04

BAKSTEEN

BOUWEN met

2/04

nr 108 - driemaandelijks tijdschrift – april-mei-juni 2004 afgiftekantoor 8000 Brugge 1 – 2de afdeling

Baksteen herovert de stad

BOUWEN MET BAKSTEEN is het driemaandelijks tijdschrift van de Belgische Baksteenfederatie. Voor meer informatie, aarzel niet ons te contacteren.

Abonnement: Catherine Bral Redactie: Laurie Dufourni Verantwoordelijke uitgever: Jozef Van Den Bossche http://www.baksteen.be e-mail: [email protected]

Adres: Kartuizersstraat, 19 bus 19 1000 Brussel tel. (02) 511 25 81 ~ fax (02) 513 26 40

Druk:

INHOUD

Baksteen herovert de stad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Vlaams Administratief Centrum te Hasselt – AWG architecten en A2O architecten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 Centrum voor handchirurgie te Doornik – Eric Van Overstraeten . . . . . . 4 STUK te Leuven – Neutelings & Riedijk architecten . . . . . . . . . . . . . . . . 6 ’t Pandreitje te Brugge – Haverhals-Heylen architecten . . . . . . . . . . . . . 8 Zoeklicht op BOB361 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 Binnenlandse architectuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 Appartementen te Halle – Architectenbureau De Beenhouwer Buitenlandse architectuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 Nieuwbouw voor TCKI en KNB (Nederland) – Architectenbureau Van Ouwerkerk Geesink Weusten Techniek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 Beelden uit het verleden… Het begin van de baksteenindustrie

BOUWEN MET BAKSTEEN

VIJFENDERTIGSTE JAARGANG

2004

BAKSTEEN HEROVERT DE STAD Foto: Niels Donckers

Gedurende eeuwen was baksteen het

De laatste decennia hebben ertoe ge-

leden te harmoniseren, om een stempel

bevoorrechte materiaal dat in de ste-

leid dat nieuwe materialen toegang kre-

op een wijk te drukken?

denbouwkundige voorschriften steeds

gen tot onze steden. Deze verscheiden-

werd voorgeschreven. Hele steden wer-

heid aan materialen en uitvoeringstech-

In deze uitgave van Bouwen met Bak-

den op die manier gebouwd in gebak-

nieken, en de architectuur die hieruit

steen, willen wij de klemtoon leggen op

ken aarde, vaak ter plaatse geprodu-

voortvloeit, is zonder twijfel een stap

de ontelbare mogelijkheden van bak-

ceerd. Het gebruik van die «plaatselijke

vooruit voor het architecturale karakter

steen, de diverse toepassingen voor al-

baksteen» werd zelfs verplicht. Ook

dat de architect aan zijn verwezenlij-

lerhande gebouwen in de stad, zowel in

tegenwoordig, nu deze aanduiding

kingen kan geven. Maar wat gebeurt er

historische wijken als andere. Wij

haast haar betekenis verloren heeft

met de baksteen? Welke plaats krijgt

kozen voor projecten met een uitstra-

door de uitbreiding van de productie-

deze in de nieuwe projecten van een

ling die door de creativiteit van hun

plants en de diversificatie van de pro-

stad? Hoe kunnen zijn kwaliteiten best

ontwerpers de baksteen tot zijn waarde

ducten, kan men dit voorschrift nog

gebruikt worden om moderniteit en ver-

laten groeien in een stad, zodat zijn

tegenkomen.

plaats daar bevestigd wordt.

1

2

BOUWEN MET BAKSTEEN VIJFENDERTIGSTE JAARGANG 2004

Vlaams administratief centrum te Hasselt AWG architecten en A2O architecten Foto’s: Niels Donckers

De Vlaamse gemeenschap

De bevoorrechte locatie van het VAC

bouwt in elke Vlaamse provincie een ad-

zorgt voor een uitstekende bereikbaar-

ministratief centrum met het doel hierin

heid voor de bevolking en de ambtena-

de provinciale diensten te bundelen. Het

ren die er tewerkgesteld zijn. Deze lig-

Vlaams Administratief Centrum te Hasselt,

ging van het project aan de ingang van

ingehuldigd in mei, biedt onderdak aan de

de stad, dichtbij het station en de au-

diensten van de provincie Limburg.

tosnelweg, was van essentieel belang

Dit symbool voor de provincie moest

voor de werking van het centrum.

aanslaan en had daarenboven een voorbeeldfunctie met een kwaliteitsvolle ar-

De kwaliteitsvolle architectuur en het

chitectuur die de principes van duurzaam

voorgestelde concept maken van het

bouwen omzet in de praktijk. Om het ge-

VAC zonder twijfel één van de kernpun-

bouw een zekere uitstraling te geven,

ten van de stad. Twee lange vleugels in

moest het geheel toegankelijk blijven,

oranje-rode baksteen huisvesten op het

gemakkelijk herkenbaar zijn en open-

gelijkvloers de infrastructuur voor het

staan voor de bevolking.

grote publiek (bibliotheek, restaurant, auditorium, vergaderzalen,…) en op de verdiepingen de kantoren. Deze twee gebouwen zijn onderling verbonden door een overdekte straat met glazen dak. De straat vormt een wandelweg die de openheid van het bestuur voor elke burger beklemtoont. Ze laat hem toe om het administratief centrum door te wandelen waarbij de activiteiten en de werking onverhuld getoond worden. De grondbedekking van deze wandelstraat bestaat eveneens uit oranje-rode bakstenen en draagt bij tot het scheppen van eenheid. Een bijzondere zorg werd besteed aan het comfort van de gebruikers. Tevens hebben de architecten ernaar gestreefd dat het gebouw een toonbeeld van

BOUWEN MET BAKSTEEN

duurzaam bouwen werd. Zowel ventila-

te passen en om te wisselen zijn. De

tie- en verlichtingstechnieken als de

verdiepingen van eenzelfde vleugel

verwarming werden uitgekiend met het

communiceren twee per twee met me-

gedachtengoed van duurzaam en ecolo-

kaar via een trap in het midden van het

gisch bouwen op de voorgrond, terwijl

plateau. De twee vleugels zijn onder-

elke gebruiker vrij blijft om zijn eigen

ling verbonden door loopbruggen die

werkomgeving in te stellen.

over de wandelstraat zweven, terwijl

De burelen zijn ingericht in grote, ko-

een patio toegang verleent tot een bij-

lommenvrije ruimte die makkelijk aan

gebouw dat de diensten herbergt (keuken, sorteren van de post, kopiëermachines,…).

Door zijn grootte, zijn eenvoudig volume, dat levend wordt door een horizontaal ritme van herhaalde metalen profielen, en door het gebruik van de fel gekleurde baksteen, geeft dit project een nieuw uitzicht aan de stationsbuurt…


2004

3

4


Centrum voor handchirurgie te Doornik Eric Van Overstraeten Foto’s: Carine Fossé

Dit centrum voor handchirurgie bevindt zich in een oude wijk van Door-

oriëntatie van het gebouw uitnodigend wenkt.

nik. Hoewel het project zich liet leiden door de bestaande Doornikse vormgeving,

Het project is gegroeid uit een concept

werd daarnaast een oplossing geboden

bestaande uit lege en volle massieve

voor de specifieke situatie van de straat.

elementen. Vier wanden - de volle elementen - bepalen drie bewoonde schij-

De architect heeft voor een inplanting

ven - de lege onderdelen. Het onthaal

gekozen van het gebouw waardoor het

werd ingericht in het centrale lege

terrein over de volledige breedte bezet

deel, terwijl de consultatie onderge-

wordt. Deze ingreep verschafte de mo-

bracht werd in de zijdelingse lege

gelijkheid om een verbinding te schep-

delen. Deze vier wanden zijn de basis

pen tussen beide uitersten van de site

van het project, ze vormen de krachtlij-

zodat het stedelijk weefsel vernauwd

nen.

werd. Hierdoor wordt de enge straat

Het gebouw werd zo uitgedacht dat het

als een doorlopend geheel waargeno-

nog kan evolueren. Het concept dat

men zonder onderbreking, terwijl de

aan de basis ligt, laat, indien dit nodig

inkom van het ziekenhuis door de

mocht blijken, een uitbreiding toe van

BOUWEN MET BAKSTEEN


2004

het centrum in de komende jaren. Het

de woningen, is de samenstelling van

gebouw wordt ireëel naarmate men zich

de gevels hiervan rechtstreeks overge-

geleidelijk verwijdert ... de lagere

nomen samen met de naburige door-

muren vertellen waar de funderingen

gangen waarbij het ritme bewaard

liggen van de toekomst.

bleef. Hetzelfde geldt voor de hoogte van de kroonlijst, de volumes, de keuze

De architect heeft elk detail met onbe-

van het materiaal ... wat had men trou-

perkte zorg uitgetekend, zowel voor de

wens in deze context anders kunnen

ruwbouw als voor het meubilair en de

bedenken dan baksteen?

grondbedekking. Het meubilair is ingebouwd in de vier wanden die het project kenmerken, wat hun massiviteit versterkt. Toetreden tot een woning langs een ingang evenwijdig aan de straat is ongewoon voor oude steden ... Door de muren over heel het terrein uit te strekken wordt een wandelweg afgelegd naar de toegangsdeur van het ziekenhuis. Ondanks het feit dat de oriëntatie van het gebouw verschilt van de belenden-

5

6


STUK te Leuven Neutelings & Riedijk architecten

Het STUK, cultureel centrum

zijn opvallende elementen bijgevoegd :

van Leuven, koos het Arenberginstituut

het sheddak en de grote stalen ligger

als thuisbasis. Voorheen verspreid over

aan de toegang. Andere delen van het

de stad, zijn de diverse culturele activi-

gebouw werden afgebroken om nieuwe

teiten nu gebundeld op eenzelfde plaats.

volumen op te richten met rode baksteen in een complexe en verrassende

Het STUK heeft zich gevestigd in het

architectuur. De tegenstelling

centrum van de stad, in een ouder ge-

oud/nieuw vult zich perfect aan in het

bouw waaraan een hedendaags karakter

streven naar een geheel dat symbool

werd gegeven, waardoor het gebouw

staat voor de pluraliteit van de stad.

het beeld kreeg dat het cultureel centrum aan de buitenwereld wil tonen.

Ten aanzien van de veelzijdigheid aan

Bepaalde vleugels van het Arenberg-

activiteiten voorgesteld door het STUK

instituut werden vernieuwd; hierbij

(tentoonstellingen, spektakels, confeFoto’s: Sarah Blee

BOUWEN MET BAKSTEEN


2004

Foto’s: Belgische Baksteenfederatie

renties, ...) en de verscheidenheid aan kunsten (dans, theater, bioscoop, fotografie, ...), moesten er verschillende omgevingen gecreëerd worden met voor elke ruimte een andere sfeer. Allerlei vormen rond de binnenplaats dragen hiertoe bij: observatietoren, loggia, wandelwegen, grote trap, ... Elke zaal, elke ruimte binnen of buiten heeft zijn

seerd worden, terwijl het publiek te-

eigenheid, zijn persoonlijke sfeer en

recht kan op deze binnenplaats en in

biedt bijgevolg een ander zicht op

het restaurant met cafetaria.

kunst. Het STUK ... een complex van 10 000 Tevens moet het nieuwe STUK aantrek-

m2 met « sterke architecturale persoon-

kelijk zijn voor het stadscentrum. Alle

lijkheid », dat kunst in het bewustzijn

activiteiten worden georganiseerd rond

brengt, reacties uitlokt, talenten aan

een binnenplaats. Rond deze openbare

het licht brengt, de voorstellingswijze

ruimte kunnen spektakels georgani-

van kunst heruitvindt.

7

8


’t Pandreitje te Brugge Haverhals – Heylen architecten Foto’s: Haverhals – Heylen architecten

Dit geheel van 75 woningen, gebundeld in het centrum van het oude Brugge, is gelegen op de grond van de oude gevangenis ’t Pandreitje. De geklasseerde woning van de gevangenisdirecteur werd trouwens verbouwd tot appartementen. Langs één zijde aanleunend tegen het Astridpark, één van de zeldzame parken binnen het oude centrum, bevindt ’t Pandreitje zich op de grens van het toeristisch gebied. Hierdoor ademt de plaats veel rust uit ondanks de nabijheid van het historisch centrum. Het vormt een beschermd geheel dat zich

moeilijk laat ontdekken, tenzij door een

De architecten Haverhals – Heylen

enkele toerist die zich buiten de trek-

kozen voor een geheel van individuele

pleisters van de stad heeft gewaagd.

woningen, en niet voor een apparte-

Het behoud van deze rustige sfeer is

mentsgebouw… een gewaagde keuze

voor een groot deel te danken aan het

die hen tenslotte de overwinning be-

stedelijk programma. Om de woonfunc-

zorgde.

tie van de wijk te versterken werd in-

De verzameling woningen is opgebouwd

derdaad besloten geen hotels of andere

als een eigentijdse versie van het begijn-

toeristische infrastructuren toe te laten.

hof met zijn pleintjes, zijn doorgangen

De bedoeling van de gezagdragers was

en zijn ommuurde tuinen. Elk huis is

integendeel om de densiteit aan wonin-

voorzien van een eigen buitenomgeving

gen te verhogen, waarvoor een wed-

(tuin of terras) die dicht betrokken blijft

strijd werd georganiseerd.

bij de gemeenschappelijke ruimten.

BOUWEN MET BAKSTEEN


2004

Twee soorten woningen werden ontwik-

patroon van 10 m op 10 waarop de ar-

keld door de architecten: woningen met

chitecten de inplanting bepaalden.

de leefruimte op het gelijkvloers; woningen met de leefruimte op de verdie-

De kleuren van de bakstenen geven een

ping en een bijhorend dakterras.

overzicht van wat men in de stad kan

Het stedenbouwkundig reglement laat

aantreffen. Het metselwerk wordt ruw

enkel platte daken toe wanneer deze

afgewerkt, niet in verband gemetst. Het

gebruikt worden als terras.

resultaat is een geheel dat een heden-

De intense invulling van het grondplan

daags beeld weerspiegelt van het oude

en de complexe opeenvolging van ge-

Brugge.

koppelde volumes werd afgeleid uit een

9

10


ZOEKLICHT OP BOB361 Haute Ecole Industrielle à Diepenbeek Michel Jaspers & Partners

BOB361, een naam met inhoud! Wie verbergt zich achter dit acroniem?

Meer dan tien jaar geleden stelden drie architecten voor een architectuurwedstrijd gezamenlijk een project voor. De bedoeling was om een stedenbouwkundige en architecturale studie uit te voeren voor een oude mijnsite in Winterslag. Als codenaam voor de anonieme wedstrijd kozen ze BOB361. Twee Belgische architecten, Goedele Desmet en Ivo Vanhamme, besturen het bureau in Brussel, terwijl een Franse architect, Jean-Michel Culas het bureau in Parijs beheert… twee locaties die toelaten om deel te nemen aan een groter aantal projecten en te werken op plaatsen met verschillende invalshoeken. De architecten deden ervaring op in verschillende bureaus in het buitenland (Rome, Parijs, Wenen, NewYork) en volgden er bijkomende opleidingen. De internationale samenwerking tussen Brussel en Parijs en tussen de architecten onderling geeft aan waar ze met het architectenbureau heen willen. Het bureau in Brussel heeft een tiental medewerkers, dat in Parijs twee.e

Foto’s: André Nullens

Photos: Serge Brison

BOUWEN MET BAKSTEEN


2004

Ook in hun projecten herkent men hun

denken over de beperkingen en criteria

De beginfase: het belang van de pro-

complementaire aanpak. Bijna alle me-

waar elke opdracht aan moet voldoen.

bleemstelling

dewerkers bij BOB361 zijn ingenieur-

De bouwheer, openbaar of privaat,

De analyse van de bouwplaats en van

architect. Voor bijkomend onderzoek bij

haalt zijn voordeel uit de ideeën die uit

de randvoorwaarden voor elk project, is

de ontwerpen doen ze een beroep op

de wedstrijd ontstaan. In het verleden

essentieel in het denkproces van de ar-

studiebureaus (stabiliteit, akoestiek,

gebeurde het al te vaak dat een open-

chitecten van BOB361. Ze trekken

speciale technieken,…), op een bin-

bare bouwheer zich liet vangen in het

heel wat tijd uit voor de studie van de

nenhuisarchitect of een designer, soms

‘gemak van de gewoonte’. Vandaag

site, haar beperkingen, de mogelijkhe-

zelfs op een tuinarchitect. BOB361 wil

krijgt hij de mogelijkheid om, door de

den die ze biedt. Bij die studie houden

multidisciplinair werken. Voor sommige

samenwerking met verschillende archi-

ze rekening met de verwachtingen van

projecten doet het bureau een beroep op een kunstenaar. De keuze om vanaf het begin in team aan een project te werken biedt de mogelijkheid om het als een geheel te laten evolueren, om het te verrijken met meerdere meningen en ideeën en om iedereen de kans te geven mee te denken over het uiteindelijk resultaat. Als een kunstenaar deelneemt aan het project denkt hij mee over het concept, over de integratie van zijn werk in het project. De architectuurwedstrijd moet interesse wekken bij heel het team Het grootste deel van de activiteiten van de architecten van BOB361 bestaat uit ontwerpen van openbare gebouwen (grote bureelgebouwen) en kleine tot middelgrote groepswoningbouw-projecten. Foto’s: BOB 361

Architectuurwedstrijden zijn bij uitstek

tectuurbureaus, de behoeften voor

de toekomstige gebruikers en met de

geschikt om dergelijke projecten in de

openbare gebouwen opnieuw in vraag

mogelijke problemen.

wacht te slepen. BOB361 neemt er

te stellen om zijn verwachtingen en die

De analyse leidt tot verschillende mo-

dan ook intensief aan deel en wint ook

van de gebruikers van de gebouwen te

gelijke invalshoeken voor het ontwerp.

geregeld, waarmee ze hun sporen in de

verwoorden, een oefening die hij mis-

Naargelang de studie vordert en de an-

architectuurwereld meer dan verdiend

schien allang vergeten was.

dere teamleden hun mening geven

hebben.. De wedstrijden stimuleren hun creativiteit, stuwen hen vooruit, laten hen na-

dringt één evidente keuze zich meestal Precies daarom is BOB361 zo geïnte-

op. Positieve en negatieve aspecten

resseerd in architectuurwedstrijden.

van elke keuze worden gewogen en in rekening gebracht.

11

12


Kantoren

eigen sfeer voor elke ruimte. De ingreep

Bovendien wilden de architecten de

In het kader van de herinrichting van

ging veel verder dan de simpele verbin-

twee verschillende sferen strikt van el-

het ‘Waterbouwkundig Laboratorium’ in

ding tussen de twee gebouwen.

kaar scheiden: het licht waarin de pro-

Borgerhout, werd een beglaasde voet-

De architecten creëerden zo een ‘pro-

menade baadt en het functionele van

gangersbrug toegevoegd aan de twee be-

menade’ doorheen drie functionele

de burelen. De ingreep zorgde er ook

staande bakstenen gebouwen. Met de

delen in het gebouw: de rotonde aan de

voor dat de vergaderzaal een centrale

ingreep herbedachten de architecten de

inkom, de nieuwe vergaderzaal in de

positie kreeg, eigen aan haar functie.

circulatie in het gebouw, hadden ze

glazen brugverbinding en de patio die

De brug vormt een scharnier tussen de

aandacht voor de opeenvolging van de

de gang laat ademen en verlicht is met

twee bestaande vleugels, een doorschij-

gangen, toonden ze de noodzaak aan

zonlicht. Licht en materialiteit waren

nende plek waar een kunstenaar zijn

voor een grondige herinrichting van bu-

essentieel om de eentonigheid van een

werk integreerde: grote foto’s rond het

relen en vergaderzaal, schiepen ze een

lange L-vormige gang te doorbreken.

thema ‘water’ en de meting ervan. De sfeer in de ruimte is verzekerd door de kleureenheid van de materialen. In de voormalige projectiezaal werd een rode bakstenen kast geïnstalleerd. De kast bevat voorwerpen die verwijzen naar de activiteiten in het Waterbouwkundig Laboratorium. Ook het ontwerp van het kantoorgebouw voor de VDAB in Sint-Niklaas was het resultaat van een gelijkaardige ana-


BOUWEN MET BAKSTEEN


2004

lyse. Het project illustreert de wil van

straatzijde. De analyse had immers

rige straatzijde, open kunnen naar de

de architecten om de specifieke ken-

aangetoond dat het verkeer aan de

buitenlucht. Ze brengen ook licht in

merken van het bouwterrein naar waar-

straatkant erg druk was. De geluidshin-

het hart van het gebouw.

de te schatten. Na analyse van de rela-

der van het wegverkeer werd waar mo-

Het bureaugebouw strekt zich over een

tie tussen de verschillende zijden van

gelijk beperkt door de individuele kan-

groot deel van het terrein uit. Het vormt

de bouwplaats met hun omgeving bleek

toren achteraan in te planten en zo ook

een continuïteit met de bestaande ge-

die telkens anders te zijn. Daardoor

een bevoorrechte band met het park te

bouwen en is het resultaat van een

drong zich een andere aanpak op: de

scheppen. De grotere ruimtes liggen

ernstige en gedetailleerde analyse, een

ene kant van het kantoorgebouw werd

aan de straatzijde en openen zich naar

synthese van een geheel van kenmerken.

tegen de bestaande bebouwing aange-

patio’s die er moeten voor zorgen dat

bouwd, de andere kant bleef open en

elke ruimte, ook deze aan de lawaaie-

biedt nu ruimte aan de ingang van de half-ondergrondse parking en het semipublieke park aan de achterzijde van het kantoorgebouw. Uit de analyse was ook gebleken dat een historische bodemvervuiling belangrijke saneringskosten met zich mee zou brengen, wat de architecten ertoe noopte een hellende parking aan te leggen om het volume uitgegraven grond te beperken. De weggegraven gronden zullen worden gebruikt om in het park het reliëf te realiseren dat verder beplant wordt met fyto-remediërende planten die de ondergrond op natuurlijke wijze zuiveren. Het groot rood-bakstenen gebouw heeft een eerder gesloten gevel aan de

Foto’s: BOB 361

13

14

BOUWEN MET BAKSTEEN VIERENDERTIGSTE JAARGANG

2003

Gegroepeerde woningen Collectieve en gegroepeerde woningen dragen de interesse weg van de architecten van BOB361. Het bureau ontwierp al verschillende geslaagde woonprojecten, bijna allemaal naar aanleiding van een wedstrijd. Het spreekt voor zich dat ook hier de voorstudie en analyse van de projecten van cruciaal belang zijn bij de voorstelling van de ontwerpen aan de bouwheer/jury. Bij het ontwerp van een gebouw met 26 appartementen en 4 woningen in het centrum van Parijs was de oriëntatie van het terrein doorslaggevend voor het concept. De aan de zuidkant gelegen tuin zorgde voor een logisch vervolg in de open achtergevel waarachter de leefruimten aansluiten op een groot terras. Aan de straatkant tekenden de architecten een eerder gesloten gevel, Foto’s: Vercruysse & Dujardin

kenmerkend voor de strakke, sobere stijl van BOB361, een spel van com-

Op het gelijkvloers bedient een inkom-

ners stimuleert: een ontmoetingsplek.

pacte volumes met uitsprongen, inslui-

hal de twee delen van het gebouw ten-

De gevels werden afgewerkt met bak-

tingen en openingen. In de gevel zitten

einde de gemeenschappelijke ruimten

stenen tegels, echter niet om het op-

twee grote openingen met daarachter

te minimaliseren en een inkom te creë-

tisch bedrog van de massieve bakste-

de trappenhallen.

ren die sociaal contact tussen de bewo-

nen muur na te streven: de randen zijn zichtbaar en verbergen niets.

BOUWEN MET BAKSTEEN

De voorbije jaren, toonde BOB361 zich zeer actief in projecten van groepswoningbouw, waarbij het bureau een symbiose probeert te realiseren tussen de openbare en de private ruimte. Met het oog op de voorgeschreven dichtheid van de woningbouw in het RSV (ruimtelijk structuurplan Vlaanderen), «schuiven» ze met volumes om het aantal woningen te verhogen en tegelijkertijd toch een comfortabele woonoppervlakte te behouden in elke woning. Als voorbeeld kunnen de projecten van vier patiowoningen gelden in Lebbeke, of de 84 sociale woningen in Landen die ‘rug tegen rug’ werden gezet waardoor elke woning toch een eigen tuin kon hebben ondanks de beperkte oppervlakte van het bouwterrein. De tuinen werden zo geschikt dat er zich geen inkijk-problemen voordoen. Om tot een goede oplossing te komen moet er vaak geschoven worden met de volumes.


VIERENDERTIGSTE JAARGANG

2003

15

16


Ook een erg geslaagde illustratie van

studie van de circulatie binnen een ge-

moge duidelijk worden uit al het voor-

dat principe zijn de twaalf sociale wo-

heel van woningen, zorgt ervoor dat de

gaande. Het zijn vooral collectieve wo-

ningen rond een geklasseerde molen in

projecten van BOB361 erg leefbaar blij-

ningen die zich lenen tot een doorgedre-

Begijnendijk.

ken.

ven studie van het bouwterrein, iets wat

De zorg om voor elke woning die oriënta-

veel moeilijker is bij een privé-bouwheer

tie te vinden die aan het wonen er een

Het onderzoek toegepast op eengezins-

die meestal al een redelijk idee heeft

aanzienlijke meerwaarde geeft, staat

woningen

over de woning die hij wil bouwen.

centraal. De nauwkeurige studie van de

Het ontwerp van privé-woningen is niet

BOB361 pakt ook privé-woningen op

positie van de woningen tegenover el-

de hoofdactiviteit van BOB361, dat

dezelfde conceptuele manier aan, zij

kaar, tegenover de openbare ruimte, de

Foto’s: BOB 361

BOUWEN MET BAKSTEEN

2004


Foto: André Nullens

het op een kleinere schaal.

De eenvoudige en compacte architectuur

Gunther Slagmeulder, Liesbeth

De uitbreiding van een bungalow te

is het versteende compromis tussen de

Storkebaum, Miet Vanderbeke,

Linden is daar het perfecte voorbeeld

lage budgetten van de sociale en open-

Ward Verbakel, Valerie Verhaest,

van. Het terrein bood een interessant

bare bouwheren en de aandacht voor de

Eveline Vyncke.

zicht op de lager gelegen vallei. Door

kwaliteit van de leefomgeving binnen en

de woning uit te breiden rond een ter-

buiten het huis of het kantoor. Een erg

Ingenieursbureau’s: Bureau Bouwtech-

ras, bleef het evenwicht met het omlig-

rationele architectuur, wat geenszins be-

niek-Antwerpen, Daidalos-Kessel-Lo,

gende landschap bewaard. Het gebruik

tekent ‘een saaie architectuur’.

IRS-Kortenberg, Dirk Jaspaert (BAS)-

van bakstenen in verschillende kleuren

Kessel-Lo, Marcel Lavreysen-Heverlee,

liet toe om het nieuwe deel te onder-

Architecten: Goedele Desmet, Ivo

scheiden van het bestaande deel van

Vanhamme, Jean-Michel Culas

de woning.

Roelandts en Rys-Herent Landschapsarchitecten: Aldrik

Medewerkers: Bram Aerts, Jens Aerts,

Heirman-Nazareth

Soberheid in de architectuur

Luboslav Badura, Mathias Cosyns,

De projecten van BOB361 onderschei-

Pedro de Carvalho Baptista, Karel

den zich door hun sobere vormen, de

Deckers, Philippe De Clerck, Ann De

uitspringende volumes in gevels en bo-

Grave, Maarten Dekoninck, Sylvia

Kunstenaars: Jan Kempenaars-Antwer-

venal door de strakke lijn. Volumes glij-

Denolf, Maureen Heyns, Nancy

pen, Emilio Lopez-Menchero-Brussel,

den over elkaar en geven de gebouwen

Meysmans, Griet Moors, Nathan Ooms,

Kris Martin-Gent

daardoor een onverwachte dynamiek.

Jan Opdekamp, Jurgen Remmerie,

Designers: Danny Venlet-Brussel

17

18


BINNENLANDSE ARCHITECTUUR Foto’s: Serge Brison

Appartementen te Halle Architectenbureau De Beenhouwer Dit geheel van 7 appartemen-

centrum van het gebouw. Hierdoor kon

relatie tussen het gebouw en de grond

ten voor de Vlaamse Huisvestingsmaat-

de architect een doorgaand uitzicht

was een belangrijk element bij het con-

schappij (VHM) bevindt zich in het hart

scheppen tussen de twee volumes in

cipiëren van het project. De garages,

van een sociale wijk van Halle.

metselwerk. Elk appartement heeft een

toegankelijk aan de achterzijde, zijn

eigen terras ter beschikking.

ondergebracht in deze sokkel.

bouw dat de grenzen overneemt van het

Teneinde het hoogteverschil van het

De toegang tot het gebouw gebeurt

terrein in hoekvorm waarop het is opge-

terrein te overbruggen, werd de con-

langs een helling afgewerkt met hout-

richt. Twee volumes in donkergrijs met-

structie neergeplant op een sokkel in

werk ... ze roept het beeld op van een

selwerk met voegen van dezelfde kleur

beton die achteruitspringt tegenover de

loopbrug naar een schip. Meerdere ele-

scharnieren rond de circulatiezones. Bij-

gevel in metselwerk. Deze sokkel van

menten van dit project kunnen ons

gevolg bevinden alle toegangen tot de

het gebouw is bestemd om het metsel-

laten geloven in een “scheepvaartarchi-

verschillende appartementen zich in het

werk te verankeren aan de grond : de

tectuur”.

De architect heeft gekozen voor een ge-

BOUWEN MET BAKSTEEN


2004

19

20


BUITENLANDSE ARCHITECTUUR

Kantoren en laboratoria van KNB en TCKI – Nederland Architectenbureau Van Ouwerkerk – Geesink – Weusten Dicht bij Arnhem in Nederland

De architectuur van het project vindt

Een luifel duidt de inkom aan. De ver-

gelegen, herbergt dit project de burelen

zijn oorsprong in het wijdse groene land-

welkomingsruimten, het onthaal, de toe-

en de laboratoria van de Koninklijke Ne-

schap dat aan een zijde van het terrein

gang tot de lift (open naar buiten) toe en

derlandse Baksteenfederatie en van het

gelegen is. Aan die zijde biedt de gevel

een grote trap bevinden zich in de be-

technisch centrum van de keramische

over drie verdiepingen een vergezicht

glaasde hal die gemeenschappelijk is

industrie.

over dit uitgestrekte landschap. Komen-

voor de federatie en het technisch cen-

Het vooropgestelde doel van het project

de van de autosnelweg A12, toont het

trum. De burelen en de laboratoria van

was om een gebouw op te richten dat een

gebouw de rijke en interessante compo-

TCKI bevinden zich op het gelijkvloers

embleem wordt voor de keramische in-

sitie van deze gevel. Aan de noordzijde

en de eerste verdieping, terwijl KNB de

dustrie en tevens, door zijn gewaagde en

daarentegen is de gevel slechts twee

tweede verdieping gebruikt. De kanto-

vernieuwende architectuur, een waardige

verdiepingen hoog en gekenmerkt door

ren van de federatie genieten ten volle

vertegenwoordiger is in heel het land.

een meer gesloten karakter.

van het panorama.

BOUWEN MET BAKSTEEN


2004

Dit gebouw was de gelegenheid bij uitstek om de waarde van het materiaal baksteen nogmaals in de verf te zetten. Hiertoe werd een breed gamma producten van de keramische industrie voorgesteld: zichtmetselwerk met dunne voegen bestaande uit rode strengperssteen, traditioneel metselwerk met een gevarieerd pallet handvormstenen, muurbedekking in donkerblauwe dakpannen, bestrating met gebakken kleiklinkers, geprefabriceerde keramische elementen. De contrasten in de technieken en de esthetische effecten getuigen van de ontelbare mogelijkheden van de baksteen. De architecten gaven aan KNB en TCKI de gelegenheid om de handschoen op te nemen en een gebouw op te richten dat hun identiteit weergeeft.

21

22


TECHNIEK Beelden uit het verleden ... Het begin van de baksteenindustrie. De aandachtige lezer zal bemerkt hebben dat de Belgische Baksteenfederatie een paar maanden geleden verhuisd is. Voor ons de gelegenheid om een aantal oude documenten uit de kast te halen die getuigen van het begin van de kleinijverheid. Met dit artikel willen wij de lezer een beeld geven van de ontwikkeling van de Belgische baksteenindustrie. Deze Belgische traditie die zijn intrede deed in onze streken in de 13e eeuwse kloosters, heeft vandaag een kennis opgebouwd, die in voortdurende evolutie is.

Een onderscheid moet gemaakt worden

Tevens werd toendertijd de basis ge-

tussen de zogenaamde steenbakkerijen

legd van de passie voor het materiaal.

van het platteland met een tijdelijk

BOUWEN MET BAKSTEEN

karakter en de vaste steenbakkerijen,

gebouwen, ...).

dichtbij de steden.


2004

dan zeshonderd kleine steenbakkerijen kende in België. Veelal waren dit lokale

Gedurende eeuwen trokken hele ploe-

De vaste steenbakkerijen verspreidden

producties, die veel mankracht verg-

gen steenbakkers naar het platteland

zich sinds de 19e eeuw over heel Bel-

den. Volledige gezinnen werden tewerk-

om bakstenen te bakken in grote ovens,

gië, en in het bijzonder in de gebieden

gesteld in de steenbakkerij, zowel voor

een enorme stapel bakstenen waartus-

rijk aan klei. In die periode komen nieu-

de kleiwinning, als voor de vormgeving

sen lagen brandbaar materiaal werden

we technieken op de voorgrond : de eer-

in houten mallen, de droging van de

geplaatst. Men sprak van veldovens.

ste strengpersen om bakstenen te pro-

baksteen in open lucht (op de grond of

Tot in het begin van deze eeuw telde

duceren, verschillende types oven zoals

overdekt) of het bakproces. Men sprak

België nog vele ploegen steenbakkers

de cirkelvormige Hoffman-oven, ...

van een ambachtelijke nijverheid, sei-

op het platteland.

zoensgebonden en afhankelijk van

In de tussentijd, kende men in de ste-

De foto’s en tekeningen die worden

meerdere factoren zowel het klimaat

den reeds lang vaste steenbakkerijen

voorgesteld getuigen van de arbeidsom-

als de kwaliteit van de klei en de know-

die bestemd waren voor de productie

standigheden in de steenbakkerijen tot

how van de arbeiders.

van de stad (stadsomwalling, bruggen,

in 1950, tijd waarin men niet minder

23

24


Wanneer U zich hierin verder wil verdiepen, kan U een aantal geklasseerde sites bezoeken ... Hieronder enkele adressen : Steenbakkerijmuseum ‘t Geleeg Steenberghoekstraat, 20 2840 Rumst Tel - Fax : 03 844 49 74 Steenbakkerij Gebr.Lauwers Noeveren 74 2850 Boom Tel : 03 888 02 32 Fax : 03 844 57 86

BELGISCHE DAKPAN- EN BAKSTEENFABRIKANTEN Bakstenen voor gewoon metselwerk: V : volle baksteen voor gewoon metselwerk P : geperforeerde baksteen voor gewoon metselwerk L : geperforeerde baksteen met lichte scherf Bakstenen voor gevelmetselwerk S : strengpersgevelsteen (‘machinale’ gevelsteen) H : handvorm en vormbakperssteen K : klampsteen A : andere soorten (traditionele en ‘rustieke’ gevelstenen zoals veldovensteen, baksteen op basis van leisteen, enz.) Andere producten: W : welfsels D : dakpannen en muurdeksels T : Boomse kerktegels, ongeglazuurde tegels O : straatklinkers • Voor details over het productiegamma van elke fabriek, kan men zich best rechtstreeks tot de bedrijven wenden. • De lijst is samengesteld op basis van de ledenlijsten van de B.B.F. Vele producenten verkopen hun producten al dan niet exclusief, via een afzonderlijke verkoopsorganisatie. In de gevallen waar dit nuttig lijkt, is de naam tussen haakjes bijgevoegd.

Oost-Vlaanderen • Kleiprodukten HOVE Lindendreef 101 9400 Ninove Tel. (054) 33 26 67 Fax (054) 32 82 38 (V-H-A) • Steenfabriek VANDE MOORTEL Scheldekant 7 9700 Oudenaarde Tel. (055) 33 55 61 Fax (055) 33 55 70 (H-O) • SVK Aerschotstraat 114, 9100 Sint-Niklaas Tel. (03) 760 49 00 Fax (03) 777 47 84 (V-P-L-S-H-W) • AMT Gentstraat 129 9140 Temse Tel. (03) 771 00 92 Fax (03) 771 03 52 (P-L)

We s t - V l a a n d e r e n • Steenbakkerij AMPE Brugsesteenweg 170 8740 Egem (Pittem) Tel. (051) 46 07 01 Fax (051) 46 07 04 (V-P-L-S) • DESIMPEL Hoogledestraat 92, 8610 Kortemark Tel. (051) 57 57 00 Fax (051) 57 57 01-02 (V-P-L-S-H)

• TERCA - ZONNEBEKE Ieperstraat 186 8980 Zonnebeke Tel. (051) 78 80 60 Fax (051) 77 10 38 (V-P-S) • Steenbakkerij DE KEIGNAERT Stationsstraat 30, 8460 Oudenburg Tel. (059) 25 50 50 Fax (059) 26 89 87 (V-S-H) • Steenbakkerij DUMOULIN Rollegembosstraat 9 8880 Ledegem Tel. (056) 50 98 71 Fax (056) 50 41 92 (V-P) • TERCA Ter Bede Business Center 8500 Kortrijk Tel. (056) 24 96 16 Fax (056) 22 87 11 (V-P-L-S-H-A-O) • KORAMIC Kapel-ter-Bede 86 8500 Kortrijk Tel. (056) 24 95 11 Fax (056) 20 23 59 (D)

Limburg • Siersteenfabriek HEYLEN 2de Carabinierslaan 145 3620 Veldwezelt-Lanaken Tel. (089) 71 51 38 Fax (089) 72 28 80 (H) • Steenfabriek NELISSEN - HAESEN Kiezelweg 460 3620 Veldwezelt Tel. (012) 45 10 26 Fax (012) 45 53 89 (H) • TERCA - SCHOUTERDEN Venlosesteenweg 70 3680 Maaseik Tel. (089) 56 10 75 Fax (089) 56 81 83 (H-A) • Steenfabrieken VANDERSANDEN Riemstersteenweg 300 3740 Spouwen Tel. (089) 51 01 40 Fax (089) 49 28 45 (H) • Steenfabriek VANDERSANDEN Nijverheidslaan 11 3650 Lanklaar Tel. (089) 79 02 50 Fax (089) 75 41 90 (H) • TERCA - TESSENDERLO Havenlaan 10 3980 Tessenderlo Tel. (013) 67 16 31 / 67 14 34 Fax (013) 67 18 64 (P-L)

Antwerpen • Steenbakkerijen DAMMAN Steenbakkerijen 32 2845 Niel Tel. (03) 888 00 46 - 888 21 66 Fax (03) 844 47 54 (P-L) • Steenbakkerij HEYLEN (DESIMPEL) Oude Baan + 48 2840 Terhagen (Rumst) Tel. (03) 880 51 80 Fax (03) 880 51 89 (P-L) • Steenbakkerij GEBR. LAUWERS Noeveren 74 2850 Boom Tel. (03) 888 02 32 Fax (03) 844 57 86 (K-A-T) • Steenfabriek van NIEL (DESIMPEL) Landbouwstraat 98 2845 Niel Tel. (03) 880 70 61 Fax (03) 880 70 66 (H) • SYNDICAAT MACHIENSTEEN II Nieuwstraat 44 2840 Rumst Tel. (03) 880 15 20 Fax (03) 844 28 11 (V-P-L-S) • Swenden Nieuwstraat 2 2840 Rumst Tel. (03) 844 22 22 Fax (03) 844 38 02 • DESTA

Heerle 11

•

•

•

•

•

2322 Minderhout (Hoogstraten) Tel. (03) 315 70 99 Fax (03) 315 81 48 (S) Steenbakkerij FLOREN Vaartkant Rechts 4 2960 St.-Lenaarts Tel. (03) 313 81 98 Fax (03) 313 71 56 (V-S) TERCA - NOVA Steenbakkersdam 10 2340 Beerse Tel. (014) 61 10 99 Fax (014) 61 04 32 (V-P-L-S) TERCA - SAS Sint Jozefslei 6 2310 Rijkevorsel Tel. (03) 312 05 05 Fax (03) 312 47 40 (H-A) TERCA - BEERSE Absheide 28 2340 Beerse Tel. (014) 61 19 75 - 61 19 46 Fax (014) 61 22 33 (H) TERCA - QUIRIJNEN Sint Jobbaan 58 2390 Westmalle Tel. (03) 311 51 12 Fax (03) 311 62 56 (V-S-H-A)

Brabant • Steenfabrieken VANDERSANDEN Kortenbos 14 1790 Hekelgem Tel. (053) 66 85 51 Fax (053) 66 71 41 (H)

Henegouwen • Briqueterie de PERUWELZ (DESIMPEL) Rue de l’Europe, 11 7600 Péruwelz Tel. (069) 77 97 10 Fax (069) 77 97 11 (H) • Briqueterie de PLOEGSTEERT ‘Barry’ Chaussée de Bruxelles 33 7534 Barry Tel. (056) 56 56 56 Fax (056) 56 55 02 (S) • TERCA - GHLIN Route de Wallonie 33 7011 Ghlin Tel. (065) 35 38 85 Fax (065) 36 10 92 (V-S-O) • TERCA - WARNETON Chaussée du Pont Rouge 57 7784 Warneton (Comines) Tel. (056) 58 88 10 Fax (056) 58 85 35 (H) • Steenbakkerij van PLOEGSTEERT Touquetstraat 228 7782 Ploegsteert Tel. (056) 56 56 56 Fax (056) 56 55 01 (P-L-W)

Namen • Briqueterie de WANLIN (DESIMPEL) Route de Beauraing 131 5564 Wanlin Tel. (082) 66 55 00 Fax (082) 66 55 17 (S-A-O)

Pour recevoir cette revue en français, contactez-nous au 02/511.25.81

04

Recommend Documents