Ingekomen
- 2 JAN, 2013 Provincie Noord -Brabant
> Retouradres Postbus 1 3 7 2 0 BA
Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport
Bilthoven
Provincie Noord-Brabant T . a . v . m e v r o u w M J . de Boer Postbus 9 0 1 5 1 5 2 0 0 MC 'S-HERTOGENBOSCH
A. van L e e u w e n h o e k l a a n 9 3 7 2 1 MA B i l t h o v e n Postbus 1 3 7 2 0 BA B i l t h o v e n www.rivm.nl KvK U t r e c h t 3 0 2 7 6 6 8 3
3330333 ECL.C ļ g j Q
T 030 2 7 4 9 1 11 F 030 2 7 4 29 7 1
[email protected]
Ons kenmerk 2 0 5 / 1 2 LER A W / m d
Behandeld door
Datum
21 december 2012
Onderwerp
Afleiding voorlopige risicogrenzen (tertiair-butyl)fenol en ad-hoc Interventiewaarde nonylfenol
Arjen Wintersen Laboratorium voor Ecologische Risicobeoordeling T 030 2 7 4 3 5 4 3 F 030 2 7 4 4 4 1 3
[email protected]
G e a c h t e m e v r o u w De Boer, Op uw verzoek hebben wij een voorlopige h u m a n e risicogrens afgeleid voor de stoffen ( 2 - en 4 - ) (tertiair-butyl)fenol voor grond en g r o n d w a t e r . Tevens hebben w i j e e n a d - h o c I n t e r v e n t i e w a a r d e a f g e l e i d v o o r de s t o f n o n y l f e n o l v o o r g r o n d w a t e r . Voor nonylfenol hebben wij reeds eerder dit j a a r een ad-hoc Interventiewaarde voor grond afgeleid. Het verzoek voor de afleiding van de b o d e n g e n o e m d e ad-hoc I n t e r v e n t i e w a a r d e n en r i s i c o g r e n s k o m t v o o r t uit d e a a n w e z i g h e i d v a n in u w p r o v i n c i e . N i e u w e v e r o n t r e i n i g i n g e n d i e n e n i n g e v o l g e a r t i k e l 13 v a n d e W e t B o d e m b e s c h e r m i n g zo v e e l m o g e l i j k o n g e d a a n t e w o r d e n g e m a a k t . Er k u n n e n o v e r w e g i n g e n zijn o m h i e r v a n af t e w i j k e n d o o r een d o e l s t e l l i n g v o o r h e r s t e l t e k i e z e n . Het RIVM d o e t g e e n u i t s p r a a k o v e r d e ( k o s t e n ) t e c h n i s c h e h a a l b a a r h e i d v a n d e m o g e l i j k e s a n e r i n g d o e l s t e l l i n g e n v o o r h e r s t e l . De k e u z e h i e r v o o r w o r d t d o o r de b e v o e g d e o v e r h e i d g e m a a k t o p basis v a n de g e w e n s t e a m b i t i e e n h a a l b a a r h e i d . De a d - h o c I n t e r v e n t i e w a a r d e v o o r n o n y l f e n o l v o o r g r o n d w a t e r is b e r e k e n d op basis v a n de r e e d s b e k e n d e g e g e v e n s o v e r d e e f f e c t e n v a n d e s t o f (zie RIVM b r i e f r a p p o r t 6 0 7 0 9 3 0 0 1 / 2 0 1 2 ) . Deze b e r e k e n i n g g e e f t e e n a d - h o c I n t e r v e n t i e w a a r d e v o o r g r o n d w a t e r v o o r n o n y l f e n o l v a n 3 , 3 u g / l . I n B i j l a g e 1 bij deze b r i e f t r e f t u d e o n d e r b o u w i n g v a n deze w a a r d e . V a n de s t o f t e r t - b u t y l f e n o l w o r d e n z o w e l de para als de o r t h o i s o m e r e n a a n g e t r o f f e n . V o o r p a r a - t e r t - b u t y l f e n o l ( 4 - t e r t - b u t y l f e n o l ) is in 2 0 0 8 een EU Risk A s s e s s m e n t R e p o r t u i t g e b r a c h t . O p basis v a n de i n f o r m a t i e uit d i t r a p p o r t k a n e e n a d - h o c h u m a n e r i s i c o g r e n s v o o r g r o n d w a t e r w o r d e n a f g e l e i d . Deze r i s i c o g r e n s b e d r a a g t : 3 , 1 4 m g / 1 . I n B i j l a g e 2 t r e f t u de o n d e r b o u w i n g v a n d e z e risicogrens.
Pagina l v a n 2
Datum 21 december 2012
De v o o r l o p i g e o r a l e MTR die v o o r de a f l e i d i n g v a n d e z e r i s i c o g r e n s is g e b r u i k t t r e f t u in B i j l a g e 3. V o o r o r t h o - t e r t - b u t y l f e n o l ( 2 - t e r t - b u t y l f e n o l ) is g e e n i n f o r m a t i e b e s c h i k b a a r t e n a a n z i e n v a n h u m a n e risico's. I n B i j l a g e 3 is n a g e g a a n o f d e v o o r l o p i g e o r a l e MTR v o o r p a r a - t e r t - b u t y l f e n o l o o k t o e g e p a s t z o u k u n n e n w o r d e n o p d e o r t h o i s o m e e r . De c o n c l u s i e l u i d t d a t d i t m o g e l i j k is. De b o v e n s t a a n d e r i s i c o g r e n s is d u s v a n t o e p a s s i n g o p de s o m w a a r d e v a n b e i d e isomeren. De r i s i c o g r e n s v o o r t e r t - b u t y l f e n o l is u i t s l u i t e n d g e b a s e e r d o p h u m a n e r i s i c o ' s . G e a d v i s e e r d w o r d t o m bij de v a s t s t e l l i n g v a n e v e n t u e l e d o e l s t e l l i n g e n v o o r h e r s t e l o o k de e c o l o g i s c h e risico's v a n deze s t o f t e b e s c h o u w e n . De s t o f t e r t - b u t y l f e n o l w o r d t in b r i e f r a p p o r t 6 0 7 0 9 6 0 0 1 a b u s i e v e l i j k i n g e d e e l d o n d e r de C 1 0 a r o m a t i s c h e m i n e r a l e o l i e f r a c t i e ( e e n e r r a t u m v o l g t ) . De in h e t r a p p o r t v e r m e l d d e a d - h o c I n t e r v e n t i e w a a r d e v o o r de C 1 0 m i n e r a l e o l i e f r a c t i e in g r o n d w a t e r is n i e t v a n t o e p a s s i n g o p t e r t - b u t y l f e n o l . Ik hoop u hiermee voldoende te hebben geïnformeerd. Vragen over het bovenstaande kunt u richten aan Arjen Wintersen (
[email protected] tel. r
030-2743543). Met v r i e n d e l i j k e g r o e t ,
prof.dr.-ATM. B Brreeuurree H o o f d L a b o r a t o r i u m v o o r Ecologische Risicobeoordeling
Pagina 2 v a n 2
Bijlage 1. Ad-hoc Interventiewaarde grondwater nonylfenol Stofeigenschappen N o n y l f e n o l b e h o o r t t o t d e s t o f g r o e p a l k y l f e n o l e n e n w o r d t v o o r n a m e l i j k t o e g e p a s t als g r o n d s t o f v o o r b i j v o o r b e e l d d e t e r g e n t e n in d e c h e m i s c h e i n d u s t r i e . Tabel 1. Eigenschappen
nonylfenol
CAS n u m m e r
25154-52-3
Bruto formule
C
Molmassa o
1
O p l o s b a a r h e i d bij 2 0 C o
Henry coëfficiënt
1
2 4
0
0,3 Pa 6 mg/L 1 1 , 0 2 Pa
1
mVmol;
20 C 0
4,48
1
Ready b i o d e g r a d a b l e ? 1
H
220,34 g/mol
D a m p s p a n n i n g bij 2 0 C
logK™
1 5
2
NO
European Chemicals Bureau [2002) O p basis v a n b e r e k e n i n g m e t US EPA B i o W i n 4 . 1 0
OH
Afbeelding
1. Structuurformule
nonylfenol
Risicogrenswaarde consumptie grondwater V o o r d e b e r e k e n i n g v a n e e n h u m a n e r i s i c o g r e n s v o o r c o n s u m p t i e v a n g r o n d w a t e r als d r i n k w a t e r w o r d t d e p r o c e d u r e g e h a n t e e r d d i e is g e b r u i k t v o o r d e a f l e i d i n g v a n r i s i c o g r e n z e n v o o r I n t e r v e n t i e w a a r d e n in 2 0 0 1 . In d e p r o c e d u r e w o r d t e e n g r e n s w a a r d e 1
u i t g a a n d e v a n d e dagelijkse c o n s u m p t i e v a n t w e e l i t e r g r o n d w a t e r als d r i n k w a t e r ( é é n l i t e r v o o r k i n d e r e n t o t 7 j a a r ) . Bij deze m a t e v a n c o n s u m p t i e d i e n t d e m a x i m a l e b l o o t s t e l l i n g s d o s i s n i e t t e w o r d e n o v e r s c h r e d e n . V o o r n o n y l f e n o l is in R I V M r a p p o r t 607093001 een voorlopige M T R
n u m a a n
a f g e l e i d v a n 0 , 0 5 0 m g / k g Ig/d ( o r a a l ) .
O p basis v a n b o v e n s t a a n d e g e g e v e n s w o r d t e e n r i s i c o g r e n s v o o r d r i n k w a t e r c o n s u m p t i e a f g e l e i d v a n 1,57 mg/1. H u m a n e risicogrens c o n f o r m
Interventiewaardemethodiek
V o o r d i e t h y l e t h e r is g e e n M T R in g r o n d w a t e r b e s c h i k b a a r . O p basis v a n d e s t o f e i g e n s c h a p p e n u i t T a b e l 1 k a n m e t h e t m o d e l CSOIL e e n a d - h o c r i s i c o g r e n s w o r d e n b e r e k e n d c o n f o r m d e m e t h o d i e k d i e is b e s c h r e v e n v o o r d e a f l e i d i n g v a n r i s i c o g r e n s w a a r d e n v o o r I n t e r v e n t i e w a a r d e n in 2 0 0 1 . Deze h u m a n e r i s i c o g r e n s w a a r d e b e d r a a g t 3,94 mg/1.
1
R I V M rapport 711701023
Risicogrens ecologie In R I V M r a p p o r t 6 0 1 5 0 1 0 1 9 zijn e c o l o g i s c h e r i s i c o g r e n z e n v o o r a l k y l f e n o l e n , w a a r o n d e r n o n y l f e n o l , afgeleid. Het r a p p o r t geeft een M T R u.g/1. In h e t r a p p o r t w o r d e n g e e n S R C
eco
e c o
in g r o n d w a t e r v o o r n o n y l f e n o l v a n 0 , 3 3
- w a a r d e n (Ernstig R i s i c o n i v e a u ) g e g e v e n . D o o r
t o e p a s s i n g v a n e e n a s s e s s m e n t f a c t o r (HC5 n a a r HC50) v a n 10 o p d e MTR w a a r d e , w o r d t een SRC
eco
v e r k r e g e n v a n 3,3 u.g/1.
Gecombineerde ad-hoc Interventiewaarde grondwater De a d - h o c I n t e r v e n t i e w a a r d e is de laagste w a a r d e v a n d e h i e r v o o r b e s c h r e v e n r i s i c o g r e n z e n : 3,3 u.g/1.
Referenties E u r o p e a n C h e m i c a l s B u r e a u ( 2 0 0 2 ) E u r o p e a n U n i o n Risk A s s e s s m e n t R e p o r t 4 NONYLPHENOL (BRANCHED) A N D NONYLPHENOL. O f f i c e f o r o f f i c i a l p u b l i c a t i o n s o f t h e European Communities L - 2985 Luxembourg.
Lijzen J, Baars A, O t t e P, Rikken M , S w a r t j e s F, V e r b r u g g e n E, V a n W e z e l A ( 2 0 0 1 ) T e c h n i c a l evaluation of t h e Intervention Values for Soil/sediment and G r o u n d w a t e r . RIVM r a p p o r t 711701023. RIVM, Bilthoven.
W i n t e r s e n A, Janssen P, V e r b r u g g e n E, Lijzen J ( 2 0 1 2 ) O p t i e s v o o r ' d o e l s t e l l i n g e n v o o r h e r s t e l ' v o o r g r o n d bij C h e m i e - P a c k M o e r d i j k . R I V M r a p p o r t 6 0 7 0 9 3 0 0 1 . R I V M , B i l t h o v e n . V l a a r d i n g e n P v a n , P o s t h u m u s R, Traas T ( 2 0 0 3 ) E n v i r o n m e n t a l Risk L i m i t s f o r A l k y l p h e n o l s and Alkylphenol ethoxylates. RIVM r a p p o r t 601501019. RIVM, Bilthoven.
Bijlage 2. Risicogrens humaan (tertiair-butyl)fenol Stofeigenschappen (Tertiair-butyl)fenol behoort t o t de stofgroep alkylfenolen en w o r d t voornamelijk toegepast als i n t e r m e d i a i r in d e c h e m i s c h e i n d u s t r i e . Tabel 1. Eigenschappen
isomeren
CAS n u m m e r
tert-butylfenol
2-tert-butylfenol ("para")
4-tert-butylfenol ("ortho")
88-18-6
98-54-4
Bruto formule
C Hi O
Molmassa
150.22
1 0
4
D a m p s p a n n i n g bij 2 0 C
5 Pa
O p l o s b a a r h e i d bij 2 0 C
2300 m g / I
Henry coëfficiënt
0 , 1 4 2 Pa
logK
3,23*
3,29
NO
NO
0
0
o w
Ready b i o d e g r a d a b l e ?
2
0,5 P a
1
mVmol;
20 C o
1
1
( G e m i d d e l d e v a n ) e x p e r i m e n t e l e w a a r d e n u i t BUA 2 3 1
2
O p basis v a n b e r e k e n i n g m e t US EPA B i o W i n 4 . 1 0
3
3
610 mg/1
1
0 , 1 2 3 Pa
3
m3Anol;
20 C o
3
3
W a a r d e n u i t EU RAR 2 0 0 8
OH
Afbeelding
1. Structuurformule
4-tert-butylfenol
Risicogrenswaarde consumptie grondwater V o o r d e b e r e k e n i n g v a n e e n h u m a n e r i s i c o g r e n s v o o r c o n s u m p t i e v a n g r o n d w a t e r als d r i n k w a t e r w o r d t d e p r o c e d u r e g e h a n t e e r d d i e is g e b r u i k t v o o r d e a f l e i d i n g v a n r i s i c o g r e n z e n v o o r I n t e r v e n t i e w a a r d e n i n 2 0 0 1 . In d e p r o c e d u r e w o r d t e e n g r e n s w a a r d e 2
u i t g a a n d e v a n d e d a g e l i j k s e c o n s u m p t i e v a n t w e e l i t e r g r o n d w a t e r als d r i n k w a t e r ( é é n l i t e r v o o r k i n d e r e n t o t 7 j a a r ) . Bij deze m a t e v a n c o n s u m p t i e d i e n t d e m a x i m a l e b l o o t s t e l l i n g s d o s i s n i e t t e w o r d e n o v e r s c h r e d e n . V o o r t e r t - b u t y l f e n o l is in Bijlage 3 e e n voorlopige M T R
h u m a a n
afgeleid van 0,1 m g / k g Ig/d (oraal).
O p basis v a n b o v e n s t a a n d e g e g e v e n s w o r d t e e n r i s i c o g r e n s v o o r d r i n k w a t e r c o n s u m p t i e a f g e l e i d v a n 3,14 mg/1. In h e t v o o r l o p i g e a d v i e s in Bijlage 3 w o r d t g e s t e l d d a t d e b e i d e i s o m e r e n v o l d o e n d e v e r w a n t zijn o m b o v e n s t a a n d e w a a r d e t o e t e passen o p d e s o m w a a r d e van de aangetroffen isomeren. H u m a n e risicogrens c o n f o r m
Interventiewaardemethodiek
V o o r t e r t - b u t y l f e n o l is g e e n M T R in g r o n d w a t e r b e s c h i k b a a r . O p basis v a n d e s t o f e i g e n s c h a p p e n u i t T a b e l 1 k a n m e t h e t m o d e l CSOIL e e n a d - h o c r i s i c o g r e n s w o r d e n
2
R I V M rapport 711701023
b e r e k e n d c o n f o r m d e m e t h o d i e k d i e is b e s c h r e v e n v o o r d e a f l e i d i n g v a n r i s i c o g r e n s w a a r d e n v o o r I n t e r v e n t i e w a a r d e n in 2 0 0 1 . Deze h u m a n e r i s i c o g r e n s w a a r d e b e d r a a g t l , 3 4 x l 0
2
mg/1.
G e c o m b i n e e r d e ad hoe risicogrens g r o n d w a t e r (uitsluitend h u m a a n ) De ad hoe r i s i c o g r e n s is de laagste w a a r d e v a n de t w e e h i e r v o o r b e s c h r e v e n r i s i c o g r e n z e n : 3,14 m g / 1 .
Referenties BUA ( 2 0 0 1 ) 2 - t e r - B u t y l p h e n o l - BUA r e p o r t 2 3 1 . G e r m a n C h e m i c a l Society, G D C h - A d v i r o r y C o m m i t t e e o n Existing C h e m i c a l s . EU-RAR ( 2 0 0 8 ) E u r o p e a n U n i o n Risk A s s e s s m e n t R e p o r t p - t e r t - B u t y l p h e n o l CAS N o : 9 8 - 5 4 - 4 Risk a s s e s s m e n t Final a p p r o v e d v e r s i o n . R404 1 2 0 8 E N V H H , Final r e p o r t 2 0 0 8 . -
Bijlage 3
Afleiding ad hoc M T R voor 4-(tertiair-butyI)fenol en 2-tertiairbutylfenol Advies aangevraagd door:
A Wintersen (RIVM/LER)
Datum aanvraag:
01-11-2012
Datum advies:
02-11-2012
Opgesteld door:
PJCM Janssen (RIVM/SIR)
Toetsing:
WC Mennes
Project no. RIVM:
E/607200/14/AW
Inleiding Als gevolg van een grote brand op een industrieterrein te M o e r d i j k is bodemverontreiniging ontstaan. Onder de in bodem aangetroffen contaminanten zijn 4- en 2-(tertiair-butyl)fenol. Om de ernst van deze verontreiniging te kunnen beoordelen is een humane M T R nodig. In het onderstaande wordt een orale M T R afgeleid. Op basis van de H e n r y - c o ë f f i c i ë n t voor de beide isomeren (0,123-0,142 Pa.mVmol) wordt ook een inhalatoire M T R wenselijk geacht.
4-(tertiair-butyl)fenol V o o r deze stof is een E U - R A R beschikbaar ( E U - R A R 2008). De hoeveelheid toxicologische gegevens is relatief beperkt. In een gecombineerde studie in de rat voor subacute toxiciteit en reproductietoxiciteit trad hematotoxiciteit op in de mannetjesdieren bij 200 mg/kg lg/dag N O A E L 60 mg/kg lg/sdag). In een 2-generatiestudie in de rat deed zich verlaging van het gewicht van de eierstokken en bijnieren en atrofie van vaginale epitheel voor in de vrouwtjes bij 200 mg/kg lg/dag ( N O A E L
70 mg/kg lg/dag). De stof veroorzaakte systemische
huiddepigmentatie in de muis. Uit de beschikbare studies komt daarvoor een L O A E L van 103 mg/kg lg/dag. Bruikbare inhalatietoxiciteitsgegevens ontbreken voor 4-(tertiair-butyl)fenol. De beschikbare in vitro genotoxiciteitstudies laten geen eenduidige conclusie toe. De enige beschikbare in vivo studie liet geen effect zien. Overall wordt in de R A R geconcludeerd 4-(tertiair-butyl)fenol beperkt.
De
waarschijnlijk niet
conclusie
in de
RAR
is
genotoxisch dat
een
is. Carcinogeniteitsgegevens
carcinogene
werking
door
de
dat zijn stof
onwaarschijnlijk is ( E U - R A R 2008). Voor herhaalde toediening en voor reproductietoxiciteit concludeert de R A R een N O A E L van 70 mg/kg lg/dag. De minimale Margin o f Safety ( M O S ) voor de algemene bevolking dient 100 te bedragen, geeft de R A R aan. Voor depigmentatie is de overall L O A E L 103 mg/kg lg/dag. De minimale M O S ten opzichte van deze L O A E L is 1050 volgens de RAR.
Voorlopige orale M T R : de L O A E L van 103 mg/kg lg/dag gedeeld door de minimale MOS van 1050 leidt tot orale M T R van 100 (ig/kg lg/dag. Een inhalatoire M T R kan geschat worden met behulp van route-to-route extrapolatie . Het resultaat is 470 ug/m . 3
3
2-(tertiair-butyl)fenol Van deze stof zijn slechts zeer beperkte toxiciteitsgegevens beschikbaar.
Irritatiestudies
wijzen op een sterk irriterende werking op huid en ogen door de onverdunde stof. De 4isomeer heeft eenzelfde werking. Dermaal sensibilisatieonderzoek liet geen effect zien. Het uitgevoerde genotoxiciteitsonderzoek liet ook geen effect zien. Verdere gegevens ontbreken ( B U A 2001). Voor 2-(tertiair-butyl)fenol zijn er onvoldoende gegevens voor een M T R . Gezien de nauwe structuurverwantschap met de 4-isomeer zijn de voorlopige waarden van 100 ug/kg lg/dag en 470 (ig/nr bruikbaar voor de 2-isomeer.
Referenties B U A (2001) 2-ter-Butylphenol -
B U A report 231. German Chemical Society, G D C h -
Advirory Committee on Existing Chemicals. EU-RAR (2008) European Union Risk Assessment Report p-tert-Butylphenol CAS N o : 9854-4 Risk assessment Final approved version. R404 1 2 0 8 E N V H H , Final report 2008
Standaardaannames: ademvolume 20 m'/dag, lichaamsgewicht 70 kg, verhouding orale absorptie versus inhalatoire 100:75.
3
