tolk. Zoiets werkt vertragend, omdat ik, wanneer het fout gaat, niet kan roepen: Nee jongens, jullie moeten naar rechts lopen in plaats van naar links!”. Toch kijken de heren terug op een prettige en productieve tijd.

10

an Fu: “Het professionalisme waarmee de rollen door de acteurs zijn opgepakt vind ik uitzonderlijk goed. Monic trainde zich het apezuur in de sportschool om zo fit mogelijk te zijn. Ze volgde zwaardvechtlessen en deed dat zo fanatiek dat ze op den duur eigenlijk beter was dan de stuntvrouw die we voor sommige vechtscènes inzetten.” aarten: “En Barry heeft paardrijlessen gehad. Hij moest voor de opnames op een paard springen, weg galopperen en er weer afspringen. Dat deed hij met overgave, maar blijkbaar gaf hij de verkeerde signalen aan het paard, want dat begon flink te steigeren en nam de benen. Het dier vertrok met Barry de Hongaarse prairie op!

Uiteindelijk kon iemand het tot stilstand brengen. Het erge was dat ik het shot er niet goed op had staan. Ik moest Barry, die met gierende hartkleppen van dat paard kwam, vragen het nog eens over te doen. Gelukkig deed hij dat zonder aarzeling. Behalve de halsbrekende toeren die sommige spelers moesten uithalen, leefden ze zich ook bijzonder goed in. Zowel de acteurs als wijzelf moeten emotioneel betrokken raken bij het script. Pas wanneer je echt voelt wat er gebeurt, breng je dat over op het publiek. Ik vind dat het gelukt is. Bij menige scène kon ik het niet droog houden. En op het einde huilt sowieso iedereen. Want behalve dat het een film is over veldslagen en raffinement, is het vooral een verhaal over een intense en tragische moeder/dochterrelatie”.

an Fu: “Kenau is een bijzonder filmproject waarin ook particulieren investeren. Op zich is dat niet nieuw voor ons land. Al in de geschiedenis voelden ondernemers een culturele verantwoordelijkheid. Menige vermogende particulieren stonden op om bepaalde culturele ontwikkelingen te steunen. Denk aan het zakenechtpaar Kröller en de havenbaron Van Beuningen wiens kunstcollecties wij vandaag nog in de gelijknamige musea kunnen bewonderen. Fu Works probeert met Kenau die combinatie van ondernemerschap en cultuur ook te realiseren. Vooral omdat de periode waarin de film zich afspeelt zo belangrijk is geweest voor de Nederlandse geschiedenis en juist vandaag de noodzakelijke investeringen van ons land op het gebied van cultuur onder druk staan”.

www.kenaudefilm.nl

11

Foto: Jaap Vrenegoor/FU

Kasteel Middachten en zijn slotgracht 12

Stad & Land

Levend landgoed met rijke traditie

franz graaf zu Ortenburg Foto: Cornelie de Jong

LAnDgOeD MIDDAcHten IS AcHt eeuWen fAMILIeBezIt. frAnz grAAf zu OrtenBurg zIet Het ALS zIjn OPDrAcHt De cOntInuÏteIt VAn Het LAnDgOeD en Het KASteeL te WAArBOrgen.

Tijdens de rondleiding op het kasteel opent Franz graaf zu Ortenburg in elk vertrek de luiken. Voor het behoud van het interieur is het beter als er zo weinig mogelijk daglicht binnenkomt. Dat geldt bijvoorbeeld voor de vele familieportretten die door het hele kasteel de wanden sieren, waaronder het portret van Godard van Reede die eind zeventiende eeuw de middeleeuwse burcht op Middachten liet verbouwen tot kasteel. Het openen van de luiken gebeurt met de hand, zoals al honderden jaren. De graaf wil dat zo laten. “Als vertegenwoordiger van de vijfentwintigste generatie op Middachten ben ik maar een tand op een groot tandwiel. Ik zie het, net als mijn moeder, als taak om te zorgen voor de continuïteit van het kasteel en het landgoed. Elke generatie heeft haar eigen ideeën over het kasteel en het landgoed en laat het meegroeien met de tijd. Voor mij passen daar geen mechanische luiken bij.” Dergelijke afwegingen spelen voortdurend. De elektrische verlichting is een ander voorbeeld. “Mensen zijn tegenwoordig meer licht gewend dan vroeger. Overdag is er in het kasteel, als de luiken open staan, meer dan voldoende licht. De vraag waar we voor staan is of we voor 's avonds sterkere lampen

moeten gebruiken. De lampen geven nu evenveel licht als een kaars, maar wellicht is dat te weinig voor onze bezoekers.” raambelasting Dat er zoveel daglicht binnen kan komen in het kasteel heeft alles te maken met de vele ramen. Anders dan bij veel andere historische gebouwen heeft Middachten bijna al zijn ramen behouden. Wie rondom het kasteel loopt ziet dat slechts een enkel venster is dichtgemetseld. Op andere buitenplaatsen hebben eigenaren uit praktische overwegingen het aantal vensters vaak sterker teruggedrongen: voor de belastingheffing telde het aantal ramen. Hoe meer, des te hoger de heffing. De raambelasting kleurt ook de geschiedenis van Middachten. “Mijn grootouders woonden tot het einde van de jaren twintig van de vorige eeuw in het kasteel, maar hebben toen vanwege de raambelasting het bouwhuis op de voorplaats laten verbouwen tot woning. Daarna heeft er enkele tientallen jaren niemand in het kasteel zelf gewoond. De eerste bewoners na mijn grootouders kwamen begin jaren zeventig. Commissaris van de Koningin in Gelderland Molly Geertsema en zijn vrouw huurden het kasteel toen van de familie.”

zilveren anjer Na het vertrek van Geertsema nam gravin Isabelle zu Ortenburg – gravin van Aldenburg Bentinck zich voor het kasteel in ere te herstellen. “Het moest weer zo worden zoals het was toen mijn ouders hier woonden, dat was de bedoeling. Het moet behouden blijven voor de volgende generatie”, zei de begin dit jaar overleden gravin in 2011 in een vraaggesprek. Aanleiding voor het vraaggesprek was de toekenning van de Zilveren Anjer van het Prins Bernard Cultuurfonds aan de gravin voor haar inzet voor het behoud van landgoed Middachten. Koningin Beatrix speldde de bijbehorende onderscheiding op in het Koninklijk Paleis op de Dam in Amsterdam. Voorrecht Franz zu Ortenburg zet de lijn van zijn moeder voort nu hij, als telg van de volgende generatie, het beheer van het landgoed voor zijn rekening heeft genomen. “Ik zie het als voorrecht dit te mogen doen, met alle uitdagingen die daarbij horen.” Een van de uitdagingen is om te zorgen voor voldoende inkomsten om het landgoed in stand te houden. De ruime ervaring die de graaf opdeed als bankier in Londen, New York en Frankfurt komt daarbij goed van pas. “Ik heb dertig jaar op de bank gewerkt en die

13

ervaring breng ik mee naar Middachten. Gelukkig ben ik nu rustiger en breng ik meer levenservaring mee.”

Gravure vanaf de kom begin 18de eeuw

Gravure Van der Laan de Leth 1724

Gravure overzicht Van der Laan De Leth 1724

Ook de instandhouding zelf is een uitdaging. Zo is het kasteel ruim driehonderd jaar oud. Dat betekent dat er vrijwel voortdurend kleinere en grotere renovatiewerkzaamheden plaatsvinden. Voorop staat dat elke ingreep of verandering past bij de ziel en de traditie van het kasteel en het omliggende landgoed. Of het nu gaat om de kast voor de nieuwe bibliotheek op de eerste verdieping, een vaas op een van de zichtlijnen in de tuin of de renovatie van de oudste squashbaan van Nederland die ook op het landgoed te vinden is. De graaf vindt het daarom jammer dat de brug die naar het kasteel loopt tegenwoordig een boogje heeft. Dat was oorspronkelijk namelijk niet het geval, vertelt hij. “De brug was recht. De architect die adviseerde over renovatie van de oude brug stelde een ontwerp met een boogje voor, zoals bij de bruggen over de grachten in Amsterdam en Delft. Het is een kleine boog die op het eerste gezicht nauwelijks opvalt, maar met gladheid in de winter is dat een duidelijk nadeel. Bovendien heeft de boog geen functie, omdat er geen boten varen in de slotgracht.” Acht eeuwen familiebezit Voor de graaf is het vanzelfsprekend om aan te sluiten bij de traditie. Enerzijds uit respect voor de lange familiegeschiedenis. Anderzijds om bezoekers een zo goed mogelijk beeld te geven van een landgoed in bedrijf. “Het landgoed is in de achthonderd jaar dat het bestaat nooit verkocht. Het is altijd door vererving, via de mannelijke en vrouwelijke lijn, overgegaan naar de volgende eigenaar. In de familiegeschiedenis spelen twee namen een belangrijke rol, Hans-Willem Bentinck

14

en Godard van Reede. Bentinck was een vertrouweling van koning-stadhouder Willem III en trok met hem naar Engeland. De koning-stadhouder beloonde hem voor zijn politieke en diplomatieke verdiensten met de titel graaf van Portland. Willem Bentinck, de tweede zoon van Hans-Willem, keerde vanuit Engeland terug naar Nederland. Hij is de stamvader van de grafelijke Bentincks hier. Godard van Reede was ook een vertrouweling van Willem III. Als opperbevelhebber van de Engelse strijdkrachten slaagde hij erin Ierland te behouden en belette hij James II, de verdreven koning, diens troon te heroveren. Godard van Reede won voor Willem III onder meer de slag om de Boyne die Noord-Ieren nog jaarlijks herdenken. Voor zijn overwinningen bij Athlone en Aughrim kreeg hij de titels graaf van Athlone en baron van Aughrim.” Van binnenplaats tot trappenhal Eind zeventiende eeuw keerde ook Van Reede terug naar Nederland. Hij besloot tot de verbouw van de middeleeuwse burcht op Middachten tot kasteel. De opdracht gunde hij en zijn vrouw Ursula van Raesfelt aan Jacob Roman, de architect die paleis Het Loo in Apeldoorn bouwde. Onder zijn leiding kreeg het kasteel de contouren die het vandaag de dag nog steeds heeft met de prachtige trappenhal als belangrijke blikvanger. Roman situeerde de trappenhal op de binnenplaats van de vroegere burcht. Roman kon de verbouwing van Middachten niet helemaal voltooien. De afwerking was in handen van Steven Vennecool die onder meer zorgde voor het stuc- en houtsnijwerk in de trappenhal. Voor de putti en krijgsattributen die de koepel sieren tekende de Italiaan Francesco Ottolino. De plaatsen waar Van Reede in Engeland veldslagen won zijn in gouden letters vereeuwigd in de koepel.

De trappenhal van kasteel Middachten 15

De timmerman maakt een tuinbank Foto: Henri Kleijer

Keizer en koningin Beelden van de meer recente familiegeschiedenis op Middachten waren afgelopen zomer te zien in de oranjerie. Daar hingen foto's van de bezoeken die de laatste Duitse keizer en koningin Wihelmina brachten aan het landgoed. Bezoekers kregen er ook een inkijkje in het dagelijks leven op het landgoed en konden zien dat veel details uit de recente geschiedenis behouden zijn gebleven. Het oog van de oplettende bezoeker herkende er bijvoorbeeld de kuipen van de kuipplanten die net als honderd jaar terug de tuin rond de oranjerie sieren. “Op de foto's zijn de kuipen nog groen en hebben ze een zwarte rand. Mijn moeder besloot de kuipen wit te laten schilderen met een blauwe rand.” Alleen al de oranjerie, de daarnaast gelegen kruidentuin (vol tijm, rozemarijn, salie, basi-

licum, lavendel) en de kasteeltuin naar een ontwerp van Hugo Poortman van begin twintigste eeuw, inclusief grastennisbaan, maken een bezoek aan Middachten de moeite waard. Een bezichtiging van het kasteel maakt het bezoek helemaal compleet. Binnen is bijna tastbaar hoe het leven zich aan het begin van de twintigste eeuw afspeelde. Alle details kloppen: de porseleinen serviezen in de servieskamer zijn compleet, net als het glaswerk en zelfs de livreien. De graaf vindt de openstelling voor bezoekers belangrijk, al is het maar vanwege de subsidie die het landgoed ontvangt voor de instandhouding. “Voor die subsidie moeten we iets terugdoen.” Dagelijkse openstelling is echter geen optie. “We zoeken naar de gulden middenweg tussen toegankelijkheid en behoud van het erfgoed. Het kasteel en

Ploegen langs de Middachter Allee in de Steeg Foto: Henri Kleijer

Middachten kasteel en Libanonceder Foto: Joke Lenting

het interieur zijn kwetsbaar. Als er veel vaker bezoekers komen, dan stijgen ook de onderhoudskosten. We moeten de balans daartussen bewaren.” Iedereen die de kans aangrijpt om individueel (bij de kerstopenstelling of een van de andere gelegenheid) of als groep (op afspraak) het kasteel te bezoeken, wordt daarvoor rijkelijk beloond. En is het kasteel gesloten? Dan is het nog altijd mogelijk te overnachten in één van de drie B&B-kamers die de familie heeft ingericht op de voormalige hooizolder van het koetshuis. Een tip: vraag dan vooral of u de authentieke zadelkamer (ook compleet met inrichting) en het koetshuis mag bezichtigen. Middachten Kerst Foto: Ria van Remmerden

Foto: Ria van Remmerden Warm winterlicht Net als in de voorgaande 25 jaar organiseert Middachten in december een bijzondere kerstopenstelling die elke keer anders is en keer op keer verrast. Het thema is dit jaar: Warm winterlicht. Gastheer Franz graaf zu Ortenburg heet relaties van Insinger de Beaufort van harte welkom op het kasteel.

Warm winterlicht op Middachten Van dinsdag 10 december tot en met zondag 15 december van 11:00 tot 19:00 uur Van donderdag 26 december, vrijdag 27 december en zaterdag 28 december van 17:00 tot 21:00 uur

17

BOtSS u zuLt Het nIet geLOVen MAAr IDfA

taire en een speelfilm die dezelfde gebeur-

agenten hebt dan Manhunt laat zien. Waar-

gAAt DIt jAAr SPeeLfILMS VertOnen.

tenis verfilmen, elk binnen hun eigen genre.

schijnlijk is dat beeld gebaseerd op speelfilms

nAtuurLIjK nIet AL teVeeL en OOK

En zo is er sprake van een paar prachtige

als Zero Dark Thirty waarin hetzelfde verhaal

ALtIjD In reLAtIe Met een DOcuMen-

double bills. Wat te denken van de do-

wordt verteld maar dan aan de hand van

tAIre MAAr tOcH OPMerKeLIjK VOOr

cumentaire Manhunt. Een nauwkeurige en

Hollywoodacteurs die aan elk clichébeeld

Het BeLAngrIjKSte DOcuMentAIre

spannende inkijk in de eenheid van de CIA

van de CIA agent voldoen: sexy dames en

feStIVAL ter WereLD.

die vanaf begin jaren negentig zich heeft

stoere kerels. Andere interessante koppels

bezig gehouden met de jacht op Osama

zijn Don’t Look Back (documentaire) en

In de wandelgangen noemen we het pro-

Bin Laden. Stap voor stap en zonder opsmuk

I’m Not There (speelfilm), twee portretten

gramma waar ik het hier over heb BOTSS,

leggen direct betrokkenen uit hoe de CIA Bin

over Bob Dylan en Der Untergang (speel-

Laden heeft opgespoord en opgeruimd.

film) en Im Toten Winkel - Hitlers Sekretärin

Opvallend is dat je toch een

(documentaire) over de laatste dagen van

wat staat voor 'Based on the Same Story.' Het zijn zes of zeven koppels: een documen-

18

heel ander beeld van CIA

Adolf Hitler.

emaal echt Voor wie dit all rdt wo k beetje te ge

Ook opmerkelijk Samen met Jan Jaap van der Wal gaat IDFA een programma presenteren over humor en documentaire. Ook dit is een niet al te voor de hand liggende combinatie. Eén van de hoogtepunten van dit programma is Whoopi Goldberg’s documentaire: I Got Something To Tell You over de legendarische stand up

een

wat woon weer doen IDFA gaat ook ge het jk eli nd bent, nam u van ons gewe dove na 300 creatie vertonen van bij nte ge ur er allerhande cumentaires ov zaken. cees van ‘t Hulle

naar

comedian Moms Mabley.

Vrienden van ID fA De afgelopen jaren heeft IDFA een he chte relatie opge met Insinger de Be bouwd aufort. Sinds 2009 is Insinger de Be partner van IDFA aufort . Het filmprogram ma mocht reken warme belangstel en op uw ling. Mede door uw interesse is IDFA groeid tot het be uit ge langrijkste docume ntairefestival ter Deze positie wil we rel d. IDFA behouden met unieke docu over menselijke, mentaires maatschappelijk e en politieke onde En natuurlijk wil rwerpen. IDFA dé plek blijve n waar publiek en uit de hele we makers reld elkaar ontm oeten en met discussie gaan. elkaar in Wist u dat u vana f slechts € 3,00 pe r maand Vriend va bent. Vrienden n IDFA ontvangen voorran g bij het bestelle kaarten en korting n van op dvd's uit het ID FA's Delicatessen Meer informatie label. over Vriend van ID FA vindt u op ww w.idfa.nl!

19

“

Het verhaal achter Van Dobben

“ We gaan voor verse en eerlijke producten” VAn DOBBen MAAKt AL ruIM 68 jAAr AMBAcHteLIjKe crOQuetten en BItterBALLen. SInDS DIt jAAr WOrDen ze BIj SnAcKfABrIKAnt rOYAAn Weer geMAAKt VOLgenS Het OOrSPrOnKeLIjKe recePt VAn AAt VAn DOBBen. “Onze VISIe IS OM neDerLAnD SMAAK te geVen, Met HOOgWAArDIge en eerLIjKe VOeDIngSPrODucten.”

20

Bijzondere

Ondernemer

De oorlog is net voorbij en Aat van Dobben is in hartje Amsterdam hard aan de slag als slager. Om de zoveel tijd komt hij in een broodjeszaak om vlees te leveren, waar hij de jonge Eugenie Laaper ontmoet. Ze worden al snel verliefd en samen besluiten ze om een eetzaak te beginnen aan de Reguliersdwarsstraat. En daar, in die kleine eetsalon, wordt de beroemde Van Dobben croquet - op z’n Frans gespeld! - geboren. De lekkernij is meteen een succes: de croquet gemaakt van puur rundvelees, heeft een royale vulling van ragout en een krokante korst. De Amsterdammers staan er massaal voor in de rij. Artiesten, voetballers, acteurs, iedereen komt langs bij Van Dobben. Rogier Snoeks, werkzaam bij Royaan als Senior Brandmanager, begrijpt het wel. “Aat van Dobben onderscheidde zich door kwaliteit te leveren. Hij was niet op z’n mondje gevallen, maakte grapjes en, bovenal, hij was altijd zichzelf. Dat trok mensen aan.”

Aat van Dobben onderscheidde zich door kwaliteit te leveren en door authentiek te blijven. Dat trok mensen aan

Van Dobben gaat nationaal In 1992 gaat de croquet, tot dusver een echt Amsterdams product, ‘nationaal’. Arnold van Dobben heeft de zaak inmiddels van zijn ouders overgenomen en twijfelt eerst nog over het uit handen geven van zijn zaak. Toch gaat hij uiteindelijk in zee met Laan Snacks in

Oostzaan - waar de snacks nu nog steeds worden gemaakt - omdat hij weet dat er een plek is in Nederland voor zijn croquet. Er is dan ook niet veel nodig om het merk goed te lanceren, weet Snoeks ook. “Van Dobben had al naam gekregen buiten Amsterdam. Mensen wisten de eetsalon te vinden, maakten er een uitje van met hun kinderen. In 1990 waren er op zijn minst al 15 miljoen croquetten gemaakt, en dat in het kleine keukentje op de eerste verdieping boven de winkel aan de Reguliersdwarsstraat. Dat moest nationaal dus ook wel gaan werken met Van Dobben. En dat bleek ook zo te zijn.” Na de overstap naar Laan Snacks volgen er nog enkele overnames, tot Van Dobben in 2008 terecht komt bij snackfabrikant Royaan, waar ook merken zoals Kwekkeboom en Buitenhuis (minisnacks, red.) zijn ondergebracht. Arnold van Dobben heeft dan al afstand gedaan van zijn rechten voor het

21

het logo erop, op een zogenaamd eetbaar ‘ouwel’. “We doen er alles aan om de Van Dobben beleving zo goed mogelijk te maken”, zegt Snoeks. “Met het broodje, zacht aan de binnenkant, en een lekkere bite aan de buitenkant. En met een speciaal serveerzakje met onze naam erop. Je proeft niet alleen kwaliteit, je ziet het ook als je een Van Dobben eet.”

Van Dobben in de reguliersdwarsstraat merk Van Dobben, maar blijft wel als klankbord fungeren. Bart Bakker, de CEO van Royaan, lanceert een nieuwe visie om, naar eigen zeggen, “Nederland weer smaak te geven”. Het bedrijf richt zich op een steeds groter wordende groep kritische consumenten die smaakvolle en eerlijke voedingsproducten verlangt. “Van Dobben is een merk dat bij uitstek past bij deze visie”, zegt Snoeks. “Juist omdat we een kwalitatief hoogstaand product maken en dat al jaren vol overgave doen.” Pure smaak Toch voldoet de croquet, zoals die op het moment van overname is, niet aan de hoge eisen van Royaan. “Er was al jaren, ook door de opgeschaalde productie, te weinig gedaan om de kwaliteit van de croquet te verbeteren”, legt Snoeks uit. “En ondertussen nam de concurrentie snel toe. Wij hebben toen besloten om terug te gaan naar het oorspronkelijke recept van Aat van Dobben. Onze meesterkrokettenbakker Piet Brink is ermee aan de slag gegaan, zowel met de croquetten als met de bitterballen. De overige producten volgen later. Hij heeft de ingre-

22

diënten opnieuw geselecteerd, en de meeste E-nummers uit de croquet gehaald. In april hebben we de vernieuwde Van Dobben op de markt gebracht. En hij smaakt weer zoals-ie bedoeld is. Naar puur rundvlees, met een romige en royale ragout en een korst die dun en krokant is. Toen Arnold van Dobben, met wie we een heel prettig contact hebben, de croquet voor het eerst proefde, zagen we aan zijn gezicht dat het goed was.” De verbeteringen in receptuur betekenden wel dat de prijs voor de croquet omhoog moest gaan. En dat is nogal wat, in tijden van crisis. Is daar lang over getwijfeld? “Niet over de richting die we op wilden gaan binnen Royaan”, zegt Snoeks beslist. “We wilden geen concessies doen, de kwaliteit moest goed zijn. We gingen voor vers en eerlijk. Dat de prijs dan omhoog moet, ja, daar kies je voor. Het was een spannende beslissing, maar wij geloven dat de consument bereid is om iets meer te betalen voor een goed product. En als goede ondernemer moet je een overwogen risico durven nemen. "Parallel aan de verbeterde receptuur, komt Van Dobben ook met een nieuw broodje, mét

top of mind Spijt van de beslissing om de croquet te verbeteren heeft Royaan niet gekregen. De eerste cijfers laten groei zien. Maar stilzitten doet nu niemand meer. “Over vijf jaar willen we ergens staan, moet er echt groei gerealiseerd zijn”, zegt Snoeks. “De naamsbekendheid van Van Dobben is al heel erg hoog. We horen vanuit de cafetaria dat mensen vaak specifiek om Van Dobben vragen, in plaats van om een broodje kroket. Onze klanten weten wat ze willen. Maar zijn we al voldoende top of mind bij iedereen? In andere woorden: denken mensen bij het woord snack metéén aan Van Dobben? Ik denk dat er op dit gebied nog wel winst valt te behalen.” Om dit te bereiken is niet alleen Snoeks hard aan het werk, maar ook Rogier de Vink, Marketeer Sponsoring & Activatie. Hij wil creatieve marketingacties bedenken die passen bij het merk. “We zoeken naar het brutale, het joviale en het oprechte dat Aat van Dobben ook had. Het verhaal gaat dat hij op een dag een grote groep ambassadeurs op bezoek kreeg. Hij stond hen op te wachten met een grote schaal vol met zijn lekkere croquetten, gewoon in de witte jas met rode stropdas die hij altijd droeg in de eetsalon. Dat was typisch Van Dobben. Hij paste zich niet aan, bleef altijd dichtbij zichzelf.” neus in de boter Rogier de Vink is naar eigen zeggen met zijn neus in de boter gevallen toen hij bij Royaan kwam werken. Het commerciële team is

In deze baan komt heel veel samen: food, marketing en kwaliteit

jong en ambitieus en wil echt dingen veranderen. “Ik houd ervan om na te denken over wat ik kan toevoegen aan bestaande producten, die eigenlijk al heel erg succesvol zijn”, zegt hij. “Dat is meteen ook de uitdaging. Ik krijg hier de vrijheid om zelf met ideeën te komen, en ze dan vervolgens uit te voeren. Toen ik hier net begon, vroeg ik nog ‘wat is nou eigenlijk de doelgroep voor Van Dobben?’ Maar inmiddels weet ik dat iedereen onze doelgroep is. We kunnen alle kanten op met ons product. Doen we de ene keer de sponsoring voor een sportevenement waarvoor we de social media flink inzetten, dan weer staan we met onze bitterballen op het concert van de Toppers. Nu ben ik bezig om een idee voor de Sinterklaasintocht in Amsterdam uit te werken. We denken erover om Zwarte Pieten Van Dobben bitterballen uit te laten delen, als krachtige oppepper voor de ouders. Een leuke actie en we bereiken meteen heel veel mensen. Zo kun je je als merk op een originele manier onderscheiden.” Ook Snoeks voelt zich helemaal op zijn plek bij Royaan. “Ik heb altijd al in de foodindustrie gewerkt”, vertelt hij. “Ik heb iets met smaak. Ik houd van lekker uiteten, van koken. Ik ben er altijd mee bezig. In deze baan komt dat samen: food, marketing en kwaliteit. Ik ben graag bezig met productinnovatie en met nadenken over nieuwe manieren om ons merk nog beter te positioneren. Met de nieuwe visie van Royaan om te gaan voor smaakvolle en eerlijke voedingsproducten hebben we best wat weerstand moeten overwinnen. Zowel intern, want het productieproces vergde aanpassingen, als extern, omdat de prijzen omhoog gingen. Maar je moet lef hebben en ondernemerschap tonen. Leuke samenwerkingen opzoeken, terwijl je toch dicht bij je eigen identiteit blijft. Dat alles kan hier. En maakt dat ik met heel veel plezier naar mijn werk ga.”

23

Products & Services

Vermogensfondsen die besluiten met een website te voldoen aan hun informatieplicht, kunnen gebruik maken van een nieuwe dienst van onze bank. Eduard van der Kun, hoofd Charity Office (rechts) en Robert Kreder, hoofd Family Office (links), zetten uiteen wat deze nieuwe dienst inhoudt.

Informatieplicht vermogensfondsen goed geregeld “Vermogensfondsen met de status van Algemeen Nut Beogende Instelling, kortweg ANBI, kunnen zich de afgelopen jaren in toenemende mate verheugen in een verhoogde belangstelling van de politiek op hun financiën en doelbesteding. Na invoering van het ANBI-regime in 2006, is deze reeds enkele malen gewijzigd en nu is deze per 12 juli aangescherpt met enkele transparantievereisten. Een ANBI moet uiterlijk 1 januari 2014 veel van de eigen gegevens op internet publiceren”, vertelt Eduard. “Doen ze dat niet, dan verliezen ze hun ANBI-status, met alle fiscale gevolgen van dien.”

24

De verplichting is een gevolg van een verandering in de regels voor de filantropische sector. Staatssecretaris Frans Weekers van Financiën wil dat er meer openheid bij filantropische instellingen komt: “wie zijn het, wat doen ze en met welk doel, en hoe besteden ze hun geld”. Tussen ANBI’s zijn grote verschillen. Om te beginnen zijn er ANBI’s die gelden werven bij het publiek; andere doen dat niet en beschikken over een eigen vermogen dat over het algemeen door een particulier is ingebracht (vermogensfondsen). Ook is er een groot verschil in het functioneren. Voor een deel werken ANBI’s op basis van aanvragen voor ondersteuning (bijvoorbeeld het Prins Bernhard Cultuur Fonds). Er is echter ook een groot deel van de ANBI’s dat eigen projecten uitvoert. Voor ingewijden is die informatie meestal geen geheim. Al sinds jaar en dag zijn er boeken op de markt met een over­zicht van bijvoorbeeld vermogensfondsen in Nederland. Voor de Tweede Kamer was dat onvoldoende: eind 2011 stemde een Kamermeerderheid voor een motie van de Kamer­ leden Pieter Omtzigt (CDA) en Roland van Vliet (PVV) waarin werd gevraagd om meer openheid van ANBI's. De fracties van VVD, SGP en Partij voor de Dieren stemden tegen.

De dienst is beschikbaar voor alle ANBI's

Een kleine twee jaar later heeft staatssecre­ taris Weekers de wens van de Tweede Kamer omgezet in regelgeving. Anders dan in de motie werd gevraagd komt er geen gratis toegankelijk ANBI-register. De staatssecre­ taris heeft er voor gekozen ANBI's te verplichten gegevens op internet te publiceren, maar zij kunnen zelf beslissen in welke vorm. Lange tijd is onduidelijk gebleven, of deze ’openheid’ voornamelijk zou gelden voor zogenaamde 'fondsenwervende instellingen' als het Rode Kruis of ook voor de vermogensfondsen. Uiteindelijk is besloten de nieuwe regels op een kleine uitzondering na, voor alle ANBI’s te laten gelden. Website “Een eigen website is één van de mogelijk­ heden”, stelt Robert. “Dat kan een heel eenvoudige zijn. Het gaat erom dat de informatie over het vermogensfonds voor het publiek toegankelijk is. Hoe het fonds heet bijvoorbeeld, wat het fiscale nummer is en hoe belangstellenden met de ANBI in contact kunnen komen, hoort tot de verplichte informatie. Fondsen kunnen kiezen of ze een postadres, een bezoekadres, een telefoonnummer of een emailadres opgeven. En/of dus, in plaats van en/en, zoals de staats­ secretaris aanvankelijk wilde.” Voor deze verandering heeft de staatssec­ retaris geluisterd naar de Nederlandse Orde van Belastingadviseurs. De orde wees erop dat veel kleine instellingen waarschijnlijk geen eigen telefoonnummer hebben. Dat zou betekenen dat bestuursleden hun privénummer op internet moesten zetten. Naast de communicatiegegevens dienen ANBI's hun doelstelling, de hoofdlijnen van het actuele beleidsplan, de samenstelling van het bestuur, een verslag van de activiteiten en een jaarrekening te publiceren. “De vermogensfondsen kunnen ten aanzien van het laatste punt volstaan met een staat van baten en lasten”, vult Robert aan.

Privacy De tijd om aan de informatieplicht te voldoen dringt: het is zo 1 januari. Insinger de Beaufort speelt daarop in. “Wij kunnen vermogensfondsen de zorg voor hun informatieplicht uit handen nemen. Als zij ons de juiste gegevens aanleveren, dan zorgen wij dat er binnen twee weken een website staat waarmee zij aan alle verplichtingen voldoen. Het hele traject van het aanvragen van een domeinnaam, contact met de technici die de website maken tot de oplevering van de website zelf nemen wij voor onze rekening. Als de website wordt goedgekeurd, duurt het maximaal vijf dagen voor die op internet staat, en zijn wij het vaste én enige aanspreekpunt.” Bij de opzet van de website heeft de bank rekening gehouden met de privacy van bestuurders. “De namen van bestuurders moeten op de website vermeld worden. Wij geven onze relaties echter de mogelijkheid om deze namen in een apart bestand als bij­lage van de website op te nemen. Daardoor komen de namen van de bestuurders bij een zoekopdracht op Internet minder snel naar voren,” aldus Eduard. Ook is rekening gehouden met de werkwijze van vermogensfondsen. “Voor vermogensfondsen geldt dezelfde informatieplicht als voor grote fondsenwervende instellingen, maar hun doelstellingen en de manier waarop ze die willen bereiken verschilt hemelsbreed van die van fondsenwervers. Voor die laatste groep geldt dat ze baat hebben bij zoveel mogelijk bezoekers op hun website: iedere bezoeker is een potentiële donateur. Voor vermogensfondsen zijn de nieuwe regels echter vaak voor hun functioneren helemaal niet van belang, of worden deze zelfs vaak als ongewenst ervaren”, zo stelt Robert. Continuïteit “De dienst is beschikbaar voor alle ANBI's”, vervolgt Eduard, “ook als ze geen cliënt zijn bij Insinger de Beaufort. We maken daarin geen

onderscheid. Het is voor ons belangrijk dat vermogensfondsen kunnen samenwerken met een betrouwbare partij die continuïteit op de lange termijn kan garanderen. Ook kunnen wij de ANBI’s vaak bij inhoudelijke vragen van dienst zijn”. “We vragen een jaarlijkse vergoeding van 300 euro exclusief BTW voor het inrichten en operationeel houden van de website. Dit bedrag is inclusief het aanpassen van gegevens als dat nodig is. Daarnaast vragen we een eenmalige vergoeding van 750 euro exclusief BTW voor het inrichten van de dienst. Voor onze cliënten, die een all-in vergoeding be­talen is deze dienst kosteloos. Voor een relatief klein bedrag weten vermogensfondsen zo dat zij voldoen aan hun informatieplicht en lopen ze geen risico om om die reden hun ANBI-status te verliezen. Het enige dat wij niet kunnen doen is het overnemen van de inhoudelijke verantwoordelijkheid voor de informatie. Die blijft bij de fondsen. Maar na het aanleveren van de gevraagde gegevens hebben ze er geen omkijken meer naar.”

Voor meer informatie: Insinger de Beaufort Charity Office Herengracht 537 1017 BV Amsterdam T+ 31 (0)20 5215 612 Robert Kreder [email protected] Eduard van der Kun [email protected] Het Insinger de Beaufort Charity Office adviseert zowel vermogensfondsen als particulieren en families bij het opzetten en uitvoeren van een op maatgemaakte schenkingsstrategie en ondersteunt de bank met advies bij filantropische activiteiten. Ook als een vermogensfonds of uzelf op andere wijze maatschappelijk verantwoord actief wilt zijn, kunnen wij over de mogelijkheden adviseren.

26

Products & Services

Onze Mobiele Portefeuille App neDerLAnD IS een LAnD DAt WereLDWIjD VOOrOPLOOPt QuA tABLetDIcHtHeID. eInD 2012 MAAKten AL 4,3 MILjOen neDerLAnDerS* geBruIK VAn een tABLet, DIt BeteKent DAt ruIM een DerDe BOVen De 13 jAAr geBruIKt MAAKt VAn een tABLet. een HOOg PercentAge VOOr een PrODuct DAt PAS enKeLe jAren BeStAAt. een jAAr geLeDen StOnD Het tOtALe AAntAL tABLetgeBruIKerS nOg OP 'SLecHtS' 1,7 MILjOen. In 2012 zIjn er 2,5 MILjOen geBruIKerS BIjgeKOMen. DIt BeteKent OVerIgenS nIet DAt er OOK 4,3 MILjOen MenSen een tABLet BezItten. een tABLet WOrDt VAAK DOOr MeerDere MenSen geBruIKt.

Onder deze mensen is de iPad met 60 procent nog steeds het populairst. Daarom heeft Insinger de Beaufort voor haar cliënten de Mobiele Portefeuille App op de iPad geïntroduceerd. Als cliënt bij Insinger de Beaufort heeft u met de Mobiele Portefeuille App altijd en overal toegang tot uw portefeuille. De applicatie is geschikt voor de iPad en biedt u direct inzicht in uw portefeuille en het behaalde rendement in het lopende jaar. Ook kunt u door de overzichtelijke vormgeving in een oogopslag uw laatste aan- of verkooptransacties bekijken. De Mobiele Portefeuille App is alleen geschikt voor cliënten van Insinger de Beaufort die al via MyView op insinger.com toegang tot hun portefeuille hebben. Voor het gebruik van de app hanteren cliënten dezelfde inloggegevens als die voor MyView.

Wat zijn de voordelen van de Mobiele Portefeuille App voor u? • realtime transactieoverzicht • koersinformatie wordt iedere twee uur bijgewerkt • inzicht in uw actuele rendement over het lopende jaar • direct contact met uw eigen private bankier • gebruiksvriendelijke schermweergave

Bankiert u nog niet bij ons, en wilt u hier meer over weten, ga naar insinger.com en maak een afspraak met een van onze private bankers.

*cijfers GfK

27

Insinger de Beaufort in de

Media

Onze cliënten verkeren vaak in een speciale positie. Dat vraagt om een persoonlijke aanpak en dat begint met het opstellen van een private plan. Interesse in een kennismakingsgesprek? Kijk op insinger.com.

28

“... Dus ineens komt al dat geld op je af. ja en dan? ...”

een andere private bank 29

Van de Adviesdesk...

Yaela van Raalte

De WereLDWIjDe AAnDeLenMArKten WerDen In Het DerDe KWArtAAL Met nAMe geDreVen DOOr AMerIKAAnSe BerIcHtgeVIng VAn feD VOOrzItter BernAnKe OVer Het MOgeLIjK terugScHrOeVen VAn Het ruIMe MOnetAIre BeLeID (InMIDDeLS VeeLVuLDIg AAngeDuID ALS ‘tAPerIng’).

Waar de Amerikaanse aandelenmarkten aan het begin van het kwartaal nog een behoorlijke opwaartse beweging volgden, vond er in de maand augustus een bescheiden correctie plaats. Dit was niet alleen het gevolg van beleggers die anticipeerden op het dichtdraaien van de geldkraan, maar ook van de toegenomen kans op een mogelijke militaire ingreep door de VS en eventuele bondgenoten in Syrië. Ook de Europese aandelenmarkten corrigeerden, maar ook hier bleef het, net als in de VS, bij een bescheiden

30

correctie. De aandelenmarkten van de opkomende landen hadden het het zwaarst te verduren. Een geanticipeerde afname in liquiditeit maakte beleggers voorzichtiger ten aanzien van deze landen. Daarnaast hadden deze markten relatief veel last van de ontwikkelingen rondom Syrië door de directe invloed daarvan op de olieprijs. Hoewel onze verwachtingen voor deze regio voor de lange termijn positief zijn, adviseerden wij toch wat betreft beleggingen in deze regio wat gas terug te nemen.

Halverwege september vonden er twee voor de financiële markten verrassende gebeurtenissen plaats: ten eerste deed John Kerry op een persconferentie de uitspraak dat Syrië een militaire interventie zou kunnen voorkomen als het de chemische wapens zou inleveren (hetgeen uiteindelijk door Rusland opgepakt zou worden om tot een diplomatieke overeenkomst te komen met Syrië) en ten tweede maakte Bernanke bekend – in tegenstelling tot de verwachtingen – de ‘tapering’ tot nader bericht uit te stellen.

Sinds dat moment maken de wereldwijde aandelenmarkten (inclusief die van de opkomende landen) weer een positieve ontwikkeling door. Aandelenmarkten blijven duidelijk in de greep van het Amerikaanse monetaire beleid, hoewel er nu wel een duidelijkere koppeling met de fundamentele economische ontwikkeling wordt gemaakt. Bernanke’s besluit om de ‘tapering’ nog even uit te stellen hield direct verband met een relatief hoge lange rente in verhouding met het toch nog voorzichtige economische herstel. Een (te) hoge rente heeft immers directe invloed op de ontwikkeling van de economische fundamenten (de ontwikkeling van de huizenmarkt in het bijzonder). Hierdoor lijken beleggers ook meer waarde te hechten aan de Europese fundamenten en worden de eerste tekenen van een Europees economisch herstel beloond. Geholpen door relatief lage waarderingen van Europese aandelenmarkten ten opzichte van vooral de Amerikaanse aandelenmarkten, lijken Europese aandelenmarkten voor de kortere termijn het beste momentum te hebben. Om deze reden adviseerden wij dan ook het afgelopen kwartaal zeer gericht wat winst te nemen in de Verenigde Staten en de opbrengst hiervan te herbeleggen in Europese kwaliteitsbedrijven. Zeer recent verlegden wij binnen Europa onze focus wat meer richting het Verenigd Koninkrijk. De Britse economie vertoont, geholpen door directe steun aan de huizenmarkt, duidelijke tekenen van een economisch herstel. De taperingdiscussie leidde in het begin van het derde kwartaal op de obligatiemarkten tot een verder oplopende lange rente als gevolg van beleggers die anticipeerden op toekomstige renteverhogingen. Vooral Ame-

rikaanse staatsobligaties leken daardoor tactisch weer koopwaardig te zijn geworden. Wij adviseerden dan ook om selectief winst te nemen op een aantal hooggewaardeerde Amerikaanse aandelen en de opbrengsten te herbeleggen in een langer lopende Amerikaanse staatslening. Onze verwachting ten aanzien van de renteontwikkeling als gevolg van het terugbrengen van de Amerikaanse liquiditeit is dat het effect hiervan op de lange rente voorlopig beperkt zal blijven. Lange rentes van rond de 3% of iets daaronder lijken dan gunstige aankoopmomenten voor deze risicobeperkende beleggingen in de obligatieportefeuille. Onze visie dat we voorlopig meer verwachten van aandelen dan van obligaties blijft ongewijzigd. Daarnaast denken wij dat op kortere termijn de Europese aandelenmarkten in een gunstiger momentum verkeren geholpen door lage waarderingen. Binnen aandelen blijft onze focus liggen op kwaliteitsaandelen, waarbij onze meest recente selecties in de meer cyclische (gevoeliger voor economische ontwikkeling) sectoren lagen. Binnen obligaties geven wij nog steeds de voorkeur aan bedrijfsobligaties van hoge kwaliteit met een relatief korte looptijd (tussen de drie en vijf jaar).

...winstneming op consumentgerelateerde sectoren in de VS… In het licht van het bovenstaande adviseerden wij vooral winst te nemen op Amerikaanse ondernemingen actief in de consumptiesectoren of sectoren daar heel direct aan verbonden. Zo adviseerden wij winstneming op posities in google, McDonalds, colgate-Palmolive en Mondelez. Uitzondering op deze consumentgerelateerde sectoren was een verkoopadvies op 3M, een industriële onderneming. De waardering van dit aandeel liep op van minder dan 15 keer de verwachte winst naar bijna 18 keer de verwachte winst, terwijl wij verwachten dat de autonome groei richting jaareinde aan de onderkant van de door de onderneming geïndiceerde groei zal uitkomen. Cliënten die uitsluitend in fondsen beleggen, adviseerden wij winst te nemen op de SPDr S&P Dividend etf, een tracker op Amerikaanse kwaliteitsaandelen die al geruime tijd een stijgend dividend betalen. Met een gemiddelde waardering van circa 20 keer de winst, leken de onderliggende beleggingen van deze tracker erg duur geworden. Daarnaast adviseerden wij dit kwartaal winst te nemen op de nasdaq 100 indextracker.

Over aandelen… Dit derde kwartaal adviseerden wij ten eerste winst te nemen op hooggewaardeerde Amerikaanse aandelenposities en deze te verruilen voor Europese aandelenbeleggingen van hoge kwaliteit met een relatief lage waardering. Ten tweede adviseerden wij de gevoeligheid voor directe economische ontwikkelingen van de aandelenportefeuille iets te verhogen. Hierbij blijven wij een accent leggen op kwaliteitsaandelen.

31

Van de Adviesdesk...

…aankopen van Europese kwaliteitsondernemingen… Binnen Europa selecteerden wij twee nieuwe kwaliteitsnamen. Ten eerste adviseerden wij de aankoop van WPP. Het Britse WPP maakt samen met drie andere bedrijven (Publicis, Omnicom en Interpublic) onderdeel uit van een oligopolie, dat actief is op het gebied van marketing en communicatie. Het feit dat het bedrijf onderdeel uitmaakt van een oligopolie maakt dat er nauwelijks prijsconcurrentie plaatsvindt en dat de nadruk ligt op kwaliteit en langdurige adviesrelaties. WPP adviseert grote multinationals op het gebied van het gebruik van verschillende media voor marketingdoeleinden. WPP lijkt met een koers-winstverhouding van 14,3 voor 2013 en 13,0 voor 2014 aantrekkelijk gewaardeerd.

32

Gezien de sterke balans, goede kasstroom, uitstekende klantenbasis en een dividendrendement van 2.6%, achten wij de mogelijkheid van een herwaardering richting de historische koers-winstverhouding van tussen de circa 15 en 16 aanwezig. Tevens adviseerden wij de aankoop van het eveneens Britse tesco. Tesco is één van de grootste supermarktketens ter wereld. De onderneming is bezig haar groeistrategie te wijzigen van een nadruk op de ontwikkeling in Azië naar een sterke focus op groei in de eigen Britse thuismarkt. Het management dat eerder zeer succesvol was in Azië is nu verantwoordelijk voor de thuismarkt. Hoewel Tesco nog bezig is met deze strategiewijziging zijn de eerste resultaten zeer bemoedigend. Daarnaast is Tesco één van de weinige supermarkten die de online business al op een goed winstgevend niveau heeft gebracht. Wij verwachten dat op basis van de nieuw ingezette strategie Tesco in staat zal zijn om de winstgevendheid op termijn verder te verhogen. Fondsbeleggers adviseerden wij naast de uitbreiding van onze bestaande Europese fondsselecties, een positie aan te kopen in het threadneedle uK fonds. Het Threadneedle UK fonds, dat wordt beheerd door Simon Brazier, belegt in aandelen van bedrijven die beursgenoteerd zijn in het VK of daar een groot deel van hun bedrijfsactiviteiten hebben. Het fonds belegt in aandelen van ondernemingen die worden gekenmerkt door een sterk management, winstgevend bedrijfsmodel, conservatieve balans, marges die te handhaven zijn, autonome groei en een relatief lage waardering.

verwachtingen ten aanzien van de Europese financiële sector zijn vooralsnog zeer matig door, onder andere, de nog noodzakelijke herstructureringen van balansen en een nog te ontwikkelen sterk Europees bankentoezicht. Wel denken wij dat er zich inmiddels op basis van waardering interessante kansen voordoen binnen deze sector. In aanvulling op het eerder geselecteerde Britse HSBC en de Franse verzekeraar AXA, breidden wij onze selectie in deze sector uit met het Britse Lloyds Banking group. Deze bank lijkt goed te kunnen profiteren van de directe steun van de Britse overheid aan de huizenmarkt. Deze steun vertaalde zich inmiddels in een groei van de Britse economie met 0,7% in het tweede kwartaal (ten opzichte van het voorgaande kwartaal). Naast consumentenbestedingen, droegen ook de export en zelfs de bedrijfsinvesteringen bij aan de groei en is daarnaast ook het bedrijfs- en consumentensentiment sterk verbeterd. Na overheidssteun in 2009 en door drastische herstructureringen uitgevoerd door een goed management zijn de kapitaalratio’s dusdanig verbeterd dat stresstests door de Engelse toezichthouder goed zijn doorstaan.

…geringe verhoging van de cycliciteit…

Tevens adviseerden wij de aankoop van het aandeel Volkswagen. Wij selecteerden dit aandeel op basis van een redelijke waardering in combinatie met een uitstekend margepotentieel, dat niet alleen is gebaseerd op de omvang van de productie maar ook op het feit dat de onderneming bezig is de productie te optimaliseren. Om de cycliciteit van de aandelenportefeuille iets te verhogen adviseerden wij de verkoop van het zeer defensieve total, dat net een scherp koersherstel had doorgemaakt.

In het kader van een subtiele verhoging van de cycliciteit binnen de aandelenportefeuille, adviseerden wij een geringe uitbreiding van de sector Financiële waarden. Onze

Binnen onze Amerikaanse fondsbeleggingen brachten wij een midcapstrategie als cycliciteitsverhogende factor aan door de selectie

van het robeco uS select Opportunies fund. Dit fonds, dat wordt beheerd door Robeco Boston Partners, concentreert zich volledig op het beleggen in Amerikaanse “waarde” aandelen met een gemiddelde marktkapitalisatie (beurswaarde van tussen de één en twintig miljard Amerikaanse dollars). Het fonds belegt in fundamenteel sterke bedrijven met goede vooruitzichten die door de markt laag worden gewaardeerd. Door de focus op ondernemingen met een gemiddelde marktkapitalisatie wordt iets meer directe blootstelling aan de ontwikkeling van de lokale Amerikaanse economie gekocht.

…maar wel iets aan gas terug voor wat betreft de opkomende landen… Zoals in de inleiding al aangegeven, adviseerden wij de weging naar opkomende landen iets terug te brengen. Concreet adviseerden wij de positie in Aberdeen emerging Markets wat af te bouwen. Keuze voor dit fonds was vooral gebaseerd op de uitstekende prestaties van de andere fondsen die wij eerder voor deze regio selecteerden (het First State Global Emerging Markets Fonds en het Acadian Emerging Markets fonds). Zowel het Aberdeenfonds als het First State fonds zijn ‘soft-closed’, hetgeen betekent dat – ter bescherming van bestaande beleggers en om het totaal vermogen onder beheer onder controle te houden – instapkosten worden gerekend. Om deze reden voegden wij het fidelilty emerging Markets fonds en het jP Morgan emerging Market Opportunities fonds toe. Eerstgenoemd fonds volgt een meer op groei georiënteerde strategie met een focus op ondernemingen met een sterke balans, lage schuldpositie en sterke marktpositie. Het JP Morgan fonds volgt een waardestrategie waarbij het gebruik maakt van fundamentele research met een langere termijnvisie (circa vijf jaar). Hier-

door is de omloopsnelheid van aandelenposities in dit fonds relatief laag.

Over obligaties… Het obligatielandschap werd geconfronteerd met oplopende lange rentes, doordat beleggers anticipeerden op het dichtdraaien van de geldkraan in de Verenigde Staten. Ons advies om de voorkeur te blijven geven aan voornamelijk (bedrijfs)leningen met een relatief korte looptijd, hield de schade dan ook beperkt. Wij verwachten dat rentes zich niet veel hoger zullen ontwikkelen dan het niveau van bijna 3% dat dit kwartaal door de 10-jaars Amerikaanse Treasury lening werd behaald. Reden om bij dergelijke waarden, indien de obligatieportefeuille daar ruimte voor heeft, een tactische positie in langerlopende staatsleningen te overwegen. Andere segmenten, zoals ‘high yield’ obligaties, maar bijvoorbeeld ook ‘emerging market debt’ (leningen uitgegeven door opkomende landen), zijn hoger renderende segmenten die door ons nauwlettend worden gevolgd. Tot op heden zagen wij echter nog geen aanleiding om aankopen in deze segmenten te adviseren, omdat, kort samengevat, het extra rendement dat in deze segmenten behaald kan worden tot op heden onvoldoende opweegt tegen het extra risico. Recente correcties in deze segmenten (die samengingen met het oplopen van de additionele vergoeding ten opzichte van een staatslening), zorgden wel voor een toenemende interesse van onze kant.

Het Standard Life Global Absolute Return Strategies fonds. Dit fonds, dat voldoet aan UCITS regelgeving (regelgeving voor beleggingsinstellingen onder Europees toezicht met verhoogde eisen aan verhandelbaarheid en transparantie), volgt een wereldwijde macrostrategie. Dit is één van de meest veelzijdige hedgefondsstrategieën op basis waarvan zowel in aandelen, valuta als vastrentende waarden belegd kan worden. Doelstelling van dit fonds is om circa 5% boven een risicovrijrendement te genereren tegen een acceptabel risico. Een dergelijk fonds dient uiteraard wel te passen binnen de strategie en het totale risico van de alternatievenportefeuille.

Over alternatieven… Het uitstel van de afbouw van het opkoopprogramma van obligatieleningen in de VS zorgde voor een licht herstel van fysiek goud. Dergelijke herstelbewegingen lijken goede momenten om grote posities in fysiek goud af te bouwen. Binnen het Hedge Fonds spectrum brachten wij opnieuw een “Newcits” fonds naar voren:

33

Insinger de Beaufort Beleggingsvisie oktober 2013

Samenvatting Ons oordeel over het beleid van Bernanke valt toch positief uit, ondanks alle risico’s en morele dilemma’s die ermee gepaard gaan. Het meest verwoestende risico, een onbeheersbare inflatiegolf, is tot nu toe uitgebleven en de deflationaire tendensen in de westerse wereld en Japan zijn mogelijk ook te sterk om een grote inflatiegolf te doen ontstaan. Opkomende landen, niet alleen de aandelenmarkten, maar ook de obligatiemarkten, leven van de liquiditeit in het westen. Met de taperingopmerkingen van de Fed dreigde de liquiditeit af te nemen, maar de Fed is niet de enige bron van liquiditeit. Ook andere bronnen van liquiditeit zijn aan het opdrogen, zodat de vooruitzichten voor opkomende landen op korte termijn matig blijven.

George Raven

De obligatiemarkten ondergingen de afgelopen maanden één van de grootste correcties uit de geschiedenis. De correctie werd ingegeven door de taperingopmerkingen van de Fed en opkomende landen liepen de grootste schade op, maar de rentestijgingen op staatsobligaties uit de VS en Duitsland waren ook aanzienlijk. Ondanks de rentestijgingen van het tweede en derde kwartaal geven wij nog steeds de voorkeur aan aandelen boven obligaties.

Jan Wirken

Hoewel wij denken dat de VS structureel een hoger groeitempo heeft dan Europa, vinden wij dat het waarderingsverschil met kwalitatief goede bedrijven in Europa te groot is geworden en hebben wij onze aandelenbeleggingen voor een gedeelte verschoven van de VS naar Europa. Waar wij voorlopig terughoudend blijven in het beleggen in banken zou een grote schoonmaakoperatie in 2014 wel bijzonder positieve gevolgen moeten hebben voor de rest van de Europese aandelenmarkten. Ondanks onze lage groeiverwachtingen voor de Europese economie zijn wij daarom niet negatief gestemd over de vooruitzichten voor Europese aandelen.

34

Economie Net als in het tweede kwartaal werden de markten in het derde kwartaal weer vooral beheerst door de monetaire plannen van de Fed, het Amerikaanse stelsel van centrale banken. De ‘tapering’ plannen, de gebruikte term voor het geleidelijk verminderen van het beleid van monetaire verruiming (oftewel het geleidelijk minder openzetten van de geldkraan), bleven de markten beheersen. In het tweede kwartaal waren de winsten op zowel aandelen als obligaties grotendeels (of zelfs geheel) verloren gegaan toen voorzitter Bernanke van de Fed aangaf dat het monetaire beleid later in 2013 op een lager pitje kon worden gezet, mits de Amerikaanse economie zich voldoende sterk zou blijven ontwikkelen. De daaropvolgende correcties op de aandelenmarkten, maar vooral op de obligatiemarkten, waren dermate fel, dat Bernanke (en andere Fed vertegenwoordigers) de uitspraken al snel afzwakten. Gerustgesteld kwamen de markten al snel tot bedaren en konden veel aandelenmarkten zelfs nieuwe hoogtepunten bereiken in het derde kwartaal. In september verraste Bernanke de markten echter opnieuw toen hij aankondigde toch maar geen begin te maken met het ‘taperen’. Een felle reactie bleef ditmaal uit, mogelijk omdat beleggers niet goed wisten wat zij aan moesten met deze beleidsontwikkeling. Deze kon immers zowel positief als negatief worden uitgelegd. Positief was dat het monetaire beleid extreem ruim bleef, maar negatief was dat het niet doorgaan van het taperen in feite een erkenning was dat de Amerikaanse economie nog steeds te weinig groeikracht vertoonde. Hierdoor dringt zich meer en meer de vraag op of het Fed-beleid geen mislukking is en er uiteindelijk niet in zal slagen de Amerikaanse economie te doen herstellen. Een andere vraag die zich opdringt is natuurlijk of de markten niet al te zeer verslaafd zijn geraakt

aan de liquiditeit van centrale banken als voorzichtige opmerkingen over het mogelijk langzaam dichtdraaien van de geldkraan al tot zulke felle correcties leiden als die welke plaatsvonden in het tweede kwartaal. De kritiek op het Fed-beleid is bekend. De te lage rente en de te ruime liquiditeit resulteren in slechte beleggingen en investeringen met teveel geleend geld. Hierdoor ontstaan speculatieve zeepbellen, niet alleen in de obligatie- en aandelenmarkten, maar ook in onroerend goed en zelfs in zaken die geen direct rendement opleveren als goud, kunst en bijvoorbeeld oldtimers. Als de bubbel uiteindelijk barst is de crisis nog erger dan voorheen, omdat de schuldenberg alleen maar is gegroeid. De schulden zijn aanvankelijk waardevast, maar de beleggingen en investeringen worden vaak al snel vrijwel waardeloos. Uiteindelijk blijken veel schulden niet te kunnen worden afgelost, waardoor het hele financieel systeem aan het wankelen kan worden gebracht. Dit gebeurde in 2008 toen de vorige speculatieve bubbel, die in de Amerikaanse huizenmarkt, barstte. Het beleid van de Fed onder Bernanke wordt door critici gezien als een poging om de schade van de vorige gebarsten bubbel, geblazen door zijn voorganger Greenspan, te bestrijden met de vorming van een nog grotere bubbel. Echter, iedere bubbel barst uiteindelijk, dus wat is de kans op succes?

dat bijvoorbeeld pensioenfondsen en voorzichtige spaarders van hun reële vermogen en koopkracht worden beroofd om bijvoorbeeld banken, onverantwoordelijke speculanten en andere leningnemers te belonen met een reële verlaging van de waarde van hun schulden. Een laatste belangrijk kritiekpunt op extreem ruim monetair beleid is dat het uiteindelijk ook het gevaar van een niet te beheersen inflatiegolf met zich meebrengt, waardoor de reële waarde van het vermogen van bijvoorbeeld spaarders en pensioenfondsen zelfs kan worden weggevaagd. Hoewel dit beleid dus zeer grote risico’s en morele dilemma’s met zich meebrengt, wordt het inmiddels niet alleen door de Fed, maar door de meeste belangrijke centrale banken gevolgd. Bernanke rechtvaardigt de keuze voor dit beleid door te stellen dat het alternatief nog erger is voor de samenleving. Daarbij doelt hij vooral op de depressie van de jaren dertig, waarbij landen die lang vast hielden aan de gouden standaard, en dus aan een restrictief monetair beleid, door een diep dal gingen met zeer pijnlijke gevolgen voor de bevolking. Een neerwaartse spiraal van deflatie en economische krimp is inderdaad een afschrikwekkend vooruitzicht.

Een ander punt van kritiek is dat het beleid neerkomt op financiële repressie, een beleid waarbij gepoogd wordt schulden onder controle te krijgen door de waarde ervan uit te hollen met behulp van een negatieve reële rente. Negatieve reële rente betekent dat de rente lager ligt dan de inflatie, waardoor de schuld steeds minder waard wordt. Hierdoor wordt eigenlijk geleidelijk vermogen overgeheveld van spaarders naar leners. Dit beleid brengt het morele probleem met zich mee

35

Economie

grafiek

1

source: thomson reuters

grafiek

2

000’S

230

6.00

3

source: thomson reuters

11

240

6.50

grafiek

source: thomson reuters

10

220 9

5.50 210 5.00

200

8

4.50

190

7

180 6

4.00 170 3.50

4

150

3.00 2009

2010

2011

2012

2013

VS hypotheekrente

Het niet doorgaan van de ‘tapering’ in september wierp natuurlijk wel de vraag op of het extreem expansieve monetaire beleid van de Fed eigenlijk wel werkte. Het werd in september in ieder geval duidelijk dat het beginnen met monetaire verruiming makkelijker is dan het beëindigen ervan. Ter verdediging van de Fed kan in ieder geval gesteld worden dat veel doelstellingen zijn behaald. Zo is de hypotheekrente in de VS gedaald van circa 6,5% in 2008 tot minder dan 3,5% eerder dit jaar (zie grafiek 1). Door de tapering aankondigingen is de rente de afgelopen maanden echter wel weer met een vol procent omhoog geschoten, mogelijk een belangrijke reden voor Bernanke om die tapering in september toch maar niet te laten doorgaan. Het herstel van de huizenmarkt is immers essentieel voor het herstel van de Amerikaanse economie, omdat de huizenmarkt het hart was van de kredietcrisis. Daarnaast is een gezonde huizenmarkt essentieel voor de consumentenbestedingen, omdat veel uitgaven en investeringen samenhangen met de huizenmarkt. Door de snelle recente stijging van de hypotheekrente lijkt ook even een einde gekomen aan

36

5

160

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

VS huizenprijs (mediaan)

het herstel van de huizenprijzen. In grafiek 2 is echter te zien dat de huizenprijzen in de VS al praktisch zijn hersteld tot het niveau van voor de crisis, dus ook wat dat betreft kan het beleid van de Fed een succes worden genoemd. De snelle stijging van de hypotheekrente brengt natuurlijk het gevaar met zich mee dat de huizenprijzen nu weer terugvallen, maar de huizenprijzen worden niet alleen bepaald door de hypotheekrente. Het vermogen en de bereidheid van banken om hypothecaire leningen te verstrekken is ook van belang. Wat dit betreft staat de VS er veel beter voor dan Europa: de Amerikaanse banken zijn geen zombiebanken, maar in staat om hun leningenportefeuille te doen groeien. Verder zijn de demografische ontwikkelingen belangrijk. De VS heeft nog een groeiende bevolking, waarin zich de afgelopen jaren een grote groep potentiële eerstehuiskopers (en huurders) heeft opgebouwd. Sinds 2008 heeft het aantal nieuwe huishoudens dat werd gevormd slechts rond de half miljoen per jaar gelegen, terwijl het in de jaren ervoor rond de anderhalf miljoen per jaar lag. Ondanks de recente stijging van de hypotheekrente en de huizenprijzen

VS werkloosheid

vertoont de Amerikaanse huizenmarkt nog steeds een gezonde dynamiek. De meeste dynamiek wordt momenteel overigens wel gevonden in de huursector, waardoor de huren stijgen en de bouw van huurwoningen sterk is aangetrokken. De gemiddelde huur bereikte onlangs een nieuw record van bijna 1.200 dollar, na sinds 2007 ongeveer zijwaarts te hebben bewogen. grafiek

4

source: thomson reuters

250

1800

300 1600 350 400

1400

450 1200 500 1000

550 600

800 650 600

700 2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

S&P500 index VS initial jobless claims (inverse) (R.H.SCALE)

Een ander succes van de Fed is gelegen in de arbeidsmarkt. De werkloosheid daalt misschien niet snel, maar hij daalt wel (zie grafiek 3). Critici merken op dat de daling van de werkloosheid voor een belangrijk deel op het conto komt van een dalende participatiegraad (minder mensen melden zich op de arbeidsmarkt), terwijl het aantal banen nauwelijks voldoende stijgt om de bevolkingsgroei bij te houden. Hoewel dit juist is, neemt het aantal banen per saldo toch iedere maand toe en lijkt de aandelenmarkt geen problemen te hebben met deze lage groei. Het is opvallend hoe sterk de aandelenmarkt de laatste jaren samenhangt met de ontwikkeling van de werkloosheid. In grafiek 4 is de S&P500 index weergegeven op de linkerschaal, terwijl het aantal aanvragen voor nieuwe werkloosheidsuitkeringen is weergegeven op de rechterschaal. Het aantal nieuwe werkloosheidsuitkeringen is echter omgekeerd weergegeven, zodat een stijgende lijn duidt op een dalend aantal werklozen. De zeer sterke samenhang tussen aandelenmarkt en werkloosheid zal natuurlijk niet eeuwig voortbestaan, maar indiceert wel hoe belangrijk een voorzichtige verbetering van de Amerikaanse economie is geweest voor de aandelenmarkt, en waarschijnlijk ook zal zijn in de nabije toekomst. Verder heeft de Fed in ieder geval bereikt dat de bestaande schuldenberg betaalbaar is geworden voor zowel overheid als burger. Ondanks de hoge schuld is de overheid momenteel slechts 7,5% van haar budget kwijt aan rentebetalingen, beneden het langjarig gemiddelde van 8%. Ook de burger kan vrij gemakkelijk aan zijn financiële verplichtingen voldoen. De totale ‘debt service’ van de burger (dit zijn rentebetalingen en verplichte aflossingen op hypothecaire leningen en andere schulden) is de afgelopen jaren gedaald van ongeveer 14% van het besteedbaar inkomen tot circa 10,5%, ruim beneden het

langjarig gemiddelde van circa 12%. De totale schuld van huishoudens is inmiddels ook gedaald van ongeveer 95% van het nationaal product tot minder dan 80%. De daling is vooral het gevolg van hypothecaire leningen die door banken zijn afgeschreven, maar hebben het schuldenniveau in ieder geval naar een peil gebracht dat draaglijk lijkt, ook als de rente wat zou stijgen. Het ligt daarom het meest voor de hand dat de Amerikaanse economie in een kalm tempo blijft doorgroeien, zoals de afgelopen jaren het geval was. In grafiek 5 is te zien dat de economie al jaren met ongeveer 2% per jaar groeit, niet veel voor een land waarvan de bevolking nog met bijna een procent per jaar groeit, maar net voldoende om de werkloosheid te doen dalen en de bestedingen licht te doen groeien. Dit jaar ligt de groei in de VS iets onder de 2%, maar dit wordt vooral veroorzaakt door het feit dat de overheid hard op de rem trapt. De belastingverhogingen van de zogenaamde ‘fiscal cliff’ en de bezuinigingen van de zogenaamde ‘sequester’ drukken de economische groei in 2013 met naar schatting 1,5%. Mocht de Amerikaanse economie er toch in slagen dit jaar met ongeveer 1,5% te groeien, dan is dit eigenlijk een prima prestatie, gezien de forse bezuinigingen en belastingverhogingen. Omdat deze negatieve effecten in 2014 sterk afnemen, lijkt voor dat jaar een wat hogere groei in het vat te zitten. Wij gaan er daarom vanuit dat de Fed eind dit jaar, of op zijn laatst begin volgend jaar, toch voorzichtig zal beginnen met het dichtdraaien van de geldkraan. De Fed zal dit ongetwijfeld proberen te doen op een manier dat de rente niet al te sterk stijgt, maar de ervaringen van dit jaar hebben al aangetoond dat dat niet eenvoudig is. De Amerikaanse economie lijkt een bescheiden rentestijging echter wel aan te kunnen, doordat de negatieve effecten van belastingverhogingen en bezuinigingen wegvallen. Het positieve gevolg van de bezuinigingen is dat het overheidstekort dit jaar

grafiek

5

source: thomson reuters

5 4 3 2 1 0 -1 -2 -3 -4 -5 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

VS groei bbp

zeer snel daalt. In grafiek 6 is te zien dat het tekort al is gehalveerd en dat aan de daling nog geen einde is gekomen, omdat de bezuinigingen en belastingverhogingen voorlopig nog doorwerken. Hoewel het tekort nog ver is verwijderd van bijvoorbeeld de 3% die in de eurozone geldt als aanvaardbaar, gaat het toch hard de goede kant op. Het vertrouwen in de Amerikaanse economie kan hierdoor grafiek

6

source: thomson reuters

0 -200 -400 -600 -800 1000 -1200 -1400 -1600 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

VS begrotingstekort (USD mrd)

37

Economie

grafiek

7

source: thomson reuters

3.00

2.50

2.00

1.50

1.00

0.50 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

VS kerninflatie (core CPI)

alleen maar verder toenemen, zodat de investeringen van het bedrijfsleven en bestedingen van de bevolking kunnen blijven herstellen. Het geheel overziend moet het oordeel over het beleid van Bernanke toch positief uitvallen, ondanks alle risico’s en morele dilemma’s die eerder werden genoemd. Het meest verwoestende risico, een onbeheersbare inflatiegolf, is in ieder geval tot nu toe uitgebleven. Het is ook nog maar de vraag of de deflationaire tendensen in de Westerse wereld (en Japan) momenteel niet te sterk zijn om een grote inflatiegolf te doen ontstaan. Een inflatiegolf heeft namelijk niet alleen extreem ruime liquiditeit en een sterk

38

bankwezen nodig, maar ook een sterke vraag naar goederen en diensten, welke het aanbod overtreft. Zowel de veroudering van de bevolking als de reeds bestaande hoge schuldenbergen werken sterk deflationair. De grote babyboomgeneratie gaat dit en komend decennium met pensioen en dit heeft een

landen staan er in feite niet beter voor dan Japan, waar de bevolking al jaren krimpt, zoals ook te zien is in de grafiek. Alleen het verschil in bevolkingsgroei leidt al tot een structurele groeiachterstand in de EU ten opzichte van de VS van circa 0,75% per jaar. Een tweede probleem is natuurlijk het

sterk drukkend effect op de economische ontwikkeling en de vraag naar goederen en diensten. Voor de enorme schuldenbergen geldt hetzelfde. Het aangaan van schulden komt in feite neer op het naar voren halen van consumptie. Dit heeft eerst een positief effect op de vraag en de groei, maar later een negatief effect, omdat rente en aflossingen moeten worden betaald over de schulden. De westerse wereld en Japan zitten duidelijk in de fase van rentebetaling en aflossing en niet meer in de fase van het aangaan van nieuwe schulden. De Fed heeft daarom waarschijnlijk gelijk dat hij zich meer zorgen maakt over deflatie, dan over inflatie. Ook de officiële cijfers wijzen daarop. In grafiek 7 is de zogenaamde kerninflatie weergegeven voor de VS, de inflatie exclusief wijzigingen in energie- en voedselprijzen. Ondanks alle ‘onverantwoorde’ monetaire stimulering van de Fed lijkt dit inflatiecijfer steeds verder weg te zakken beneden de 2%, het officiële inflatiedoel van de Fed. Ook dit kan in september een reden zijn geweest voor de Fed om toch nog maar niet te taperen. Waar wij verwachten dat de VS nog langdurig een lage groei van circa 2% kan produceren, blijven onze verwachtingen voor Europa minder hooggestemd. Er gelden in Europa groeibeperkende factoren die in de VS niet spelen. Het belangrijkst is het verschil in bevolkingsgroei. Waar de Amerikaanse bevolking nog groeit met bijna een procent per jaar, vooral door de grote toevloed van immigranten uit het zuiden, is de bevolkingsgroei in de 28 EU-landen inmiddels weggezakt tot circa een kwart procent per jaar (zie grafiek 8), en is de tendens nog steeds dalende. Veel

bestaan van de euro, dat een spoor van verwoesting trekt in de perifere landen van het zuiden, waar een verloren generatie aan het opgroeien is, met jeugdwerkloosheidspercentages die oplopen tot wel 70%. Ook de kernlanden kunnen zich niet onttrekken aan dit probleem, niet alleen omdat dit een negatief effect heeft op de export, maar vooral omdat dit het vertrouwen ondermijnt. Gevraagd naar waarom zij terughoudend zijn in het doen van investeringen zeggen ook Duitse ondernemers en masse dat de eurocrisis het grootste probleem is. De Duitse export is dit jaar gaan krimpen (zie grafiek 9), wat voor een belangrijk deel is te wijten aan de vraaguitval vanuit het zuiden van Europa. Ook in landen als Nederland zijn de automobielverkopen (het trekpaard van de Duitse economie) echter fors teruggevalgrafiek

8

source: thomson reuters

1.00

0.80

0.60

040

0.20

0

-0.20

-0.40 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

VS bevolkingsgroei EU 28 bevolkingsgroei Japan bevolkingsgroei

grafiek

9

grafiek 10

source: thomson reuters

source: thomson reuters

7.00

30

6.50 20 6.00 5.50

10

Cyprus. Hierbij worden bestaande aandeelhouders, achtergestelde obligatiehouders, en zo nodig ook gewone obligatiehouders en zelfs grote rekeninghouders aangesproken om het kapitaal van de bank te versterken. De ‘bail-out’, waarbij de redding plaatsvindt door staatsinterventie (zoals bij SNS Bank),

5.00 0 4.50 4.00

-10

3.50 -20 3.00 2.50

-30 2009

2010

2011

2012

2013

Duitsland groei export

len, terwijl zij in de VS inmiddels al volledig zijn hersteld tot het niveau dat gold vóór de kredietcrisis (zie grafiek 10). Ondanks de enorme problemen die de euro veroorzaakt, is de ontmanteling van de euro nog steeds een taboeonderwerp in de Europese politiek. Er bestaat een brede voorkeur om door te gaan op de ingeslagen weg in de hoop dat met voortmodderen uiteindelijk de problemen kunnen worden opgelost. De geschiedenis van muntunies toont aan dat dit waarschijnlijk een ijdele hoop is, maar het europroject was dan ook geen uitvinding van economen, maar van Franse politici die Duitsland sterker aan Europa wilden binden. Het is dit jaar opvallend stil geweest rond de euro, hetgeen sommige politici, zoals de Duitse minister van Financiën Schäuble, er al toe heeft verleid om te suggereren dat de problemen bijna zijn opgelost. De stilte lijkt ons echter meer ingegeven door het feit dat Bondskanselier Merkel eerst wilde worden herkozen, alvorens er verdere politieke initiatieven werden genomen met betrekking tot de eurocrisis. De stilte begon medio vorig jaar toen ECB-voorzitter Draghi aangaf dat de ECB ‘alles’ zou doen om de euro te ondersteunen, maar zou op korte termijn tot een einde kunnen komen daar Merkel in september overtuigend de verkiezingen won, en er dus weer zaken kunnen worden gedaan. Het belangrijkste probleem lijkt ons de ge-

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

VS verkoop van nieuwe auto’s

zondmaking van het Europese bankwezen. Ondanks jarenlange steun en rentesubsidie van de ECB, vele emissies van nieuwe aandelen en het jarenlang niet betalen van dividend, zijn de meeste Europese banken nog steeds niet in staat om hun leningenboek te doen groeien. Het zijn daardoor zombiebanken, die het herstel van de Europese economie tegenhouden. Ook op dit punt blijft Europa duidelijk achter bij de VS waar de gezondmaking van het bankwezen wel krachtdadig is aangepakt en inmiddels ook vrijwel is voltooid. Dat de meeste Europese banken nog steeds niet in staat zijn om nieuwe leningen te verstrekken, wordt gedeeltelijk veroorzaakt door de steeds strengere regelgeving met betrekking tot de kapitaal- en liquiditeitseisen waaraan banken moeten voldoen (‘Basel 3’). Een ander probleem is echter de te geringe omvang van voorzieningen voor slechte leningen. In de eerste helft van 2014 komt er waarschijnlijk meer duidelijkheid over de werkelijke gezondheidstoestand van de grotere Europese banken, wanneer er stresstests zullen worden gehouden. Pas wanneer deze zijn afgerond, zal de ECB het toezicht op deze banken overnemen van de diverse nationale toezichthouders. In onze vorige publicatie gaven wij al aan dat de banken die zakken voor de stresstests waarschijnlijk zullen worden versterkt met behulp van ‘bail-ins’, zoals eerder dit jaar in

behoort waarschijnlijk tot het verleden. Welke verliezen naar boven zullen komen zal mede afhangen van de strengheid van de stresstests. In het verleden maakten de EBA-stresstests weinig indruk, maar wij nemen aan dat de ECB wat strenger zal zijn, alvorens deze de verantwoordelijkheid voor het toezicht overneemt. Wij nemen tevens aan dat er nog geen verliezen zullen worden genomen op de staatsschuld van de diverse perifere landen, zoals dat wel gebeurde in het geval van Griekenland. Veel van die staatsschuld staat op de balans van de ECB en van banken uit landen als Duitsland, Frankrijk en Nederland. Het noorden zal uiteindelijk waarschijnlijk verlies moeten nemen op een gedeelte van de schuld van het zuiden, een direct gevolg van het invoeren van de euro. Dat lijkt op dit moment echter nog politiek onverkoopbaar, waardoor wij aannemen dat het probleem voorlopig onder het tapijt wordt geveegd. Wij zijn de afgelopen jaren zeer terughoudend geweest in het beleggen in aandelen en achtergestelde obligaties van banken uit de eurozone. Gezien de grote onduidelijkheid over de gezondheidstoestand van het bankwezen, verwachten wij pas na de stresstests van de eerste helft van 2014 beleggingen in de sector te kunnen overwegen. In grafiek 11 is de Eurostoxx 600 bankenindex weergegeven. Zoals te zien is heeft de sector het afgelopen jaar wel enig herstel vertoond, al bevindt de index zich nog steeds in de buurt van de bodems van 2009, 2011 en 2012. Enig optimisme lijkt toch al in de koersen geslopen, zodat teleurstellingen in 2014 de koersen weer onder druk zouden kunnen zetten. Waar wij

39

Economie grafiek 13 source: thomson reuters

000’S 40

35

30

voorlopig terughoudend blijven in het beleggen in banken uit de eurozone zou een grote schoonmaakoperatie in 2014 wel bijzonder positieve gevolgen moeten hebben voor de rest van de Europese aandelenmarkten. De groeiverwachtingen kunnen in dat geval natuurlijk naar boven toe worden bijgesteld. Ondanks onze lage groeiverwachtingen voor de Europese economie zijn wij daarom niet negatief gestemd over de vooruitzichten voor Europese aandelen van niet-banken. Inmiddels hebben wij wel Engelse banken aan de beheerportefeuilles toegevoegd. De Engelse bankensector wordt niet alleen gesteund door een zeer ruim monetair beleid van de Bank of England, maar ook door actieve steun van de overheid aan de huizenmarkt. Zeepbelvorming ligt in Engeland zeker op de loer, maar de eerste jaren zal de bankensector naar verwachting sterk profiteren van de brede steun. Ook in Japan wordt al een jaar een zeer agressief monetair beleid gevoerd, dat al heeft geleid tot een forse verzwakking van de yen. In grafiek 12 is te zien dat de yen ten opzichte van de euro bijvoorbeeld het afgelopen jaar al zo’n 25% aan waarde heeft verloren. Wij blijven

van mening dat het Abenomics beleid een wanhopige vlucht naar voren is van een land dat inziet dat de overheidsschulden te hoog zijn opgelopen. Sinds 1990, toen de zeepbel barstte in Japan, zijn al diverse pogingen ondernomen om de economie weer aan de praat te krijgen met agressief monetair beleid. Een bekende poging was die van 1996, nota bene met de heer Bernanke als belangrijkste adviseur. De balans van de Bank of Japan nam toe met 150%, de korte rente werd verlaagd tot circa nul procent en de overheidsbestedingen, uitgedrukt als percentage van het bbp, stegen met 50%. De poging haalde niets uit: tien jaar later was de groei alleen maar verder verzwakt, terwijl de inflatie van 1% was omgeslagen in een deflatie van 0,3%. Nu, 17 jaar later, lijkt de poging nog kanslozer, daar de staatsschuld enorm is toegenomen en de bevolking alleen maar verder is verouderd. De steeds hogere schulden moeten worden gedragen door een steeds kleiner aantal mensen. Wij houden sterke twijfel over een goede afloop, reden waarom wij momenteel niet beleggen in Japan. Het afgelopen jaar is de Japanse aandelenmarkt echter wel fors hersteld grafiek 12

grafiek 11

source: thomson reuters

source: thomson reuters

10.50

500 450

10.00

400 9.50 350 9.00

300 250

8.50

200 8.00 150 7.50

100 50

7.00 2007

2008

2009

2010

Eurostoxx 600 bankenindex

40

2011

2012

2013

O

N

D

J

F

M

A

JPY/EUR koers (x1000)

M

J

J

A

S

25

20

15

10

5 90

92

94

96

98

00

02

04

06

08

10

12

Nikkei 225 index

(zie grafiek 13), al ging het gepaard met de forse verzwakking van de yen die te zien is in grafiek 12. Veel beleggers denken het ei van Columbus te hebben gevonden door in de Japanse aandelenmarkt te beleggen, terwijl zij de yen verkopen, zodat zij geen last hebben van de waardevermindering van de munt. Dit ligt echter zo voor de hand dat het doet denken aan de bekendste uitspraak van beursgoeroe Joe Granville, die op 7 september van dit jaar overleed: ‘If it’s obvious, it’s obviously wrong’. De Japanse wanhoopsactie is mogelijk mede ingegeven door de angst dat het land irrelevant zal worden, naarmate het steeds verder wordt overvleugeld door het grote China. Na een enorme investeringsinspanning die de wereld uit de kredietcrisis trok, bereikte de Chinese groei begin 2010 een hoogtepunt van rond de 12%, maar sindsdien zwakt zij af (zie grafiek 14). Een groei van rond de 7,5% is nog steeds aanzienlijk, maar een verdere afzwakking ligt voor de hand. De nieuwe partijtop lijkt niet geïnteresseerd in het kunstmatig hooghouden van de groei en legt meer belangstelling aan de dag voor het beteugelen van de ongebreidelde kredietgroei. Vooral het alternatieve circuit van ‘shadow banking’ wordt aangepakt. Bij deze vorm van kredietverlening verpakken banken gelden van beleggers in kredietportefeuilles die een aantal projecten financieren. De hoge groei

grafiek 14

grafiek 15

source: thomson reuters

grafiek 16

source: thomson reuters

source: thomson reuters

13

220

600

12

200

550

11

180

500

10

160

450

9

140

400

8

120

350

7

100

300

80

6 2009

2010

2011

2012

2013

China bbp groei

van deze alternatieve vorm van kredietverlening is duidelijk een doorn in het oog van de partijleiding, waardoor wij ervan uitgaan dat de groei van de kredietverlening in China het komende jaar onder druk zal blijven staan. Het ligt daarom voor de hand dat de groei verder zal afzwakken. De afzwakkende groei in China lijkt een belangrijke reden waarom de aandelenmarkten van opkomende landen de afgelopen twee jaar zijn achtergebleven bij de andere markten, zoals te zien is in grafiek 15. De achteruitgang was vooral sterk na de eerste taperingopmerkingen van de Fed. Dit lijkt een andere reden voor het achterblijven: als de globale liquiditeit opdroogt, zijn opkomende landen vaak de eerste slachtoffers, omdat westerse beleggers hun geld terugtrekken en zich weer concentreren op hun eigen markt. Opkomende landen, niet alleen de aandelenmarkten, maar ook de obligatiemarkten, leven zo van de liquiditeit in het westen. Met de taperingopmerkingen van de Fed dreigde de liquiditeit af te nemen, maar de Fed is niet de enige bron van liquiditeit. Ook het Amerikaanse handelstekort is een bron van liquiditeit en ook deze is langzaam aan het opdrogen. Door de opkomst van schaliegas en –olie hoeven de VS steeds minder energie uit het buitenland te halen, waardoor steeds minder dollars ter beschikking komen van de wereldhandel.

250 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Opkomende landen vs wereldindex

Daarnaast is het Europese bankwezen nog steeds voornamelijk bezig met het verkorten van de eigen balans, een andere krimpende bron van liquiditeit. Zelfs de ECB ziet al maanden zijn balanstotaal dalen, omdat Europese banken de leningen terugbetalen die zij in crisistijden aantrokken, maar nu niet nodig blijken te hebben. Over de afnemende groei in de Chinese kredietverlening schreven wij reeds in de vorige alinea, zodat eigenlijk alleen Japan overblijft als bron van toenemende liquiditeit. Dat ene land kan onvoldoende tegenwicht bieden aan de verkrapping die wereldwijd lijkt op te treden. Wij achten het dan ook waarschijnlijk dat ook de economische groei in opkomende landen het komende jaar blijft tegenvallen. Dit lijkt ook bevestigd te worden door de prijsontwikkeling van veel grondstoffen. Deze prijzen zijn zeer gevoelig voor schommelingen in de wereldeconomie, en vooral in die van China. Grafiek 16 laat zien dat de CRB-index, een mandje grondstoffen, al begin 2011 een top bereikte en sindsdien een dalend patroon vertoont. Hetzelfde geldt voor de economisch zeer gevoelige koperprijs, onderdeel van dit mandje. Terwijl de meeste economen en beleggers de afgelopen maanden wat positiever zijn geworden over de economische vooruitzichten, is dit optimisme nog niet terug te vinden in de CRB-index. Het is echter de vraag of de aandelenmarkten van opkomende landen nog veel relatieve scha-

2009

2010

2011

2012

2013

CRB index (in USD)

de zullen oplopen, omdat de markt typisch vooruitloopt op de economie. De waarderingen van de markten van opkomende landen liggen inmiddels dermate veel lager dan die van de ontwikkelde landen, dat zij zeker op wat langere termijn een relatief aantrekkelijk rendement lijken te kunnen opleveren. Onze beleggingen in opkomende landen blijven daarom relatief beperkt in vergelijking tot hun gewicht in de wereldindex. Wel blijven wij in de gebruikte beleggingsfondsen een nadruk leggen op fondsen die zich concentreren op de groei van de consumentenmarkt in deze landen, in lijn met het beleid in China om minder te leunen op investeringen en meer op consumentenbestedingen.

41

Obligaties De obligatiemarkten ondergingen in het tweede en derde kwartaal één van de grootste correcties uit de geschiedenis. Ook hier werd de correctie ingegeven door de taperingopmerkingen van de Fed en liepen de opkomende landen de grootste schade op, maar de rentestijgingen op staatsobligaties uit de VS en Duitsland waren ook aanzienlijk. In grafiek 17 en 18 zijn de rentestijgingen te zien in de Amerikaanse en Duitse obligatiemarkten. In de VS steeg de 10-jaarsrente van circa 1,6% naar bijna 3,0%, terwijl dezelfde rentevoet in Duitsland steeg van 1,2% naar circa 2,0%. De obligatiekoersen daalden hierdoor met ongeveer 7%. De rentestijgingen kwamen natuurlijk niet onverwacht, omdat de rente een bijzonder laag peil had bereikt door het zeer ruime monetaire beleid van de belangrijkste centrale banken, met de Fed voorop. In onze beheerportefeuilles hadden wij de posities in langlopende obligaties dan ook al geminimaliseerd, zodat de schade

van de rentestijgingen meeviel. Waar de aandelenmarkten echter herstelden toen de Fed zijn taperingplannen afzwakte, is dit nauwelijks gebeurd in de obligatiemarkten. Wij gaan ervan uit dat de lange rente zich voorlopig zal stabiliseren rond de huidige niveaus, die redelijker lijken dan de niveaus die eerder werden bereikt. Wij hebben in het derde kwartaal na de rentestijging tactisch belegd in de 10-jaars Amerikaanse Treasury, omdat de rentestijging vrij hard is gegaan en wellicht wat doorgeschoten is. Bovendien kan er wellicht worden geprofiteerd van de dollarkoers die het de afgelopen maanden moest afleggen tegen de euro (zie grafiek 19). Het verschil van 1% tussen de Amerikaanse en de Duitse rente is onzes inziens ook een redelijke weerspiegeling van het verschil in economisch groeipotentieel. De lange rente is vaak ongeveer gelijk aan de nominale economische groei (dit is de reële groei plus

grafiek 17

inflatie). De recente rentestijgingen werden dan ook door velen positief ingeschat, als een reflectie van het mondiaal verbeterend economisch perspectief. Bij een inflatie van nog steeds bijna 2% in de VS en Duitsland lijken de huidige rentestanden dan nog steeds een zwakke economische groei in te calculeren. Wij moeten echter bedenken dat de obligatiemarkten zwaar worden gemanipuleerd door centrale banken en dat naar schatting van de zakenbank JPMorgan tweederde van ’s werelds staatsobligaties in handen zijn van centrale banken en commerciële banken. Ondanks de hoge overheidstekorten lijkt er daarom voor gewone beleggers eerder sprake van een tekort aan obligaties, dan van een overschot. Dit zou een drukkend effect moeten blijven uitoefenen op de rente op staatsobligaties. Voor Amerikaanse obligaties geldt echter dat, in geval de Fed zijn taperingplannen volgend jaar doorzet, de vraag van de Fed onvoldoende zal zijn om het gehele nieuwe aanbod op te vangen. De

grafiek 18

source: thomson reuters

grafiek 19

source: thomson reuters

source: thomson reuters

3.00

2.10

0.83

2.80

2.00

0.82 0.81

1.90

2.60

0.80

1.80

2.40

0.79

1.70

2.20

0.78

1.60

0.77

2.00

1.50 1.80

0.76

1.40

1.60

0.75

1.30

0.74

1.40

1.20

0.73

1.20

1.10 J F M A M J J A S O N D J F M A M J J A S

VS lange rente

42

0.72

J F M A M J J A S O N D J F M A M J J A S

Duitsland lange rente

J F M A M J J A S O N D J F M A M J J A S

USD in EUR

grafiek 20

grafiek 21

source: thomson reuters

6.00

source: thomson reuters

25

5.50 5.00

20

4.50 4.00

15

3.50 3.00

10

2.50 2.00

5

1.50 1.00

0 2009

2010

2011

2012

2013

EUR risicopremie baa

Amerikaanse rente lijkt daardoor kwetsbaar voor verdere rentestijgingen. De risicopremies op bedrijfsobligaties zijn nog steeds aan de lage kant en hebben nauwelijks gereageerd op het Fed taperingtumult. In de grafieken 20 en 21 zijn zowel de risicopremies op bedrijfsobligaties van gemiddeld kwaliteit weergegeven als die van bedrijfsobligaties van lage kwaliteit, de zogenaamde ‘high yield bonds’. Beide liggen in de buurt van historische dieptepunten, zodat zij niet bijzonder aantrekkelijk lijken. Goede bedrijfsobligaties lijken wel koopwaardig ten opzichte van staatsobligaties, maar wij blijven ze weinig aantrekkelijk vinden ten opzichte van aandelen. Aandelen van een Europees bedrijf hebben nu vaak een hoger dividendrendement dan de effectieve rente op de obligatie van hetzelfde bedrijf. Voor de lange termijn verwachten wij dan ook meer van de aandelenmarkten. Echter, obligaties, en vooral staatsobligaties van solide landen,

2009

2010

2011

2012

2013

EUR risicopremie high yield

zijn een belangrijke basis voor gemengde portefeuilles, omdat deze een bescherming bieden tegen periodes waarin de aandelenmarkten zeer volatiel zijn. Voor high yield obligaties geldt nog steeds dat de rentevergoeding van minder dan 7% historisch gezien zeer laag is, zodat wij de risico-rendementsverhouding ongunstig vinden. Deze obligaties worden niet voor niets ook wel aangeduid met de term ‘junk bonds’. Ook bij obligaties uit opkomende landen achten wij de risicopremies, hoewel die recent duidelijk zijn opgelopen, nog niet echt aantrekkelijk.

43

Aandelen en alternatieve beleggingen Binnen onze gemengde portefeuilles blijven wij een zware nadruk leggen op aandelenbeleggingen, omdat wij bij de huidige rentestanden op wat langere termijn betere resultaten verwachten van aandelen dan van obligaties. In het derde kwartaal wisten aandelen te herstellen toen de Fed zijn taperingplannen afzwakte, terwijl de obligatiemarkten weinig herstel vertoonden. Onze gemengde portefeuilles hielden de schade beperkt doordat zij voornamelijk belegd waren in aandelen. Ondanks de rentestijgingen van het tweede en derde kwartaal, geven wij nog steeds de voorkeur aan aandelen boven obligaties. Hoewel de mondiale liquiditeit lijkt af te nemen (zie eerder in deze publicatie), lijken vooral de opkomende landen hiervan het slachtoffer te zijn. Veel westerse aandelenmarkten kwamen juist in de buurt van historische hoogtepunten, althans wanneer de herbelegging van dividenden wordt meegerekend, zoals bijvoorbeeld in de Duitse DAX index (zie grafiek 22). De Amerikaanse aandelenmarkt behoorde ook in 2013 weer tot de best presterende (zie grafiek 23). Hoewel sommige Europese aandelenmarkten in 2013 redelijk grafiek 22 source: thomson reuters

116 114 112 110 108 106 104 102 100 98 96 JAN

FEB

MAR

DAX index

44

APR

MAY

JUN

JUL

AUG

SEP

grafiek 23 source: thomson reuters

1750

1700

1650

1600

1550

1500

1450

1400 JAN

FEB

MAR

APR

MAY

JUN

JUL

AUG

SEP

S&P 500 index

in het spoor wisten te blijven van de Amerikaanse markt, bleven de meeste aanvankelijk achter. De laatste maanden wonnen de meeste Europese markten weer enig terrein op de VS. De markten van opkomende landen waren de grootste achterblijvers in 2013, met soms zware verliezen, ook door valutaverzwakkingen (bijvoorbeeld Brazilië, zie grafiek 24). Door dit verschil in koersontwikkeling is het waarderingsverschil tussen de Amerikaanse aandelenmarkt enerzijds, en bijna alle andere markten anderzijds, verder opgelopen. Gezien de hoge waardering van de Amerikaanse markt namen wij in onze beheerportefeuilles winst op een gedeelte van onze aandelenbeleggingen in de VS. Hoewel wij denken dat de VS structureel een hoger groeitempo heeft dan Europa, denken wij dat het waarderingsverschil met kwalitatief goede bedrijven in Europa te groot is geworden. In grafiek 25 zijn de koers-winstverhoudingen weergegeven voor de VS en Europa. De Amerikaanse markt is vrijwel altijd hoger gewaardeerd dan de Europese, wat ook terecht is gezien het feit dat Amerikaanse bedrijven

gemiddeld een beter rendement behalen op geïnvesteerd vermogen. Het verschil tussen de koers-winstverhouding van 19 voor de VS en 14 voor Europa is echter aan de hoge kant. Daarbij komt dat de winstgroei in Europa aan het verbeteren is, zoals te zien is in grafiek 26. De winstverwachtingen voor de Amerikaanse markt zijn hoog gespannen voor de komende kwartalen, terwijl de winstgroei momenteel zeer zwak is. Daarom hebben wij besloten winst te nemen op enkele van onze aandelenbeleggingen in de VS en een gedeeltelijke regioverschuiving in onze beheermodellen door te voeren ten gunste van Europa, ondanks onze lagere groeiverwachtingen voor het oude continent. In de opkomende landen houden wij, zoals eerder vermeld, relatief beperkte posities aan, terwijl wij Japan nog steeds vermijden. In juli kochten wij voor onze beheerklanten WPP aan. WPP is samen met twee andere bedrijven (Interpublic en de toekomstige Publicis-Omnicom Group) wereldwijd leidend op het gebied van marketing en communicatie. De manier waarop bedrijven met hun klanten communiceren verandert ingrijpend grafiek 24 source: thomson reuters

110 105 100 95 90 85 80 75 70 65 JAN

FEB

MAR

APR

MAY

Bovespa index (in EUR)

JUN

JUL

AUG

SEP

grafiek 25 source: thomson reuters

20 19 18 17 16 15 14 13 12 11 10 J F M A M J J A S O N D J F M A M J J A S

VS K/W markt Europa K/W markt

door de nieuwe digitale (mobiele) revolutie. Bedrijven passen zich steeds meer aan bij deze nieuwe realiteit. De traditionele rol van marketingmanagers en hun budgetten verandert naar een veel meer technologiegedreven rol. Sociale media, mobiele media en e-commerce nemen een enorme vlucht. De rol van communicatieadviseur van bedrijven zoals WPP wordt steeds belangrijker en de marges stijgen naarmate deze bedrijven veranderen van uitvoerende reclamebureaus in consultancybureaus. Bedrijven die een wereldwijde campagne willen opzetten zoals Coca-Cola, Unilever en Ikea, kunnen niet zonder de specifieke kennis die WPP heeft van het doeltreffend inzetten van verschillende media (Google, kranten, tijdschriften, FaceBook, televisie, YouTube etc.). Het oligopolistische karakter van de bedrijfstak betekent dat er geen moordende concurrentie plaatsvindt. Klanten zijn gebaat bij een zeer professionele aanpak, omdat de reputatie van een merk en bedrijf in het spel is. De balans van WPP is sterk. De nettoschuld is GBP 2,8 mrd op een balanstotaal van GBP 24,9 mrd en een eigen vermogen van GBP 7,1 mrd. De kasstroom ontwikkelt zich ook goed.

grafiek 27

Daarnaast betaalt WPP al 20 jaar een stabiel of stijgend dividend. Het bedrijf heeft zich dus over de cycli heen uitstekend ontwikkeld en gedurende de laatste 10 jaar, inclusief de crisisperiode, een gemiddeld jaarlijks totaalrendement van 11% gerealiseerd. Wij financierden de aankoop van WPP uit de gedeeltelijke verkoop van Google en uit de kaspositie die ontstaan was na de verkoop van goud eerder in het derde kwartaal. Door de enorme stijging van het aandeel Google was deze positie in de beheermodellen te groot geworden. In de fondsmodellen verkochten wij de QQQ Powershares en kochten wij het BlackRock Euro Markets fonds terwijl wij in de duurzame fondsmodellen de iShares MSCI USA ESG Select ETF verkochten voor het Echiquier Major Fund.

source: thomson reuters

1400 1300 1200 1100 1000 900 800 700 600 J F M A M J J A S O N D J F M A M J J A S

WPP (in GBP pence)

In onze fondsenportefeuilles brachten wij begin augustus meer spreiding aan in onze Amerikaanse aandelenfondsenselectie met de toevoeging van het Robeco US Select Opportunities fonds. Wij lieten de allocatie

grafiek 26 source: thomson reuters

25 20 15 10 5 0 -5 -10 -15 -20 J F M A M J J A S O N D J F M A M J J A S

VS winstgroei Europa winstgroei

45

Aandelen en alternatieve beleggingen

grafiek 29 source: thomson reuters

104 102 100 98

groei) en kwaliteit (onder meer rendement op geïnvesteerd vermogen). De portefeuille is thans samengesteld uit circa 120 aandelen en de gemiddelde marktkapitalisatie van de bedrijven in de portefeuille is circa USD 10,5 mrd.

96 94 92 90 88 86 84 82 J F M A M J J A S O N D J F M A M J J A S

MCDONALDS (in USD)

grafiek 28 source: thomson reuters

160

150

140

130

120

110

100 J F M A M J J A S O N D J F M A M J J A S

Robeco US Select Opport. Equities fonds (in USD)

46

naar de Amerikaanse aandelenmarkt intact. De aankoop van het Robeco fonds financierden wij door de posities in het Axa Rosenberg US Equity Value fonds en in de SPDR S&P Dividend ETF te verkleinen. Het Robeco US Select Opportunities fonds wordt beheerd door Robeco Boston Partners. Deze in Boston gevestigde vermogensbeheerder belegt onafhankelijk van de Nederlandse moeder Robeco en concentreert zich volledig op het beleggen in ‘value’ aandelen. Het fonds is gelanceerd in september 2011, maar de strategie volgens welke het fonds is belegd, bestaat al sinds mei 1995. Het fonds belegt in Amerikaanse bedrijven met een beurswaarde van tussen de één en 20 miljard Amerikaanse dollars. Zij zoekt fundamenteel sterke bedrijven met goede vooruitzichten die door de markt relatief laag worden gewaardeerd. In het aandelenselectieproces wordt kwantitatieve analyse gecombineerd met fundamentele bedrijfsanalyses. In de kwantitatieve analyse worden de aandelen van circa 4.000 bedrijven gerangschikt op basis van een gecombineerde score van waardering (onder meer de koers-winstverhouding), momentum (onder meer winst-

Medio augustus namen wij in onze beheerportefeuilles winst op een gedeelte van onze aandelenbeleggingen in de VS in het kader van een tactische verlaging van de beleggingen in aandelen. Dit had te maken met de hoge waardering van de Amerikaanse markt en met het gegeven dat de markten aan de vooravond stonden van traditioneel de zwakste periode van het jaar. In de direct belegde portefeuilles zijn de aandelen McDonald’s en 3M verkocht en in de fondsenportefeuilles een gedeelte van de belegging in de SPDR S&P Dividend ETF. De opbrengsten zijn belegd in Amerikaanse staatsobligaties met een looptijd van 10 jaar, zoals hierboven beschreven. Deze hadden de voorafgaande maanden mogelijk een te forse correctie ondergaan. Het aandeel McDonald’s is eind april 2012 geadviseerd toen het aandeel was teruggevallen. Begrafiek 30 source: thomson reuters

125 120 115 110 105 100 95 90 85 80 J F M A M J J A S O N D J F M A M J J A S

3M (in USD)

leggers vreesden toen voor margedruk als gevolg van de zwakke Europese economie en de stijgende kosten van grondstoffen en promotionele acties. Over de eerste helft van het jaar 2013 rapporteerde McDonald’s een omzetstijging van 2,4%. De autonome groei van vestigingen die al meer dan een jaar open zijn (‘same store sales growth’) was zeer beperkt door 1% groei in de VS, in combinatie met 0,1% krimp in Europa en zelfs 0,3% krimp in Azië/Midden Oosten/Afrika. De commerciële initiatieven om de groei aan te zwengelen zijn kennelijk niet succesvol, mogelijk omdat zij stuiten op vergelijkbare initiatieven van concurrenten. Gezien de beperkte groeivooruitzichten zagen wij weinig koerspotentieel. Het aandeel van het Amerikaanse industriële conglomeraat 3M Co werd eind januari van dit jaar opgenomen in de beheerportefeuilles toen het minder dan 15 maal de verwachte winst voor 2013 noteerde. Sindsdien is de koers fors opgelopen, waardoor er bijna 18 maal de verwachte winst voor wordt betaald. Over het eerste halfjaar van 2013 rapporteerde het concern een omzetgroei van 2,9%, grafiek 31 source: thomson reuters

420

400

380

360

340

320

300

280 J F M A M J J A S O N D J F M A M J J A S

TESCO (in GBP pence)

waarvan 2,3% autonoom. Over het hele kalenderjaar verwacht het concern nog een autonome groei van 2% tot 5%, maar gezien de ontwikkelingen in de eerste jaarhelft gaan wij ervan uit dat de groei aan de onderkant van deze bandbreedte zal uitkomen. Gezien deze matige groei voor de tweede jaarhelft vinden wij dat de waardering van het aandeel nu hoog is. Daarom hebben wij in augustus besloten winst te nemen op 3M Co. Een verdere stap in de regioverschuiving van de VS naar Europa namen wij eind augustus door Colgate-Palmolive te verkopen en Tesco te kopen. Daarmee namen wij ook indirect gas terug in de blootstelling naar opkomende markten die in het licht van de vrees voor tapering een zwakke periode ingingen. In de fondsmodellen deden wij dat door de verkoop van Aberdeen Emerging Markets en de SPDR S&P Dividend ETF en de aankoop van het Odey Pan European Fund.

die de online business al op een goed winstgevend niveau heeft gebracht. Het maakt hierbij gebruik van haar zeer fijnmazige en uiterst efficiënte distributienetwerk met zeer veel ophaalpunten. Door haar distributienetwerk heeft Tesco een enorme voorsprong op de concurrentie. Het lijkt een goed moment om nu te beleggen in Tesco. De koers-winstverhouding is nog laag (11) en wij verwachten dat deze langzaam zal groeien richting het oude niveau van ruwweg 14. Wij hebben vertrouwen in het management en de capaciteit van het bedrijf om de Britse activiteiten weer op een goed niveau te krijgen.

Tesco is één van de grootste supermarktketens ter wereld. Het bedrijf heeft een lange historie van goede kwaliteit, sterk management en groei. In de afgelopen jaren heeft Tesco stevig ingezet op groei in Azië wat ten koste ging van de aandacht voor de thuismarkt. In de perceptie van klanten daalde het bedrijf in kwaliteit. Tesco heeft dit onderkend en heeft actie ondernomen om de trend te keren. Het management dat eerder zeer succesvol was in Azië, is nu verantwoordelijk voor de thuismarkt, inclusief de nieuwe CEO Phil Clarke. Tesco zet in op het opknappen van de winkels en een beter gebruik van de vloeroppervlakte. De eerste resultaten zijn zeer bemoedigend. Van de opgeknapte winkels is de omzet hoger dan verwacht en ook de perceptie van de klant is veel beter dan van tevoren was ingeschat. Tesco is nog in een zeer vroege fase van dit proces. Naast dit proces is Tesco bezig met de verdere verbreiding van haar online winkel. Tesco is één van de weinige, zo niet de enige, supermarkt

47

Aandelen en alternatieve beleggingen

In onze beheerportefeuilles hebben wij medio september winst genomen op het Amerikaanse aandeel Mondelez, een afsplitsing van Kraft. Met de opbrengst hebben wij de Britse bank Lloyds gekocht. Ondanks zeer agressief monetair beleid van de Bank of England vertoonde de Britse economie sinds de kredietcrisis voortdurend tekenen van stagnatie, al bleef de werkloosheid beperkt. In 2012 besloot de regering de hypotheekmarkt te steunen om de economie weer op gang te brengen. Met het Funding for Lending Scheme (FLS) werden banken in staat gesteld goedkoop te lenen tegen onderpand, mits de opbrengsten werden aangewend voor nieuwe leningen. De rente op hypothecaire leningen kon hierdoor met 0,5% tot 1,0% dalen. Het FLS plan werd in 2013 gevolgd door het Help To Buy programma (HTB) waardoor sinds april 2013 nieuwe huizen kunnen worden gekocht met 5% eigen geld, 75% hypotheek en voor 20% met een door de overheid gegarandeerde lening die de eerste vijf jaar rentevrij is. Vanaf januari 2014 kunnen ook bestaande huizen volgens deze verdeelsleutel worden gefinancierd. De steun heeft zijn uitwerking op grafiek 32

grafiek 33 source: thomson reuters

80

70

60

50

40

30

20 J F M A M J J A S O N D J F M A M J J A S

LLOYDS BANKING GROUP (in GBP pence)

de Britse economie niet gemist, want deze toont nu een breed gedragen herstel. Zowel onder bedrijven als onder consumenten is het sentiment sterk verbeterd, waardoor verdere relatief hoge groei valt te verwachten. Banken profiteren altijd sterk van aantrekkende groei, niet alleen door de groei van het leningenboek, maar ook door de afname van het percentage slechte leningen. Voor ons een belangrijke reden om Lloyds toe te voegen aan de beheerportefeuilles.

source: thomson reuters

6

4

2

0

-2

-4

-6

-8 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

VK groei bbp

48

Lloyds TSB was één van de meest vooraanstaande banken in de jaren negentig. In januari 2009, op het hoogtepunt van de kredietcrisis en onder druk van de overheid, verwierf Lloyds echter de hypotheekbank HBOS (Halifax Bank of Scotland). Deze bank was ongeveer de helft groter dan Lloyds zelf en zijn leningenboek bleek nog veel slechter dan verwacht. HBOS leed over 2008 een verlies van GBP 11 mrd. Na een nieuw miljardenverlies over 2009 had Lloyds al gauw staatssteun nodig, waardoor de staat een belang opbouwde van ruim 40%. Het herstel van Lloyds heeft grotendeels plaatsgevonden onder leiding van de nieuwe

CEO Horta-Osório, die begin 2011 aantrad en afkomstig was van Banco Santander. Onder Horta-Osório werd in een hoog tempo afscheid genomen van niet-kernactiviteiten en risicovolle beleggingen en leningen. De kosten-batenratio ligt inmiddels op 50% en moet nog verder dalen tot 45%. De kapitaalratio’s zijn van een dermate hoge kwaliteit dat Lloyds de relatief zware stresstests van de Engelse toezichthouder PRA zonder problemen heeft doorstaan. De bank heeft niet alleen gesneden in de kosten, maar ook de nodige groei-initiatieven ondernomen, waardoor hij zijn marktaandeel moet kunnen uitbreiden. In tegenstelling tot veel andere banken ziet Lloyds dit jaar het leningenboek weer stijgen. De winst ligt echter nog op een laag niveau en lijkt nog veel potentieel te hebben. Ervan uitgaande dat vanaf 2014 minimaal de helft van de winst kan worden uitgekeerd als dividend, zou het dividendrendement over 2014 al boven de 5% kunnen liggen. Het staatsbelang is onlangs al gereduceerd tot 33%. Om de aankoop van Lloyds te financieren, namen wij in de beheerportefeuilles opnieuw winst op een Amerikaans aandeel. Dit was in lijn met het beleggingsbeleid van de afgelopen maanden waarin wij winst namen op de hoog gewaardeerde Amerikaanse aandelenmarkt en de beleggingen verschoven naar het lager gewaardeerde Europa. Mondelez is een afsplitsing van Kraft en vooral bekend als producent van koekjes (o.a. Oreo, Nabisco en Lu) met een grote afzet buiten de VS. Op ruim 20 maal de verwachte winst ligt de waardering boven het gemiddelde van de Amerikaanse markt en lijkt het koerspotentieel relatief beperkt. Eind september hebben wij in onze beheerportefeuilles winst genomen op één van onze meest defensieve Europese beleggingen, de Franse ‘oil major’ Total. Met de opbrengst

grafiek 35 source: thomson reuters

2000 1800 1600

werd het Duitse aandeel Volkswagen aangekocht. Dit concern kan onzes inziens niet alleen sterk profiteren van een economische opleving in Europa, maar lijkt ook nog veel margepotentieel te bezitten. Met haar brede scala aan merken weet de Volkswagen groep al jaren marktaandeel te winnen. Hoewel de grootste volumes worden geproduceerd onder de merknaam Volkswagen, vormen Audi en Porsche de meest waardevolle onderdelen van de groep, door de hogere EBIT-marges die op deze merken worden gerealiseerd. De groep is de laatste jaren sterk geglobaliseerd en beschikt nu ook over productielocaties in China, India, de VS en Rusland. Hoewel de Europese markt, en vooral Duitsland, nog zeer belangrijk is voor de groep, verkoopt VW inmiddels de meeste auto’s in China. De toenemende omvang van de groep brengt natuurlijk duidelijke schaalvoordelen met zich mee, en daarmee margepotentieel. De standaardisatie van onderdelen, materialen, gereedschappen en productielijnen moet de komende jaren resulteren in stijgende marges, naarmate meer productielijnen overgaan op de efficientere productiewijze. grafiek 34 source: thomson reuters

190 180 170 160 150 140 130 120 110 J F M A M J J A S O N D J F M A M J J A S

VOLKSWAGEN PREF. (in EUR)

Wij verkochten Total om Volkswagen te kunnen aankopen. Net als de andere ‘oil majors’ weet Total de laatste jaren nauwelijks te profiteren van de hoge olieprijzen. De oil majors hebben grote moeite om hun productie te doen groeien door de dalende volumes in oude productiegebieden als de Noordzee en de Golf van Mexico. Hierdoor zijn grote investeringen nodig in vaak moeilijke locaties en treedt er een sterke kosteninflatie op bij de toeleveranciers. Doordat de kwartaalcijfers meevielen is het aandeel de afgelopen maanden gestegen van EUR 36 tot EUR 43, waarmee het aan de bovenkant van de bandbreedte is gekomen, waarbinnen het aandeel al jaren handelt. Hoewel de waardering van het aandeel nog steeds redelijk lijkt, hebben wij besloten gebruik te maken van het recente sterke momentum om winst te nemen en ruimte te maken voor Volkswagen. In de meeste van onze beheerportefeuilles hebben wij in het tweede kwartaal de positie in goud verkocht. Cliënten die grote posities aanhielden in goud werd geadviseerd de posities te verkleinen. Door de taperingplannen van de Fed leek het gevaar van het ontstaan van een onbeheersbare inflatiegolf af te nemen, waardoor de goudprijs sterk onder druk kwam. Beleggers wereldwijd namen massaal afscheid van hun goudbeleggingen, een proces dat nog steeds niet geheel lijkt te zijn afgerond. De sterke vraag naar fysiek goud in opkomende landen als China, India, Rusland en Turkije - zowel van de zijde van de bevolking als van de zijde van de centrale banken - bleek niet voldoende om de goudprijs voor dalingen te behoeden. De afgenomen inflatiedreiging, in combinatie met de zwakke prijsontwikkeling van goud, was voor ons de belangrijkste reden om de goudpositie in de beheerportefeuilles te verkopen. Daarnaast speelde een rol dat ook andere risico’s, zoals het uiteenvallen van de euro, het afgelopen jaar zijn afgenomen. De rol

1400 1200 1000 800 600 400 200 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Goudprijs (in USD)

van goud als vluchthaven verliest hierdoor aan belang. Met het uitstel van de taperingplannen in september wist de goudprijs weer enig herstel te boeken, maar de prijsontwikkeling is nog steeds niet overtuigend (zie grafiek 35). Wij zouden pas weer overwegen goud op te nemen in de beheerportefeuilles als de neerwaartse trend in de prijs overtuigend wordt doorbroken en de goudprijs weer boven de USD 1.480 noteert. Een dergelijke stijging van de goudprijs zou echter een slecht teken zijn voor de financiële markten. Het zou in feite aangeven dat de markt verwacht dat de Fed er niet in zal slagen tijdig te ‘taperen’, waardoor een onbeheersbare inflatiegolf niet meer kan worden afgewend. Zoals eerder gesteld in deze publicatie is dit niet ons centrale scenario, maar blijft dit een scenario waar wij rekening mee moeten houden. Goud heeft uiteindelijk één volledig unieke eigenschap: het is de enige bezitting die op de zeer lange termijn zijn koopkracht behoudt.

49

Copyright Dit Magazine is gebaseerd op publiekelijk bekende en door Insinger de Beaufort (‘IdB’) betrouwbaar geachte bronnen. In het Magazine kunnen verwijzingen naar andere uitgaven of websites zijn opgenomen. Die uitgaven en/of websites en de daar vermelde informatie is niet door Insinger de Beaufort beoordeeld of geanalyseerd. Insinger de Beaufort staat derhalve op geen enkele wijze in voor de juistheid van de informatie op die website(s) en is in geen geval aansprakelijk voor eventuele fouten in die informatie. De beoordeling van het functioneren van de leden van de redactieraad als medewerker of extern adviseur van IdB is op geen enkele wijze van de in dit Magazine opgenomen visies en/of informatie afhankelijk. IdB beschikt over een bankvergunning en is een onder toezicht van de Nederlandsche Bank en de Autoriteit Financiële Markten staande beleggingsonderneming. De verstrekte informatie is zoveel mogelijk gecontroleerd. IdB noch haar aandeelhouder(s) noch haar medewerkers of betrokken adviseurs zijn aansprakelijk voor eventuele onjuistheden in de gegevens. In het Magazine opgenomen informatie biedt generlei garantie voor toekomstige koersontwikkelingen en hieraan kunnen generlei rechten worden ontleend. Transacties op basis van deze informatie geschieden voor rekening en risico van de betreffende cliënt. Het is niet toegestaan om de inhoud (geheel of gedeeltelijk) van deze uitgave, in welke vorm en op welke wijze dan ook, over te nemen, te vermenigvuldigen, te distribueren of openbaar te maken zonder de voorafgaande uitdrukkelijke schriftelijke toestemming van IdB.