ZZP 2013 Handboek voor zelfstandigen
tijs van den boomen
U ITGEVERIJ N I EUW E Z IJDS
Reken je praktijk door Op de website bij dit boek, zzp-freelancen.nl, staan schema’s waarmee je je praktijk kunt doorrekenen. Hier kun je ook een gratis e-sample downloaden met vier hoofdstukken uit dit boek. De bedragen in de rekenschema’s zijn afkomstig uit het voorbeeld van de ontwerper in dit boek. Door de bedragen aan te passen stel je een eigen financieel plan op. Aan de orde komen: • Bezittingen • Exploitatie • Liquiditeit • Bezetting • Belasting • Inkomen De cijfers en bedragen in het boek en in de rekenschema’s geven de actuele stand van zaken weer van januari 2013. Belastingen en regelingen worden nogal eens gewijzigd. Voor de laatste informatie kun je terecht op de centrale overheidssite antwoordvoorbedrijven.nl/zzp.
Vooraf
Life is what you choose luidt de kop van een reclame op Coca-Cola-automaten. ‘Voortaan parkeer ik op de plek van de directeur’ is een van de reacties van de hippe jongeman die een blikje omhooghoudt. Andere mogelijkheden die geopperd worden: ‘Ik doe nu mijn stropdas af’ en ‘Ik zeg dat ik vrijdag thuis werk’. Als je ideaal van een vrij leven zo bescheiden is, dan is een eigen zaak misschien een brug te ver. Ondanks de crisis blijft het aantal zelfstandigen groeien, elk jaar beginnen tachtig- tot negentigduizend mensen voor zichzelf. Niet met de ambitie om een groot bedrijf op te zetten, maar als manier om hun talenten in vrijheid te ontplooien. Volgens de Rabobank gaat het om een nieuw type ondernemer: ‘de verpersoonlijking van de netwerkeconomie in Nederland.’ Onderzoeker Arjan van den Born beschouwt hen als ‘de bijen van de kenniseconomie die zorgen voor bloeiende organisaties en groeiende industrieën.’ Het afgelopen decennium nam het aantal zelfstandigen met iets meer dan de helft toe; in sectoren als de zakelijke dienstverlening, de culturele 5
Netwerkeconomie
Vooraf
Zelfstandigen zijn gelukkiger
Erkenning door de Sociaal-Economische Raad (SER)
sector en de bouw was de groei nog sterker. Ook vrouwen, hoogopgeleiden, niet-westerse allochtonen en 45-plussers scoorden bovengemiddeld. De economische crisis heeft geen rem gezet op het aantal zelfstandigen: de groei ging gewoon verder en half 2012 waren er volgens het CBS bijna driekwart miljoen ondernemingen waarin slechts één persoon werkzaam is. Dat is niet helemaal hetzelfde als een zzp’er, een Zelfstandige Zonder Personeel, omdat het CBS bijvoorbeeld ook de zelfstandige boer meerekent en de cafébaas die in zijn eentje werkt, maar de trend is helder: de moderne economie drijft steeds meer op flexibele, gespecialiseerde krachten. Dat is echter maar een deel van de verklaring voor de opmars van de eigen baas: minstens zo belangrijk zijn de drang tot zelfontplooiing en de behoefte aan vrijheid van de zelfstandige zelf. ‘Mensen die een vrij beroep uitoefenen zijn gelukkiger dan mensen die voor een baas werken. Dat verschil is vrij groot. Het hebben van een vrij beroep heeft meer invloed op je geluk dan een hoog inkomen. Vrijelijk over je eigen tijd beschikken, doen wat je wilt, dat is blijkbaar belangrijk.’ Aldus Ruut Veenhoven, hoogleraar Sociale condities voor menselijk geluk aan de Erasmus Universiteit en al ruim dertig jaar onderzoeker op het gebied van geluk en levenskunst. Er is één maar: ‘Je moet natuurlijk wel tegen de onzekerheid kunnen die erbij hoort.’ Ook volgens onderzoek van Princeton University word je gelukkiger door te investeren in ervaringen dan door het najagen van bezit. Nobelprijswinnaar Daniel Kahneman en econoom Angus Deaton analyseerden 450 duizend enquêtes waarin mensen gevraagd werd hoe ze zich voelen. Net als Veenhoven komen ook deze Amerikaanse onderzoekers met een ontbindende voorwaarde: je jaarinkomen moet minstens 75 duizend dollar bedragen, pas daarboven leidt meer geld niet tot meer geluk. In 2010 kregen de kleine zelfstandigen twee eigen zetels in de SER, de Sociaal-Economische Raad. Aan werknemerszijde kreeg FNV Zelfstandigen een officiële plaats aan de onderhandelingstafel, aan werkgeverszijde schoof het Platform Zelfstandige Ondernemers (PZO) aan. Dat was een late erkenning van het economische belang van de kleine zelfstandige, want alle propaganda over small is beautiful ten spijt is de nadruk lang blijven
6
Vooraf
liggen op bedrijven met een hoofdkantoor, een afdeling research en een marketingbudget. Natuurlijk had je altijd al zelfstandigen, maar die bevonden zich aan de rand van de economie en moesten zich in de ogen van de mainstream tevreden stellen met de kruimels. Een eigen praktijk werd vaak gezien als ‘opstapje naar een echte baan’. In werkelijkheid moesten de meeste zelfstandigen er toen al niet aan denken onder een baas te moeten werken, en de meeste gruwen daar onverminderd van. Ook voor veel werknemers was een eigen praktijk al veel langer een heimelijke droom. Want een eigen baas bepaalt zelf wat hij doet, wanneer hij dat doet en voor welke prijs. Nieuw is wel dat zo veel mensen de sprong naar zelfstandigheid wagen en met succes hun lot in eigen hand nemen. Twintigers die al tijdens hun studie beginnen met ondernemen, dertigers die na een paar jaar ervaring in loondienst als zelfstandige de markt opgaan, veertigers die de kans grijpen om hun beste jaren voor zichzelf te gelde te maken, vijftigers en zestigers die geen zin hebben om vroegtijdig te gaan rentenieren en die hun kennis en ervaring inzetten om nog een keer te vlammen. ‘Ik kan me niet voorstellen dat ik nog voor een baas zou werken, dat ik ondergeschikte zou zijn’, zegt Jeroen Smit, schrijver van de besteller over de ondergang van ABN Amro. Acht jaar geleden nam hij ontslag: ‘Dat is een van de beste beslissingen die ik in mijn leven heb genomen. Ik vind het onbegrijpelijk dat nog zoveel goed opgeleide, oudere mensen het willen, werken voor een baas.’ Onder zelfstandigen vind je ook arbeidsongeschikten die een geheel nieuwe weg inslaan, timmermannen die er genoeg van hebben om zich door hun baas te laten verhuren en dat liever zelf doen, hobbyisten die hun kunde en contacten verzilveren, handelaren die met een paar uur per dag op hun zolder werken meer verdienen dan vroeger met lange dagen op de beursvloer, moeders die een deeltijdonderneming starten voor de uren dat de kinderen op school zitten, gehaaide reclamejongens die met tijdelijke allianties de hoofdprijs binnenhalen, postbezorgers die eindelijk hun roeping als acteur durven volgen. Bijna net zo verschillend als de motieven zijn ook de benamingen waarmee zelfstandigen worden aangeduid: eenmanszaken, self navigators, mi7
‘Onbegrijpelijk dat nog zoveel goed opgeleide mensen voor een baas willen werken’
Vooraf
Term freelancer verliest terrein
Naslagwerk
cro-ondernemers, vrijberoepsbeoefenaren, ik-bv’s, eenpitters en natuurlijk freelancers. De laatste tien jaar wint de aanduiding zelfstandige zonder personeel terrein, beter bekend onder de afkorting zzp’er. Deze ambtelijke term stamt oorspronkelijk uit de koker van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid en werd in de bouwwereld gretig overgenomen om de vele bouwvakkers aan te duiden die voor zichzelf begonnen. Het gaf hen een officieel randje, een welkome buffer tegen het predicaat beunhaas. Vandaaruit vond het begrip zowel zijn weg naar de chiquere wereld van de interimmers en consultants, als naar de onderkant van de markt: ook illegale werksters bieden zich tegenwoordig aan als zzp’er. Niet zo vreemd dus dat grappenmakers zeggen dat zzp’er eigenlijk staat voor Zielepoot Zonder Pensioen of voor Zotten Zonder Perspectief. En dat zzp’ers vervolgens liever voluit ‘zelfstandige ondernemers’ genoemd willen worden, of desnoods ‘zelfstandige professionals’. Dit concludeert de ZZP Barometer tenminste op basis van een enquête onder ruim 1.300 zelfstandigen. Tegelijk begon het woord freelancer slijtage te vertonen. In het online computerspel Entropia Universe zijn freelancers de laagste kaste, kleine krabbelaars die geld verdienen met het verzamelen van dierenzweet. En in de folder Present! – hoe presenteer je jezelf als journalistiek ondernemer adviseert de Nederlandse Vereniging van Journalisten (NVJ) haar eigen achterban om zich zelfstandig ondernemer te noemen in plaats van freelancejournalist: ‘De ene term heeft een zakelijke associatie, de andere een sociale.’ Overigens is er ook een tegenbeweging zichtbaar. Op grote billboards langs de snelweg vraagt een groot adviesbureau om ‘Freelance Finance Professionals’. En zo begint de term freelancer, mede door de internationale toepasbaarheid, mogelijk aan een nieuwe toekomst. Desalniettemin hebben de uitgever en auteur van dit boek besloten om de titel Handboek Freelancen – waaronder het al sinds 1996 verschijnt – met ingang van 2011 definitief te veranderen in ZZP – Handboek voor zelfstandigen. Elk jaar verschijnt hiervan een geactualiseerde editie. Dit handboek is een naslagwerk voor startende en ervaren zelfstandigen. Het is een leidraad om een eigen praktijk op te zetten of om een bestaande praktijk door te lichten. Dit boek maakt je vertrouwd met de basisbegrip8
Vooraf
pen van bedrijfsvoering, want verkoopbare kwaliteiten zijn niet veel waard als je niet over een minimum aan verkoopkwaliteiten beschikt. Het handboek behandelt de belangrijkste algemene aspecten van het zelfstandig ondernemerschap, zaken die voor elke eigen baas hetzelfde zijn. Voor specifieke informatie zoals vestigingsvergunningen en vereiste diploma’s kun je terecht bij de Kamer van Koophandel of bij je beroepsvereniging. Een greep uit de onderwerpen in dit handboek: hoe ontwikkel je een krachtig netwerk? Welke eisen stelt de fiscus aan het ondernemerschap? Wie bezit het auteursrecht en wanneer wordt dit overgedragen? Welke stappen kun je ondernemen tegen wanbetalers? Aan welke eisen voldoet een goede offerte? Moet je een eigen website hebben? Wanneer is een verzekering tegen arbeidsongeschiktheid nodig? Is een auto van de zaak voordeliger? Hoe onderbouw je gesprekken met financiers? Laat je niet afschrikken door de omvang en detaillering van dit boek. Het eerste hoofdstuk vat de zelfstandige praktijk in 69 stappen samen (zie de gekleurde pagina’s). Bij elke stap staan verwijzingen naar de verdere inhoud van het boek. Maar je kunt natuurlijk ook de inhoudsopgave gebruiken om díe zaken op te zoeken waarover je op dat moment iets wilt of moet weten. In de startfase is het meestal niet interessant om te weten hoe je ‘overtollig geld’ het beste kunt beleggen. En omgekeerd is de liquiditeit meestal geen probleem als je een aantal jaren bezig bent. Sommige zaken hoef je maar één keer uit te zoeken. Of helemaal niet: als je niet btw-plichtig bent, kun je dat deel gewoon overslaan. Ook auteursrecht en samenwerking in een maatschap zijn niet voor iedereen belangrijk. Als je een enorme weerstand hebt tegen boekhouden, kun je de hele financiële administratie uitbesteden. Dat kost geld en belemmert het inzicht in je reilen en zeilen, maar het kan wel. Tot slot: ondernemen is geen wetenschap. Intuïtie, originaliteit en flair spelen net zo goed een rol als vakkennis, reflectie en financieel inzicht. Een zelfstandige praktijk is geen machine die je van a tot z kunt doorgronden. Het is eerder een levend organisme dat je regelmatig moet voeden, maar dat je tegelijk ook de kans moet geven om zich te ontwikkelen in een richting die je aanvankelijk misschien niet had voorzien.
9
Stappenplan
Vooraf
Poen, pret en prestige
Een goede praktijk past als een tweede huid, zorg dus dat ze meegroeit met je behoeften. Of dat nu het grote geld is, een avontuurlijk leven of inhoudelijke verdieping. Of alle drie.
10
Inhoud
1 Start In 69 stappen een nieuwe praktijk opzetten of een bestaande doorlichten. Ideaal voor de ZZT’er, de Zelfstandige Zonder Tijd. Weet wat je wilt · Verken de markt · Zoek opdrachten · Maak afspraken met je klant · Regel je financiën · Zorg voor zekerheid · Bespaar op belastingen · Timmer je zaak juridisch af · Organiseer je werk 2
15
Ondernemende tijden 29 Zelfstandigen profiteren van de flexibilisering van de economie, ook in turbulente tijden. Mits het goede ondernemers zijn met realistische doelen. Crisis? Welke crisis? · Diensteneconomie · E-lancers · Kennis en ervaring · Wat een ondernemer moet kunnen · Concrete doelen · Nadelen van een eigen praktijk · Het klimmen der jaren · Combinatie met een baan 11
Inhoud
3
De markt op Marketing is de complete communicatie met je markt: wat kunnen klanten van je verwachten. Alle keuzes monden uit in één zin: je marketingformule. Aanbod en doelgroepen kiezen · Het alternatieve marktonderzoek · Marketingprincipes · Persoon & presentatie · Specialisatie · Kwaliteit · Tarief · Gratis? · Werkplek · De formule · Bedrijfsnaam of eigen naam · Huisstijl
51
4
Klanten werven Om opdrachten binnen te halen moet je de boer op en daarbij speelt je netwerk een grote rol. Begin op tijd met je acquisitie, want als de opdrachten teruglopen ben je te laat. Netwerken · Werving · Bestaande klanten binden · Nieuwe klanten benaderen · Website · Twitteren · Mailen · Schrijven · Bellen · Face to face
83
119 5 Contracten Zonder heldere afspraken heb je binnen de kortste keren conflicten. Door de voorwaarden zelf op papier te zetten, houd je bovendien het initiatief. Briefing · De offerte · Algemene leveringsvoorwaarden · Onderhandelen · Ondertekende opdracht · Raamovereenkomst · Auteursrecht regelen · Huwelijkse voorwaarden 6 Het geld Een investeringsbegroting en een exploitatiebegroting volstaan meestal om te weten waar je financieel staat. Een korte handleiding. De grondregel · Investeren · Financieren · Eigen vermogen · Lang vreemd vermogen · Kort vreemd vermogen · Financieringsplan · Winst · Cashflow · Wanbetaling · Declarabele uren
12
145
Inhoud
7 Belastingen 173 Zorg dat de fiscus je erkent als zelfstandig ondernemer, dan betaal je veel minder belasting. Verdiep je dus in de eisen die de Belastingdienst stelt. Bewijs van zelfstandigheid (VAR) · Het urencriterium · Pseudoondernemers · Btw 8
De aangifte Je hoeft niet te wachten op de blauwe envelop met de belastingaanslag. Maak zelf vooraf een schatting, zodat je weet hoeveel je ongeveer netto zult overhouden. Het verzamelinkomen · Aftrekposten · De aanslag · Netto besteedbaar inkomen · Rekenschema’s · Reserveren · Kantoorruimte · Auto
195
9
Risico’s afdekken Ook in slechte tijden moet een zelfstandige voor zichzelf zorgen. Je kunt je verzekeren, maar er zijn meer manieren om risico’s op te vangen. Collectieve verzekeringen · Ziekte · Arbeidsongeschiktheid · Zwangerschap · Persoonlijke financiële planning · Juridisch conflict · Overige verzekeringen
231
10
De boekhouding Een hekel aan papierwerk? Je kunt de boekhouding uitbesteden, maar ook dan is het handig om de principes van de administratie te begrijpen. Basisopzet · Gemengde kosten · Factuur · Automatiseren · Boekhouder
255
11 Rechtsvormen Voor de meeste zelfstandigen is een eenmanszaak de beste rechtsvorm. Voor samenwerkingsverbanden zijn er meerdere manieren om de aansprakelijkheid te regelen.
273
13
Inhoud
Aansprakelijkheid · Vergunningen en diploma’s · Eenmanszaak · Maatschap · Vennootschap onder firma (vof) · Commanditaire Vennootschap (cv) · De natuurlijke personen vergeleken · Besloten Vennootschap (bv) · Stichting · Coöperatieve vereniging 12
Het werk organiseren 291 Zonder praktische inslag is een eigen praktijk lastig te realiseren. Zet je organisatie goed op poten, dan heb je er zo min mogelijk omkijken naar. Bereikbaarheid · Techniek & spullen · Timemanagement · Scheiding werk en privé · Kinderopvang · RSI · Duurzaamheid
13
Combinatie met uitkering Een uitkering kan een springplank naar zelfstandigheid zijn. En omgekeerd kan de bijstand in tijden van crisis een vangnet zijn. AOW · Bijstand · Bbz voor starters · Bbz voor gevestigde ondernemers · Studiebeurs · WIA · WW
14
De toekomst 319 Een praktijk is altijd in beweging, en anders is de buitenwereld dat wel. Houd jezelf en je zaak dus regelmatig tegen het licht en stuur waar nodig bij. Hoe houd je het leuk? · Inhoudelijke ontwikkeling · Meer omzet. Of juist minder? · Klantenbestand doorlichten · Nieuwe doelgroepen · Orderportefeuille · Uitbesteden · Samenwerken · Stoppen
Adressen Literatuur Index Over de auteur
14
307
335 339 343 349
1 Start In 69 stappen een nieuwe praktijk opzetten of een bestaande doorlichten. Ideaal voor de ZZT’er, de Zelfstandige Zonder Tijd.
Weet wat je wilt · Verken de markt · Zoek opdrachten · Maak afspraken met je klant · Regel je financiën · Zorg voor zekerheid · Bespaar op belastingen · Timmer je zaak juridisch af · Organiseer je werk Of je hem nu zzp’er, freelancer of eigen baas noemt, hij is een zelfstandig ondernemer, net als een slager, een fabrikant en een aannemer. Het verschil met andere ondernemers is dat de zelfstandige meestal diensten verkoopt in plaats van producten. Specialistische kennis en ervaring staan centraal, de investeringen in machines, voorraden en gebouwen zijn vaak laag en de start is relatief gemakkelijk omdat weinig of geen vergunningen nodig zijn. Als er al een onderscheid te maken is tussen freelancers en mensen met een eigen praktijk, dan is het misschien dat een freelancer naar zijn klanten toe gaat en dat iemand met een eigen praktijk zijn klanten ontvangt. De freelancer is dan degene die ’s morgens in de spiegel kijkt of hij er professioneel genoeg uitziet, de man of vrouw met een praktijk aan huis kijkt of er
15
Spiegel
Hoofdstuk 1
geen kinderfietsjes of lege flessen in de gang staan waarover de klant, letterlijk of figuurlijk, zou kunnen vallen. De grens tussen een eigen praktijk en een eigen bedrijf is evenmin duidelijk te trekken: een videoproducent met een studio en vijftigduizend euro aan apparatuur wordt meestal een zelfstandige genoemd, een kleine boekhouder met een kantoor heeft een bedrijf. De fiscus hanteert het begrip zelfstandige overigens niet, maar kent alleen ondernemers.
Ondernemingsplan niet heilig
Rekenschema’s
Is het ingewikkeld om een eigen praktijk op te zetten? Het lijkt er wel op als je de dikte van dit boek in aanmerking neemt. Of als je bij een bank of bij de Kamer van Koophandel een model-ondernemingsplan haalt. Maar laat je niet intimideren: het is helemaal niet nodig om je praktijk vast te leggen in een lijvig plan. Meestal is het voldoende om de hoofdlijnen voor jezelf kort op papier te zetten. Een gestructureerde aanpak is belangrijker dan een plan dat in de praktijk toch niet uitkomt. Dat een ondernemingsplan niet heilig is, blijkt ook uit onderzoek van het onderzoeksinstituut EIM. Slechts veertig procent van de tweeduizend onderzochte bedrijven had zo’n plan bij aanvang. Hun winst was niet hoger dan die van de ondernemers zonder plan, wel hadden ze een hogere omzet. In 69 stappen leidt dit hoofdstuk je langs alle aspecten van een zelfstandige praktijk. Je kunt de stappen gebruiken als handleiding om een nieuwe praktijk op te zetten of een bestaande door te lichten. Je kunt er ook een officieel ondernemingsplan mee schrijven. Beperk je tot de punten die voor jou essentieel zijn. Actualiteit is belangrijker dan omvang: stel een plan regelmatig bij, liefst één keer per jaar (zie pagina 319). Elk van de stappen verwijst naar een of meer paragrafen of passages in het boek. Daarmee is dit hoofdstuk tevens een alternatieve inhoudsopgave, die je op een doelgerichte manier door het boek loodst. Bijvoorbeeld naar de schema’s waarmee je de financiën kunt doorrekenen. Uitleg over de samenhang tussen de schema’s vind je op pagina 217. De schema’s staan ook op de website die bij dit boek hoort. Op zzpfreelancen.nl kun je je eigen cijfers invullen, waarna je de schema’s kunt downloaden en opslaan. Schat je kansen realistisch in: vermijd zowel luchtfietserij als zwartgalligheid. 16
Start
Het is onmogelijk om op alles voorbereid te zijn. Als je op alle fronten zekerheid wilt, blijf je jaren bezig met uitzoeken, plannen schrijven en herschrijven. Op die manier blijf je dus op je plaats. Absolute zekerheid en een eigen praktijk gaan niet samen. Elke zelfstandige leert door vallen. En door daarna weer op te staan. En zo verder. Door te beginnen, door naar buiten te treden verken je langzaam je markt en ontdek je wellicht geheel nieuwe markten. Geen papieren marktonderzoek dus, maar actieonderzoek. Zo verken je je grenzen. Forceer jezelf niet, het is belangrijk om lol in je praktijk te houden en enthousiasme uit te blijven stralen. Geloof in jezelf, maar neem geen opdrachten aan die te groot of te complex zijn. Want met een verknalde klus verspeel je je naam. Actie dus, maar wel gericht. Welke doelen stel je je? Welke stappen ga je ondernemen om meer betalende opdrachtgevers te krijgen? Hoeveel tijd en geld ga je daarin steken? In een actieplan neem je de essentie van je praktijk op. Van tijd tot tijd loop je het actieplan na. Heb je de doelen gehaald? En waren de begrote kosten reëel? Zo kun je beoordelen of je nog op schema ligt, of dat het nodig is om je plannen bij te stellen. In plaats van een actieplan kun je ook een mission statement schrijven: een korte samenvatting van de doelen die je wilt bereiken. Zo’n statement moet SMART zijn: Short, Measurable, Achievable, Realistic en Time-bound. Een derde mogelijkheid is een strategie uitstippelen. In dat geval staan niet je doelen centraal, maar de manier waarop je te werk wilt gaan. Als je bijvoorbeeld nieuwe doelgroepen voor kunst wilt interesseren, kunnen artistieke tupperware parties een verrassende ingang zijn. Het uitwerken van plannen is geen rechtlijnig proces waar automatisch de enig juiste oplossing uit rolt. Plannen uitwerken is kiezen. Als je bijvoorbeeld kiest voor een lagere uurprijs dan je concurrenten, beïnvloedt dat de winstverwachting en het aantal klanten dat je moet werven. Soms kom je niet onder een ondernemingsplan uit, bijvoorbeeld als je een lening van de bank wilt. Er zijn veel modelplannen in omloop – onder andere van de Kamer van Koophandel – maar deze zijn niet toegespitst op zelfstandigen. Bovendien komt een invuloefening slecht over.
17
Actieonderzoek
Mission statement
Strategie formuleren
Hoofdstuk 1
Persoonlijk plan
Een ondernemingsplan is een presentatie van je bedrijf en is dus altijd een persoonlijk document. Het is een uitgebreide versie van het actieplan, aangevuld met je persoonlijke gegevens. Laat voorgedrukte standaardwerkjes dus voor wat ze zijn.
18
Start
Weet wat je wilt 1.
Kies een branche die past bij je kennis en ervaring en waar je hart naar uitgaat. Dat is belangrijker dan een branche die op dit moment in de mode is. Maar overdrijf niet: de vraag naar hoefsmeden en loodzetters is beperkt. Zie pagina 38, 57 en 325.
2.
Ken je kwaliteiten als ondernemer. En je tekortkomingen. Geboren ondernemers zijn zeldzaam, leg dus vast welke zwakke punten je wilt verbeteren en welke je ondervangt door taken uit te besteden. Zie pagina 39 en 174.
3.
Leg je doelen vast voor de korte termijn (1 tot 2 jaar) en de lange termijn (3 tot 5 jaar). Een goed hulpmiddel zijn de drie p’s: poen, pret en prestige. Durf te groeien, of het nu in de breedte is of in de diepte. Zie pagina 43, 92, 164 en 323.
4.
Bepaal hoeveel tijd je aan je praktijk wilt besteden. Dat is afhankelijk van je privéleven, maar ook van de vraag of je je ziel en zaligheid kwijt kunt in je werk of dat het vooral een manier is om geld te verdienen. Zie pagina 44 en 170.
5.
Bedenk of je fulltime ondernemer wilt zijn of een ‘hybride ondernemer’ die zijn praktijk uitoefent naast een vaste baan. Bedenk ook of zo’n baan door positieve motieven wordt ingegeven (contacten, verdieping) of door negatieve (angst, status). Zie pagina 48 en 329.
6.
Beslis hoeveel je wilt verdienen, en vooral hoeveel je minimaal moet verdienen gezien je financiële verplichtingen. Zie pagina 41 en 215.
7.
Bedenk of je alleen wilt werken of samen met anderen. En of die anderen bij voorkeur ondergeschikten zijn of gelijkwaardige partners. Zie pagina 330.
8.
Organiseer steun en feedback. Zorg dat iemand je regelmatig een spiegel voorhoudt. Dat kan een ervaren adviseur zijn, een vriend, je partner of een collega-zelfstandige. Zie pagina 46, 75 en 322.
19
Over de auteur
‘Een zelfstandige moet zijn eigen nieuwsgierigheid volgen, niet die van zijn opdrachtgevers.’ Tijs van den Boomen (1960) studeerde bedrijfskunde aan de Technische Universiteit Eindhoven. Als zelfstandig adviseur begeleidde hij startende en gevestigde ondernemers, sinds 1993 werkt hij als journalist voor onder andere NRC Handelsblad, Intermediair, De Groene Amsterdammer en Spiegel Online. Met Geert-Jan Bron stelde hij in 2004 Wij zijn goed samen, een overlevingsgids voor freelancejournalisten. In 2007 publiceerde hij Eigen baas, van dit boek is inmiddels een uitgebreide en herziene editie verschenen. Behalve over ondernemen schrijft Van den Boomen over openbare ruimte, het domein dat zich uitstrekt van snelwegen tot shopping malls en van rotondes tot restgebieden, het territorium van weglopertjes, wegenbouwers en winkelende vrouwen. Hiervan getuigen onder andere zijn publicaties Asfaltreizen, Het land van Lely, De vierkante meter en De Mobiele stad. www.tijsvandenboomen.nl www.allesoverfreelancen.nl
Uitgegeven door: Uitgeverij Nieuwezijds, Amsterdam Fiscale adviezen: Jeep van Laar, De Bilt Check ondernemerschap: Robert van Deursen, Haarlem Omslagontwerp: Studio Jan de Boer, Amsterdam Zetwerk: Holland Graphics, Amsterdam © 1996, 1997, 1998, 2000 Tijs van den Boomen © 2002, 2003, 2004, 2006, 2008 Tijs van den Boomen, Wilma van Hoeflaken © 2010, 2011, 2012, 2013 Tijs van den Boomen ISBN 978 90 5712 377 1 NUR 780 Bij de productie van dit boek is gebruikgemaakt van papier dat het keurmerk van de Forest Stewardship Council (FSC) mag dragen. Bij dit papier is het zeker dat de productie niet tot bosvernietiging heeft geleid. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm, geluidsband, elektronisch of op welke andere wijze ook en evenmin in een retrieval system worden opgeslagen zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Hoewel dit boek met veel zorg is samengesteld, aanvaarden schrijver noch uitgever enige aansprakelijkheid voor schade ontstaan door eventuele fouten en/of onvolkomenheden in dit boek.
