SINGEL 393 e 1012 WN AMSTERDAM
gidsen & detailkaarten voor bergsport. voet-, fiets-, kario-, langlauf- en skitochten '
SANTIAGO-GANGERS! Skum /O. 65 a a n poa-tzegeh in e e n QMVQRCIP e n U entv a ~ g i -o n z e ~ L Q U W Qb~n2e.X& j a t "SZ!dT-JACOBSKOUTEtl open ma Urn za 12-17 (van 714 tot 3119 do ook van 17-24) postorderservice op schrifteiljke besleliing teiefoon 020 - 274455
In het noordwesten van Spanje ligt de stad Santiago de Compostela, genoemd naar de apostel Jacobus die hier begraven ligt In de middeleeuwen was dil het belangrijkste bedevaartsoord van Europa. Met een oecombineerde vlieo- en busreis biedt de KRO u de oeleoenheideen stuk van de oude routeie volgen (vanaf de Pyreneeën). Honderden rnonuient.h langs de weg herinneren nog aan de vroegere pelgrims. U reist in ca. 7 dagen langs o.a. Puente ia Reina, Burgos en Leon naar Santiago. Hier bezoekt u de vele bezienswaardigheden,waarvan vooral de kathedraal onbeschrijflijk mooiis. Uzult ookmeemaken hoe een reusachtig wierooksvat door deze kerk wordt gemaaid en enkele bezienswaardighedenin de omgeving bezoeken. Vertrek 2 mei Vraag vrbbi#vend de SantiagoReissom inclusief maaltijden. excursies en entree, ~rospektusaan bij: KRO-reizen
I
!
1201 DB Hilversum tcl 035-714662 ! i (ma-vr9- t7u.) Reistechnische verzorg~ng:Speaai Tours Holiand. Naarden.
1 ./
I
/
INHOUD
COLOFON
nr. 9 jaargang 3 (1991) maart
DE JA COBSS TAF is het
verenigingsblad
van het Nederlands Genootschap van Sint Jacob. Het verschunt
Van de redactie
viermaal per jaar.
Bestuur in Beeld Bij de negende Jacobsstaf (Dircksens) Heilige pelgrims en pelgrimsheiligen (Madou)
ISSN 0923-1 145
JACO-BUS Evenwicht I (De Vaan)
Redactie: Annet
van Wiechen en
Van onze buitenlandse vrienden
Frank Claessen.
Zoekertje
Redactie-adres:
Uit de regio's
Rflndflk 22
Zoekertje
2394 AHHazerswoude-
Geregistreerde Compostelana's
Rd, telefoon: 01 714-
Lederen pelgrimsbeurs (Bettonvil)
16386.
Jacobus-boeken & -folders Zoekertje IN-DRUK
@Nederlands Genoot -
Sint-Jacob in oude handschriften (V.d. Werff)
schap van Sint-Jacob.
Oproepen
Niets uit deze uitgave
Oude Santiago-gangers (vW)
mag worden verveel-
Bestelformulier Pelgrimspas
voudigd en/of open -
Dure reis n a a r Jeruzalem
baar gemaakt
Zoekertje
door
middel van druk, fo-
Nijmeegse vierdaagse (Rijnvos)
tokopie o f op welke
Zoekertje
andere wflze dan ook,
Agenda
zonder voorafgaande
Ons postorderbedrijf
schriftelflke toestem ming van de uitgever.
LEDENADMINISTRATIE : Omslag :
R. Conens
Druk:NV SDU 's-Gravenhage
Nico Zijp, Marsdiepstraat 612, 1784 AZ Den Helder telefoon: 02230-32572 1
DE REDACTIE
Bij het ingaan van de derde jaargang moet de redactie beginnen met het aanbieden van excuus voor het l a t e verschijnen van DE JACOBSSTAF 8. Door problemen bij de drukker kon dit nummer niet op tijd bij u in de bus liggen. De redactie hoopt oprecht d a t dit in de toekomst niet meer voor zal komen. Het onderdeel Langs de weg kunnen we deze keer wegens ruimtegebrek niet plaatsen. U heeft dus nog de gelegenheid om uw opmerkingen over het traject tussen Vézelay en Saint Léonard de Noblat naar ons op t e sturen. In nummer 11 zal dan de achtste etappe van het Liber Sancti Jacobi, nl. van Sahagun naar León aan bod komen. In dit nummer vindt u een summiere aankondiging van h e t programma van de voorjaarsvergadering in 's-Hertogenbosch. U heeft immers a l een uitnodiging hiervoor ontvangen. En heeft u uw contributie voor 1991 ook a l betaald? Dit jaar zullen we San Isidoro goed leren kennen. Na Santo Domingo de Silos en San Juan de Ortega i s hij de volgende heilige langs de weg. Verder i s helaas de laatste Jacobus in handschriften aan de beurt, worstelt de voorzitter met h e t Latijn en blijkt Puente l a Reina een parel t e zijn. Geld hebben en vasthouden, lezen over en reizen in de voetstappen van Santiago-gangers, zelf lopen in het Veel leesplezier! Nijmeegse,
.............
de redactie: Annet van Wiechen en Frank Claessen Het Bestuur van het Nederlands Genootschap v a n SintJacob: onderste rij v.l.n.r.: Mireille Madou, Els van Helmondvan Berkel, Koen Dircksens, Koos van der Werff, Nico Zijp. Achter hen s t a a n v.l.n.r.: Ton Ederveen, Annet van Wiechen, Katrine van den Berg, Frank Claessen. De u i t e r s t e inleverdatum van kopy voor het volgende nummer i s 1 mei.
)i
BIJ DE NEGENDE JACOBSSTAF Zoals ik in de zevende Jacobsstaf heb beloofd zou ik nog eens terugkomen op de Compostelana, n a de verwerking van de binnengekomen correcties. Mijn dank gaat uit naar de heren Ruijters en Visser, die in hun hoedanigheid van leraar klassieke talen de tekst hebben gecorrigeerd. Om de volledige tekst zowel in h e t Latijn als h e t Nederlands bij elkaar t e houden l a a t ik hieronder ook de Latijnse nog even volgen. Capitulum h u i u s Almae Apostolicae e t Metropolitanae Ecclesiae Compostellanae sigilli Altaris Beati Iacobi Apostoli custos, u t omnibus Fidelibus e t Peregrinis ex toto terrarum Orbe, devotionis affectu vel voti causa, ad limina Apostoli Nostri Hispaniarum Patroni ac Tutelaris Sancti Iacobi convenientibus, authenticas visitationis litteras expediat! omnibus e t singulis praesentes inspecturis, notum facio: Dominum Koen M.J. Dircksens hoc sacratissimum Templum pietatis causa devote visitasse. In quorum fidem praesentes litteras, sigilo eiusdem Sanctae Ecclesiae munitas, ei confero. Datum Compostellae die 23 mensis julii anno Domini 1987. (Handtekening) Secretarius Capitularis Daaronder s t a a t dan een zegel met de tekst: "DEL EXMO. DEAN Y CABILDO DE LA STA. APOST. METROP. IGLESIA DE SANTIAGO"' en de handtekening v a n Don Jaime.
)
)
Omdat h e t kapittel van deze Zorgzame, Apostolische en Metropolitane Kerk van Compostela, als bewaker van het zegel van het Altaar van de Gelukzalige Apostel Jacobus, ernaar streeft d a t a a n alle Gelovigen en Pelgrims die uit de gehele Wereld uit een gevoel van devotie of wegens een gelofte samenkomen bij het graf van onze Apostel, Patroon en Beschermheer van de Spaanse landen, de Heilige Jacobus,. het officiële getuigschrift van het bezoek verstrekt wordt, l a a t ik a a n allen en iedereen die het onder ogen krijgen weten: d a t de heer Koen M.J. Dircksens deze allerheiligste Tempel uit eerbied vroom bezocht heeft. Ter bevestiging daarvan overhandig ik hem dit document, voorzien van h e t zegel van dezelfde Heilige Kerk. Gegeven t e Compostela op de 23ste dag van de maand juli in h e t jaar van onze Heer 1987. De secretaris van het kapittel
De heren Ruijters (gepensioneerd leraar klassieke talen Gymnasium Augustinianum t e Eindhoven) en Visser (leraar klassieke talen Baarnsch Lyceum) zijn geen van beiden lid van ons Genootschap. Ik verzoek de leden die de tekst a a n deze heren hebben voorgelegd, nu ook onze dank aan hen over t e brengen! Koen Dircksens, voorzitter
HEILIGE PELGRIMS. pelgrimsheiligen en heiligdommen langs de weg SAN ISIDORO, LEON
"... e n dan daagt León op, de residentiestad van de koning e n v a n zijn hof, vol van allerhande heerlijke dingen." Aldus kondigt de twaalfde-eeuwse gids voor de pelgrim h e t einde a a n van de a c h t s t e etappe, Sahagún-León, op de camino de
Santiago. De pelgrim vond in de koningsstad vele hospitalen om e r u i t t e rusten, doch e r wachtte hem ook een verplichting v a n religieuze aard. In León mocht hij niet verzuimen h e t eerbiedwaaridige lichaam t e vereren v a n de gelukzalige Isidorus, "bisschop, belijder e n leraar, die t e n behoeve v a n de geestelijkheid een zeer vrome leefregel opstelde, die h e t hele Spaanse volk met zijn leer
i
De persoon van de heilige Isidorus van Sevilla i s zo belangrijk en de kerk die
z7
in León a a n hem is gewijd i s zo rijk, d a t het de moeite loont in deze derde
2
doordrenkte e n de hele heilige kerk eerde met zijn vruchtdragende werken."
jaargang van DE JACOBSSTAF een reeks bijdragen t e wijden a a n de heilige e n
2
a a n zijn heiligdom.
Cr
O
DE HEILIGE ISIDORUS VAN SEVILLA Isidorus werd in Zuid-Spanje geboren omstreeks 660. Hij stamde uit een hispano-romeinse familie en zijn vader Severianus was, naar men zegt, Romeins stadsperfect van Cartagena. Zijn moeder heette Turtura. De legende noemt haar echter Theodora en maakt van haar een dochter van Theoderik, de koning van de Ostrogoten. De oudste broer van Isidorus was Leander, bisschop van Sevilla. Verder had hij nog een broer Fulgentius en een zuster Florentina. De familie werd om redenen van politieke aard uit de provincie van Cartagena verdreven. Na het vroegtijdig overlijden van de ouders, zorgde Leander voor de -opvoeding van zijn zusje en zijn jongere broers. Leander was de initiator van de bekering van de ariaanse Visigoten t o t de zuivere katholieke leer. Dank zij de inspanningen van Leander werd in 589 h e t arianismel officieel afgezworen door koning Reccared (gestorven 6011, de adel, de clerus en het hele volk. Isidorus had in zijn broer een invloedrijke leermeester gevonden. Zelf werd hij eerst monnik en in 699/600 volgde hij Leander op als bisschop van Sevilla. Hij won onmiddellijk h e t vertrouwen van d e Visigotische koningen en werd de persoonlijke raadgever van Sisebutus (612621). Op verzoek van deze vorst begon Isidorus aan zijn groot werk, d e Etymologiae. Als bisschop van Sevilla was hij vooral bekend om zijn vroomheid, zijn gevoeligheid voor vriendschap en zijn sterk politiek sentiment dat. alhoewel nog gedeeltelijk Romeins geörienteerd, reeds nationaal Spaans was. Hij was een groot bewonderaar van de heilige Augustinus en ook van Gregorius de Grote, met wie zijn broer Leander bevriend was. Isidorus schreef talrijke boeken, waarover straks meer. Toen hij zijn einde voelde naderen liet hij zich naar de kathedraal brengen. Ondersteund door twee diakens stierf hij, staande voor het altaar, op 4 april 636. Zijn lichaam werd bij d a t van zijn broer Leander begraven in de kathedraal van Sevilla. Isidorus was een man met veel algemeen menselijke kwaliteiten, en hij was ook 'Arianen zijn aanhangers van Arius (gestorven 336) die de leer verspreidde d a t Christus, voor de schepping van de wereld, door de Vader geschapen was. Christus was volgens Arius niet één in wezen met de Vader. Zijn goddelijke eigenschappen zijn Hem geschonken door de Vader en aldus komt Christus niet dezelfde eer toe als de Vader. Deze dwaalleer was verspreid onder veel Germaanse stammen, die het christendom vaak via het arianisme hadden leren kennen. Arius en zijn leer werden veroordeeld door het concilie van Nicea i n 325.
een groot geleerde. Tot op onze dagen i s hij bekend en beroemd om zijn Etymologiae, een werk dat uit twintig delen bestaat. Het i s een encyclopedisch werk en het omvat a l het weten van die tijd. Het i s geschreven in een goed Latijn, de universele communicatietaal volgens Isidorus. Na zijn bisschopswijding ging a l zijn aandacht naar h e t pastorale werk. In de boeken die hij tijdens zijn episcopaat schreef, toonde hij zich vooral a l s leraar en opvoeder. Van deze fundamentele bekommernis voor de vorming van zijn geestelijkheid, die ook de gelovigen ten goede moest komen, getuigen zijn werken over bijbelse exegese. Ze moesten dienen a l s voorbereiding voor predikatie e n waren ook bestemd a l s geestelijke lectuur binnen de kloosters. Tot dit genre van geschriften behoort het De ortu e t obitu patrum, over de geboorte en de dood van de Vaderen. Het i s een soort catalogus over de patriarchen. In latere kopie011 van dit werk voerden anonieme auteurs gegevens in over Santiago en diens prediking in Spanje. Op die manier werd --ten onrechte-- het gezag van Isidorus ingeroepen om de aanwezigheid van de heilige apostel i n het Iberische schiereiland t e bewijzen. De heilige en geleerde bisschop van Sevilla heeft zich hierover nooit uitgelaten. Behalve de bijbels-exegetische boeken schreef 1sidoru.s nog tractaten'over de liturgie, over de ketterijen, apologetisch-polemische bladzijden en behandelde hij verder nog andere thema's die nuttig waren voor de kerk en voor de christelijke gemeenschap. Tenslotte i s hij nog de auteur van een historiografisch oeuvre. Hij schreef een wereldkroniek en een geschiedenis van de Visigoten, voorafgegaan door een Laus Spaniae. D i t politieke manifest voor een nieuw romano-gotisch Spanje, i n een zeer gestileerd en kunstig proza gesteld, verkondigt de roem van Spanje en prijst de vruchtbare versmelting van de cultuur van de Romeinen met de cultuur van de Goten. Hier toont Isidorus zich a l s de eerste Spaanse nationalist avant la lettre. De invloed van de heilige Isidorus i s buitengewoon groot geweest in heel Europa, t o t ver in de middeleeuwen. Nog tijdens de zevende eeuw waren zijn hoofdwerken bekend i n Ierland en in de Angelsaksische wereld. Via de Ierse en Angelsaksische missionarissen bereikten ze het vasteland en vonden verspreiding in h e t Frankische en later Karolingische rijk. De hoofdoorzaak van Isidorus' invloed en de diepe nawerking van zijn geschriften i s vooral gelegen i n zijn gerichtheid op het religieuze. Al zijn werken hadden a l s doel dienstbaar t e zijn aan de onderwijzing van het geloof en de erkenning van God door de heilige Schrift en door de Kerk.
Isidorus van Sevilla i s zonder twijfel de spil-figuur in de overgang van de l a t e oudheid naar de vroege middeleeuwen. Hij besefte als geen ander de waarde van de antieke cultuur. Alles wat hem daarin als essentieel toescheen wilde hij voor zijn tijdgenoten, tevens dragers van de Germaanse cultuur, toegankelijk maken. In de Visigotische wereld, die zich in Spanje op de fundamenten van h e t Romeinse rijk vestigde, was hij de meest invloedrijke persoon en de schakel tussen verleden en he-den, en ook de toekomst. Hoewel hij n a zijn dood als heilige werd vereerd en hij door Dante in diens Paradiso werd opgenomen, werd Isidorus van Sevilla eerst in 1598 t e Rome heilig verklaard. In 1722 werd hij uitgeroepen t o t Kerkleraar, Doctor d e Iris Esparlas. Over de jeugd van Isidorus i s een aardige legende opgetekend. Op zekere dag, toen de kleine Isidorus door zijn broer Leander onderwezen werd, vond h e t kind a l dat leren veel t e moeilijk en t e lastig. Hij glipte weg zodra hij de kans daartoe zag en liep de stad uit. Moe geworden, zette hij zich neer bij een waterput. Plots viel zijn blik op een steen die vele kleine gaten vertoonde e n hij merkte ook op, dat de houten cilinder, die a l s katrol diende bij het water putten, een hele reeks oneffenheden vertoonde. Terwijl hij zat t e dubben over de oorzaak van deze dingen kwam e r een vrouw a a n om water t e halen. Zij vroeg hem vriendelijk wat hij daar in zijn eentje deed. Isidorus antwoordde met een wedervraag: "Waarom heeft die steen a l die gaatjes en waarom is die cilinder niet mooi glad?" De vrouw legde hem uit d a t door het stage druppelen van het water, de steen op den duur doorboord werd en d a t door h e t op- en afrollen van de cilinder, bij het putten van water, de koorden hun slijtagesporen hadden nagelaten op het hout. Isidorus dacht hierover n a met zqn kinderverstand en plotseling begreep hij het. Als een harde steen door de waterdruppels uitgehold kan worden en als door het op- en afwinden van de koorden diepe sporen in de cilinder ontstaan, dan kan ik ook, door elke dag een klein beetje t e leren, en dit goed t e leren, zeer veel kennis verzamelen! Deze gedachte gaf hem nieuwe moed en hij rende terug naar zijn broer. Vanaf die dag was Isidorus de meest leergierige en vlijtige knaap van Sevilla en h u maakte veel vooruitgang in kennis en wetenschap. DE HEILIGE ISIDORUS VAN LEON Isidorus van Sevilla i s patroon van León geworden door eerder toevailige omstandigheden. Om dit t e verklaren moeten we even een blik werpen op d e
politieke situatie van h e t koninkrijk León. Ferdinand I, zoon van Sancho el Mayor van Navarra, en graaf van Castilië, was in 1032 gehuwd met dofia Sancha, de zuster van koning Bermudo I11 van León. Toen de vorst in 1037 stierf, kroonde de bisschop van León Ferdinand t o t koning. Hij werd de eerste heerser over de dubbelmonarchie Castilig-León. Na zijn dood zou het koninkrijk echter weer worden verdeeld. Ferdinand I stond bekend als een zeer vroom man die evenwel h e t omgaan met de wapens niet schuwde. Verschillende malen trok hij t e velde tegen de Moren om zijn grondgebied naar het zuiden uit t e breiden. Daar was het kalifaat van Córdoba i n 1031 definitief ontwricht en de gouverneurs van de belangrijkste steden hadden de macht naar zich toe getrokken. Zo ontstonden binnen muzelmanse wereld zeer veel kleine rijkjes, t a f f a s genoemd. De machthebbers van de taifas noemden zichzelf koning en het grootste deel van hun tijd en hun krachten verdeden zij in onderlinge twisten. Ferdinand I, die de zwakheid en de verdeeldheid van de t a f f a s kende, begon in 1066 met een reeks troepenbewegingen in zuidelijke richting. Successen bleven niet uit, doch de koning beschikte over onvoldoende manschappen voor een systematische bezetting van de veroverde gewesten. Om eindeloze schermutselingen t e vermijden kwam hij tot een vergelijk met de moorse koningen, namelijk h e t invoeren van de parfas: door een jaarlijks tribuut of belasting t e betalen aan de christene koning, garandeerde deze de vrede. Dit systeem was gunstig voor de Moren, die geen invallen hoefden t e vrezen en h e t betekende voor de christene koningen een constante bron van inkomsten. De koningen van de t a f f a svan Badajoz, Zaragoza en Toledo hadden met Ferdinand I een dergeluk verdrag gesloten. In de lente van 1063 vertrok de koning met zijn troepen naar het Sevillaanse territorium. De moorse vorst Motadhid (1042-1069) of al-Mu'tadid was een ambitieus man die een zeer geslaagde expansiepolitiek gevoerd had. Zijn koninkrijk Sevilla zou h e t eventueel wel kunnen opnemen tegen dat van León. Toch kwam Motadhid t o t h e t besluit d a t het beter was t e betalen dan aanvallen t e moeten verduren. Er werd een akkoord bereikt en Ferdinand eiste, als onderdeel van h e t tribuut, de relieken van de heilige martelares Justa. De bisschoppen van León en Astorga waren met de translatie gelast, doch men kon de relieken nergens vinden. Dan --zegt het verhaal-- verscheen Isidorus in een droom aan de bisschop van León met de vraag om zijn gebeente uit Sevilla mee t e nemen en dit gebeurde ook, doch niet zonder enig theatraal vertoon van Motadhid. De traditie wil d a t de moorse koning zijn mantel uitdeed en hem uit-
spreidde boven h e t gebeente van Isidorus terwijl hij uitriep: "Eerbiedwaardige Isidorus, gij gaat weg van hier! Gij weet hoezeer mijn glorie ook de uwe was. Daarom vraag i k U mij t e blijven gedenkenl" In december 1063 werden de relieken van de heilige Isidorus plechtig naar hun nieuwe bestemming gebracht in een nieuwgebouwd kerkje in León. Onder de aanwezigen waren zeer veel voorname lieden, waaronder Santo Domingo, de a b t van Silos. Ferdinand I en Sancha schonken aan de nieuwe San Isidoro-kerk een gouden e n drie zilveren antependia (of voorhangsels) voor het hoofdaltaar, een gouden kruis met edelstenen, drie gouden kronen om boven het a l t a a r t e hangen, twee
ivoren reliekkistles, een prachtig ivoren kruisbeeld, zeer veel liturgische boeken en een zilveren kistje voor de relieken van San Isidoro. Over dit zilveren kistje wordt verder gesproken. Slechts een klein gedeelte van deze schatten is t o t ons gekomen, namelijk de ivoorsnijwerken. Een kistje, bestemd voor de relieken van Sint Jan de Doper en San Pelayo i s nog in León. Het schitterende kruis vormt de glorie van h e t Museo Arqueológico in Madrid, waar ook het tweede ivoren kistje bewaard wordt. De meeste boeken zijn eveneens bewaard gebleven, doch zij bevinden zich niet meer allemaal in León. Om de kerk t e bedienen werden reguliere kanunniken van Sint Augustinus aangesteld. DE STAD LEON EN DE KERK VAN SAN ISIDORO De stad León dankt haar naam a a n een Romeins legerkamp: Legio Septima Gemfna, omstreeks 67-68 n a Christus ingericht. De soldaten van dit zevende legioen werden grotendeels onder de plaatselijke Iberische bevolking gerecruteerd. Het kamp was een strategisch punt voor de bescherming van de goudmijnen van Las Medulas (Bierzo) en voor de zilver- en goudmijnen in de gebieden elders in León en Galicië. Rond de legerplaats langs de zilverweg (camino de la plata) ontstond een stad, waarvan de versterkte muren thans nog gedeeltelijk bewaard zijn. Omstreeks 540 ging de stad over in de handen van de Visigoten en ze werd in 717 door de Moren bezet. Kort na 740 heroverde Alfons I van Asturië León, h e t voormalige Legio. ~ l gevolg s van de oorlogsverrichtingen kwam León t e liggen in de zone van het niemandsland tussen de christene en het moorse rijk en de stad werd dan ook ontvolkt. De herbevolking (repoblación) kwam op gang onder Ordoño I van Asturië (850-866). Diens opvolger, Alfons I11 de Grote (866-910), gaf León de s t a t u s van hoofdstad van het Noord-Spaanse koninkrijk. Vanaf 914, onder Ordoño I1 begon de stad definitief t e bloeien. Tegen de Romeinse stadsmuur werd, vermoedelijk onder OrdoAo I, een klooster gebouwd, toegewijd aan Johannes de Doper. Voor 966 richtte men onmiddellijk daarnaast een tweede klooster op t e r ere van San Pelayo, een van de Cordobaanse kind-martelaren. Beide kloosters werden door Almanzor verwoest. Kort daarop liet Alfons V van León (999-1027) op die plaats een nieuw klooster oprichten onder de dubbele aanroeping van Johannes de Doper en Pelayo, met een nieuw kerkje, opgetrokken u i t leem en baksteen. Toen zijn dochter Sancha, n a de dood van haar broer Bermudo I11 koningin werd, besloot ze, samen met haar gemaal Ferdinand I het eenvoudige kerkje af t e breken en t e vervangen door een stenen kerk. Zij wilde e r ook een Panteón of begraafplaats voor de
koningen van León laten inrichten. Het i s deze stenen kerk, aanvankelijk niet bestemd voor de relieken van San Isidoro, die in december 1063 gewijd werd t e r ere van de heilige van Sevilla. Diens stoffelijke resten werden geborgen in een houten kistje, met zilver beslagen en versierd met gedreven reliëftaferelen die gevat zijn tussen zuiltjes en decoratieve zilveren elementen. De binnnenkant van het kistje i s bekleed met gebordureerde Arabische zijden stof, die afkomstig heet t e zijn van de mantel van Motadhid. Dit kistje, oorspronkelijk niet vervaardigd voor de relieken van San Isidoro, maar e r wel voor gebruikt, bevindt zich thans, leeg, in dc schatkamer van de San Isidoro. De stoffelijke resten van de heilige zijn nu geborgen in een moderne schrijn d a t boven h e t hoofdaltaar van de kerk i s geplaatst. Korte tijd n a de translatie van 1063 begon de mirakuleuze kracht van de heilige zich t e openbaren. De koninklijke familie hoorde bij de eerste begunstigden. Zo wordt verteld d a t de moorse prinses Zaida (gestorven 1099), de vierde vrouw van koning Alfons VI, zich door tussenkomst van San Isidoro tot h e t christendom bekeerde. De blinde zoon van koning Ferdinand I1 (1167-1188) kreeg, n a d e aanraking van de relieken h e t zicht terug. De zorg die Isidorus tijdens zijn leven t e Sevilla aan de vorming en de heiliging van zijn clerus besteedde. werkte ook door i n zijn mirakelen: een priester die een slechte levenswandel geleid had, werd na zijn dood gedurende drie dagen weer levend gemaakt, zodat hij zijn zaken met God op orde kon stellen. Daarna stierf hij in vrede. San Isidoro maakt zich ook nog verdienstelijk als beschermer van de christene legers. In de schatkamer hangt thans nog een vaandel, waarop de heilige t e paard, in bisschopsornaat en met h e t kruis i n de ene en het zwaard in de andere hand geborduurd is. Het is de mirakuleuze vlag van Baeza. Op een veldtocht naar Almeria sloeg Alfons V11 (1126-1167) h e t beleg voor de stad Baeza in 1147. Op de vooravond van het gevecht verscheen hem San Isidoro en beloofde d a t hij zou helpen om de veldslag t e winnen. Zo verscheen hij ook aan Alfons V111 (1168-1214) om hulp t e bieden in de beroemde slag van Las Navas de Tolosa op 16 juli 1212. Het vaandel werd sinds Baeza, zo zegt men, voor de christene legers uitgedragen gedurende de verdere Reconquista. Hier zij even opgemerkt d a t San Isidoro weliswaar de legers aanvoert, docht geen matamoros of morendoder i s zoals Santiago. Tot besluit kunnen we zeggen d a t met de translatie van de relieken van de heilige Isidorus van Sevilla naar León in 1063 en de wijding van de nieuwe kerk onder zijn naam, de camino de Santiago e r een belangrijk heiligdom heeft
bijgekregen. De toeloop v a n de pelgrims was zeer groot. Sinds eeuwen heeft de kerk h e t voorrecht van de "Altijddurende aanbidding", d a t wil zeggen d a t h e t heilig sacrament altijd t e r aanbidding i s uitgesteld. Vandaar d a t de kerk dan ook dag e n nacht open blijft. De pelgrims ontleenden waarschijnlijk hieraan h e t recht om 's nachts in de kerk t e mogen slapen. Voegen we hier nog a a n toe d a t Ferdinand I1 verordend had, d a t de camino d e Santiago dwars door León, langs San Isidoro moest voeren. Hoe en wanneer de huidige kerk van San Isidoro t o t s t a n d kwam zal worden uiteengezet in een volgende bijdrage, waarin ook de tympanen van de beide zuidelijke portalen zullen worden besproken.
Mireille Madou
JACO-BUS We kregen op ons redactie-adres enkele folders van reisorganisaties die een reis naar Santiago de Compostela organiseren: De Interkerkelijke Reisorganisatie (IRO, Postbus 91, 3970 AB Driebergen, telefoon: 03438-16122) gaat met een bus via Vézelay n a a r Santiago. De KRO vertrekt op 2 mei voor een 12-daagse vliegreis (f f37461 n a a r Santiago (Postbus 10060, 1201 DB Hilversum, telefoon: 036-714662). Sindbad-tours (Postbus 2022, 6600 CA Eindhoven, telefoon: 040-111444) organiseert i n juni, juli e n augustus enkele 17-daagse minibus-kampeerrondreizen (vanaf f 1046) In de voetsporen van de pelgrims. Citaat folder: "deze nieuwe reis lis] verrijkt met een a a n t a l fantastische voettochten door de natuur". J a n Hofstra-reizen (Postbus 724, 9200 AS Drachten, telefoon: 06120-301 18) heeft in zijn 1991-programma een 13- (of 20-1 daagse reis n a a r Santiago de Compostela (Juli) opgenomen (vanaf f f 3600). Cultura, Franciscaanse cultuur- en oecumene-reizen (Waldeck Pyrmontlaan 9, 1076 BT Amsterdam, telefoon: 020-716861 t u s s e n 10-17 uur), heeft i n september een 17-daagse rondreis in Spanje met Santiago de Compostela gepland (f f3666). SAIA/NEDERLAND onderhoudt een rechtstreekse busverbinding met (o.a.) Noord-Spanje
(San Sebastián, Bilbao, Vitoria, Burgos, Valladolid, Orense,
Santiago de Compostela, La Corufla). Voor inlichtingen telefoon: 020-6648227. AvW
WEEGSCHAAL
I
Wegen i s wachten hoe het evenwicht nieuwe belasting ondergaat. Het juk vergelijkt in de weegschalen de druk over en weer. De wijzer vonnist. Licht gaat evenwel omhoog als zwaar omlaag, een onverbiddelijke wet die geldt t o t op de jongste dag. Iedereen s t e l t zijn ziel en zaligheid in deze waag. Michaël heeft zich ervan vergewist dat enkel deugd en zonde op het s t a a l van ' t weegmes drukken. Onpartijdig spel i s zeker. Tenzij Satan met een list een vals gewicht legt in zijn eigen schaal en de balans doet doorslaan naar de hel. Paul de Vaan
V A N ONZE B U I T E N L A N D S E VRIENDEN
...
EN VRIENDEN IN HET BUITENLAND 260 GALICISCHE KUNSTVOORWERPEN
Tot 30 april 1991 i s e r in Santiago de Compostela één van de meest ambitieuze tentoonstellingen van Galicil! t e zien: de expositie GALICIA NO TEMPO. Een. totaal van 260 sculpturen en goudsmeedwerken geven een historisch beeld van de Galicische kunst vanaf de prehistorie t o t nu. Het merendeel van de tentoongestelde voorwerpen i s afkomstig uit kerken, particuliere verzamelingen en plaatselijke musea. De tentoonstelling maakt onderdeel uit van een groot cultureel project d a t voortduurt t o t 1993, het Jacobsjaar! Het San Martin Pinario-klooster, waar de tentoonstelling plaatsvindt, i s als onderdeel van het project voor een bedrag van 400 miljoen pesetas gerestaureerd. BRIEF van Excma. Diputación Provincial de León, Colegio Santa Maria Madre de l a Iglesia, ASTORGA: Met ingang van 1 januari 1991 zullen de broeders van O.L.vrouw van Lourdes, wegtrekken u i t het centrum voor moeilijk lerende en zwakzinnige kinderen in Astorga. Veranderingen in de politiek van de opvoeding van deze kinderen Bn redenen van congregationele aard, hebben de congregatie genoopt deze beslissing t e nemen. De meeste broeders van Astorga blijven in Spanje wonen en werken, maar hun huizen zijn niet rechtstreeks aan de pelgrimsweg gelegen. Per 1 januari komt e r dus een eind a a n de opvang van pelgrims door de broeders in Astorga. We hopen dat andere instanties t e zijner tijd in Astorga de gastheerfunctie voor de pelgrims zullen overnemen. Getekend: Hno. Antonio Houd6 PARADOR SLUITING De Parador van Santo Domingo de l a Calzada zal de komende maanden gesloten zijn in verband met werkzaamheden; heropening november 199 1. ZOEKERTJE
I I
TIPS. SUGGESTIES. LEUKE ATTRACTIES, OPMERKINGEN. IDEE&* e t c . over t r aj e c t
VEZELAY
-
SAINT LEONARD DE NOBLAT (DE JACOBSSTAF nummer 10)
I naar het REDACTIE-ADRES:
Rijndijk 22. 2394 AH Hazerswoude-Rd
U I T DE R E G I O ' S REGIO FRIESLAND Contactpersoon: C.P.J. Meijer, Mauritsplein 31, 8931 DL Leeuwarden De volgende afspraken zijn gemaakt: op 17 maart 1991 zal Marijke Lieftinck d e groep in Drachten uitnodigen en op 27 april 1991 zullen we een gedeelte v a n een oude Friese Jacobsroute lopen; nl. de weg van Siegerswoude naar Nij Beetis.
-
RIJNLAND REGIO BOLLENSTREEK Contactpersoon: C.G. van Tongeren, Pijlkruidstraat 16, 2215 GE Voorhout, telefoon: 02622-31 147 Op zaterdag 19 januari kwamen 14 leden bijeen in het mooie broederhuis t e Voorhout. Voornaamste agendapunt was het luisteren naar de verhalen v a n degenen die op weg naar of in Santiago waren geweest. Het i s ongelofelijk a p hoeveel verschillende manieren de reis kan worden gemaakt: t e voet van Bordeaux naar Santiago, alléén, zonder talenkennis, nu vol blijde verhalen over de opvang onderweg, per fiets, v a n Haarlem naar Santiago, met een club die ook a l eens n a a r Rome en naar Lourdes peddelde, o.l.v. een pastoor, t e voet, elk jaar in de Paasweek, met een groep familieleden, een wandeling door Zuid-Frankrijk, per auto met caravan, ieder jaar weer een stuk verder, per touringcar, met een groep van de Interkerkelijke Reisorganisatie, o.l.v. een theoloog, in 17 dagen Utrecht-Santiago V.V., langs vele bezienswaardigheden; een moderne bedevaart. Met grote aandacht werd naar eikaars verhalen geluisterd (en dia's gekeken), ook door de aanwezigen die nog niet "op weg" zijn, maar zich nog voorbereiden aan de hand van de vertelde ervaringen. Pelgrim kun je op veel manieren zijn! Over een half jaar i s de volgende bijeenkomst en ervaringsuitwisseling. Arie de Kuiper REGIO DEN HAAG Contactpersoon: Geertruy van Traa, Elia Kazanstrook 104, 2726 VG zoeter,meer, telefoon: 079-425344 en Janneke Kootte-v.d. Heuvel, Parkweg 137, 2271 AH Voorburg REGIO NIJMEGEN Contactpersoon: Ruud Harmsen, Vizier 6, 6641 H J Beuningen, telefoon: 0889771183 REGIO MIDDEN NEDERLAND (Het Gooi, provincie Utrecht minus stad Utrecht) Contactpersoon: Hanny Pouderoyen, Fazantenkamp 676, 3607 DG Maarssenbroek, telefoon: 03465-69133
-
15
REGIO TILBURG Contactpersoon:
E.C.C.M. van Helmond-van Berkel, "Leyehorst", Gemullehoekenweg 14c, 6062 CD Oisterwijk, telefoon: 04242-16682
REGIO OOST NEDERLAND Contactpersoon: A. van Gessel, Enschedesestraat 116, 7661 ES Hengelo De volgende keer is d a t op vrijdag 22 maart 1991 in Diepenveen.
-
REGIO 'S-HERTOGENBOSCH OSS Contactpersoon: Annemarie Roebert, Ridderstraat 46, 6342 AK Oss; telefoon: 04120-40677 Dat e r belangstelling bestond voor h e t reisverslag van Ignaas Brekelmans bleek bij h e t begin al u i t het a a n t a l aanwezigen: we waren met ruim 40 mensen1 Het gebabbel en gepraat vooraf wordt langzamerhand dat van bekenden, van mensen die blij zijn elkaar weer t e zien. Eén van de aanwezigen bracht een cadeau voor Ignaas mee, d a t ik echt a p a r t wil noemen: van een krantefoto had zij Ignaas en ezelin Saartje op kaaslinnen geborduurd. De kleuren waren blauw, grijs, wit en zwart. Het was een prachtig stuk handwerk. De liefde, de zorg en het geduld waarmee dit gemaakt was, straalden eraf. Ignaas' plakboeken van zijn tocht konden we ook bekijken. Bij ieder overnachtingsadres had hij zijn gastheer of -vrouw gevraagd een bladzijde t e vullen. Kaarten, foto's, tekeningen, gedichten: een heel scala van herinneringen. Toen de dia's met het verhaal van Ignaas. In een perfecte samenwerking met zijn vrouw Lieke nam Ignaas ons mee vanaf zijn vertrek in Vlijmen op 8 april 1990 naar zijn aankomst i n Compostela (via Finisterre) op 31 augustus. Op 19 september was hij weer terug in Vlijmen. Het was maar goed d a t Saartje een fotogenieke ezelin is, want die zagen we heel vaak. En dan nog wel in achteraanzicht! l Enkele dingen die mij zijn bijgebleven, schrijf ik hier op. Anderen hebben waarschijnlijk weer iets heel anders onthouden van de veelheid van indrukken tijdens h e t kijken e n luisteren. Ignaas vermeed zoveel mogelijk steden. Met Saartje erbil moest d a t ook wel, maar voor een pelgrim alleen is dit toch ook het overwegen waard. In Reims had hij overnacht in een goede gîte d'étape. - C.R.-paden waren t e moeilijk en t e tijdrovend om t e lopen. Zo af en toe volgde Ignaas e r wel een stukje van. Vaker liep hij toch over gewone wegen. Zijn schoenen hebben het 1600 km gehouden, toen moesten de zolen gerepareerd worden. Ignaas zag e r steeds keurig verzorgd uit. Op een vraag antwoordde hij drie lange broeken bij zich t e hebben, die hij zelf of zijn gastvrouw waste. Vertederende dia van de ontmoeting tussen Saartje en drie andere ezels. In Spanje langs de noordkust zijn weg zoekend liep Ignaas zonder Saartje. Zijn rugzak woog 22 kg.!
-
-
-
16
Na de vertoning van alle dia's (f460) hebben wij Ignaas voor "zijn" Lilianefonds een bijdrage gegeven, die we tijdens de pauze hadden opgehaald. Het was weer een goede Jacob-bijeenkomst. Annemarie Roebert REGIO BREDA Contactpersoon:
A. Claessen, Raaimoeren 31, 4824 KA Breda
REGIO NOORD-HOLLAND BOVEN HET Y Contactpersoon: Mieneke Jas, Grote Noord 3, 1621 KD Hoorn, telefoon: 0229016210 REGIO LIMBURG Contactpersoon:
Chr. Janssen, Eurenderweg 107, 6417 PA Heerlen, telefoon: 046-419406
Voor veel van onze leden in de regio zal het bekend zijn dat de broeders Guido Wigman (66) en Stef Cruysberg (671, beiden bewoners van het klooster De Beyard in Maastricht, vorig jaar een fietstocht van 2668 km hebben gemaakt naar Santiago de Compostela. Voor onze regio leek dit een mooie gelegenheid eens t e horen wat hun ervaringen en belevenissen tijdens hun fietstocht zifn geweest. Beide broeders hebben zich bereid verklaard belangstellende leden voor deze ontmoeting uit t e nodigen op dinsdag 9 april, om 20.00 uur in De Beyard, Brusselsestraat 38 in Maastricht. Er i s gelegenheid om gebruik t e maken van h e t eigen parkeerterrein. Om gebruik t e kunnen maken van één van de ruimtes i n De Beyard, i s het wel belangrijk om zich vooraf even a a n t e melden met hoeveel personen men komt. Graag aanmelden vó6r 2 april bij de contactpersoon van de regio Limburg.
Chr. Janssen
ZOEKERTJE
Twee jaar geleden ging i k van Heerlen naar Santiago. Onderweg werd i k teruggeroepen vanwege een s t e r f g e v a l i n de familie. Midden mei 1991 w i l i k het t r a j e c t Roncesvalles-Santiago afmaken. Wie gaat e r mee? F.J. Waltmans, Oliemolenstraat 23, 6411 GJ Heerlen, 045-71152
I
Wilt u uw adreswijzigingen s t u r e n naar de a d m i n i s t r a t i e van het ledensecretariaat: Nico Zijp, Marsdiepstraat 512, 1784 AZ Den Helder telefoon: 02230-32572
COMPOSTELANA'S
De volgende COMPOSTELANA'S zijn nog niet vastgelegd in ons blad. De volgorde i s chronologisch op binnenkomst in Santiago. Er zijn e r een a a n t a l bij van oudere datum. A.J.C. Rijven, Den Haag: 18-7-1979; M.P.W. Vrencken e n C.J. Vrencken-Persoon, Breda: 26-5-1983; A.C. Kaffka: 3-6-1984; A.A.G. Smits, Schoonhoven:22-7-1984; M. v . Aalst, België, 26-6-1986; J.M.M. Bettonvil e n W.D.M. Bettonvil, Den Bosch: 4-9-1986, C. Zwart, Amsterdam: 16-6-1986; P.A.H. van Woezik, Eindhoven: 2-71986; P.A.M. van Gils, Veghel: 6-7-1986; W.G.H. Koolen, Nijmegen: 7-7-1986; J.M. Roothuis: 7-7-1986; L.M. Spijker e n E.M. Spijker-Koot, Son: 11-10-1986, H. Bos e n A.Bos-Buis, Zwolle: 26-10-1986; N.S.H. Jansma-Lanke, Den Haag: 18-6-1987; 'B.J.J. Elbertse, Utrecht: 27-6-1987; W.H. Hol: 30-6-1987; A. v a n Horen, Eindhoven: 16-7-1987; S.M.E. Brink, M.I. Brink en T.L.M. Brink, Reek: 20-7-1987, J . Rona, Amsterdam en K.M.J. Dircksens, Baarn: 23-7-1987; G.G. van Lankveld, St. Michielsgestel: 26-7-1987; A. Donkers en J. Donkers-van Brakel, Oosterhout: 30-7-1987; A.H.J. van Miert, Etten-Leur: 12-8-1987; M.M. van de Pavert, Drachten: 10- 10-1987; C.J.M. Blok-Jansen, Drachten: 10- 10- 1987; W. de Jong, Leusden: 3-6-1988; N.J.F. van Diesen, Gemert: 3-8-1988; P. Slaats, 14-9-1988; A.E.E. Olling e n A.P.E. de Jong-Hinte, Rosmalen: 28-4-1989;H.A.W. Rijntjes, Den Haag: 9-5-1989; J.W.M. van Eijk-v.d. Voort, Hilversum: 30-6-1989, B. Alfrink, Soest: 1-6-1989; C.J. Aerts, Schijndel: 4-6-1989; E. Goossens-van Langen, Tilburg: 10-6-1989; M.A. Buijnsters, Eindhoven: 12-6-1989; N, Stet, Castricum: 19-6-1989; J.W. Kooymans, Amstelveen: 21-6-1989; H. Salden, Heemskerk, 26-61989; P.J. Beisterveld, Houten: 30-6-1989; N.J. Zijp, Den Helder: 1-7-1989; L. Bosch, Utrecht: 3-7-1989; P. Storimans, Soesterberg: 4-7-1989; W.A.C. Beijer, Wijchen: 4-7- 1989; H. Gigengack e n M. Gigengack-Gottmer, Heerhugowaard: 6-71989; E.W.J. van Hees, Goirle e n H.A. Broeders, Oosterhout: 19-7-1989; P. v a n Gils e n A.P. van Gils-Verhoeven: 22-7-1989; H. Heesen en M. Heesen-v.d. Heel, Schiedam: 30-7-1989; T.J. Boesten, Heerlen: 2-8-1989; S.T.M. Ackermans e n J.C.J.M. Ackermans-Loonen, Eindhoven: 17-8-1989; B.G. v a n Dijk, Berg e n Dal, C.E.M. Duijnstee, Voorburg e n R.J.W. Franken, Voorburg: 19-8-1989; A.A.M. Foeken, Breda: 21-8-1989; C.J.M. van Delft, Amsterdam: 20-9-1989; F.J.A. Baas, Bakel: 22-9-1989; H. Poort, Utrecht: 28-9-1989; N. Vriens-van Swasij, Breda, M.J. Traa, Eindhoven en M. Knijnenburg, Best: 13-6-1989; M. Keesen e n J. den Dulk, Bennebroek: 16-3- 1990; E.W.G. Crolla e n B.H. Buijning, Nuenen: 17-6-1990; L.F. ter Burg e n G.C. t e r Burg-de Jong, Amstelveen: 21-6-1990; J.G. Huijbens, Lisse: 17-6-1990; E.E. Gase, Lelystad: 19-6-1990; C. Rooijackers, Zoetermeer: 226-1990; A. Paauw-Wilms Floet, Heemskerk: 26-6-1990; J.G. Huijbens, Lisse, G. van Lent, Grimbergen, J. Kemper, Uden: 17-7-1990; J. Th. Blok e n C. BlokJansen, Drachten: 3-8-1990; H. Stokmans en C. Stokmans-Berteling, Apeldoorn: 7-8-1990; P.J.M. Uttien, Hoevelaken, P.J. Baudet, Meppel en P.C. Böttcher, Meppel: 10-8-1990 A.J.M. Brooijmans, Zeist, W. Bettonvil e n A. BettonvilDalhuizen, Den Bosch: 23-8-1990; A. Haddink, Diepenveen: 7-9-1990
Als U een pelgrimspaspoort wilt hebben voor uw tocht naar Santiago de Compostela, dan kunt u dat bestellen via het bestelformulier; gegevens vindt u op pagina 36 van DEze JACOBSSTAF. ( Vraag uw pelgrimspaspoort ZO TIJDIG MOGELIJK aan.
ci
J
LEDEREN
Bijgaande tekening i s een patroon van de lederen beurs die Anneke en ik op 25 juli 1990 in Pamplona kregen vóór ons vertrek naar Santiago. Wellicht zijn e r lezer of lezeressen die zo'n beurs zelf willen maken. Nodig zijn twee lapjes leer, het binnenste -grootste- cirkelvormig (diameter 18 cm) met twee 'oortjes'. Het is ongeveer 0,8 mm dik. Het buitenste lapje i s iets dikker, 1,2 mm, en heeft een 'masker1-vorm. De lapjes worden vervolgens de stippellijn op elkaar gestikt. E r worden twintig gaatjes (diameter 2 mm) in gestanst, op de aangegeven plaatsen. Door deze gaatjes worden twee leren vetertjes geregen, 2 mm breed, 0,8 mm dik, 66 cm lang. Door a a n de geknoopte einden t e trekken vormt zich de beurs!
Wim Bettonvil
Glorio I! Alphonso I ! / door Alphons van Horen Sr.- St. Oedenrode : [in eigen beheer], 1990.- 237 p. : ill. ; 19 cm. en Luisteren I! naar, de stem van / Alphons van Horen.- [In eigen beheer uitgegeven, zonder jaar].- 29 p. ; ill. ; 19 cm. Beide boeken zijn t e bestellen bij A. van Horen, Kapittelhof 7, 6492 AR St., Oedenrode. De schrijver, een opera-liefhebber en B, Gigli-vereerder, beschreef gevoelens en indrukken van drie fietspelgrimstochten: 1983 Lourdes (3200 km, 97 pagina's), l987 Santiago de Compostela (4800 km, 81 pagina's) en 1981 Fatima (6700 km, 69 pagina's). Zij die Glorio Alphonso besluiten t e kopen krijgen daar als toegift de Belcanto-commentaren Luisteren naar de stem van Alphons van Horen bij (samen 285 gr). Opera, Lourdes en Fatima vallen buiten h e t bestek van onze JACOBSSTAF, vandaar d a t de bespreking zich beperkt t o t de 80 pagina's over de Santiago fietstocht. waarvan het begin a l s volgt luidt: "Anno domino 1988 was het. 13 juli, toen ik rond het middaguur onder de brandende zon, de hoge pas (1600m) Cruz de Ferro bedwong. Hier kreeg ik de ingeving voor de juiste aanhef van deze schriftelijke vastlegging over herinneringen van mijn fiets-pelgrimstochten : 'Glorio! !-Alphonso! Deze aanhef acht schrijver de juiste omdat het allemaal overwinningen op hemzelf betroffen. Samen met vier tochtgenoten wordt "troost, genezing en bemoediging van St. Jacob" gezocht. 30 juni 1987 begint de tocht. "Ten teken van vertrek blaas ik op mijn bazuin en het geluid schalmt over het marktplein. De zangpedagoge luistert aandachtig en proeft mijn musicaliteit, zij glimlacht". Het boek bevat ontmoetingen, dichterlijke impressies, foto's en is keurig verzorgd. De schrijver kenschetst zichzelf a l s "de gevoelige". In de versfragmenten, waarmee de tekst gelardeerd is, tracht hij dit over t e brengen. Zo schrijft hij naar aanleiding van een ontmoeting: "Als je op zo'n dergelijke tocht zulke lieve mensen ontmoet, zie je opnieuw de zin van het bestaan: Ik heb h e t leven lief! Ik zal opnieuw het maken, ik schreeuw van de daken: ik heb het leven lief! U i t de bodem van ons h a r t komen onze gevoelens als wij 's nachts innig van elkaar afscheid nemen met de woorden: Tot ziens!". Beschreven worden de zwaarte van de tocht, ontberingen en ziekte. Citaat: "Wel weet ik één ding: ik ben doodziek! Iedreen vraagt zich af wat ik mankeer. Ik weet het niet, ik ben alleen maar doodziek! ik denk nog: Santiago, zal ik dat
........
!"l.
nog wel kunnen halen? Ik ben doodziekt Ik denk werkelijk d a t mijn l a a t s t e uren zijn geteld. Ik zie Pietje a l , met zijn zeis. Ik ben doodziekt Hij vraagt mij of ik gereed ben om mee t e gaan? Ik antwoord daarop met een volmondig "ja"! Op dit resoluut, positieve antwoord heeft hij niet gerekend, want hij verdwijnt!" Na zijn terugkomst kwam de schrijver "in kontakt met h e t NederlandsGenootschap, die de 'St. Jacobsstaf' a l s kommunikatieblad hanteert. In dit Broederschap was ik mede aktief om t e komen t o t een regionale Brabantoprichting".
A.B.E.
Pied a Terre in Amsterdam (Singel 393, telefoon: 020-238923) maakte me a t t e n t op de uitgave van het volgende boek: Le Chemin dlArles vers St-Jacques de Compostelle :guide pratique du pelerin d e Provence en Espagne / Louis Laborde-Balen, Rob Day.- Randonnees Pyrénéennes 1990 (Juin).- 311 p.- f 63.66 Zelf heb ik h e t boek, waarin de route: Arles-St.Gilles-Montpellier-St.Guilhem Ie D6sert-Castres-Toulouse-Auch-Oloron-Somport pas-Jaca t o t Puente la Reina wordt besproken, niet gezien, maar Pied a Terre meldt: "het is een franstalige gids voor de meest zuidelijke route n a a r en over de Pyreneegn. Weliswaar i s het een nogal lijvig boekwerkje geworden (311 pagina's), maar e r i s een zeer lange route beschreven. 33 etappes met schetskaarten én daarbij 62 volledig gekleurde en ingetekende afdrukken van de stafkaarten 1:60.000". Tevens kregen we van Pied a Terre een exemplaar van de DUITSE vertaling van de bekende Guía de Peregrino: Der Jakobsweg : Reisefilhrer fìïr den Pflger / Elías Valifia Sampedro und Mitarbeiter.- Madrid : Ed. Everest, 1990.- 180 p. : ill., krtn ; 31 cm.- ISBN 84241-4199-7.- f26.76. Het boek heeft ongeveer hetzelfde langwerpige (16x31 cm) formaat a l s de oorspronkelijke Spaanse editie. Handiger i s nu wel h e t spiraalbandje in de rug; het boek blijft makkelijker open liggen. Voor de r e s t i s de plaatsing van de foto's, kaarten e n plattegronden identiek. Kortom voor de camino de Santfagoganger een heel belangrijk boekt
AvW
Pelgrim n a a r Santiago de Compostela : een onderzoek n a a r motieven / Sasja NicolaX- [In eigen beheer uitgegeven], 1991.- 43 p. ; 30 cm. Verkrijgbaar door overmaking van f 16,OO (incl. verzendkosten) op gironummer 6634306 t.n.v. S. Nicolaï, Van Asch van Wijckskade 21 bis, Utrecht. Het betreft hier een onderzoeksverslag in het kader van een leeronderzoek Culturele Anthropologie. De auteur was met name geïntereseerd in motieven van hedendaagse pelgrims. Over de methodologie kan ik niet schrijven, maar d e 21
uitwerking i s verrassend t e noemen. J e krijgt een beeld van de pelgrim, een begrip d a t helaas niet gedefinieerd wordt, gezien door de ogen van een onderzoeker. Omdat e r veel met citaten gewerkt wordt, komt de pelgrim wel degelijk a a n h e t woord, maar h e t zijn de commentaren e n de samenvattingen die h e t zo leuk maken. Zeker voor iemand die van plan i s t e pelgrimeren kan dit verhelderend werken. Toch v a l t e r wel i e t s op a a n t e merken. Bij de beschrijving v a n rituelen in de middeleeuwen wordt h e t beeld v a n Jacobus door talloze spots verlicht e n bij de culturele invloed van h e t pelgrimeren miste ik die op de literatuur. Tenslotte s t a a t e r d a t n i e t bekend i s hoe groot h e t a a n t a l pelgrims i s d a t tegenwoordig de tocht n a a r Santiago maakt. Ik denk d a t Don Jaime d a a r zeer preciese getallen over heeft die ook regelmatig gepubliceerd worden. Ondanks deze slippertjes, een werkje d a t onder dankzegging wordt bijgezet in de bibliotheek.
FC
Hemelse trektochten : broederschappen i n Maastricht 1400-1 850 / Th. J. van Rensch [en anderen].- Maastricht : Stichting Historische Reeks, 1990.- 164 p. : ill. ; 23x23 cm.- (Vierkant Maastricht).- ISBN 90-70366-66-4
...
Dit boek/catalogus bij een tentoonstelling bevat een allesomvattend onderzoek n a a r de lotgevallen van de Maastrichtse broederschappen tussen 1400 en 1860 en een a a n t a l bijdragen over Pelgrimages en de geschiedenis v a n de Maastrichtse Heiligdomsvaart. Voor ons van belang zijn natuurlijk de bladzijden over de broederschappen v a n de Jacobskerk e n over de broederschap van Sint Jacobus de Meerdere. Het i s een prachtig uitgevoerd boekwerk d a t mede dank zij de uitstekende illustraties een goed beeld geeft van de rijke geschiedenis van de s t a d Maastricht. Eén der a u t e u r s (van Rensch) i s bereid gevonden tijdens de tweede internationale pelgrimsreunie i n Maastricht (20-22 september 1991) een lezing t e houden over de jacobalia in deze s t a d .
F.C. i
De Brabantse pelgrim n a a r Compostela : reisverslag van de voettocht met zun ezelin Saartje n a a r Santiago de Compostela / van Ignaas Breke1mans.- DAJA2 dl. - 111. ; 21 cm.- ISBN 90-73180-06-8.f 14,96 per Stichting, 1990-1991. deel, samen f26,OO. I: 1990.- 168 p. 11: 1991.- 122 p. De opbrengst is bestemd voor h e t Liliane Fonds d a t zich inzet voor h e t gehandicapte kind in de derde wereld. Te bestellen door overmaking van f 26,-op giro 3262 t.n.v. Stichting t o t Ontwikkeling v a n h e t Lilianefonds, Vlijmen,
-
Dezelfde aandacht die de auteur tijdens en n a zijn reis heeft gehad van de media geeft hij zichzelf ook nog eens in deze 266 pagina's t e k s t e n foto's. Minutieus worden wederwaardigheden a l s lopen, eten, slapen, ezel bepakken e n contacten leggen met mensen beschreven. De reis i s ook uitermate goed voorbe-
I
reid, hetgeen blijkt uit de vele vaak religieuze instanties die de pelgrim en zun ezelin iedere avond weer opvangen. Overigens is het niet de bedoeling d a t de lezers van de in het boek genoemde overnachtingsadressen gébruik maken! F.C. De redactie schreef voor u naar een groot aantal aan de klassieke pelgrimswegen gelegen Comités régionaux de Tourisme, en wel met de vraag om inlichtingen over pelgrimstochten naar Santiago de Compostela. U i t de grote hoeveelheid antwoorden kwam maar weinig specifieke informatie, maar leuke folders kregen we van: C.R.T. Midi-Pyrénées, B.P. 2166, F-31022 Toulouse Cedex 12, rue de Salambo - Association "Sur Les Pas de Saint-Jacques", Hetel de Ville, F-48130 Aumont-Aubrac. Zou u deze informatie ook willen ontvangen, schrijf dan het volgende briefje: Messieurs, J e vous serais tres reconnaissant(e) s i vous m'envoyiez votre documentation s u r le pèlerinage vers Saint Jacques de Compostelle. Dans l'attente de votre réponse je vous prie d'agréer, Messieurs, l'expression de mes sentiments distingués. (Afzender) FC
-
-
NIEUWE FOLDERS Het Staatssecretariaat voor Toerisme van Spanje heeft twee nieuwe folders uitgegeven. Het gaat om de folders Der Jakobsweg, de Duitse vertaling van een bestaande folder i n het Engels en Spaans, en Santiago de Compostela, een nieuwe Nederlandstalige folder. Deze kleine langwerpige boekjes (handzaam! ) met kaartjes, veel kleurenfotootjes en goede informatie zien e r zeer aantrekkelijk uit; een prima kennismaking met de camino en Santiago de Compostela. U kunt deze folders gratis aanvragen bij het Spaans Nationaal Bureau voor vreemdelingenverkeer, Laan van Meerdervoort 8-8a, 2617 AJ 's-Gravenhage, AvW telefoon: 070-34669000. ZOEKERTJE
Wie w i l de tocht van Nederland naar Santiago meelopen i n het voorj a a r van 1 9 9 2 1 Gerard Boerrigter ( 6 2 j a a r ) , W. Royaardsstraat 90, 7558 RZ Hengelo telefoon: 074-774159 Ter voorbereiding zouden we de Vierdaagse van Nijmegen kunnen lopen.
IN-DRUK
Zoals uit de inzendingen blijkt, hebben velen dierbare herinneringen aan Puente l a Reina. Hierna publiceren we enkele van uw reacties. Allen hartelijk dankl Blind hebben we één inzending aangewezen en Th. de Vreede krijgt het boek Guia del peregrino : el camino de Santiago thuisgestuurd. Puente l a Reina of: een geluk bij een ongeluk AssociBren op de foto van Puente l a Reina zou voor ons h e t volgende lijstje opleveren: - het moderne pelgrimsbeeld met de tekst: Y desde aqui todos los caminos a Santiago s e hacen uno solo. - de overvolle wachtkamer van een plaatselijke dokter - het Santiago-feest met zijn processie en zijn encierro - los Gigantes (reuzepoppen) in de straten - jota's die gezongen, gespeeld en gedanst worden natuurlijk de eeuwenoude boogbrug met daaronder haar koor van kikkers.
-
kijken. Terecht dacht men, dat we dat veiliger en plezieriger zouden vinden. Maar niet alleen was e r een encierro, het Santiago-feest kent een traditie van eeuwen: onder ons balkon begroetten burgerlijke en kerkelijke macht elkaar en werden hun vaandels gepresenteerd, de processie trok door de straten met het Jacobus-beeld, de koningen van Navarra liepen e r in reuzeformaat. En elke ochtend in de vroegte werd het lied van Señor Santiago gezongen, een lied waaruit overduidelijk blijkt dat Puente la Reina een rijke pelgrimsgeschiedenis heeft. In de Jacobusweg i s e r En l a r u t a jacobea hay één samensmelting van wegen una unión de caminos dat punt i s Puente l a Reina, l a unión es Puente l a Reina, rustplaats voor de pelgrims. descanso de peregrinos. Puerta abierta a l a venida como s u s campos abiertos; Puente amigo a l a salida, es una man0 tendida que está invitando a l regreso.
Bij het binnengaan een open poort, zoals zijn velden geopend zijn. Bij het weggaan de vriendschapsbr.ug, het is een tedere hand die uitnodigt om terug t e keren.
el corazón de un pueblo que acoge amigo y tod0 é1 e s peregrino de Santiago SU patrón.
En in het centrum het h a r t van een volk dat vrienden opneemt: iedereen is pelgrim van Santiago, hun patroon.
i Sefior Santiago, Patrón Santiago I Hoy, en t u fiesta con este canto v a nuestra ofrenda.
Sefíor Santiago, Patroon Santiago met dit lied brengen wij je vandaag onze offergaven.
Y en el centro
Sefior Santiago, Patroon Santiago i SeÍíor Santiago, Patrón Santiago ! Dat wij altijd mogen zijn: Seremos siempre: brug van vrienden "Puente de amigos punt van omarming. unión de abrazos". Voor ons maakten de mensen in die week dit lied waar; we hebben het leven e r mogen meebeleven met vreugde, verdriet, ontroering en vriendschap. Verder lopen mochten we dit keer niet meer, we verlieten Puente om terug t e gaan naar Nederland, nagewuifd door vrienden. We zouden de uitnodiging uit het lied aanvaarden en het volgend jaar terugkeren om onze tocht vanuit Puente la Henk en Magda Heesen, Schiedam Reina t e vervolgen.
-
Liefelijk stadje Toen wij op 11 maart 1990 daar aankwamen, lag het t e stralen in de zon en de siesta had stilte en rust gebracht. De dikke muren van de refugfo omringden ons een nacht en twee van de 33 bedden boden ons een goede nachtrust.
De volgende dag, zondag, begroetten we in de kerk van Santiago de vergulde apostel, die a l s een vriend met ons meetrekt. Veel Jonge mensen gaan t e communie. Het flitst door me heen: eens waren e r vijf broden en twee vissen. En h e t ging maar door, zoals nu. Elke week gaat het door en e r is genoeg voor allen om hé61 van t e worden. V66rdat we het stadje verlaten, treft een klein Jacobusbeeld in een nis ons. Een winkelier ernaast zingt een pelgimslied voor ons. Over de Romaanse brug die door vijf bogen wordt gedragen, voert de weg, Miljoenen pelgrims gingen hier over heen en dankten de koningin, die in de l l d e eeuw deze brug liet bouwen en daarmee veel levens redde uit de handen van de op buit beluste veerlui. Ik s t a een poosje stil op de brug die stad en land verbindt, maar ook heden en verleden. De brug die ons buiten de stad brengt, verder op de weg. De weg die s t a a t voor leven. Mw. J. den Dulk, Bennebroek Bij het zien v a n de foto, zie ik over de daken heen i n de verte h e t beeld v a n
De Pelgrim op de plaats waar de wegen uit Roncesvalles en Jaca zich verenigen t o t de camino frencès. Ik heb lang bij dit vertrouwde beeld gezeten. De h i t t e
deerde me op d a t moment niet. Mijn gedachten gingen terug, de Pyreneegn over, door Frankruk naar huis, waar ik op 3 mei vertrokken was. Nu was het 30 juni. Zoals duizenden voor mij bracht ik een bezoek aan de mooie Santiago peregrino in de kerk en verwonderde mij over de druk bewerkte retabel. Was dat allemaal goud wat blonk? U i t Amerika? Weer buiten, viel de h i t t e intens op me. Geen sterveling op s t r a a t t e zien. Het deed wat griezelig aan moederziel alleen door die stille s t r a a t t e gaan, die leidde naar de beroemde Puente l a Reina. Terug in h e t stadje kwam ik tot r u s t bij een fonteintje onder de bomen. Ik besloot de nacht hier door t e brengen. Voor deze dag had ik genoeg indrukken t e verwerken. Hier heb ik van de 2 ra al Spanjaarden geleerd niet meer door de hitte van de middag t e lopen. al x J. Kluijtmans, Roermond e Voortaan hield ook ik mijn sigata. a
b Q
Puente la Reina: een van de plekken in SpaNe die me, voor ik ging lopen, het
*:
meest boeide. Las e r over ... X E al x Was het om de brug? Die brug, die lange brug met zijn bogen, die zwaar op de bodem van de rivier 2 O rusten, F
..
P
j
die brug, ooit hersteld om pelgrims de weg t e verkorten, "la reina DoAa Urreca" die zich daarvoor inzette? Toen ik e r kwam juichte mijn h a r t ... nu ben ik e r écht ik begreep bijna niet d a t het werkelijkheid was geworden. Puente l a Reina: niet alleen de brug. In de kerk ging e r een schok door me heen: de konfrontatie met het beeld van Jacobus. Ook dat beeld kende ik van foto's. Er was niet alleen herkenning, maar ook een levend contact Niet het mooiste misschien, maar voor mij wel het meest ontwapenend beeld van Santiago, zoals hij daar s t a a t ; zijn doodgewoon mens-zijn Puente l a Reina: het menselijke onthaal b4 de Reparadores en de warme avonddienst in de kerk 'n Haven om thuis te komen. Nergens ben ik z6 bewust stad of dorp uitgetrokken als over de Puente l a Reina. Therese de Vreede, Boxmeer.
...
...
...
...
De boogbrug over de Arga: de mens bouwde halve cirkels, soms maakt de natuur de cirkel compleet. Kwakende kikkers, versterken de avondstilte bij de brug: onzichtbaar trekt een lange rij pelgrims e r over heen. Magda Heesen-v.d. Hemel
U i t het dagboek van F. Baas uit Bakel: 27 augustus 1989, Puente la Reina
De refigio is in/bij het klooster en een heel gemengd gezelschap pelgrims treft elkaar daar: een jonge Belgische jurist, een Fransman met gezwollen enkels, een Belgische moeder en zoon en de Spaanse vrouw, Anna, alleen met haar vijf kinderen varigrend in de leeftijd van 7 maanden t o t 16 jaar. Anna en haar kinderen komen met vier kinderwagendbagage uit Barcelona, zonder geld, levend van wat men onderweg krijgt of vindt. Voor zoiets zijn wij inmiddels al t e zeer gecultiveerd geworden. Ze is toch ergens heel goed bij de tijd en ze is overtuigd door haar pelgrimstocht met haar kinderen haar leven meer inhoud t e geven en dat alles ten goede zal keren. Ik stel de anderen voor samen t e 'lappen' en gezamenlijk uit eten t e gaan; een daverend succes. Met zijn negenen is zowat het hele restaurant bezet. Soep vooraf, grote stukken vlees, witte bonen, frites, fruit, ijs na. Wijn voor ons en limonade voor de kinderen. De jongens en Anna eten als wolven, want anders leefden ze van biskwie en jam met water. Een berg ijs na voor de kinderen. Op het plein is muziek voor de kleine jeugd en ik word meegetoornd om t e dansen, verrukkelijk, wat een dag, wat een dag! Een anonymus schreef: Na een dag van ontberingen, waaronder zelfs B h keer "moedwillig" verkeerd gestuurd, was Puente l a Reina een hoogtepunt! Bij het Pelgrimsmonument ontmoetten wij een Duits echtpaar, dat de route in een paar jaar lopend deed. Zij vroegen ons dem Jakob t e vertellen dat zij e r het komend jaar zullen komen. Daarna een vervallen deur opengemaakt en sprakeloos voor een schitterend kruisbeeld gestaan. Zonder t e weten stonden we in de iglesia del Crucifijo. Doorgefietst naar de Iglesia Santiago, waar volgens onze aantekeningen een mooi pelgrimsbeeld t e zien was. De kerk was gesloten, maar een vriendelijke Spanjaard vertelde ons, dat de kerk die avond om acht uur open zou zijn. Dan maar eerst een hotel gezocht, want we moesten ook onze was nog doen! Maria M., een Spaanse weduwe van een Duitse oorlogsinvalide, had een mooie kamer voor ons. We hebben maar niet naar zijn legeronderdeel gevraagd! De was gedaan en toen wandelend naar de brug en daarna naar de kerk. In de buurt van de kerk was veel opgedoft volk. Om half acht konden we de kerk in en veel mensen gingen met ons naar binnen. W i j zlJn naast St. Jacob gaan zitten en hebben genoten van het prachtige beeld. Intussen was de kerk volgelopen en werd e r een lijkkist binnengedragen. We
bleken in een requiemmis verzeild geraakt en hebben a l s goede pelgrims de mis uitgezeten! De koninginnebrug, reikend naar h e t doel
......
Voor ons, zes 60-plussers, drie auto's, drie kleine tentjes, i s deze brug met h e t
Y
.gelijknamige stadje nu al voor de tweede keer i e t s om omheen t e cirkelen, door en over t e dwalen, in ons op t e zuigen. Want voor ons i s dit stadje, is deze
B
brug h e t echte begin van de camino en tegelijkertijd een soort samenvatting m C al
ervan:
v
o
-
a
verbindt met h e t in restauratie zijnde oude pelgrimshospitaal. De lange, rechte
a
s t r a a t die je dwingend naar de brug leidt. En je voelt, meer dan op de meeste
u
plaatsen lang de pelgrimsweg: dit i s het begin, hier hebben miljoenen voeten
E
7 7
.o.
O
h
Onder de boog door die de serene eenvoud van de iglesia del Crucifijo
vóór ons
...
-
De bus vol Duitse cultuur-opzuigers. Leidster voorop, op weg naar de Spaanse bombast van de Santiago-kerk. Doordringend en belerend: "Meine Damen und Herren, das Portaaaaaaaal De Chileense vluchteling. Socialist, politieke vluchteling n a een periode van
-
..."
gevangenisstraf in zijn land. Wonend in Amsterdam, Nederlandse vrouw en kinderen. Wilde de pijn van zijn heimwee kwijt. Kwam ook later, op de camping, nog vaak terug. Kreeg bij h e t weggaan telkens een klap op de schouder. Een ontroerend contact. Zou dit mede de zin zijn van .....? De twee leraren van het Dongemondcollege, kwiek en enthousiast. Wat later
-
ontmoeten we enkele leerlingen in Obanos, moe, verhit, klagend, op weg naar de mysterieuze kapel van Eunate. De balkons, de dakranden, de deurkloppers, de bloemen, het vriendelijke
-
vrouwtje dat ons verzekerde dat, als we naar Santiago op weg waren, we déze brug moesten nemen. De leuke mevrouw-met-de-lange-tanden en de Bemmelaren die we op elke volgende camping tegen zouden komen, t o t in Santiago. Het Amerikaanse echtpaar. Hadden een Jacob-met-schelp gezien in "Paris".
-
"Weet u d a t e r ook een Jacob-met-schelp t e zien i s op de voordeuren van de Sint Patrick's Cathedra1 in New York?'' "Of course, we've got EVERYTHING in America! " - Uit mijn verzameling haiku-achtige vijf-zeven-vijfjes gaat e r een over deze brug:
Tien bogen, een kroon spant de Koninginnebrug, reikend naar het doel. Wij Nederlanders, de Chileen, de Amerikanen, de Duitsers: Samen op weg. Jac A. van Hooren, Eindhoven Fragment uit het dagboek van B. Roebert, Bennebroek: Zondag 24 juli 1988. Gelopen 16 kilometer. Réveil 7.30 uur, vertrek ca. 10.00 uur, langzaam lopend door de stad; de winkeltjes zijn open, echter geen camping gaz en geen films. Eerst de beroemde brug over en verder gelopen langs de rivier en verder door een geurend land van thijm en dille. In het dal ook veel vogels, o.a. een grote licht beige gekleurde roofvogel. Een prachtige zonnige weg; echt de weg waar je a a n denkt als het om de camino gaat, tussen twee granieten heuveltjes door resp. MontaAa rocosa en de Colina y ruinas. Vandaar twee foto's gemaakt. Mooi gezicht op het dal van de Arga. Op de grond vond ik gipskristallen of i s het anhydriet? Het zou Perm kunnen zijn.
'E
I:
DIT IS NIET ZOMAAR EEN PRIJSVRAAG! Nu eens wat dichter bij huis! Nog geen 1000 kilometer ver weg! We willen niet alleen van u weten waar deze foto gemaakt i s en wat het voors t e l t , maar ook welke indrukken, herinneringen, en emoties deze afbeelding bij
u oproept. Uw reacties worden dan in h e t volgende nummer van DE JACOBS-STAF vermeld. Onder de inzenders verloten we dit keer een setje Jacobus-wenskaarten, i
Graag ontvangen wij uw reacties vóór l mei op h e t redactie-adres: DE JACOBSSTAF A. van Wiechen, Rijndijk 22
2394 AH Hazerswoude-Rd a
E 0)
w
S 5
P:
..
O
OP DE VALREEP: Vandaag, 1 maart, werd h e t volgende boek feestelijk gepresenteerd: Pelgrim zonder God / Herman Vuifsje.- Amsterdam : Uitgeverij Contact, 1991.234 p. : krt. ; 21 cm.- ISBN 90-264-6864-0.
w
O
E
In het het volgende nummer van DE JACOBSSTAF komen we op dit boek terug.
SINT-JACOB
IN OUDE HANDSCHRIFTEN
(slot) Getijdenboeken, die omwille van hun "status" vaak zeer fraai werden verlucht, behoren om die reden meestal t o t de kostbaarste bezittingen van een bibliotheek. Zo bijvoorbeeld het beroemde Getfldenboek van Philips van Bourgondië, dat onder nummer 76 F 2 wordt bewaard in de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag. Het werd omstreeks 1454 in Oudenaarde voor Hertog Philip gemaakt. De l a a t 15de-eeuwse band van ca. 27 x 19 cm bevat 328 bladen (= 666 pagina's!) van perkament, plus nog enig (later toegevoegd 7) z.g. vóórwerk. Het i s geïllumineerd met 153 miniaturen en 12 schilderingen i n de marge. Deze zijn uitgevoerd in een zeer bijzondere techniek, n.l. in grisaille. De copiïst (Jan Miélot) schreef de deels Latijnse, deels Franse tekst over i n de fraaie forse z.g. Bourgondische letter, die o.m. wordt gekenmerkt door de vette, "zwaardvormige" letter S. Omdat deze geheimschrijver van de Hertog vaak samenwerkte met een schilder uit die regio n.l. Jean le Tavernier, wordt de verluchting, mede op stylistische gronden, a a n deze laatste toegeschreven. In de grisaille-techniek wordt geen kleur gebruikt, maar slechts bruin of zwart en wit en alle grijs-tinten daar tussen in. Tegenover h e t ontbreken van kleur s t a a t het voordeel d a t e r delicater kan worden gewerkt. De afbeeldingen kunnen daardoor gedetailleerder en levensechter zijn. Het lijkt wel of e r met een pen werd gewerkt i.p.v. met een penseel. Met gekleurde, dekkende verf wordt het werk a l snel veel grover en ziet men een werkelijk prachtig resultaat slechts bij heel goede schilders. En nu naar blad 249". Daar s t a a t Jacobus afgebeeld, maar n u a l s pelgrim (eveneens op pagina 116 van DE JACOBSSTAF nummer 7). Wel herkent men hem a a n zijn blote voeten onmiddellijk a l s apostel. Als attribuut heeft hij een s t a f in de hand, die met linten i s versierd. Aan de schelp op de top van die s t a f herkennen wij hem als Santiago, wat trouwens ook blijkt u i t h e t bijbehorende gebed. De tekst hiervan i s ongeveer gelijk a a n die van het gebed d a t wij in andere boeken met gebeden t o t Sint Jacob aantroffen. Het attribuut van Sint Jacob, d.w.z. h e t voorwerp waaraan hij op afbeeldingen is t e herkennen, was oorspronkelijk een zwaard, h e t wapen waarmede Herodes Agrippa I hem in 44 n a Christus liet onthoofden. Toen echter in de 12de eeuw de pelgrimage naar Compostela een steeds grotere omvang kreeg, ging men
& e
Santiago steeds vaker a l s pelgrim afbeelden en werd h e t zwaard vervangen door
CV
een wandelstaf. Er ontstond zelfs een legende, d a t Christus zelf deze
.
W
pelgrimsstaf a a n Santiago zou hebben uitgereikt. (V
bi
Onze afbeelding bevat nog veel elementen u i t de u t r a d i t i e : de apostel wordt
W
i'
r
W
-
. i
O
zwaard vervangen door een (kleine) s t a f en t e r herinnering a a n h e t eervolle
v m a c a
a t t r i b u u t d a t vroeger a a n zijn marteldood herinnerde heeft men deze staf met
r
Ook de omgeving waarin de apostel werd geplaatst, doet niet a a n een
5
pelgrimage denken. Hij s t a a t frontaal afgebeeld, zomaar midden in een
O
landschap, kennelijk niet "op weg". Er i s dan ook geen pad (= caminol aanwezig
x
(U Q)
. i ri
C1
. i
m (U
x L
niet afgebeeld a l s pelgrim, want hoed, fles en reistas ontbreken. Wel i s h e t
' h l
-d
linten versierd.
en een reisdoel, b.v. een s t a d in de verte, i s niet t e zien. In plaats daarvan s t a a t op de voorgrond een grote struik met bloeiende bloemen. Het geheel doet a a n een 19de-eeuwse heiligenprende denken of a a n een
r(
x C
schilderij voor een huisaltaar, maar ook die voorwerpen hebben natuurlijk, mits
o
goed uitgevoerd, hun kwaliteit.
.c.
.A
-
x
ua a
Koos van der Werff
Literatuur:
De gouden eeuw der Vlaamse miniatuur : h e t mecenaat van Filips de Goede / L.M.J. Delaissé e.a.- [Catalogus Brussel/Amsterdaml,- 1969, 96-98. E Schatten van de KoninklUke Biblio theek :ach t eeuwen verluchte handschrift en / a A. Korteweg, C.A. Chavannes-Mazel e.a.- [Catalogus].- Den Haag 1980, 112-113.
X
(U
OPROEPEN
Onze penningmeester zag in de vijf jaar dat hij de financign van ons Genootschap beheert het ledental van ongeveer 80 tot nu ruim 700 toenemen. Wat begon als een eenvoudig boekhoud-klusje groeide in die tijd uit tot een administratie van enige betekenis, waarin, omdat die nog steeds handmatig gebeurt, nog al wat tijd is gaan zitten. Omdat Koos van der Werff ons laat weten zijn functie eind 1991 te willen neerleggen, meent het bestuur dat van die gelegenheid gebruik moet worden gemaakt om onze administratie op neer moderne wijze te voeren, d.w.z. per computer. Wij zoeken daarom een nieuwe P E N N I N G M E E S T E R
im/v)
die over een eenvoudige PC kan beschikken en die wat tijd over heeft om met behulp daarvan m.i.v. 1-1-1992 onze administratie bij te houden. De kosten voor het gebruik van apparatuur, software, printen e.d. worden natuurlijk vergoed. Wie van onze leden neemt hierover contact op met een van de volgende bestuursleden? Koos van der Werff, telefoon: 010-415.73.21 Frank Claessen, telefoon: 076-416689
za 27 apr
-
VOORJAARSVERGADERING eerste LUSTRUM-viering Nederlands Genootschap van Sint-Jacob in de Aula van het Sint-Janslyceum, Sweelinckplein 3, 's-Hertogenbosch. programmaonderdelen: financieel verslag 1990 door penningmeester jaarverslag 1990 door secretaris samenstelling bestuur - lezing door mevrouw Madou over het tympaan van León lunch muziektheaterprogramma door gezelschap Goet ende Fyn Jacobalia in de Sint-Jan U heeft al een uitgebreide uitnodiging voor deze vergadering!
-
Het bestuur heeft HULP nodig voor het 'bemannen' van de WINKEL ! Wie wil ons behulpzaam zijn bij het verkopen van de verschillende artikelen, zoals wenskaarten, ledenlijsten, JACOBSSTAVEN e.d.
H
Graag aanmelden bi j : Frank Claessen, tel. : 076-416689
I
1
OUDE SANTIAGO-GANGERS:
Hieronymus MUnzer (f1460-1606) december 1494 Hieronymus MUnzer werd rond 1460 geboren in Feldkirch (Oostenrijk) en na zijn promotie a a n de medische faculteit van Pavia in 1479 vestigde hij zich als a r t s in Neurenberg. Hij behoorde daar t o t de kring van de humanisten, verlatijnste zijn naam dan ook tot Monetarius e n had naast zijn artsenpraktijk grote belangstelling voor geografie en astronomie. Toen de pest in 1484 in Neurenberg uitbrak, leek het Miinzer beter een lange reis t e maken naar Italil, waar hij "zeer geleerde mensen en heilige plaatsen" bezocht. Over deze tocht zijn wij helaas verder niet gelnformeerd. Toen tien jaar later Neurenberg opnieuw door de pest werd geteisterd, ging Miinzer weer op weg; dit keer met drie vrienden naar Zuid Frankrijk, Spanje en Portugal. In het Latijn schreef Monetarius zijn reisverslag, Itinerarium, over de vele mensen en bezienswaardigheden die hij tegenkwam. Hij verbleef overal maar kort, slechts in een paar plaatsen rustte hij iets langer --enkele dagen-- uit. Het moet een pittige reis zijn geweest, want in 146 dagen, vanaf 17 september 1494 tot 9 februari 1496, bereisde hij het hele schiereiland t e paard of op een muilezel. Waar bevaarbare rivieren waren deed hij enkele trajecten per boot. Praktische berichten, zoals over zijn uitrusting, zijn logies en de veiligheid op de wegen, vond hij blijkbaar niet relevant, want daar lezen we zeer weinig over. W61 had MUnzer grote belangstelling voor kerken en kloosters, landbouw en tuinen. Slechts twee jaar en enkele maanden n a de verovering van Granada op de Moren arriveerde hij in die stad op 22 oktober 1494. Hier verdiepte hij zich in de moorse gebruiken en gewoonten. Op 13 december 1494 kwam Mlinzer vanuit Portugal in Padrón aan, waar hij allereerst de Santiago-kerk bezocht. Hier zag hij bij het hoofdaltaar "een stenen zuil met een soort holte, waarin -zoals men zegt- het lichaam van de apostel heeft gelegen". Nog dezelfde dag kwam hij aan in Santiago de Compostela waas hij genoot van de gezonde lucht en tuinen vol citroen-, sinaasappel, appel-, pruime- en andere fruitbomen. Minder positief i s hij over de bewoners van de stad. "Maar de mensen (en e r zijn daar heel wat morsige en goedkope typen) zijn onopgevoed en zó lui, d a t ze bijna alle landbouw hebben opgegeven en velen leven e r van het exploiteren van de pelgrims". Voor de kerk van Santiago, "gebouwd door Karel de Grote", heeft Miinzer veel bewondering. Enkele details hiervan doen hem even terugdenken aan een kerk in
zijn woonplaats Neurenberg. In de paar dagen die hij in Santiago verbleef, maakte hij twee processies en twee begrafenissen mee. Mateloos ergerde hij zich in de kerk aan "het lawaai veroorzaakt door het gepraat van de mensen, die op die manier maar weinig eerbied tonen voor de apostel". Op 21 december vertrok Miinzer uit Santiago de Compostela om via Mellid (22 december), Puertomarin (24 december), Sarria (26 december), Cebrero (26 december), Villafranca del Bierzo (27 december), Ponferrada e n Rabanal del AvW Camino richting Salamanca verder t e trekken.
Bestelformulier PELGRIMSPAS D i t formulier (of een kopie hiervan) ingevuld sturen naar de penningmeester J.M.A. v.d. Werff, Burgemeester Koningssingel 27, 3042 NK Rotterdam.
De PELGRIMSPAS wordt alleen verstrekt a a n leden van h e t Nederlands Genootschap van Sint-Jacob. De kosten ad f 7,60 dienen contant of bij schriftelijke bestelling per giro/bank a a n de penningmeester voldaan t e worden. De opdracht wordt pas uitgevoerd als de betaling binnen is. Indien het paspoortnummer niet ingevuld is, kan de bestelling niet uitgevoerd worden. De PELGRIMSPAS wordt u binnen een maand toegestuurd. -
AANVRAAG PELGRIMSPAS
............. Naam: ............................................................ S t r a a t : .......................................................... Postcode: ............... Plaats: ................................ Bezorgadres (indien anders dan bovenstaand adres): ............... datum:
PASPOORTNUMMER:
..................................................
DURE R E I S NAAR JERUZALEM
In het Rijksmuseum Het Koninklijk Penningkablnet (Leiden) i s t o t i n 1992 de volgende kleine tentoonstelling t e zien Naar Jeruzalem :de dure r e i s van een mfddeleeuwse graaf. Het geeft een overzicht van de pelgrimstocht die graaf Willem IV van Holland in 1343 maakte naar Jeruzalem en de munten waarmee hij onderweg alle betalingen verrichtte. Het financiële verslag van deze reis, dat bewaard i s gebleven in het Rijksarchief in Zuid-Holland, zijn alle dagelijkse betalingen vermeld, waarbij de gangbare muntsoorten in het Europa van toen worden genoemd. Bij zijn vertrek nam graaf Willem IV een aanzienlijk bedrag a a n goudgeld mee. Toen hij in Milaan aankwam, vroeg zijn gastheer hem diens pasgeboren dochter ten doop t e houden; een duur doopgeschenk zorgde ervoor d a t de bodem van zijn reiskas zichtbaar werd! Ontvoering (losgeld!) en berovingen maakten de financiële problemen van de graaf nog veel groter. Onderweg sloot Willem IV dan ook leningen af en moest daarover woekerrente betalen. Ook kende hij de problemen van het geldwisselen en van het gewicht van het geld. Wat dacht u van een geldlening van 400 kg. l ? Wilt u meer weten en zien over de financiële perikelen van een middeleeuwse (pe1grims)reis: Leiden, Rijksmuseum Het Koninklijk Penningkabinet (tel.: 071120748,Rapenburg 28; museum ingang: Rijksmuseum van Oudheden) tot en met 19 januari 1992. ZOEKERTJE
Ik zoek een tochtgenoot of tochtgenoten om i n 1992 vanuit Nederland naar Vezelay t e lopen. Riet Traa (55 j a a r ) , telefoon 040-551940
NIJMEEGSE VIERDAAGSE
In DE JACOBSSTAF nummer 8 deed ik de volgende oproep deed ik de volgende oproep: Het komend j a a r kent de Vierdaagse van Nijmegen haar 75ste e d i t i e . Natuurlijk heeft een d e r g e l i j k evenement n i e t s t e maken met de camino de Santiago, benevens het t e voet afleggen van een bepaald t r a j e c t , maar misschien b e s t a a t e r b e l a n g s t e l l i n g van binnen- en buitenlandse pelgrims om deel t e nemen aan deze jubileumloop. Ik zou graag de mening van anderen willen horen. Gerard Rijnvos, Daalseweg 1, 6521 GE Nijmegen Inmiddels hebben een a a n t a l lezers hun bereidheid getoond om deel uit t e maken van een groep "Jacobsstaf"-lopers gedurende de Vierdaagse. Het lopersfestijn zal dit jaar plaats vinden van 16 t o t en met 19 juli. Onder de ingeschrevenen bevinden zich pelgrims die a l eens naar Santiago zijn gegaan én lezers die op deze manier kennis willen maken met hen die de lange tocht naar Santiago a l eens hebben voltooid. Verder kan ik u melden dat de zusterorganisaties in de ons omringende landen zijn aangeschreven. Reacties verwacht ik binnenkort. Voorts is het mijn streven om de lopers van de Jacobsstaf t e herbergen i n een heuse Nijmeegse refugio. Gezien het vroege stadium van organiseren kan ik hierover weinig meer berichten. Mocht u belangstelling hebben voor deze loop of heeft u vragen, richt u zich Gerard Rijnvos dan tot mij. telefoon: 080-603899 ZOEKERTJE
Kent iemand MARCEL MARTENS ? Wij z i j n hem tegengekomen op de camping i n Reims. H i j was toen a l ongeveer d r i e weken op weg. Hoe i s het hem vergaan? Marcel woont i n Haarlem. Jos4 Wienk, telefoon: 08360-23054
AGENDA
Vermeld in deze AGENDA worden de volgende activiteiten: (diaHezingen, film-, muziekuitvoeringen, tentoonstellingen e.d. die door anderen georganiseerd worden e n die 'iets' met de pelgrimage naar Santiago de Compostela t e maken hebben, regio-bijeenkomsten van h e t Genootschap etc. Vergissingen e n wijzigingen zijn altlid mogelijk, controleer daarom de gegevens voor u op pad gaat via h e t genoemde adres/telefoonnummer. 17 maart Bijeenkomst regio Friesland, zie p. 16. di 19 maart 20.16 uur Heemstede, Het Oude Slot: Santiago de Compostela, muziek en beeld bij een pelgrimstocht, dia-concert door h e t Ensemble Peregrino e n Conens & van Wiechen. Liederen o.a. u i t Codex Calixtinus (12e E), Cantigas de Santa Maria (13e E) e n Llibre Vermell (14e E ) . v r 22 maart Bijeenkomst regio Oost Nederland, zie p. 16. di 9. april Bijeenkomst regio Limburg, zie p. 17. medio april Amsterdam, Libreria Molinos de Viento 20.00 uur: dia-lezing Kennismaking me t Jacobus en de pelgrimage naar Santiago de Compostela door Conens & van Wiechen. Inl.: 020-247729 (13.0017.00 uur). za 27 apr
Voorjaarsvergadering Genootschap in 's-Herto~enbosch
27 apr tot 30 apr
Wandeling regio Friesland, zie p. 27. Santiago de Compostela tentoonstelling GALICIA NO TEMPO, zie ook p. 14. 1 mei Evermarus-feest in Rutten (Belgie) bij Tongeren. 10-16 mei Santo Domingo de l a Calzada, patroonfeesten van Santo Domingo. 20 mei Tentoonstelling e n voordracht t e Zoutleeuw. Inl.: Vlaams Genootschap van Santiago de Compostela, Sint-Andriesabdij, Zevenkerken B-8200 Brugge. 6- l 4 juni Pamplona, feesten van San Fermin. juni 1991 Vlaams Genootschap organiseert een wandeling langs de GR 128 (Niederstrape) t u s s e n Helshoven en Tongeren. Inl.: SintAndriesabdij, Zevenkerken B-8200 Brugge. 16-19 juli Nijmegen, Vierdaagse, zie p. 38. Santiago de Compostela, Santiago-feesten. Viering Sint-Jacobskerk 25 juli t e Antwerpen, inl.: Vlaams Genootschap van Santiago de Compostela, Sint-Andriesabdij, Zevenkerken B-8200 Brugge. 26-28 juli 1 Congreso Internacional: Camino de Santiago, Via de l a Plata in Zamora. Organisator: Fundación Ramos de Castro para e l Estudio y Promoción del Hombre, Apartado 206, E-49028 Zamora, tel.: (988) 631664. 2-8 augustusEstella, patroonsfeesten. 20-22 s e p t Maastricht, tweede internationale pelgrimsweekend. 6-13 okt Zaragoza, Maria-feesten van El Pilar. oktober Najaarsontmoeting v a n h e t Vlaams Genootschap in Brugge. za 9 nov
Najaarsvergadering Genootschap in Franeker
t o t 19 januari 1992 Leiden, Rijksmuseum Het Koninklijk Penningkabinet: tentoonstelling Naar Jeruzalem :de dure r e i s van een middeleeuwse graaf, zie ook p. 37.
ONS POSTORDERBEDRIJF
Hieronder vindt u een lijst van de verkrijgbare artikelen, elk voorzien v a n een nummer e n de prijs inclusief verzendkosten.
U voldoet h e t totaalbedrag door middel van betaling op Postbank-nummer 616.11.46 t.n.v. de Penningmeester Nederlands Genootschap van Sint-Jacob te Rotterdam onder vermelding van h e t (de) nummer(s) van de dooi u gewenste artikelen. Na ontvangst van h e t bedrag door de penningmeester e n na controle of de aanvrager wel lid i s én zijn contributie heeft betaald, wordt h e t bestelde toegezonden a a n h e t adres d a t op h e t giro-formulier staat vermeld. Alleen bij bestelling van een p e l g r i m s ~ a sdient u gebruik t e maken van h e t bestelformulier op p. 36; uiteraard k u n t u dit formulier kopiëren. Indien u niet per giro betaalt, maar per bank, dient u een lijst van de bestelde artikelen separaat toe t e zenden aan: J.M.A. v.d. Werff, Burgemeester Koningssingel 27, 3042 NK Rotterdam. ARTIKEL Alfabetische ledenlijst Ledenlijst volgens postcode Gebed van pelgrim Stickers (20 s t u k s ) Literatuurlijst Pelgrimspas Correspondentiekaart Rustende Pelgrims Lijst refugio's Tijdschrift DE PELGRIM nummer 10 Tijdschrift DE PELGRIM nummer 11 Tijdschrift DE PELGRIM nummer 12 Tijdschrift DE PELGRIM nummer 13 Tijdschrift DE PELGRIM nummer 14 Tijdschrift DE PELGRIM nummer 16 Tijdschrift DE JACOBSSTAF 1989 nummer Tijdschrift DE JACOBSSTAF 1989 nummer Tijdschrift DE JACOBSSTAF 1989 nummer Tijdschrift DE JACOBSSTAF 1989 nummer Tijdschrift DE JACOBSSTAF 1990 nummer Tijdschrift DE JACOBSSTAF 1990 nummer Tijdschrift DE JACOBSSTAF 1990 nummer Tijdschrift DE JACOBSSTAF 1990 nummer Tijdschrift DE JACOBSSTAF 1991 nummer
PR1JS
f 3,00 f 3.00 f . 2,oo
f 6,00 f 2,00 f 7,60
1 2 3 4 6 6 7 8 9
uitverkocht f 2,oo f 6,00 f 6,00 f 6,00 f 6,00 f w 0 f 6900 uitverkocht uitverkocht uitverkocht uitverkocht uitverkocht uitverkocht f 6,OO f 6,OO f 6,oo
p -
--
-
P " -
UITGEVERIJ CQMS
aeptepuntea v a s t g e l e g d zn één dagboek, Daarvan nzet v e r f r a a a d e vorm.
Met k a a r t e n van de
e l c gewandelde r o u t e en amusant2 i l l u s t e Campostela-ba koopprijs f 3 6 ,
ou
-
Camlno de
O 57 2 , f 2 3 , 5 0
naar de s t e r r e n 3 2 , 5 0 (paperback) (gebonden) - Geschiedenis van een tocht O 3 5 E , f 25,90 O 70 X , f
e3 of r e c h t s t r e e k s t e b x j U á t g c v e r l - j Conce r overmakzng van de v e o r t o ( f 2 , 5 0 voor en 3 , f 5,00 voor dee p o s t g ~ r o r e k e n i n g52 6 1 827 of bankrekenrn 35 8 5 29 522.
r i j Conserve,
S c h a o r l , G22@9-3693
