Zware metalen in verpakkingen: vóórkomen en voorkómen. metingen en literatuurstudie. Datum 20 augustus 2011 Status Definitief

Zware metalen in verpakkingen: vóórkomen en voorkómen. metingen en literatuurstudie

Datum Status

20 augustus 2011 Definitief

Definitief | Zware metalen in verpakkingen: vóórkomen en voorkómen. | 20 augustus 2011

Colofon VROM-Inspectie Directie Uitvoering Programma Bodem en Afval Nationaal Nieuwe Uitleg 1 Postbus 16191 2500 BD Den Haag Deze publicatie is te downloaden via: www.vrominspectie.nl

Publicatienummer VI-2011-106

Trefwoorden:

zware metalen, verpakkingen, loodchromaat, heavy metals, packagings, leadchromate, kunststof, plastic.

Pagina 2 van 15


Inhoud

Samenvatting ................................................................................................................ 4 1

Inleiding ........................................................................................................... 5

1.1

Achtergrond ....................................................................................................................... 5

1.2

Doel .................................................................................................................................. 5

1.3

Afbakening ......................................................................................................................... 5

2

Uitvoering/Werkwijze ......................................................................................... 7

2.1

Vooronderzoek ................................................................................................................... 7

2.2

Selectie bedrijven ............................................................................................................... 7

2.3

Selectie producten .............................................................................................................. 7

2.4

Indicatief meten ................................................................................................................. 7

2.5

Fysisch/chemische analyse ................................................................................................... 8

3

Resultaten ........................................................................................................ 9

3.1

Algemeen........................................................................................................................... 9

3.2

Onderverdeling onderzochte verpakkingen per categorie ........................................................ 10

3.2.1

Draagtassen ..................................................................................................................... 10

3.2.2

Productverpakkingen ......................................................................................................... 11

3.2.3

Rollen folie ....................................................................................................................... 12

3.3

Overige constateringen ...................................................................................................... 12

3.3.1

Kratten ............................................................................................................................ 12

3.3.2

Glas ................................................................................................................................ 13

4

Conclusies ...................................................................................................... 14

5

Bijlage RIVM Rapport ....................................................................................... 15

Pagina 3 van 15


Samenvatting

Nagenoeg alle producten die op de markt komen zijn verpakt. In artikel 14 van het Besluit beheer verpakkingen en papier en karton (Bverp) wordt het gebruik van bepaalde stoffen in verpakkingen gereguleerd. Er is een verbod, boven bepaalde grenswaarden, opgenomen voor lood, kwik, cadmium en zeswaardig chroom. Met het Bverp is de Europese richtlijn 94/62/EG betreffende verpakking en verpakkingsafval geïmplementeerd. In dit rapport zijn de resultaten weergegeven van een door de VROM-Inspectie uitgevoerd onderzoek naar zware metalen in verpakkingen en een door het RIVM uitgevoerde literatuurstudie. De VROM-Inspectie heeft het RIVM opdracht gegeven om aan de hand van een literatuuronderzoek een actueel beeld te geven van de feiten rond zware metalen in verpakkingen. Belangrijkste vragen daarbij waren: zijn er nieuwe onderzoeken uitgevoerd op het gebied van zware metalen in verpakkingen en in welke verpakkingen worden deze zware metalen aangetroffen. Uit de studie blijkt dat naast een uitgebreid VROM-Inspectie/RIVM onderzoek in 2002 er weinig andere onderzoeken naar zware metalen in verpakkingen zijn gepubliceerd. Alleen in de Verenigde Straten is de gehele range van verpakkingen regelmatig onderzocht. Daarbij scoorden flexibele doorzichtige PVC verpakkingen en (inkt op) draagtassen slecht. In andere landen zijn er specifiek op bepaalde onderwerpen onderzoeken gedaan. Een beschrijving van de bevindingen van de literatuurstudie is opgenomen als bijlage bij het rapport. Gelijktijdig aan het literatuuronderzoek heeft de VROM-Inspectie in navolging van verschillende (internationale) onderzoeken uit het verleden een onderzoek gedaan naar de aanwezigheid van gevaarlijke stoffen in verpakkingen. Dit onderzoek is in 2010 in de vorm van een landelijk handhavingsproject uitgevoerd. Bij 10 producenten/importeurs/distributeurs zijn ongeveer 200 verschillende verpakkingen getest op de aanwezigheid van de verboden stoffen. Er is met name gekeken naar verkoop- en verzamelverpakkingen van kunststof. Alle 200 verpakkingen zijn indicatief getest met een XRF1. Verpakkingen die niet leken te voldoen, zijn representatief fysisch/chemisch bemonsterd door de KEMA Nederland B.V. Ongeveer 10% van de geteste verpakkingen voldeed niet aan het Besluit. Verpakkingen waar overschrijdingen zijn aangetroffen zijn: draagtassen, productverpakkingen en rollen folie (ten behoeve van de productie van draagtassen). Met respectievelijk foutpercentages van 11%, 15% en 10% toch behoorlijke naleeftekorten. Met name gele folies en draagtassen laten hoge overschrijdingen zien wanneer lood in combinatie met chroom (loodchromaat) als gele kleurstof is toegepast. Loodchromaat geeft een stabiele gele kleur aan het kunststof. Alternatieven zijn beschikbaar maar zijn iets duurder dan toepassingen met loodchromaat. Tegen 4 van de onderzochte bedrijven is bestuursrechtelijk opgetreden, de betreffende verpakkingen zijn van de markt gehaald.

1

XRF staat voor X-Ray Fluorescence. Door middel van laag energetische röntgenstralen kunnen de verboden zware metalen worden gemeten. Pagina 4 van 15


1

Inleiding

1.1

Achtergrond Bijna alle producten die worden gemaakt, vervoerd en verkocht worden verpakt. De verpakking dient verschillende doelen, zoals:  Makkelijk maken van transport;  Bescherming tegen beschadiging;  Bescherming tegen veroudering;  Makkelijk maken van aanbrengen van codes t.b.v. voorraadbeheer etc.  Aantrekkelijker maken bij de verkoop;  Beperken van de kans op diefstal. Op verpakkingen zijn een aantal regels van toepassing. Een van die regels betreft het stellen van een maximum gehalte aan zware metalen in verpakking. Hiermee kan de verpakking in het afvalstadium makkelijker milieuvriendelijk worden verwerkt. Op Europese schaal is dit geregeld in de Europese richtlijn 94/62/EG. In Nederland is dit vertaald in het Besluit beheer Verpakkingen en papier en karton (Bverp van 24 maart 2005). In artikel 14 van het Bverp is een verbod opgenomen voor bepaalde gevaarlijke stoffen. De totale concentratie aan lood, kwik, cadmium en zeswaardig chroom of verbindingen daarvan in een verpakking(scomponent) mag, sinds 2001, maximaal 100 ppm bedragen. De VROM-Inspectie is in Nederland de instantie die bevoegd is om te controleren of aan deze eis wordt voldaan. In 2010 is hiertoe een nader onderzoek verricht.

1.2

Doel In navolging op enkele onderzoeken wereldwijd (zie paragraaf 2.1 Vooronderzoek) is in 2010 een onderzoek gedaan naar de aanwezigheid van zware metalen in verpakkingen met als doel:  

Inzicht krijgen in de naleving van het Besluit; Onder de aandacht brengen en houden van de eisen uit het Besluit beheer Verpakkingen en papier en karton bij de producenten en importeurs.

Met het vooronderzoek is tevens inzicht verkregen in door andere (toezicht)organisaties uitgevoerde onderzoeken naar zware metalen, dit met het doel om beter risico gestuurd toezicht te kunnen houden. 1.3

Afbakening De definitie van een verpakking: alle producten, van grondstoffen tot afgewerkte producten over het gehele traject van producent tot gebruiker of consument, waaronder begrepen wegwerpartikelen, vervaardigd van materiaal van welke aard ook, die als verpakking kunnen worden gebruikt met het oog op het insluiten, beschermen, verladen, afleveren of aanbieden van stoffen, preparaten of andere producten. Er worden ontzettend veel verpakkingen op de markt gezet. Deze zijn te verdelen in 3 verschillende soorten verpakkingen: Pagina 5 van 15


  

Verkoopverpakkingen: verpakkingen die in winkel staan zoals hagelslagdoosjes of spuitbussen voor haarspray; Verzamelverpakkingen: verpakkingen die een aantal verpakte producten bevatten zoals een doos met 12 pakken koffie; Verzendverpakkingen: verpakkingen om een aantal producten of verzamelverpakkingen te vervoeren, zoals een pallet met 1.000 pakken suiker.

In het verleden betroffen de meeste signalen zware metalen in kunststof verpakkingen. Ook ging het meestal over de verpakkingen die bij de consument terecht komen, zoals draagtassen en productverpakkingen. Het project is dan ook als volgt afgebakend:  Alleen verkoop- en verzamelverpakkingen zijn gemeten;  Verzendverpakkingen zijn niet meegenomen;  De nadruk heeft gelegen op kunststofverpakkingen. Bij papier, karton, glas en metalen zal er met name gekeken worden naar de (druk)inkten die gebruikt worden. Er zijn circa 400.000 bedrijven die verpakkingen op de markt brengen. Door aan het begin van de verpakkingsketen te controleren (bij de producenten, importeurs en distributeurs van verpakkingen) is het aantal beter te overzien en kan op een efficiënte wijze nagegaan worden wat het naleefgedrag is.

Pagina 6 van 15


2

Uitvoering/Werkwijze

2.1

Vooronderzoek Voorafgaande aan dit project zijn er reeds verschillende onderzoeken uitgevoerd. Zo heeft het RIVM in opdracht van de VROM-Inspectie al in 2002 een grootschalig onderzoek uitgevoerd naar zware metalen in verpakkingen. 2 Uit de verschillende onderzoeken (van enige jaren geleden) komt naar voren, dat er nog steeds zware metalen in verpakking gebruikt worden. De meeste onderzoeken tonen aan, dat ongeveer 10% van de verpakkingen meer dan 100 ppm (cumulatief) aan zware metalen bevatten. Echter het is moeilijk in te schatten om hoeveel verpakkingen het nu nog gaat. De VROM-Inspectie wilde naast het zelf uitvoeren van onderzoek een actueel beeld krijgen van door andere organisaties uitgevoerde onderzoeken, zodat toezicht meer risico gestuurd kan worden uitgevoerd. Daarom heeft de VROM-Inspectie het RIVM opdracht gegeven een literatuurstudie uit te voeren. Onderzoeken die ná 2002 zijn uitgevoerd en gericht waren op zware metalen in verpakkingen moesten worden geanalyseerd. Belangrijkste vragen daarbij waren: zijn er nieuwe onderzoeken uitgevoerd op het gebied van zware metalen in verpakkingen en in welke verpakkingen worden deze zware metalen aangetroffen. Uit de studie blijkt dat naast het uitgebreide VROM-Inspectie/RIVM onderzoek in 2002 er maar weinig andere onderzoeken naar zware metalen in verpakkingen zijn gepubliceerd. Alleen in de Verenigde Straten is de gehele range van verpakkingen regelmatig onderzocht, Daarbij scoorden flexibele doorzichtige PVC verpakkingen en (inkt op) draagtassen slecht. In andere landen zijn er specifiek op bepaalde onderwerpen onderzoeken gedaan. Een beschrijving van de bevindingen van de literatuurstudie is opgenomen als bijlage bij dit rapport.

2.2

Selectie bedrijven De selectie van bedrijven is gemaakt door middel van internetonderzoek. Via zoekmachines is gezocht op onder andere de termen: “verpakking, producent, importeur, draagtassen etc.……”. De bedrijfscontroles zijn zo veel mogelijk onaangekondigd uitgevoerd.

2.3

Selectie producten De selectie van de te testen verpakkingen werd ter plekke op het bedrijf gedaan. Er werd getracht ongeveer 20 à 25 verschillende (soorten) verpakkingen per bedrijf te testen.

2.4

Indicatief meten Alle verpakkingen zijn ter plekke indicatief gemeten. Dit is uitgevoerd met behulp van een draagbare XRF3. Met de XRF wordt op een indicatieve wijze gemeten. Indien een verpakking ter plekke een overschrijding leek te hebben van de toegestane waarden van zware metalen, is de verpakking (of een gedeelte daarvan) fysisch/chemisch geanalyseerd door de KEMA Nederland B.V. voor een definitieve uitslag. 2

3

RIVM rapport 609021022/2002, MG Mennen et al. Oriënterend onderzoek naar zware metalen in verpakkingen. Onderzoek ten behoeve van de Handhaving van de Regeling verpakkingen. XRF staat voor X-Ray Fluorescence. Door middel van laag energetische röntgenstralen kunnen de verboden metalen worden gemeten. Pagina 7 van 15


2.5

Fysisch/chemische analyse KEMA Nederland B.V. heeft de monsters die een indicatieve overschrijding hadden, fysisch/chemisch geanalyseerd met behulp van AAS4 ten behoeve van een definitieve uitspraak over de gehaltes aan schadelijke stoffen. Indien het monster daadwerkelijk een overschrijding bleek te hebben zijn bestuursrechtelijke acties ondernomen.

4

AAS staat voor Atomaire absorptiespectometrie. Dit is een techniek die berust op de absorptie van elektromagnetische straling door atomen. Pagina 8 van 15


3

Resultaten

3.1

Algemeen Er zijn 10 bedrijven bezocht, waarvan 4 producenten van verpakkingen, 1 importeur/distributeur verpakkingen en 5 winkels/distributiecentra van consumentenartikelen. In totaal zijn bij deze bedrijven 203 verschillende producten getest. Deze producten kunnen weer onderverdeeld worden in de volgende groepen:  Draagtassen;  Folie op rol t.b.v. productie van draagtassen;  Productverpakkingen; o Plastic; o Karton;  Divers. Onder de categorie “divers” vallen allerlei soorten verpakking die niet in de bovenstaande groepen vallen. Te denken valt aan plakband, lijm, binddraad etc. Hiervan zijn de aangetroffen en geteste aantallen dusdanig klein dat het niet zinvol was deze verder apart te vermelden in deze rapportage.

Verdeling categoriën 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0%

getest

doos

draagtas

krat

product verpakking

rol folie

divers

5%

17%

4%

36%

30%

7%

figuur 3-1: verdeling geteste verpakkingen

In totaal voldeed 10% van de onderzochte verpakkingen niet aan het Besluit beheer verpakkingen en papier en karton. De overschrijdingen betroffen met name lood(chromaat) en cadmium. Alle producten die niet voldeden zijn (voor zover mogelijk) van de markt gehaald en van de onderzochte 10 bedrijven hebben er 4 een voornemen last onder dwangsom opgelegd gekregen.

Pagina 9 van 15


3.2

Onderverdeling onderzochte verpakkingen per categorie Bovenstaande resultaten kunnen verder worden uitgesplitst. Er zijn alleen overschrijdingen gevonden bij draagtassen, productverpakkingen en in rollen folie. In onderstaande figuur zijn deze 3 soorten verpakkingen weergegeven. De percentages die fout zijn, zijn op die categorie gebaseerd en niet op het totaal gemeten verpakkingen. De overschrijdingen betreffen lood en cadmium. Daar waar sprake is van overschrijding van lood is dit bij (geel) gekleurde PE kunststoffen in combinatie met hoge concentraties chroom. Dit heeft naar alle waarschijnlijk te maken met de toepassing van het additief loodchromaat aan de kunststoffen. Loodchromaat geeft een stabielere gele kleur aan het kunststof. Alternatieven zijn echter wel aanwezig en worden ook aangeboden door dezelfde leveranciers, maar zijn duurder dan toepassingen met loodchromaat. Daar waar hoge concentraties lood in combinatie met chroom werden gemeten lagen de gemeten percentages ver boven de 100 ppm norm (in de orde van grootte van 40 – 100 maal de norm). Als de resultaten verder uitgesplitst worden in verschillende soorten verpakkingen zien we de volgende verdeling.

percentage fout per categorie 16% 14% 12% 10% 8% 6% 4% 2% 0%

draagtas

productverpakking

rol folie

11%

15%

10%

fout

figuur 3-2: percentages fout per categorie van het totaal aantal geteste producten

Product Fout/aantal getest

Draagtas 4/35

Productverpakking 11/74

Rol folie 6/61

tabel 3-1: overzicht aantal fout geteste producten t.o.v. het totaal aantal geteste producten

3.2.1

Draagtassen Van de 35 onderzochte typen draagtassen voldeden er 4 niet aan artikel 14 van het Besluit. Al deze draagtassen waren geel van kleur. Van deze draagtassen waren er 3 geïmporteerd uit Turkije, 1 draagtas was geproduceerd van een rol folie opgekocht uit een faillissement van een Nederlandse producent van verpakkingen. De herkomst van de rol is niet bekend. De overschrijding betrof in alle gevallen lood.

Pagina 10 van 15


figuur 3-3: een voorbeeld van plastic draagtassen

3.2.2

Productverpakkingen De geteste verpakkingen zijn onder te verdelen in:  Food: de verpakking verpakt voeding en komt al dan niet rechtstreeks in contact met het voedingsmiddel;  Non-food: de verpakking verpakt een product en wordt door de consument mee naar huis genomen. Er is een onderscheid te maken in “gewone” en luxe productverpakkingen; o “gewone” productverpakking: de verpakking wordt thuis vaak meteen weggegooid; o Luxe productverpakking: de verpakking is geschikt om het product na gebruik weer in op te bergen. Van de 74 getest productverpakkingen voldeden er 11 niet aan het Besluit. Deze zijn als volgt onder te verdelen:

percentage fout bij productverpakkingen (per element) 10% 9% 8% 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% 0% Lood Cadmium

Food-verpakking

luxe plastic omverpakking

3%

3% 9%

figuur 3-4: percentage fout per productverpakking (per element [lood/cadmium])

Er zijn in het totaal 42 food-verpakkingen getest en 32 overige verpakkingen. In deze 74 verpakkingen is 4 keer lood aangetroffen en 7 keer cadmium. Het cadmium zit in het doorzichtige plastic,het lood is aangetroffen in de pipings van luxe geschenkverpakkingen (zie figuur 3-5).

Pagina 11 van 15


figuur 3-5: voorbeeld van verpakking met piping (witte rand)

Productverpakkingen zijn verpakkingen die zijn geproduceerd als verpakking voor een (bekend) product. Meestal zijn dit de verpakkingen zoals het in de winkels ligt. Dit zijn zowel food als non-food producten.

3.2.3

Rollen folie Van de 61 onderzochte rollen folie voldeden er 6 niet aan de norm. Alle 6 de rollen waren geel van kleur. De overschrijding betrof in alle gevallen lood.

figuur 3-6: voorbeeld van rollen folie t.b.v. de productie van draagtassen

Een rol folie is natuurlijk geen verpakking, deze zou ook voor andere doeleinden ingezet kunnen worden. De geteste rollen folie waren echter allemaal bestemd voor de productie van draagtassen.

3.3

Overige constateringen

3.3.1

Kratten Ook zijn er 8 kratten getest. In 2 van deze kratten bleek een hoge concentratie cadmium te zitten. Echter, conform een brief van Minister Cramer, d.d. 1 feb. 2010 met als kenmerk DP/2009062217 is het toegestaan om nog kratten met dergelijke waarden in omloop te hebben, mits in een gesloten kringloop. In deze zaak was dat het geval. Pagina 12 van 15


Citaat uit de brief d.d. 1 feb. 2010 met kenmerk DP/2009062217 van Minister Cramer gericht aan het Productschap Dranken: “Het bedrijfsleven zal er voor zorgen dat de afspraken uit het convenant alsnog worden gerealiseerd. Dat betekent dat het bedrijfsleven tot het eind van dit jaar de tijd krijgt om ervoor te zorgen dat de resterende cadmiumhoudende kratten uit de omloop worden gehaald. Aan het einde van 2010 zie ik graag dat het Productschap meedeelt dat er geen cadmiumhoudende kratten meer in omloop zijn.”

3.3.2

Glas In het glas van een wijnfles is indicatief lood aangetroffen. De waarde ligt onder de 200 ppm. Echter in artikel 14, lid 4 wordt gesproken over een uitzondering. Als glas voldoet aan eisen gesteld in Beschikking 2001/171/EG mag er een concentratie lood tot 200 ppm aanwezig zijn. Op deze wijze wordt de toepassing van gerecycled glas makkelijker mogelijk. In dit geval was er dus geen sprake van een overschrijding van de toegestane waarden in de verpakking.

Pagina 13 van 15


4

Conclusies

1. Circa 10% van de geteste verpakkingen voldoet niet aan artikel 14 van het Besluit beheer verpakkingen en papier en karton; het betreft kunststof draagtassen, productverpakkingen en rollen kunststoffolies. In 67% van de gevallen werd de norm voor lood overschreden, en in 33% die voor cadmium. Van de onderzochte 10 bedrijven die verpakkingen produceren of importeren hebben er 4 een voornemen last onder dwangsom opgelegd gekregen vanwege het op de markt brengen van verpakkingen met te veel schadelijke stoffen. 2. Met name gele folies en draagtassen zijn een risico door de toepassing van lood in combinatie met chroom (zeer waarschijnlijk loodchromaat). Loodchromaat geeft een stabiele gele kleur aan het kunststof. Alternatieven zijn beschikbaar en worden ook aangeboden door dezelfde leveranciers, maar zijn iets duurder dan toepassingen met loodchromaat. 3. Verpakkingen die uit het buitenland komen lijken een hoger risico op overschrijding te hebben;  Alle in Nederland geproduceerde verpakkingen bleken aan de eisen te voldoen;  Van de 35 onderzochte draagtassen kwamen er 3 uit Turkije. Die bleken allemaal fout;  12% van de productverpakkingen uit China bleken cadmium te bevatten. In de pipings (zie figuur 3-5) werd soms tevens te veel lood aangetroffen; 4. In zowel glas als kunststofkratten zijn resp. lood en cadmium aangetroffen boven de grenswaarde. Beide verpakkingen zijn uitgezonderd in de regelgeving, waardoor er geen sprake was van een overtreding.

Pagina 14 van 15


5

Bijlage RIVM Rapport

Pagina 15 van 15

Zware metalen in verpakkingen literatuurstudie

RIVM Briefrapport 609021111/2011

RIVM Briefrapport 609021111

Colofon

© RIVM 2011 Delen uit deze publicatie mogen worden overgenomen op voorwaarde van bronvermelding: 'Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM), de titel van de publicatie en het jaar van uitgave'.

E.M. van Putten

Contact: E.M. van Putten Centrum Inspectie-, Milieu en Gezondheidsadvisering [email protected]

Dit onderzoek werd verricht in opdracht van de VROM- inspectie, in het kader van project M/609021/AZ zware metalen in verpakkingen

Pagina 2 van 18


Inhoud

1 1.1 1.2

Inleiding—5 Achtergrond van het literatuuronderzoek—5 Doel—6

2 2.1 2.2

Regelgeving—7 Internationaal kader—7 Vóórkomen en voorkómen van zware metalen in verpakkingen—7

3 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5

Literatuurstudie zware metalen in verpakkingen—9 Werkwijze—9 Handhaving—9 Voedselveiligheid—12 Analysemethoden—12 Hergebruik—13

4

Conclusie—15 Referenties—16

Pagina 3 van 18


Rapport in het kort Het gebruik van de zware metalen cadmium, kwik, chroom en lood in verpakkingen is internationaal al enige jaren verboden, omdat deze stoffen schadelijk zijn voor het milieu. In 2002 is in opdracht van de VROM-Inspectie onderzoek gedaan naar de aanwezigheid van zware metalen in verpakkingen van consumentenproducten. De VROM-inspectie heeft nu gevraagd om aan de hand van een literatuurstudie een actueel beeld te geven van de feiten met betrekking tot dit probleem in internationaal verband. Uit de uitgevoerde literatuurstudie van het RIVM blijkt dat alleen in de VS twee onderzoeken zijn uitgevoerd, die vergelijkbaar zijn met de Nederlandse studie. Net als in het Nederlandse onderzoek scoren in deze studies plastic zakken en doorzichtige folies slecht voor wat betreft het gehalte aan zware metalen Ook zijn enkele kleinschalige onderzoeken gepubliceerd over specifieke verpakkingen, zoals kratten, dan wel onderdelen van verpakkingen, zoals inkt op gerecycled papier. Verdere publicaties over dit soort onderzoeken ontbreken. Wel blijkt dat veel overheden aandacht besteden aan het informeren van producten en importeurs over de eisen aan verpakkingen. Gegevens over handhaving en toezicht op de naleving zijn niet gevonden.

Pagina 4 van 18


1

Inleiding

1.1

Achtergrond van het literatuuronderzoek In Nederland beschrijft het Besluit beheer verpakkingen en papier en karton de eisen van verpakkingen. Met dit besluit wordt voldaan aan de Europese richtlijn 94/62 EG. Diverse eisen en verplichtingen met betrekking tot de productie van verpakkingen zijn vastgelegd. Er worden in het bijzonder eisen gesteld aan de vervaardiging, producthergebruik en terugwinning van de verpakkingen. Uit die eisen volgen enkele verplichtingen. In deze regelgeving staat onder andere, dat het gehalte aan zware metalen verminderd moet worden en uiteindelijk volledig uitgefaseerd moet worden. In de Nederlandse regelgeving is dat opgenomen met de volgende eis: “ De totale concentratie van lood, cadmium, kwik, zeswaardig chroom of verbindingen daarvan in een verpakking of in een verpakkingscomponent bedraagt maximaal 100 ppm-massaeenheden”. Vanaf 1 januari 1998 mogen alleen verpakkingen op de markt gebracht worden die voldoen aan de essentiële eisen. In de Europese Richtlijn wordt gesteld dat een verpakking wordt verondersteld te voldoen aan de essentiële eisen wanneer een verpakking in overeenstemming is met de geharmoniseerde normen. De VROM-Inspectie heeft het RIVM in 2002 gevraagd om een onderzoek te doen naar de stand van zaken met betrekking tot zware metalen in verpakkingen (Mennen et al, 2002). Er is toen een uitgebreid onderzoek gedaan bestaand uit twee delen. Het eerste deel betrof een literatuurstudie gericht op het in kaart brengen van de verpakkingsketen, de hoeveelheden in omloop zijnde verpakkingen en de gehalten aan zware metalen in verschillende soorten verpakkingen. Het tweede deel was een oriënterende pilotstudie naar zware metalen in kunststof verpakkingen in Nederland. Hierbij is gezocht naar een goede werkwijze voor het handhaven van de Regeling verpakkingen en verpakkingsafval. Dit is toegepast op 357 verpakkingen waarvan er 7-8% niet bleken te voldoen aan de eisen. De gebruikte methode bestaat uit een screening met een non-destructieve hand-held XRF, gevolgd door een nauwkeurige chemische analyse van verdachte verpakkingen. De VROM-Inspectie voert in 2010 een ketenproject - Kunststof (verpakking) afval – uit dat er op gericht is de risico’s van de hoeveelheid verpakkingen terug te dringen, de schadelijkheid van verpakkingen in het afvalstadium te beperken, het materiaalhergebruik te stimuleren en de illegale verwijdering van het verpakkingsafval in het buitenland tegen te gaan. De realisatie van het ketenproject is in vier deelprojecten afgebakend, waaronder het deelproject zware metalen in verpakkingen -. Binnen dit project vraagt de VROM-Inspectie aan het RIVM om aan de hand van een literatuurstudie een actueel beeld te geven van de feiten rond zware metalen in verpakkingen. Zijn er nieuwe onderzoeken uitgevoerd op het gebied van zware metalen in verpakkingen? Waar zitten de zware metalen in, wie is verantwoordelijk voor controles en hoe is de controle opzet in verschillende landen? Dit rapport beschrijft de bevindingen van een literatuurstudie naar onderzoeken over zware metalen in verpakkingen sinds 2002.

Pagina 5 van 18


1.2

Doel De VROM-Inspectie wil het gebruik van zware metalen als additieven in verpakkingen terugdringen om het risico op schadelijke gezondheidkundige, milieukundige en arbeidkundige effecten bij de behandeling van verpakkingen in de productie-, transport-, gebruiken afvalfase te beperken. Het RIVM voert hiervoor een literatuurstudie uit naar de beschikbare (recente) publicaties en raadpleegt de kennis in het netwerk. Het RIVM geeft uit de bestudeerde informatie een actueel beeld van de informatie over aanwezigheid van zware metalen in verpakkingen en welke soorten verpakkingen een relatief groot risico vormen om de norm uit het verpakkingenbesluit te overschrijden.

Pagina 6 van 18


2

Regelgeving

2.1

Internationaal kader De Europese commissie heeft een aantal richtlijnen met betrekking tot verpakkingen uitgegeven. Directive 94/62 EG Packaging and Packaging waste en amendement Directive 2004/12/EG zijn momenteel van kracht. Bijlage II bij de Richtlijn 94/62/EG betreffende verpakking en verpakkingsafval bepaalt de essentiële eisen waaraan alle verpakkingen die binnen de Europese Gemeenschap op de markt worden gebracht, moeten voldoen. Die essentiële eisen kunnen als volgt worden samengevat: − Het gewicht en het volume van de verpakking moet worden beperkt tot de minimale hoeveelheid die met het oog op de veiligheid, hygiëne en aanvaardbaarheid voor het verpakte product nodig is. − De schadelijke en andere gevaarlijke stoffen en materialen als bestanddelen van de verpakking moeten tot een minimum beperkt worden ter voorkoming van nadelige effecten − De verpakkingen moeten geschikt zijn voor terugwinning in de vorm van recyclage van materialen, energieterugwinning, compostering of hergebruik. Geharmoniseerde normen zijn opgesteld door CEN, de Europese normalisatie instelling en in Nederland door het NEN zijn overgenomen en gepubliceerd onder de titel: NEN-EN 13428:2004 NL Verpakking - Specifieke eisen voor fabricage en samenstelling - Preventie door reductie aan de bron. Dit document specificeert een procedure voor het beoordelen van verpakking om te waarborgen dat het gewicht en/of volume van het materiaalaandeel minimaal is met gelijktijdig behoud van: 1) functionaliteit in de gehele toeleverings- en gebruikersketen; 2) veiligheid en hygiëne voor zowel product als gebruiker/consument; 3) de aanvaardbaarheid van het verpakte product voor de gebruiker/consument. Dit document specificeert ook de methode en procedure voor het bepalen van de aanwezigheid van de vier zware metalen genoemd in artikel 11 van de Richtlijn 94/62/EG betreffende verpakking en verpakkingsafval en voor het bepalen van de aanwezigheid en het minimaliseren van gevaarlijke stoffen en preparaten indien deze aanwezig zijn in verpakking en waarschijnlijk zullen vrijkomen in het milieu als gevolg van afvalbeheersoperaties.

2.2

Vóórkomen en voorkómen van zware metalen in verpakkingen De Nederlandse regelgeving voorziet met het Besluit beheer verpakkingen en papier en karton er in dat producenten en importeurs verplicht zijn (aanhoudend) preventieve maatregelen te treffen om aan de essentiële eisen zoals geformuleerd in de Europese richtlijn te voldoen. Dit betekent concreet dat de producent op het onderdeel schadelijke stoffen bijvoorbeeld op zoek moet gaan naar goede vervangers van zware metalen en verbindingen hiervan in verpakkingen die de norm overschrijden. Bij hergebruik van verpakkingsmaterialen waarin (normoverschrijdende) gehalten aan zware metalen zitten, moet de producent voor de productie van nieuwe verpakkingen alert zijn dat de norm niet wordt overschreden. Bij hergebruik (recycling) van Pagina 7 van 18


verpakkingsmaterialen ontstaat het risico van een diffuse verspreiding van zware metalen in (nieuwe) productverpakkingen. Dit is vooral te verwachten in open en niet gecontroleerde ketens. Meer algemeen zal de producent moeten streven naar een minimalisatie van de gehalten aan zware metalen en hun verbindingen. Dit is te bereiken door het gebruik van vervangende additieven in verpakkingsmaterialen, van alternatieve verpakkingsmaterialen, toepassing van andere ontwerpen en het gebruik van betere fabricage technologieën. Er zijn diverse voorbeelden van verpakkingen te geven waarbij zware metalen en hun verbindingen in het verleden (grootschalig) zijn toegepast: − Glas-in-lood. − Gekleurd glas. Alle vier de metalen zoals genoemd in de regelgeving komen hiervoor in aanmerking. − Gekleurd plastic. Lood (-chromaat) en cadmiumzouten geven allebei kleuren variërend van rood naar oranje en geel. − Warmte - en UV stabilisatoren in kunststoffen zoals PVC .Gaat om cadmium en lood verbindingen waarvoor inmiddels een verbod voor geldt − Blik met loodsoldeer − Inkten. Betreft de toepassing van zware metalen in verbindingen voor pigmenten, maar ook zware metalen die als natuurlijke achtergrond in oliën voorkomen. Voor de meeste van deze voorbeelden geldt dat de toepassingen niet meer zijn toegestaan.

Pagina 8 van 18


3

Literatuurstudie zware metalen in verpakkingen

3.1

Werkwijze Het RIVM heeft de beschikking over diverse wetenschappelijke literatuur databases. Via software pakketten zoals Scopus en Picarta kunnen wereldwijd databases doorzocht worden. Scopus is een grote database van abstracts, peer-reviewed literatuur en web bronnen van Elsevier. Deze wordt dagelijks bijgehouden door allerlei internationale bibliotheken. Met PiCarta heeft het RIVM toegang tot de bibliotheekautomatisering van Nederland met boeken en tijdschriftartikelen. Scientific Web Plus is een database van Thomson Reuters. Hiermee wordt het internet afgezocht met een meer wetenschappelijke view vergeleken met standaard search-engines zoals Google. Het terug vinden van wetenschappelijke onderzoeken is eenvoudiger dan het terugvinden van handhavingacties van overheden. Niet alle overheidsinstanties zullen overgaan tot een wetenschappelijke rapportage van de handhavingresultaten. Daarom zijn via internet zoek opdrachten uitgevoerd naar andere Europese handhavinginstanties. Ook binnen het RIVM netwerk is gezocht naar kennis op het gebied van zware metalen in verpakkingen. Binnen de verschillende databases is gezocht naar “zware metalen” en “verpakking”. Dit is over het algemeen gedaan in het Engels maar ook in Nederlands, Frans Duits en Spaans. Uiteindelijk komt er uit de literatuurstudie een viertal aandachtsgebieden naar voren: handhaving, voedselveiligheid, analysemethoden en hergebruik.

3.2

Handhaving In de Europese landen zijn diverse overheidsinstellingen verantwoordelijk voor de handhaving van de grenswaarde van zware metalen in verpakkingsmaterialen. In allerlei talen wordt de regelgeving op websites getoond. Of een land aan de regelgeving voldoet wordt daarmee niet duidelijk. Het Europarlement heeft de regelgeving aangenomen op een aantal voorwaarden. Van de Europese commissie wordt verwacht dat deze de gevolgen van de regelgeving nauwkeurig volgt. Dat gebeurt op verschillende manieren. De commissie rapporteert uiteindelijk zelf terug naar het parlement. Diverse instituten hebben rapportages gemaakt voor de Europese commissie. Van landen buiten Europa is redelijk wat Amerikaanse literatuur gevonden. Nederland In Nederland heeft de VROM-Inspectie in 2003, 2005, 2007 en 2008 als verantwoordelijk toezichthouder en handhaver onderzoek gedaan naar verpakkingen en naar zware metalen in verpakkingen. In 2003 zijn enkele groothandels en distributiecentra bezocht. Hierbij zijn slechts twee overtredingen geconstateerd. In 2005 is gereageerd op een melding van de Belgische overheid over bedrukte broodzakken. Deze zijn in Nederland echter niet gevonden. In 2007 zijn door de VROM-Inspectie samen met de VWA (Voedsel en Waren Autoriteit) onderzoeken gedaan naar levensmiddelen verpakkingen. Hierin zijn geen overschrijdingen van zware metalen aangetoond. In 2008 is het Europese kampioenschap voetbal aanleiding geweest voor het controleren van Oranje producten. Pagina 9 van 18


Of dit soort onderzoeken in andere landen ook uitgevoerd wordt is moeilijk te achterhalen In de openbare literatuur zijn geen rapporten gevonden. Andere Europese landen In België draagt de Federale Overheidsdienst Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu de verantwoordelijkheid voor naleving van de regelgeving. De Federale Milieuinspectie vermeldt op de website dat ze controleren op zware metalen in verpakkingen. Op deze site zijn geen resultaten van deze controles gevonden (http://www.health.belgium.be/eportal). In Engeland is het Department for Business, Enterprise and Regulatory Reform (BERR) verantwoordelijk voor de verpakkingreglementen. Voor de handhaving zijn de departementen van locale overheden verantwoordelijk. In Frankrijk en Duitsland zie je dit zelfde beeld. De deelstaten zijn verantwoordelijk voor het handhaven. Er is geen literatuur gevonden die leidt tot inzicht in de handhaving door deelstaten. In Frankrijk is de Conseil National d’embellage een gemeenschappelijke instelling van overheid, producenten en andere belanghebbenden op het gebied van verpakkingen. Op de website zijn verpakkingen te zien die grote verbeteringen hebben ondergaan. Over het algemeen gaat het om gewichtsreductie maar ook verbetering van materialen. Over zware metalen is niets terug gevonden. EU De Europese Commissie heeft een aantal onderzoeken uitgezet naar de gevolgen van de regelgeving. Zo heeft GHK (2006) een onderzoek gedaan naar de financiële gevolgen van de regelgeving. Vanwege de complexiteit van de markt en het ontbreken van een goede beschrijving van de markt voor de invoering, is het niet mogelijk deze gevolgen in beeld te brengen. Arcadis heeft een onderzoek gedaan naar de naleving van de essentiële eisen in de regelgeving. Dit onderzoek heeft een veel breder kader dan het onderzoek specifiek naar de zware metalen en hun verbindingen in verpakkingen. Er worden geen specifieke resultaten met betrekking tot het gehalte metalen in verpakkingen vermeld. (Arcadis, 2009) Verenigde Staten In de Verenigde Staten hebben 19 staten weten regelgeving, die de verkoop of de verspreiding van verpakkingen met (bewust toegevoegd ) cadmium, lood, kwik of hexavalent (zeswaardig) chroom verbieden. Mochten de metalen toch aanwezig zijn, dan mag de somconcentratie in het product niet boven de 100 ppm komen. Ook is in de Amerikaanse wetgeving opgenomen dat het pas strafbaar is als de metalen bewust zijn toegevoegd. Op deze twee laatste punten ligt de wetgeving dus iets anders dan in Europa. De Toxics in Clearinghouse (TPCH) is opgericht door de Coalition of Norteastern Governers (CONEG) in 1992 om de staten te helpen met de uitvoering van de wetgeving op het gebied van verpakkingen. TPCH onderzoekt verpakkingen namens de 19 staten. Hiervoor heeft zij financiën ontvangen van U.S. Environmental Protection Agency (EPA). Het eerste rapport hierover verscheen in 2007 en beschrijft de resultaten van het testen van 355 verpakkingen tussen oktober 2005 en februari 2006. De testen zijn in 2008 voortgezet en dat resulteert in een tweede rapport in juni 2009. Hierin staan de testen van 409 verpakkingen.

Pagina 10 van 18


Het eerste rapport (2007) beschrijft de testen van 355 verpakkingen volgens dezelfde methode die het RIVM enkele jaren eerder heeft toegepast. De nondestructieve test van een handheld XRF is gebruikt om alle verpakkingen te meten. In de 355 verpakkingen zijn 57 overschrijdingen geconstateerd van de grenswaarde van 100 ppm van één van de beschreven elementen. Met deze screening kan er nog geen uitspraak gedaan worden of de verpakkingen aan de wet voldoen. Daarvoor moet ook aangetoond worden dat de elementen bewust toegepast zijn en dat de som van de elementen de 100 ppm niet overschrijd. Twee soorten verpakkingen zorgden voor het grootste deel van de overschrijdingen: 1. De flexibele doorzichtige PVC verpakkingen: Dit betrof 41 flexibele PVC verpakkingen van in totaal 57 falende verpakkingen. Van 24 verpakkingen overschreed het cadmiumgehalte de grenswaarde van 100 ppm. Deze verpakkingen trof men vooral aan bij goederen zoals textiel, cosmetica, speelgoed en dierbenodigdheden 2. Inkt en kleurstoffen van plastic boodschappen tassen. De hoogste lood concentratie is gevonden in een plastic tas. Hierin zat ongeveer 1 % lood op basis van gewicht (ofwel 10.000 milligram per kilogram = 10.000 ppm-m). Deze hoge concentratie kan men verklaren vanwege de hoeveelheid pigment en het relatief lage gewicht van de plastic tas. TPCH heeft de bedrijven erop aangesproken dat hun verpakkingen niet voldoen. De meeste bedrijven reageerden ontkennend. Ze konden analyseresultaten laten zien waarmee de producten wel voldeden. Eén van de verklaringen die het rapport geeft, is dat bedrijven die productverpakkingen op de markt brengen zelf niet weten dat de productie van de verpakking vaak verandert en dat deze kennis niet goed gedeeld wordt. Een andere verklaring is dat er verkeerde testen zijn toegepast. In de voedingsmiddelen industrie en de speelgoed branche zijn testen gebruikt met het oogmerk om de uitloging van (zware) metalen uit producten vast te stellen. De uitkomsten van deze testen zeggen echter niets over het gehalte aan zware metalen in de productverpakking. De metingen van TCPH van 2008 zijn iets anders opgezet. Er is nadrukkelijk gekeken in de sectoren die in 2006 slecht scoorden en er is onderzoek gedaan naar producten die niet zo goed vertegenwoordigd waren in de eerste test. In deze aanpak heeft TCPH bewust geen representatieve steekproef nagestreefd. In die twee jaren lijken er wat verbeteringen op te treden. TPCH vermoedt dat de eerdere aandacht die hun metingen gekregen hebben, er voor gezorgd heeft dat de producenten/ verspreiders bewuster zijn geworden van de regelgeving. Dezelfde twee productgroepen - de geïmporteerde flexibele PVC verpakkingen en de inkten en kleurstoffen op plastic tassen - komen weer slecht uit de testen. Daarnaast scoort soldeer in elektronica zeer slecht. TPCH controleerde 409 verpakkingen, dit leidde tot 628 verpakkingscomponenten. Dit keer werden 58 producten afgekeurd. In papier is geen enkele overschrijding aangetoond, in de inkt op papier wel. Daarin is voornamelijk chroom aangetoond. De XRF kan echter geen onderscheid maken tussen Cr III en Cr VI. De XRF heeft verder een hoge concentratie kwik aangetoond in inkt op een plastic verpakking. De grootste overschrijding is aangetoond in loodsoldeer in een elektronisch circuit. Hoe dit als verpakking is toegepast, wordt niet beschreven. Opvallend is verder dat de helft van de flexibele PVC verpakkingen (37 van de 71) een overschrijding vertoont, in alle gevallen van cadmium. Sommigen zowel cadmium als lood.

Pagina 11 van 18


3.3

Voedselveiligheid De voedingsindustrie is al veel langer bezig met de chemische samenstelling van verpakkingen. In deze bedrijfstak is er extra regelgeving in verband met voedselveiligheid. Al jaren worden onderzoeken gedaan naar de migratie van allerlei stoffen. Zware metalen zijn daar een onderdeel van. Men is zich er van bewust dat de verpakking het voedsel moet beschermen en inkten worden dan ook zelden aan de binnenkant gebruikt. Waar men zich minder van bewust is volgens Ki-Cheol Kim (2008), is dat inkt aan de buitenkant ook door schuren, breken of diffusie in het voedsel kan komen. Voor de bepaling van de uitloging van zware metalen en hun verbindingen naar voedselproducten zijn diverse testen beschikbaar. Ki-Cheol Kim (2008) bepaalden de concentraties zware metalen in snoepverpakkingen. In tien van de 92 verpakkingen hebben zij lood aangetroffen in concentraties van 100 tot 6400 mg/kg. Dit komt uit de inkt op de verpakkingen. Het betreft dan zeer kleurrijke groene en gele kleuren. Als de loodconcentraties hoog zijn geldt dat ook voor de chroomconcentratie ( 1371430 mg/kg). Chroom is aangetoond als Cr.

3.4

Analysemethoden De analysemethoden voor het bepalen van zware metalen in verpakkingen worden in de literatuur behandeld en beschreven. Ook in het rapport van 2002 van het RIVM was dit een belangrijk onderdeel. Er zijn erg veel verpakkingen op de markt en door de grote matrixverschillen zijn er ook meerdere methoden nodig om tot de juiste waarde te komen. Het analyseren van verpakkingen op zware metalen is in de voedselindustrie gebruikelijk. Voor andere verpakkingen is dit pas in de afgelopen tien jaar ontwikkeld. De analyselaboratoria hebben zelf onderzoeken verricht. In Nederland is in 2000 een norm gepubliceerd, te weten NPR CR 13695-1:2000. Deze norm beschrijft onder andere testen analysemethoden ter bepaling van het gehalte en de uitloging van zware metalen in verpakkingen en verpakkingscomponenten. Hierin zijn drie categorieën onderscheiden: − methoden die de industriesector zelf als kwaliteitscontrole gebruiken − methoden die niet-industriële laboratoria (bv inspecties onderzoekslaboratoria) gebruiken − uitloogmethoden. De norm geeft per verpakkingsmateriaal in de bijlagen suggesties van test en analysemethoden om zware metalen in verpakkingen te bepalen. In hoofdstuk 11 van de norm staat dat er behoefte is aan standaardisatie van de methoden. Dit heeft betrekking op de monstervoorbehandeling en de testen aan statistisch representatieve monsters van verpakkingsmaterialen, bemonsteringsmethoden van individuele verpakkingseenheden, bemonstering preparatie en testen van monsters voor de beoordeling van de emissie en de uitloging van zware metalen uit de verpakkingsmaterialen en de ontwikkeling van referentiematerialen. De aanbevolen analysemethoden onderscheiden zich vooral op de monstervoorbehandeling (of het ontbreken hiervan) en de analysetechniek. Er bestaat een non-destructieve XRF methode. Dit wil zeggen dat er bij de analyse geen monstervoorbehandelingen worden verricht die tot aantasting van de integriteit van het te onderzoeken verpakkingsmateriaal kan leiden. Het grote voordeel is dat de samenstelling van de totaalgehalten van een groot aantal elementen in zeer kort tijd (circa 15 minuten) is vast te stellen. Beperkingen zijn Pagina 12 van 18


er in de prestaties van de systematische en toevallige afwijkingen. Deze kunnen niet alleen verklaard worden bij de keuze van de analysetechniek maar ook door de mate van homogeniteit (of heterogeniteit) van het verpakkingsmateriaal en methode van voorbehandeling om de monsters optimaal te kunnen analyseren. Indien er bijvoorbeeld een dunne laag metaalhoudende verf op een product zit, kan het gehalte metalen overschat worden omdat de XRF deze dunne laag detecteert. TPCH heeft een analysemethode gebruikt waarin deze techniek is toegepast in 2006 en 2008 (zie hoofdstuk 3.2). TPCH beschrijft enkele EPA methoden waarmee een verpakking volledig gedestrueerd wordt om de metalen te kunnen ontsluiten. Hiermee worden veel hogere overschrijdingen geconstateerd. Jo en Jeong (2007) onderzochten voor de Koreaanse papier en pulp industrie verschillende manieren om zware metalen in verpakkingspapier te bepalen. Ze bestudeerden extractie, migratie en destructie methoden. De destructiemethode gaven de hoogste meetwaarden voor lood en chroom. De andere elementen bleven onder de detectielimiet. Guadagnio (2001) beschrijft de ontwikkeling van een analysemethode voor het meten van de zware metalen in glas. Er zijn al grote studies geweest naar lood, cadmium en kwik maar hexavalent chroom is een moeilijke stof. In deze studie van 2001 wordt beschreven hoe toch chroom 6 ontsloten kan worden zodat een analyse mogelijk is. Onderzoekers in Argentinië hebben een nauwkeurigere methode voor cadmium gevonden om voedselverpakkingen te controleren. De aanleiding is dat voedselverpakkingen een grote doorloop hebben en dat met verbranden en storten er nog steeds veel milieuschade ontstaat. De nieuwe analysemethode bevat bij de monstervoorbehandeling onder andere een preconcentratie stap. De resulterende meetoplossingen analyseert men vervolgens met een (snelle) AAS techniek.

3.5

Hergebruik Papier In papier, dat als verpakkingsmateriaal is bestemd, worden geen zware metalen toegepast. Door met inkt erop te drukken komen wel lage concentraties op de verpakking terecht. Via recycling van papier is het mogelijk dat de concentratie zware metalen in de loop der jaren oploopt. De zware metalen zitten weliswaar in lage concentraties in inkt maar als dit er niet wordt uitgewassen, kunnen er toch aantoonbare niveaus optreden. Cieplinski (2004) heeft in Poolse papieren verpakkingen gekeken naar de vier zware metalen. In gerecycled papier lopen de concentraties op vergeleken met papier gemaakt van “ virgin” pulp. Dit komt volgens de onderzoekers door de toegepaste inkten op gebruikt papier. In 100 samples die Cieplinski bekeken heeft, kwamen de concentraties niet boven de 30 ppm (waar 100 ppm in Polen is toegestaan). Ook in Spanje is er onderzoek gedaan naar gerecycled papier. AIDIMA , Furniture, Wood and Packaging Technology Institute onderzocht 63 papieren die voor verpakkingen bestemd waren. De chemische analyse van de zware metalen was niet het hoofddoel van het onderzoek. Het papier is onderzocht op een breed scala aan stoffen. De testen die hiervoor gebruikt zijn (EN12497 en EN 12498) zijn gevalideerd voor verpakkingen die met voedsel in contact kunnen Pagina 13 van 18


komen. De methoden gaan uit van de chemische analyse van metalen in een waterige oplossing. Dit zegt waarschijnlijk weinig over de gehalten zware metalen in het papier als geheel. Geen enkel papier bevatte cadmium boven de detectiegrens. Op diverse monsters werd kwik aangetoond en dit gehalte komt gemiddeld op 0,48 ppm. Kunststof kratten Op de regelgeving voor zware metalen in verpakkingen is een uitzondering gemaakt voor kratten en pallets (derogation for plastic crates and plastic pallets). In kratten en pallets komen hoge concentraties zware metalen voor maar omdat deze jarenlang herbruikbaar zijn, is het gebruik ervan nog toegestaan. Van de kratten moet wel worden bijgehouden dat ze ook werkelijk terug gebracht worden, zodat sprake is van een gesloten keten. Voorwaarde was dat bij recycling 20% nieuw materiaal gebruikt wordt. Dit uitstel was geldig tot maart 2009. BIO intelligence service onderzocht voor de Europese commissie hoe de situatie was en rapporteerde dit in september 2008. Ongeveer 33% van de 1,5 miljoen drankkratten in Europa bevat nog zware metalen boven de limiet van 100 ppm. BIO intelligence adviseert de Europese Commissie om de uitzondering voor kratten en pallets te verlengen omdat de milieuschade niet groot is. Als de kratten verboden worden levert dat een grote vervuilende afvalstroom op.

Pagina 14 van 18


4

Conclusie

Sinds 2002 zijn er slechts enkele onderzoeken gerapporteerd naar zware metalen in verpakkingen. Alleen een rapport over onderzoeken van TPCH geeft een status weer van de situatie in de VS. Omdat deze onderzoeken enkele jaren achter elkaar uitgevoerd zijn, geven ze een duidelijk beeld en een trend. In 2006 zijn door TPCH in de 355 verpakkingen 57 overschrijdingen geconstateerd van de grenswaarde van 100 ppm van één van de beschreven elementen. In 2008 is bewuster gekeken naar productgroepen die in 2006 slecht scoorden. In 409 verpakkingen werden 58 (deel)producten afgekeurd. Evenals in de RIVM studie van 2002, scoren de flexibele doorzichtige PVC verpakkingen en de inkt op draagtassen slecht. Door de onderzoeken worden de producenten of meestal de importeurs wel weer herinnerd aan de regelgeving. In Amerika leidde de aandacht tot verbeteringen na twee jaar. Een groot risico blijft dat de verpakkingen in de loop der tijd van producent veranderen waardoor de samenstelling verandert. In andere landen zijn dit soort onderzoeken niet uitgevoerd of niet openbaar gemaakt.

Voedselveiligheid Uit de literatuurstudie blijkt dat er (slechts) één artikel is gevonden over de samenstelling van zware metalen in snoepverpakkingen. Hierin lichten de onderzoekers toe dat lood en chroom de kritische zware metalen zijn. Het artikel geeft aan dat het chroom als Cr VI is aangetoond. Helaas is niet goed aangegeven welke analysemethoden hiervoor zijn gebruikt. Bij het RIVM is bekend dat deze analyse zeer lastig is en daarom veel deskundigheid vergt. De gehaltebepaling van Cr III en totaal chroom daarentegen is beduidend minder lastig uit te voeren. Analysemethoden Het standaardiseren van de monstervoorbehandeling is door de diversiteit van de verpakkingen geen eenvoudige opgave. De daarop volgende analyse is daar sterk van afhankelijk. Door met een XRF een screening uit te voeren kan een handhaver een grote hoeveelheid producten bekijken en selecteren voor definitieve analyse. Hergebruik Het hergebruik van materialen kan een risico met zich meebrengen omdat schadelijke stoffen zich kunnen ophopen. Zo blijkt volgens onderzoek het kwikgehalte in gerecycled papier langzaam op te lopen. Er zijn veel instituten in diverse landen die de producenten van verpakkingen vertegenwoordigen. Deze proberen de producenten zo goed mogelijk op de hoogte te houden van de regelgeving. Zware metalen in verpakkingen is dan slechts een klein item. Het is één van de vele eisen waaraan voldaan moet worden. Het voldoen aan de essentiële eisen is een continu proces waarin verpakkingen lichter, beter bewerkbaar en minder schadelijk voor het milieu gemaakt worden.

Pagina 15 van 18


Referenties

Regelgeving RICHTLIJN 94/62/EG VAN HET EUROPEES PARLEMENT EN DE RAAD van 20 december 1994 betreffende verpakking en verpakkingsafval RICHTLIJN 2004/12/EG VAN HET EUROPEES PARLEMENT EN DE RAAD van 11 februari 2004 tot wijziging van Richtlijn 94/62/EG betreffende verpakking en verpakkingsafval A survey on compliance with the essential requirements in the member states (ENV.G.4/ETU/2008/0088r) Final Report: projectnummer 11/004760 09-11-2009 ARCADIS infrastructuur, milieu, gebouwen Costs of compliance case study: Packaging & Packaging Waste Directive 94/92/EC Final report submitted by GHK, June 2006 Verpakking – Specifieke eisen voor fabricage en samenstelling- preventie door reductie aan de bron Nederlandse norm: NEN-EN 13428, juli 2004 Verpakking - Eisen voor meting en verificatie van de vier zware metalen en andere gevaarlijke stoffen aanwezig in verpakking en hun afgifte aan de omgeving - Deel 1: Eisen voor meting en verificatie van de vier zware metalen aanwezig in verpakking Nederlandse norm 13695-1:2000, maart, 2000 Report from the commission to the council and the European Parliament On the implementation of directive 94/92/EC on packaging and packaging waste and its impact on the environment, as well as on the functioning of the internal market Brussels, 6.12.2006 COM(2006) 767 final Packaging (essential requirements) regulations Government Guidance Notes BERR: Department for business enterprise & regulatory reform URN 08/117, december 2008 Convenant Verpakkingen III Den Haag, 4 december 2002 Emballagedirektivet Vejledning til virksomheder Teknolgisk Institut Miljoprojekt nr. 1091 2006 Miljoministeriet, Denmark

Pagina 16 van 18


Handhaving Oriënterend onderzoek naar zware metalen in verpakkingen RIVM rapport 609021022/2002 MG Mennen et al). Literatuurstudie Kunststofafval RIVM briefrapport 20060014 IMD MH Broekman, MG Mennen, ACW v.d. Beek The Toxics in Packaging Clearing House (TPCH): An Assessment of Heavy Metals in Packaging: Screening results using a portable X-Ray Fluorescence Analyzer Final Report, 20 juni 2007 Opgeleverd aan US-EPA Under assistance agreement no. X9-83252201 to the Northeast Recycling Council, Inc. The Toxics in Packaging Clearing House (TPCH): An Assessment of Heavy Metals in Packaging: (update 2009) Final Report, 30 juni 2009 Opgeleverd aan US-EPA Under assistance agreement no. X9-97160301-0 to the Northeast Recycling Council, Inc. Heavy metals in packagings – check analyses 1999 Working report no 8 2000 Ivan Kristensen Miljøstyrelsen Miljø-og Energiministeriet

Voedselveiligheid Levels of heavy metals in Candy packages and candies likely to be consumed by small children, Ki-Cheol Kim et al, Food Research International 41 (2008) 411-418,(2008)

Analysemethoden A collaborative study on the determination of hexavalent chromium in container glasses: A report on ICGITC2 “Chemical Durability an Analysis” Glass Technology 42 (6), 148-152, 001 Guadagnino, E.,Sundberg,P., Corumluoglu.

On-line ionic liquid based preconcentration system coupled to flame atomic absorption spectrometry for trace determination in plastic food packaging materials. Talanta 78 (3) pp. 857-862 Martinis, E.M., Olsina, R.A., Altamirano, J.C., Wuilloud, R.G., 2009 Quantitative analysis of heavy metals in packaging papers Jo, B.-M., Jeong, M.-J. Palpu Chongi Gisul/Journal of Korea Technical Association of the Pulp and Paper Industry 39 (5), 45-51, 2007 Pagina 17 van 18


Hergebruik Scientific and research works… Determination of concentration levels of heavy metals present in packaging Przeglad Papierniczy 60 (9), 525-527,2004 Cieplinski, M. Study to analyse the derogation request on the use of heavy metals in plastic crates and plastic pallets Final Report, 29 September 2008 BIO Intelligence Service, Frankrijk Paper and paperboard industry protocol for sampling and analysis of recycled materials intended for food packaging applications M.J. Hagenbarth Food additives and contiaminants 22(10),pp 1042-1052, 2005 Making the most of packaging: A strategy for a low-carbon economy Department for Environment Food and Rural Affairs (DEFRA), juni 2009 L’industrie Francaise de l’emballage Editie 2008 Ministere de L’economie de l’industrie et de l’emploi Assessment of results on the reuse and recycling of packaging in Europe Maart 2009 Study carried out by Ernst&Young for the French Environmental and Energy Management Agency (ADEME). Chemical substances content in recycled papers AIDIMA Furniture, wood and packaging technology institute Poster at The European Forest-based Sector Research Forum 2005 November 9-10, Stockholm, Sweden

Websites www.toxicsinpackaging.org www.defra.gov.uk www.adelphe-recyclage.com www.eiatrack.org www.health.belgium.be/eportal www.preventpack.be www.conseil-emballage.org www.mst.dk

Pagina 18 van 18

Zware metalen in verpakkingen: vóórkomen en voorkómen. metingen en literatuurstudie. Datum 20 augustus 2011 Status Definitief

Recommend Documents