Zuidoost Azië: voedingsbodem voor creatieve industrie? Dr. FDJ Grotenhuis1 De afgelopen jaren zijn talrijke publicaties verschenen over de creatieve industrie. Vooral met het verschijnen van Florida‟s bestseller The rise of the creative class in 2002 heeft de aandacht voor de creatieve industrie een vlucht genomen. Florida zelf heeft zijn onderzoek in eerste instantie gericht op de VS en later verbreed naar onder meer Europese landen. Over de creatieve industrie in Azië is nog relatief weinig geschreven2. Dit artikel zoomt in op enkele dusver onderbelichte steden in de regio Zuidoost Azië, te weten: Jakarta (Indonesië), Singapore en Kuala Lumpur (Maleisië)3.
Jakarta Indonesië kent een grotendeels islamitische bevolking van ongeveer 230 miljoen inwoners, verdeeld over een archipel van 17.000 eilanden. Java is het meest dichtbevolkte eiland met 120 miljoen mensen, waarvan er circa 15 miljoen in de hoofdstad Jakarta wonen. De metropool Jakarta is een dynamische en chaotische stad. De stad representeert qua soorten en maten van achtergronden en etniciteiten de Indonesische bevolking over haar volle breedte. De nationale slogan is ook niet voor niets „tinga tunngal ika‟, wat zoveel betekent als eenheid in verscheidenheid. Desalniettemin zijn de verschillen groot, zoals in vele ontwikkelingslanden zeker economisch gesproken: waar meer dan honderd miljoen mensen leven van een paar euro per dag groeit het leger aan miljonairs gestaag door. Daarbij heeft een klein deel van de bevolking, een Chinese minderheid, een groot belang en invloed op de economie. Bij economisch ontij keren onlusten zich dan ook snel jegens deze groep. Met de groei van een rijke bovenlaag van de bevolking die veel geld te besteden heeft, zeker in een stad als Jakarta, ontwikkelt het land zich verder. Er wordt in Jakarta dan ook veel gebouwd, vaak een combinatie van traditionele met moderne architectuur. In de vele shopping malls die Jakarta rijk is, is eveneens sprake van moderne architectuur en zijn meer exclusieve producten te krijgen waar een steeds grotere markt voor ontstaat. Rijke Indonesiërs willen graag pronken met hun rijkdom, denk aan grote luxe auto‟s. Een groot deel van de bevolking heeft inmiddels een mobiele telefoon. Daarbij wordt vooral gekeken naar het hippe design.
1
Dr. Frits DJ Grotenhuis is werkzaam als zelfstandig adviseur en auteur op het gebied van innovatie en strategische samenwerking. Daarbij heeft hij specifieke expertise opgebouwd op het terrein van de creatieve industrie. Voor meer informatie: www.grotenhuisadviseert.nl 2 In 2006 heeft Grotenhuis (‘De toekomst van creativiteit: over steden als smeltkroezen van economie, technologie en cultuur’) in Noordoost Azië Tokio, Hong Kong en Sjanghai als creatieve steden vergeleken 3 Met dank aan Jacoba Bolderheij (Hoofd Economische- en handelsafdeling Nederlandse ambassade Kuala Lumpur), Annoek van den Wijngaart (TWA netwerk Nederlandse ambassade Singapore), en Renate Pors (Hoofd Economische afdeling van de Nederlandse ambassade in Jakarta)
1
De economie van Indonesië is de afgelopen jaren behoorlijk gegroeid met ongeveer 6% op jaarbasis, dit is substantieel in vergelijking met diverse andere Aziatische landen. In 2008 is echter ook in Indonesië een kentering zichtbaar als gevolg van de financiële crisis, waarbij de aandelenmarkt tot oktober 2008 al met 50% was ingezakt4. Nederlandse bedrijven die in Jakarta zijn gevestigd zijn onder meer Friesche Vlag, Rabobank, DSM, KLM, Shell, en Vopak, maar ook MKB zoals Elektroplast en Vialis. Er is waardering voor bedrijven die tijdens de eerdere crisis eind jaren „90 zijn blijven zitten. Het vestigingsklimaat van Jakarta kent meerdere gezichten. Aan de ene kant is alles te krijgen en biedt de stad enorm veel kansen in haar onstuimige ontwikkeling. Dezelfde dynamische ontwikkeling, of hectiek vormt tegelijkertijd de schaduwkant. Denk aan de matige tot slechte infrastructuur. Er is bijvoorbeeld geen metro, in de spits of in de regentijd kan het uren kosten om van de ene kant naar de andere kant van de stad te komen. Maar ook de elektriciteit kan nog wel eens uitvallen, en de breedbandinfrastructuur is nog niet echt breed, ook al wordt hier hard aan gewerkt. Zo werkt PT Telekomunikasi Indonesia aan 200 openbare gratis internet hotspots, als onderdeel van een „Jakarta Cyber City Program‟5. De niet te vermijden corruptie in lage lonenlanden wordt langzaam aan minder met de KPK (Corruption Eradication Commission), een anticorruptie orgaan met vergaande bevoegdheden. De KPK heeft er ook voor gezorgd dat zelfs gouverneurs in de gevangenis zijn beland. De andere kant van de medaille is dat bestuurders en ambtenaren minder risico durven te nemen, omdat men geen verantwoordelijkheid meer wil dragen uit angst om hier jaren later op te kunnen worden aangesproken en vervolgd. De kwaliteit van het onderwijssysteem is in Westerse termen matig te noemen, zeker aangezien dit nog erg op reproductie van kennis is geschoeid. Na de universiteit worden werknemers vaak ook verder gevormd met interne opleidingen van het bedrijf waar men gaat werken. Dit is echter niet altijd even bevorderlijk voor de creativiteit aangezien de kersverse werknemer hiermee de heersende bedrijfscultuur en structuur wordt ingeprent welke meestal niet veel ruimte biedt voor eigen frisse inbreng.
Creatieve industrie De creatieve industrie in Indonesië is nog beperkt ontwikkeld, hoewel hier wel degelijk stappen worden gezet. Ook doet de beleveniseconomie gestaag haar intrede, zoals met de Tugu groep, “the art, soul and romance of Indonesia”, welke diverse hotels en restaurants exploiteert. Experience economy in Indonesia “Tugu group lets one live inside a movie, inside a dream, within another era and another world” 4 5
Jakarta Post, 23-10-2008 Jakarta Post, ‚‟Jakarta Cyber City‟, 22-10-2008
2
Sectoren zoals design, architectuur en kunst zijn herkenbaar aanwezig. Zo is naast de Nederlandse ambassade het Erasmushuis gevestigd waar kunstexposities worden gehouden, zoals eerder onder meer van Droog Design en Nijntje. In relatie tot architectuur wordt design van gebouwen ook steeds belangrijker. Hier is een opmerkelijke mix zichtbaar van kitsch en modern. Ook op evenementen of marktplaatsen zoals de Jakarta Trade Fair 2008, welke is gericht op producten voor buitenlandse markten, is een mix zichtbaar van modern en traditioneel, zoals alleen al in de symbolische openingsdans vorm kreeg. De overheid heeft in juni 2008 een eerste document uitgebracht over de creatieve industrie met 14 deelsectoren. Hiermee wordt het belang van de sector onderkend en wordt nu gericht beleid ontwikkeld. Creative industries in Indonesia6 “Creative industries contributed an average 6.3% percent to Indonesia‟s GDP between 2002 and 2006, according to the latest data from the Trade Ministry. The creative industries comprise some 14 areas: music and musical instruments, advertising, architecture, handicrafts and art festivals, antiques, design, fashion, film, video and photography, interactive games, performing arts, printing and publishing, computer services and software, and radio and television”. Het is zaak de komende periode nader in kaart te brengen waar de overheid een rol heeft in het stimuleren van de creatieve industrie. Denk aan belastingvoordelen, of bijvoorbeeld het voorlichten over intellectueel eigendom… Indonesian Cultural Product Exhibition 2008 at Jakarta Convention Center7 “This year we expect to receive 30.000 visitors, and if the exhibition can stimulate transactions around Rp 20 billion, this would already be a wonderful achievement. However, the industry needs a lot of government support, such as tax breaks and copyright law education. Take the painting industry. Indonesian painters prefer to auction their paintings in Singapore. Why? Because Singapore charges 7 percent in auction taxes, while our government charges 21 percent, how are we supposed to compete?” Het concurrentie voordeel van Indonesië zijn de lage lonen van arbeidskrachten. Hierdoor is een beweging ontstaan van creatieve bedrijven die zich vlakbij de grens met Singapore vestigen, zoals in Batam waar een bedrijf gevestigd is dat zich richt op animatiefilms. Batam is een speciale exportzone met fiscale voordelen en kent veel goedkopere arbeidskrachten dan Singapore.
6 7
Aditya Suharmoko, The Jakarta Post, ‘Govt plans blueprint for creative industries’, 3 October 2008 The Jakarta Post, ‘Creative industries a hit, but still need support’, 6 August 2008
3
Dit concept is niet uniek, denk aan Hong Kong en het goedkopere achterland van Guandong, maar werkt goed. Om op lange termijn te kunnen concurreren is echter vernieuwing nodig, zoals in de mode, en het verder organiseren en professionaliseren van de sector. Jakarta Fashion Week, Jakarta, 20-24 Agustus 20088 “Femina group, Indonesia‟s leading lifestyle media group, and Pacific Place, the latest and trendiest shopping center in Jakarta, today hold a press conference to announce the launching of Festival Mode Indonesia (FMI) – Jakarta Fashion Week(JFW) 2008, two major events that are expected to be the milestones for Indonesian fashion industry. In line with the Indonesian government „s program to develop creative based economy by 2025, particularly in fashion, the organizers believe that both FMI and JFW will become the platform for fashion professionals, locals and international not only to showcase the best creation, but to exchange ideas and partnership”
8
www.itpcla.org/modules.php?name=News&file=article&sid=167
4
Kuala Lumpur Kuala Lumpur huisvest ongeveer 1,5 miljoen inwoners van de bijna 27 miljoen inwoners in heel Maleisië. De hoofdstad is modern en heeft een goede infrastructuur. Dit beeld wordt versterkt door het beroemde icoon van de Petronas Twintowers. Toch is Kuala Lumpur niet representatief voor het hele land, dat grotendeels ruraal van aard is. Maleisië wordt wel een „rijk ontwikkelingsland‟ genoemd met haar olieen gasvelden. Sinds de onafhankelijkheid in 1957 heeft het land zich zeer snel ontwikkeld. Het Bruto Binnenlands Product wordt voor ongeveer 85% bepaald door de manufacturing en service industrie. De bijdrage uit de landbouw is minder dan 15%. Na Singapore en Brunei is Maleisië het rijkste ASEAN land. Met voormalig premier Mahatmir heeft het land ook voor wat betreft basisinfrastructuur op diverse fronten een forse impuls gekregen. Denk aan drinkwater en elektriciteit voor iedereen, of de wegeninfrastructuur, de „Multimedia Super Corridor‟ en een prestigeproject als de Petronas Twintower, dat tot 2004 nog het hoogste gebouw ter wereld was. De Multimedia Super Corridor in Kuala Lumpur is een speciale economische zone waar ICT-gerelateerde bedrijven diverse (vooral fiscale) voordelen genieten. In dit Cyberjaja vestigen zich vooral regionale kantoren van bestaande bedrijven, zoals op het gebied van software ontwikkeling. De breedbandpenetratie in de rurale gebieden van Maleisië is nog relatief mager, in tegenstelling tot verstedelijkte gebieden als Johor, Penang en Kuala Lumpur. De sterke ICT infrastructuur, een bevolking die goed Engels spreekt en de centrale ligging in Azië vormen belangrijke unique selling points van het land in de regio. De bevolking is gemêleerd, met als belangrijkste bevolkingsgroepen Maleisiërs, Chinezen en Indiërs. Maleisië kent een verleden van raciale conflicten, maar vandaag de dag leven de verschillende culturen in redelijke harmonie samen. Tegelijkertijd is er sprake van een sterke etnische associatie zoals in het zakenleven. Wanneer bijvoorbeeld een Indiër, een Maleisiër en een Chinees bij de bank een lening afsluiten, kan dat resulteren in drie verschillende soorten voorwaarden voor de bevolkingsgroepen. De 'bumi putra' (zonen van de aarde), de oorspronkelijke Maleisiërs, hebben (zoals in de wet is opgenomen) meer rechten dan andere etniciteiten. De belangrijkste religie is de Islam waarvan de invloed duidelijk zichtbaar is in de architectuur van de gebouwen (zoals de Petronas Towers) als ook in het dagelijkse leven. De maatschappij is behoorlijk traditioneel ingesteld, tegelijkertijd heeft het land grootse ambities, welke zichtbaar zijn in de meerjarenplannen voor de economie. Het realiseren van ambities wordt echter bemoeilijkt door uiteenlopende politieke en bestuurlijke oorzaken (zoals bureaucratie met betrekking tot vergunningverlening). Over de afgelopen jaren is een steeds kapitaalkrachtiger bovenlaag ontstaan van Maleisiërs, Chinezen en Indiërs. Alle exclusieve merken zijn te verkrijgen in het land. Maleisië is ook erg in trek bij bezoekers uit andere moslimlanden.
5
Hier wordt sterk op ingespeeld met de Arabian month waar rijke Arabieren uit het midden oosten op af komen, onder meer 'om de hitte te ontvluchten' in de eigen regio en veel geld uit te geven. Het leefklimaat is voor hen prettig met de Islam als belangrijkste religie en dus ook halal eten. Met de financiële crisis die sinds medio oktober 2008 ook Maleisië heeft geraakt zal de economische groei afvlakken9. Dit hangt overigens mede samen met de concurrentie van bijvoorbeeld buurland Singapore. Beide landen hebben een uitstekende infrastructuur en vormen belangrijke hubs in Zuidoost Azië. Singapore is beduidend duurder, maar weet als rijker land ook forser te investeren in speerpunten van haar economie en in bijvoorbeeld haar onderwijs. Aan de andere kant heeft Maleisië te kampen met concurrentie uit lagere lonen landen als China, India en Vietnam.
Creatieve industrie Kansrijke sectoren, gerelateerd aan de creatieve industrie zijn (grafisch) design, architectuur, en mode. Maleisië heeft al diverse creatieve iconen voortgebracht zoals Jimmy Choo (schoenenontwerper) en Bernard Chandran (mode ontwerper). Tegelijkertijd hebben de traditioneel ingestelde Maleisiërs moeite met te radicale innovaties. Men loopt liever 'veilig' met de bekende grote merken dan (als eerste zichtbaar) te experimenteren met nieuwe uitingen. Dit resulteert in een weinig creatieve cultuur. In dat opzicht is het zaak de jonge generatie actief te betrekken in het economisch proces en vooral ook ruimte te bieden aan creativiteit. Manic Creative Langzaam aan worden uitingen zichtbaar van een soort „underground‟, zoals Manic Creative10, een platform dat als doel heeft: "to promote and display the talents of designers, artists and other creative heads and like-minded people from all corners of the world by cramming their projects, events or exhibitions into our zine". Ook entertainment gaming is een sector in opkomt11, hoewel de slag naar serious gaming (waar het gaat om toepassingen van game concepten naar bijvoorbeeld de zorgsector of educatie) nog gemaakt moet worden. Ook in de dance industrie zijn interessante ontwikkelingen te zien, onder meer met optredens van DJ Tiesto tijdens grootschalige dance festivals. Vooral onder de Chinese bevolking is hier veel animo voor. Naast dance worden in Maleisië veel musicals en theaterfestivals georganiseerd.
9
"Malaysia and Singapore to guarantee all bank deposits" (I. Idris, Star: The people's paper, 17 oktober 2008) 10 www.maniczine.com 11 www.gameflier.com.my
6
Kuala Lumpur Performing Arts Centre12 In May 2004 three organisations - Yayasan Budi Penyayang Malaysia, YTL Corporation Berhad and The Actors Studio Malaysia - set out to build a common platform to develop the performing arts in Malaysia. That platform is the Kuala Lumpur Performing Arts Centre (KLPac), or PentasSeni KL. KLPac is a not-for-profit company dedicated to the practice of traditional and contemporary performing arts, as well as education and community outreach. While KLPac provides a cutting-edge facility to aid the growth and advancement of performing arts practitioners, it is the essence of community that fuels its vision. Diverse, innovative performances cater to a broad spectrum of artists and audiences while outreach programmes seek to develop public participation in all aspects of the performing arts regardless of race, class or creed. Central to this participation is access. Our mission is to demonstrate how the arts play a central role in all our lives by helping us shape our understanding of the world, and to express that understanding so that it deepens our experience. One of the many ways the performing arts can benefit society is by enhancing the quality of our future workforce. They open new horizons and experiences to our young. The creative process, for example, is crucial to solving problems and thinking strategically. Likewise, clear expression is the cornerstone of effective communication and confidence. Our goal is to show how learning about, and appreciating, the performing arts will enrich our lives and yield concrete, practical benefits in our everyday world. Op het gebied van „creatief‟ onderwijs kent Kuala Lumpur onder meer het Raffles Design Institute13, met als visie: “To be the premier creative arts, design, lifestyle and business management education Group in Asia Pacific”. Dit instituut is onderdeel van een Aziatische keten met vestigingen in onder meer Singapore, India en China. Verder kent Maleisië de Limkokwing University of Creative Technology met vestigingen over de hele wereld. Verder heeft de combinatie ICT en nieuwe media veel potentie. In 2008 was de stad Kuala Lumpur ook gastheer van het World Congress on ICT, ook wel „de olympische spelen van de ICT‟ genoemd. De marketing achter het evenement is echter relatief beperkt gebleven. In 2010 zal Amsterdam dit event hosten, waar „creatieve industrie‟ een belangrijk onderdeel vormt.
12 13
http://klpac.com/Welcome.asp?c=aboutvision www.raffles-design-institute.edu.my
7
Singapore Singapore is een Aziatische stadsstaat, een mix van culturen en van westerse luxe. Singapore is van vissersdorp gegroeid tot financieel centrum en havenstad. Vooral sinds de onafhankelijkheid in 1965 is het land sterk gegroeid. Singapore kent drie grote bevolkingsgroepen: Chinezen (90%), Indiërs en Maleisiërs. Elke etniciteit kent haar eigen clan, maar men leeft wel in harmonie samen. Ook zijn er veel interculturele huwelijken, 2 van de 9 Chinezen trouwt met een partner van een andere etniciteit. In de media wordt de eenheid sterk benadrukt, bijvoorbeeld met de slogan 'one country, three festivals', of op televisie waar in reclamespotjes vaak een ouder de ene nationaliteit heeft, en het kind in hetzelfde spotje naar de andere ouder loopt van een andere nationaliteit. Toch bestaan er in de praktijk wel degelijk verschillen, zoals in hoe er met expats wordt omgegaan versus de omgang met foreign workers. In Singapore kan veel, men wordt ook steeds creatiever. Dat moet ook wel met de hete adem van andere opkomende en goedkopere Aziatische landen in de nek. Men werkt dan ook hard aan het uitbouwen en bestendigen van het vestigingsklimaat. Zo worden in 2009 en 2010 de eerste casino‟s geopend en wordt gebouwd aan het grootste oceanium ter wereld waar men zelfs een walvis in wil zetten! De luxe industrie voor toeristen en kenniswerkers draait op volle toeren. In tegenstelling tot veel andere Aziatische landen heeft Singapore een open beleid om partners van expats een werkvergunning te verlenen. Op het gebied van onderwijs herbergt Singapore diverse topscholen en universiteiten, waaronder de bekende National University Singapore (NUS). Het moderne Singapore kent wel een bepaalde mate van censuur. Zo is de overheid erg terughoudend voor wat betreft informatieverstrekking. In de lokale kranten zul je ook zelden een kritische noot aantreffen over de regering. In Singapore kun je wel weer snel zaken regelen. Er is nagenoeg geen corruptie zoals veel Aziatische ontwikkelingslanden dat kennen. De kenmerkende bureaucratie van veel andere landen in de regio ontbreekt eveneens. De laatste jaren wordt zeer sterk ingezet op en fors geïnvesteerd in high tech, waaronder de biomedische industrie. Daarin worden internationaal onderscheidende expertise opgebouwd. Enkele jaren geleden is het Biopolis geopend, een high tech centrum voor biomedische technologie14. In oktober 2008 is ook het Fusionopolis geopend, een R&D centrum op het Science Park, vlakbij het topinstituut INSEAD, gericht op "world-class infocomm and media enterprises to work, live, play, learn and experiment. It will be a playground for the Creative, Innovative and Visionary" 15. Ook in de combinatie met high tech, denk aan medisch toerisme, is geld te verdienen: zo komen bijvoorbeeld mensen uit het Midden-Oosten naar Singapore voor een medische behandeling en blijven dan nog enkele dagen om te shoppen.
14
www.one-north.com www.one-north.com; Ong Boon Kiat, „High-tech showcase opens in Fusionopolis‟, The Business Times: Singapore News, October 21, 2008 15
8
Creatieve industrie De creatieve industrie in Singapore is sterk in ontwikkeling. In 2001 is de Economics Review Committee (ERC) opgericht om Singapore klaar te stomen voor de toekomst. Een van de speerpunten is de creatieve industrie. Singapore‟s ambitie is rond 2012 de creative hub van Azië te zijn, en haar bijdrage van de creatieve industrie aan het BNP te verdubbelen van 3% in 2000 naar 6% in 2012. De ERC onderscheid drie majeure onderdelen van de creatieve industrie: kunst en cultuur, design, en media 16. Op alledrie deze thema‟s is een visie ontwikkeld en zijn overheidsorganen actief betrokken, zoals DesignSingapore. DesignSingapore17 Design changes and improves lives, inspires creativity and new forms of expression. It also enhances business competitiveness in today‟s crowded marketplace. The DesignSingapore Council is Singapore‟s response to these propositions and opportunities. As a national initiative, DesignSingapore aims to place Singapore on the world map for design creativity. It looks to developing a thriving, multi-disciplinary design cluster of industries and activities in Singapore that has relevance and impact globally. The initiative also aims to bring design to business boardrooms, markets and new audiences. The DesignSingapore Council, set up since August 2003 by the Ministry of Information, Communications and the Arts, is the national agency for promotion and development of Singapore design. The Council works closely with other government agencies, the design community, industry and education institutions to promote design in business and education, and to develop Singapore as one of the leading international centres for design creativity. Onder design wordt hier ook mode verstaan, denk aan de international fashion week. De ontwikkeling van interactieve media gaat ook heel hard. Naast entertainment gaming wordt in Singapore veel aandacht besteed aan toepassingen van games (serious gaming) in sectoren zoals het leger waar games voor simulaties worden ingezet. Ook worden in Singapore momenteel de grootste filmstudio's ter wereld gebouwd. In vergelijking met het in het buurland gelegen Kuala Lumpur is Singapore sterk concurrerend en biedt, evenals Maleisië binnen de Multimedia Super Corridor, fiscale voordelen voor bedrijven. De lonen in Singapore zijn echter beduidend hoger dan in de buurlanden. Verder kent Singapore een prettig vestigingsklimaat dat sterk is gericht op koopkrachtige doelgroepen.
16 17
www.twanetwerk.nl/default.ashx?DocumentId=4905 www.designsingapore.org
9
In de moderne economie van Singapore draait het steeds meer om ervaringen. Diverse grote multinationals Singapore spelen handig in op de opkomst van de „beleveniseconomie‟ in relatie tot de creatieve industrie. Zo heeft HP in samenwerking met Swatch een special edition van design laptops in Singapore uitgebracht welke uitsluitend en eenmalig te verkrijgen was van 17-19 oktober 2008, inclusief een bijpassend design horloge. Op deze manier wordt exclusiviteit gecreëerd, een uniek product, een unieke ervaring, waarmee mensen zich kunnen onderscheiden. Ook ogenschijnlijk basale producten zoals koffie lenen zich hiertoe. „The Coffee Connoisseur‟ „The Coffee Connoisseur‟ is een koffieketen welke is gericht op de ultieme koffiebeleving. Dit bedrijf is in 2003 opgericht en heeft inmiddels enkele tientallen vestigingen in Singapore. De succesformule erachter ligt op het snijvlak van diverse soorten koffie en kunst: "Cultivating a deep passion for the arts, may of the coffee connoisseur (tcc) art boutique caffes are lined with inspirational art collections, where customers can appreciate a great work of art over a truly exceptional cup of coffee"18. Nederlandse creatieve (MKB) bedrijven hebben Singapore echter nog maar beperkt „ontdekt‟. Wel hebben diverse multinationals hun regionale kantoren in Singapore gevestigd, zoals Philips. Singapore wordt wel door steeds meer internationale bedrijven ook als testbed of Living Lab beschouwd. Singapore is dan ook sterk ontwikkeld en de bevolking staat open voor nieuwe ervaringen, wat het een ideale omgeving maakt voor (internationale) bedrijven om initiële prototypen te testen.
18
www.thecoffeeconnoisseur.com
10
Stedenvergelijking Wanneer deze drie Aziatische steden worden vergeleken vallen een aantal zaken op. Zo is Singapore het verst in haar ontwikkeling als creatieve stad, waarbij reeds sinds 2001 wordt ingezet op de sector. Kuala Lumpur is een relatief moderne stad met een sterke ICT infrastructuur, maar heeft nog een slag te maken naar de exploitatie hiervan voor haar creatieve economie. Jakarta heeft pas zeer recent de creatieve industrie omarmd, al is er veel potentie. Voor wat betreft het vestigingsklimaat scoort Singapore erg hoog, gevolg door Kuala Lumpur, alsook Jakarta op enige afstand. Deze steden kunnen ook worden vergeleken langs Florida‟s 3T‟s. Florida onderscheidt 3 T‟s als basisvoorwaarden voor het kunnen bloeien van de creatieve industrie19: Talent, Technologie en Tolerantie. Voor wat betreft Technologie en Talent scoort Singapore hoog tot zeer hoog. Singapore is mondiaal concurrerend voor wat betreft haar high tech ontwikkelingen en onderwijs. Tolerantie vormt de uitdaging, zoals tegenover diversiteit en „andersdenkenden‟, alsmede in relatie tot openheid en „persvrijheid‟. Tegelijkertijd kan juist weer veel in Singapore, zoals het verkrijgen van een werkvergunning als partner van een expat. Kuala Lumpur scoort gemiddeld tot hoog voor wat betreft (IC)Technologie. De infrastructuur is sterk. Met betrekking tot Talent in relatie tot onderwijs maakt Maleisië nog een ontwikkeling door, maar kent wel enkele vooraanstaande creatieve opleidingsinstituten. De Tolerantie voor „andersdenkenden‟ of voor nieuwe invloeden is matig. Men houdt graag vast aan het traditionele. Tegelijkertijd staat men, zeker de welvarende klasse, wel open voor de grote exclusieve (buitenlandse) merken. Jakarta is minder sterk op Technologie gebied. De stad is sterk in ontwikkeling, maar heeft technologie niet als speerpunt verheven. Het onderwijs is nog sterk op reproductie geschoeid, ook al is hier sprake van een transitie, zeker in een stad als Jakarta met de Universitas Indonesia. De verschillen tussen diverse scholen en universiteiten zijn groot te noemen. Talent is daarmee als matig te classificeren. Voor wat betreft Tolerantie wordt veel toegestaan, zeker in de hoofdstad. In de meer rurale gebieden is dit beduidend anders, hoewel met de toegenomen religieuze spanningen men in Jakarta vandaag de dag ook voorzichtiger moet zijn. Indicator/ Stad
Technologie
Talent
Tolerantie
Singapore
Hoog
Hoog
Gemiddeld
Kuala Lumpur
Gemiddeld
Gemiddeld
Matig
Jakarta
Matig
Matig
Matig
Figuur:
Creatieve steden ZO-Azië naar 3T‟s van Florida
19
Florida, R. ‘The rise of the creative class…and how it’s transforming work, leisure, community & everyday life’, 2002
11
